intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

NHỮNG ƯU TIÊN CỦA CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI DỊCH BỆNH TOÀN CẦU - NGUYỄN XUÂN HIẾU – 8

Chia sẻ: Muay Thai | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:32

Thêm vào BST
Báo xấu
60
lượt xem 3
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đối tượng phục vụ trực tiếp mà họ chịu trách nhiệm trực tiếp chính là các nhóm đồng đẳng bên trong cộng đồng của họ. Các câu lạc bộ dịch vụ xã hội có thể thiết lập được uy tín của mình trong các nhóm khách hàng vì họ sống trong cùng một cộng đồng với khách hàng và tình nguyện thời gian của họ. Thành viên của các câu lạc bộ dịch vụ xã hội như vậy có các kỹ năng và học vấn có thể giúp nâng cao được tác dụng hữu ích của các tổ chức phi...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: NHỮNG ƯU TIÊN CỦA CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI DỊCH BỆNH TOÀN CẦU - NGUYỄN XUÂN HIẾU – 8

  1. thiïån àõa phûúng thûúâng bao göìm nhûäng thaânh viïn thuöåc têìng lúáp trung lûu vaâ thûúång lûu, nhûäng ngûúâi tònh nguyïån daânh thúâi gian cuãa mònh cho caác hoaåt àöång caãi thiïån cöång àöìng. Àöëi tûúång phuåc vuå trûåc tiïëp maâ hoå chõu traách nhiïåm trûåc tiïëp chñnh laâ caác nhoám àöìng àùèng bïn trong cöång àöìng cuãa hoå. Caác cêu laåc böå dõch vuå xaä höåi coá thïí thiïët lêåp àûúåc uy tñn cuãa mònh trong caác nhoám khaách haâng vò hoå söëng trong cuâng möåt cöång àöìng vúái khaách haâng vaâ tònh nguyïån thúâi gian cuãa hoå. Thaânh viïn cuãa caác cêu laåc böå dõch vuå xaä höåi nhû vêåy coá caác kyä nùng vaâ hoåc vêën coá thïí giuáp nêng cao àûúåc taác duång hûäu ñch cuãa caác töí chûác phi chñnh phuã vúái tû caách laâ möåt töí chûác cung cêëp dõch vuå. Mùåc duâ caác lúåi ñch cuãa möåt cêu laåc böå dõch vuå xaä höåi àiïín hònh seä tuên thuã caác lúåi ñch cuãa giúái thûúång lûu àõa phûúng, nhûng chuáng coá thïí khöng ùn khúáp chñnh xaác vúái caác lúåi ñch cuãa chñnh phuã hay cöng chuáng noái chung. Vñ duå, möåt töí chûác phi chñnh phuã dûúái daång möåt cêu laåc böå dõch vuå xaä höåi cung cêëp thöng tin vïì AIDS cho caác taâi xïë xe taãi taåi La-ho, Pa-kit-xtan, chó nïu àöåc möåt nguöìn truyïìn nhiïîm bïånh laâ do truyïìn maáu (Caác dêëu hiïåu cuãa sûå thay àöíi...”. 1996). Caác töí chûác phi lúåi nhuêån chiïëm àa söë caác töí chûác phi chñnh phuã úã hêìu hïët caác nûúác. Sûå phên biïåt giûäa möåt töí chûác lúåi nhuêån vúái phi lúåi nhuêån cuäng khaác nhau tûâ nûúác naây sang nûúác khaác vaâ tuyâ thuöåc caã vaâo luêåt thuïë cuãa nûúác àoá lêîn tñnh hiïåu lûåc cuãa caác luêåt thuïë àoá. Nhûäng töí chûác phi lúåi nhuêån tinh tïë nhêët laâ nhûäng töí chûác giöëng caác töí chûác lúåi nhuêån vïì mùåt cuäng coá khaã nùng thu huát chuyïn gia gioãi nhêët cuãa àêët nûúác, chõu traách nhiïåm theo caác tiïu chuêín quöëc tïë. Thïë nhûng caác töí chûác phi lúåi nhuêån, vúái sûå thuêån lúåi vaâ tñnh húåp phaáp lúán hún so vúái caác töí chûác lúåi nhuêån, coá thïí xêy dûång cho mònh möåt àöëi tûúång phuåc vuå, caác nguöìn taâi trúå àöåc lêåp vaâ caác chûúng trònh nghõ sûå vúái caác muåc tiïu cuãa riïng mònh. Tuy nhiïn, töí chûác phi lúåi nhuêån thûúâng bõ giúái haån búãi möåt àöëi tûúång phuåc vuå nhoã hún nhiïìu coá leä chó bao göìm nhûäng thaânh viïn cuãa ban giaám àöëc cuãa noá vaâ nhûäng ngûúâi thên quen trûåc tiïëp vúái hoå maâ thöi. Sûå phaát triïín núã röå caác töí chûác phi lúåi nhuêån nhùçm àaáp ûáng trûúác viïåc coá caác húåp àöìng dõch vuå phong phuá àûúåc quan saát taåi möåt söë nûúác cho thêëy ñt nhêët cuäng coá möåt àöång cú lúåi nhuêån naâo àoá. Vñ duå, böën nùm sau khi chñnh phuã Bra-xin bùæt àêìu möåt chûúng trònh viïån trúå khöng hoaân laåi cho caác dõch vuå liïn quan àïën AIDS, con söë caác töí chûác phi chñnh phuã àùng kyá vúái Böå Y tïë tùng voåt tûâ 120 lïn túái 480. Baãn baáo caáo àaánh giaá nùm 1996 so saánh caác töí chûác phi chñnh phuã trûúác àoá vúái caác töí chûác sau àoá phaát hiïån möåt sûå thay àöíi hûúáng túái möåt cú cêëu töí chûác goån gaâng vaâ chñnh quy hún, phuå thuöåc nhiïìu hún vaâo sûå taâi trúå cuãa chñnh phuã, vaâ chuá troång nhiïìu hún vaâo viïåc cung ûáng dõch vuå trong khi hy sinh sûå uãng höå cuãa cöng chuáng. Sûå thay àöíi naây gúåi cho thêëy hònh haâi cuãa möåt töí chûác phi chñnh phuã Bra-xin trung bònh hoaåt àöång chöëng AIDS giúâ àêy tiïën gêìn túái giöëng möåt töí chûác phi lúåi nhuêån hún laâ vúái möåt töí chûác coá quan hïå vúái khaách haâng (maâ thûúâng àûúåc töí chûác khöng chñnh quy bùçng) hay möåt töí chûác tûâ thiïån coá cú súã röång lúán (maâ thûúâng ñt lïå thuöåc hún vaâo nguöìn taâi trúå cuãa chñnh phuã). Têët nhiïn möåt töí chûác phi chñnh phuã coá thïí coá cho caác àùåc àiïím cuãa hún möåt loaåi töí chûác àiïín hònh vaâ möåt söë coá caác muåc tiïu tuên thuã chùåt cheä vúái lúåi ñch cöng trong khi àoá vêîn coá uy tñn cao vúái khaách haâng cuãa mònh. Khung minh hoaå 5.2 miïu taã möåt chûúng trònh nhû vêåy taåi Sonagachi, möåt trong nhûäng khu àeân àoã lúán nhêët taåi Can-cut-ta, ÊËn Àöå. Chûúng trònh naây kïët húåp caã caác àùåc tñnh cuãa möåt töí chûác phi lúåi nhuêån vaâ möåt cêu laåc böå dõch vuå xaä höåi. Caác chñnh phuã àaä laâm töët viïåc giao cho caác töí chûác phi chñnh phuã thûåc hiïån cung cêëp caác dõch vuå phoâng ngûâa vaâ giaãm nheå taác àöång cuãa dõch bïånh nhû thïë naâo? Möåt chûúng trònh taåi Bu-ki-na Pha-sö, möåt trong böën quöëc gia Têy Phi coá dõch úã giai àoaån lan röång, àûa ra möåt vñ duå cho thêëy chñnh phuã vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã àaä phöëi húåp vúái nhau nhû thïë naâo àïí múã röång phaåm vi aãnh hûúãng cuãa caác nöî lûåc phoâng ngûâa vaâ giaãm nheå taác 225
  2. àöång cuãa bïånh AIDS vaâ àaåt àûúåc chêët lûúång vaâ sûå tiïëp cêån töët hún so vúái viïåc nïëu möîi möåt bïn hoaåt àöång riïng reä (Van der Gaag 1995). Dûå aán naây, àûúåc Ngên haâng Thïë giúái taâi trúå, àaä tòm caách tùng viïåc sûã duång bao cao su vaâ caác phûúng tiïån traánh thai khaác vaâ thay àöíi caác haânh vi dïî taåo lan truyïìn caác bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc. Chñnh phuã vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã cuâng chia seã traách nhiïåm vaâ caác chi phñ. Vai troâ cuãa chñnh phuã bao göìm cung cêëp vêåt tû vúái giaá bao cêëp; phaát àöång chiïën dõch truyïìn thöng àaåi chuáng quöëc gia nhùçm khuyïën khñch viïåc mua bao cao su; vaâ giaãng daåy caác thêìy lang dên gian caách thûác àiïìn vaâo caác baãn kï àún thuöëc, chêín àoaán bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc, vaâ giúái thiïåu caác trûúâng húåp mùæc bïånh túái caác cú súã y tïë. Viïåc àiïìu trõ caác bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc chuã yïëu àûúåc tiïën haânh nhúâ caác töí chûác phi chñnh phuã, vûâa phi lúåi nhuêån lêîn võ lúåi nhuêån; caác töí chûác phi chñnh phuã cuäng seä tiïën haânh àaâo taåo cho caác thêìy lang dên gian. Caã caác töí chûác phi chñnh phuã lêîn caác cú súã y tïë cöng cöång àïìu cung cêëp bao cao su miïîn phñ cho nhûäng ngûúâi coá haânh vi nguy cú cao. Chñnh phuã cuäng khuyïën khñch vaâ taåo àiïìu kiïån cho caác töí chûác phi chñnh phuã tiïëp cêån àïí hoå cung cêëp caác dõch vuå böí sung. Loaåi hònh húåp taác naây àùåt nïìn moáng cho sûå tùng cûúâng phöëi húåp trong tûúng lai giûäa hai bïn àöëi taác vaâ goáp phêìn taåo ra möåt möi trûúâng tin cêåy lêîn nhau. Nöî lûåc lúán nhêët vaâ cuå thïí hoaá nhêët trong viïåc húåp àöìng phuå caác dõch vuå AIDS cho caác töí chûác phi chñnh phuã coá leä laâ cuöåc ganh àua haâng nùm àïí giaânh caác khoaãn bao cêëp cho Khung minh hoaå 5.2. Giuáp àúä nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm taåi Can-cuát-ta traánh bïånh AIDS Vaâo nùm 1992, chñnh phuã ÊËn àöå, caác nhaâ taâi trúå quöëc tïë, ba töí chûác phi chñnh phuã súã taåi, vaâ nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm taåi Sonagachi - möåt trong nhûäng khu àeân àoã lúán nhêët taåi Can-cut-ta, cuâng phöëi húåp phaát àöång thaânh cöng möåt Chûúng trònh Can thiïåp Bïånh Lêy Qua àûúâng Tònh duåc vaâ HIV. Chûúng trònh àûúåc biïët vúái tïn goåi tùæt laâ SHIP àaä àaâo taåo nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm thaânh caác nhên viïn giaáo duåc àöìng àùèng, cung cêëp cho hoå vöën kiïën thûác vïì caác bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc, viïåc sûã duång bao cao su, vaâ caác kyä nùng àaâm phaán, laâ nhûäng nöåi dung rêët thiïët yïëu nïëu nhû nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm muöën thuyïët phuåc àûúåc caác khaách haâng cuãa mònh sûã duång bao cao su maâ khöng cêìn coá höî trúå cuãa nhûäng ngûúâi möi giúái maåi dêm vaâ chuã nhaâ chûáa. Thaânh cöng cuãa caách tiïëp cêån naây coá thïí nhêån biïët àûúåc qua möåt söë chó tiïu. Con söë bao cao su àûúåc phên phaát thöng qua chûúng trònh möîi thaáng tùng tûâ 1500 vaâo luác bùæt àêìu chûúng trònh lïn túái 65000 vaâo cuöëi nùm 1995. Con söë caác vuå naåo thai vaâ tyã lïå bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc trong söë caác gaái maåi dêm taåi Sonagachi àaä giaãm àaáng kïí. Vaâ thêåt àaáng kinh ngaåc tyã lïå nhiïîm HIV trong söë gaái maåi dêm vêîn duy trò úã mûác dûúái 1,5%. Phêìn lúán sûå thaânh cöng cuãa chûúng trònh laâ nhúâ vaâo caác gaái maåi dêm, nhûäng ngûúâi àaä trúã thaânh caác nhên viïn giaáo duåc àöìng àùèng, do caác gaái maåi dêm khaác nhòn nhêån hoå nhû laâ nhûäng ngûúâi chuã xûúáng thay àöíi haânh vi àaáng tin cêåy. Hún nûäa, viïåc sûã duång hoå trong chûúng trònh naây àaä mang laåi cho cöång àöìng sûå cöng nhêån, loâng tûå troång vaâ nhên phêím, vaâ àiïìu àoá cuäng àaä àöång viïn caác gaái maåi dêm khaác trúã thaânh caác nhên viïn giaáo duåc àöìng àùèng, qua àoá àaãm baão rùçng chûúng trònh naây vêîn seä tiïëp tuåc. Chûúng trònh SHIP àaä àûúåc múã röång sang böën khu coá hoaåt àöång maåi dêm khaác taåi Can-cut-ta; cho àïën nùm 1997 theo nhû baáo caáo noá àaä bao phuã möåt vuâng chiïëm túái trïn 80% söë gaái maåi dêm hoaåt àöång trong thaânh phöë. Nguöìn: Singh 1995. 226
  3. dõch vuå taåi Bra-xin. Àûúåc höî trúå búãi möåt khoaãn vay Ngên haâng Thïë giúái, chûúng trònh naây àaä taâi trúå cho böën loaåi töí chûác phi chñnh phuã phi lúåi nhuêån, bao göìm caã caác nhoám coá quan hïå vúái khaách haâng nhû hiïåp höåi nhûäng ngûúâi giaã trang khaác giúái tñnh taåi Ri-ö-àï Ja-nïi- rö, vaâ caác töí chûác phi lúåi nhuêån nhû trung têm nghiïn cûáu trûåc thuöåc trûúâng àaåi hoåc taåi Sao Pao-lo. Khaách haâng bao göìm treã em, nhûäng ngûúâi mùæc bïånh ûa chaãy maáu, phuå nûä coá mang, nhûäng ngûúâi hoaåt àöång nûä quyïìn, nhûäng ngûúâi giaã trang khaách giúái tñnh, nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm, ngûúâi nghiïån ma tuyá, tuâ nhên, taâi xïë xe taãi, vaâ nhûäng ngûúâi nam giúái coá quan hïå tònh duåc vúái nam giúái. Trong khi caác cuöåc thi daânh caác khoaãn taâi trúå àûúåc kiïím soaát taåi trung ûúng búãi möåt vùn phoâng liïn laåc töí chûác phi chñnh phuã thuöåc Böå Y tïë àùåt taåi Bra-si-li-a, caác cú quan tiïíu bang, quêån huyïån cuäng nhû chñnh phuã liïn bang cuäng cung cêëp caác nguöìn taâi trúå böí sung vaâ cuâng phöëi húåp tñch cûåc trong viïåc thûåc hiïån caác chûúng trònh àûúåc taâi trúå. Trong lêìn àaánh giaá múái àêy àöëi vúái chûúng trònh naây, chó coá 7 phêìn trùm cuãa 111 töí chûác phi chñnh phuã hiïån àûúåc taâi trúå bõ àaánh giaá laâ khöng hoaân thaânh àûúåc caác muåc tiïu àïì ra cuãa dûå aán, vaâ chó coá 2 phêìn trùm àang gùåp khoá khùn nghiïm troång trong viïåc tiïëp cêån àûúåc caác nhoám àöëi tûúång cuãa mònh. Nhûäng cú chïë kiïím soaát taâi chñnh do vùn phoâng liïn laåc naây sûã duång, bao göìm möåt chuyïën kiïím tra thûåc àõa möîi nùm möåt lêìn taåi tûâng töí chûác nhêån taâi trúå vaâ tiïën haânh kiïím toaán nhûäng taâi khoaãn cuãa hoå, àaä phaát hiïån ra viïåc quaãn lyá sai traái nghiïm troång úã khöng àêìy 1% töíng söë söë dûå aán. Mùåc duâ vùn phoâng liïn laåc caác töí chûác phi chñnh phuã coá möåt chûác nùng rêët múái vaâ töën keám cho Böå Y tïë, trong böën nùm töìn taåi cuãa mònh noá àaä taåo àiïìu kiïån cho 308 dûå aán àûúåc taâi trúå vaâ giaãi ngên àûúåc töíng söë 14 triïåu àö la. Mùåc duâ taác àöång töíng húåp cuãa hoaåt àöång naây lïn tyã lïå lêy nhiïîm HIV taåi Bra-xin chûa àûúåc àaánh giaá, nhûng àiïìu roä raâng laâ khöng möåt cú quan chñnh phuã naâo laåi coá thïí trûåc tiïëp tiïën haânh àûúåc nhiïìu caác hoaåt àöång àa daång vaâ hïët sûác têåp trung nhû vêåy vúái nhûäng nguöìn lûåc naây. Àaáng tiïëc, theo nhû chuáng töi àûúåc biïët, khöng coá möåt nghiïn cûáu hïå thöëng naâo so saánh ûu àiïím cuãa nhûäng thuã tuåc khaác nhau cuãa chñnh phuã trong viïåc àaánh giaá caác àïì xuêët cuãa töí chûác phi chñnh phuã cho möåt húåp àöìng cung cêëp dõch vuå liïn quan àïën AIDS; vaâ chuáng töi cuäng khöng biïët laâ coá möåt nghiïn cûáu naâo àoá so saánh caách thûác maâ caác chñnh phuã tiïën haânh giaám saát hoaåt àöång cuãa töí chûác phi chñnh phuã dûúái möåt húåp àöìng nhû vêåy (Höåi àöìng Nghiïn cûáu Quöëc gia 1996, phuå luåc cho Chûúng 6). Àiïím xuêët phaát cho möåt nghiïn cûáu nhû vêåy seä laâ möåt so saánh caác baâi hoåc thu àûúåc tûâ kinh nghiïåm tiïën haânh húåp àöìng dõch vuå gêìn àêy taåi Bra-xin, Bu-ki-na Pha-sö, vaâ Thaái Lan. Viïåc sùén coá möåt loaåt caác thuã tuåc chuêín mûåc, minh baåch, àûúåc quöëc tïë cöng nhêån àïì caác chñnh phuã tuên theo trong khi giao viïåc cung cêëp dõch vuå cho caác töí chûác phi chñnh phuã coá thïí taåo thuêån lúåi lúán cho sûå húåp taác giûäa chñnh phuã, vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã vaâ giaãm thiïíu àûúåc sûå thêët voång cuãa têët caã caác bïn hûäu quan. Caác nhaâ taâi trúå AIDS, caác töí chûác phi chñnh phuã, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cuãa chñnh phuã, vaâ dô nhiïn toaân thïí cöång àöìng y tïë quöëc tïë seä hûúãng lúåi tûâ nhûäng nghiïn cûáu vïì chi phñ vaâ hiïåu quaã cuãa caác thuã tuåc thay thïë aáp duång cho viïåc xaác àõnh nhûäng töí chûác phi chñnh phuã coá hiïåu quaã laâm nguöìn cung cêëp dõch vuå vaâ àïí giaám saát hoaåt àöång cuãa hoå. Nhûäng nghiïn cûáu nhû vêåy chó múái laâ möåt vñ duå vïì möåt haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë hiïån àang coá nhu cêìu cêëp baách, vaâ àoá laâ chuã àïì cho phêìn sau cuãa chuáng töi. Ai seä laâ ngûúâi àêìu tû vaâo kiïën thûác vaâ cöng nghïå múái? Sûå höî trúå cuãa nhaâ taâi trúå cho caác chûúng trònh AIDS quöëc gia laâ rêët quan troång vaâ, trong möåt dõch bïånh úã giai àoaån sú khai, thûúâng coá tñnh chêët quyïët àõnh; thïë nhûng coá nhûäng hoaåt àöång quan troång khaác trong àoá caác nhaâ taâi trúå coá lúåi thïë so saánh lúán hún vaâ sûá mïånh 227
  4. kinh tïë cöng cöång roä raâng hún. Do ñch lúåi cuãa caác chûúng trònh phoâng ngûâa chuã yïëu laâ phuåc vuå cho ngûúâi dên cuãa nûúác àoá, cho nïn têët thaãy moåi chñnh phuã trûâ caác nûúác ngheâo nhêët àïìu coá thïí vaâ cêìn phaãi taâi trúå möåt phêìn to lúán cho nhûäng chi phñ àoá. Ngûúåc laåi, caác nhaâ taâi trúå coá möåt võ thïë coá möåt khöng hai àïí huy àöång sûå höî trúå cuãa quöëc tïë cho viïåc thiïët lêåp vaâ phöí biïën röång raäi kiïën thûác vaâ cöng nghïå maâ coá thïí chuyïín giao cho caác nûúác àûúåc. Phêìn naây trûúác tiïn thaão luêån vïì sûå àaáp ûáng vïì töí chûác vaâ caác àoáng goáp taâi chñnh cuãa caác nhaâ taâi trúå song phûúng vaâ caác töí chûác àa phûúng kïí tûâ khi dõch bïånh bùæt àêìu. Sau àoá phêìn naây seä giaãi thñch lyá do taåi sao kiïën thûác vaâ cöng nghïå phaãi àûúåc coi laâ möåt haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë maâ coá leä chó riïng cöång àöìng caác nhaâ taâi trúå múái cung cêëp àûúåc maâ thöi. Cuöëi cuâng, phêìn naây seä thaão luêån sûå cêìn thiïët àöëi vúái caác loaåi hònh kiïën thûác vaâ cöng nghïå cuå thïí, bao göìm möåt vacxin, vaâ nhûäng caách tên vïì töí chûác àïí laâm sao coá thïí khai thaác àûúåc nùng lûåc saáng taåo vaâ nguöìn lûåc cuãa caác cöng ty tû nhên. Sûå tiïën hoaá cuãa chñnh saách taâi trúå Mùåc duâ bïånh AIDS lêìn àêìu tiïn àûúåc chêín àoaán vaâo nùm 1981, möåt sûå àaáp ûáng quöëc gia vaâ quöëc tïë coá tñnh hïå thöëng àöëi vúái dõch bïånh naây chûa thêåt roä neát lùæm cho maäi túái cuöëi thêåp niïn 1980. Taåi nhiïìu núi trïn thïë giúái, caác töí chûác phi chñnh phuã ài àêìu trong viïåc cung cêëp caác dõch vuå chùm soác vaâ phoâng ngûâa cho caác caá nhên vaâ caác cöång àöìng nhiïîm dõch bïånh naây (Mann vaâ Tarantola 1996; baáo caáo phuå trúå, Pyne 1997; Sittitrai 1994). Sûå àaáp ûáng gia tùng dêìn vaâ tûúng àöëi haån chïë cuãa Töí chûác Y tïë Thïë giúái trong nhûäng nùm àêìu laâ do sûå chöëng àöëi cuãa nhiïìu nûúác thaânh viïn trong viïåc àöëi phoá vúái vêën àïì HIV/ AIDS (Viïån Panos 1989). Sûå thaânh lêåp Chûúng trònh Toaân cêìu phoâng chöëng AIDS cuãa Töí chûác Y tïë Thïë giúái (GPA) vaâo nùm 1987 àaä giuáp taåo ra möåt àöång nùng thuác àêíy caác nöî lûåc phoâng ngûâa vaâ giaãm nheå bïånh trïn toaân cêìu; cuâng nùm àoá Àaåi höåi àöìng Liïn hiïåp quöëc thöng qua nghõ quyïët khuyïën khñch caác cú quan Liïn hiïåp quöëc vaâ caác thaânh viïn khaác cuãa gia àònh Liïn hiïåp quöëc bùæt àêìu tiïën haânh caác hoaåt àöång phoâng chöëng HIV/AIDS cuãa riïng mònh (Mann vaâ Tarantola 1996). Trong nhûäng nùm àêìu GPA chuyïn chuá vaâo viïåc trúå giuáp caác chñnh phuã quöëc gia xêy dûång caác chiïën lûúåc nhùçm ngùn chùån sûå lan truyïìn cuãa dõch bïånh naây. Vaâo nùm GPA thaânh lêåp, àaä coá 170 nûúác àïì nghõ xin giuáp àúä; cho túái nùm 1989, GPA àaä höî trúå 151 nûúác lêåp caác chûúng trònh AIDS quöëc gia, 102 nûúác phaát triïín lêåp àûúåc caác kïë hoaåch ngùæn haån (6 àïën 12 thaáng), vaâ 30 nûúác xêy dûång àûúåc caác kïë hoaåch trung haån (3 àïën 5 nùm) (Viïån Panos, 1989). Chuã yïëu nhúâ kïët quaã cuãa caác nöî lûåc to lúán cuãa GPA, ngaây nay hêìu hïët têët caã moåi nûúác àïìu àaä coá chûúng trònh quöëc gia phoâng chöëng AIDS; hêìu hïët söë àoá àûúåc lêåp vaâo khoaãng giûäa nhûäng nùm 1985 vaâ 1990. Trong khi àoá, hûúãng ûáng nghõ quyïët cuãa Àaåi Höåi àöìng Liïn hiïåp quöëc, UNDP, UNICEF, UNFPA àaä xêy dûång möåt vùn kiïån chiïën lûúåc HIV/AIDS chung vaâ vùn kiïån àoá àaä xaác àõnh roä caác nguöìn lûåc vaâ nhên lûåc maâ tûâng cú quan cêìn phaãi phên böí àïí chöëng laåi dõch bïånh naây. UNDP àaä àoáng vai troâ nöíi bêåt nhêët, daânh túái 2,1% töíng nguöìn lûåc cuãa cú quan naây vaâ 0,43% töíng nhên sûå cuãa mònh (Garbus 1996, nhû àaä àûúåc nïu trong baáo caáo phuå trúå, Pyne 1997). Caác thïí chïë àa phûúng khaác cuäng àaä bùæt àêìu caác chûúng trònh AIDS. Trong nùm 1987 Cöång àöìng Êu chêu àaä thaânh lêåp Àöåi Àùåc Nhiïåm AIDS nhùçm taâi trúå cho caác chûúng trònh coá liïn quan túái AIDS úã caác nûúác àang phaát triïín. Ngên haâng Thïë giúái laâ töí chûác àaä daânh khoaãn cho vay àêìu tiïn cuãa mònh nùm 1986 daânh riïng cho viïåc chöëng AIDS, àaä taâi trúå 61 dûå aán taåi 41 nûúác vúái töíng söë vöën cam kïët lïn túái 632 triïåu àö la tñnh àïën cuöëi nùm 1996 vaâ àaä trúã thaânh möåt nguöìn taâi trúå lúán nhêët cho viïåc àûúng àêìu vúái HIV/AIDS (baáo caáo phuå trúå, Dayton 1996; Ngên haâng Thïë giúái 1996a). 228
  5. Vaâo cuöëi thêåp niïn 1980, caác nûúác taâi trúå giaâu coá hún, ngoaâi viïåc böí sung àoáng goáp cho chûúng trònh GPA vaâ höî trúå thöng qua caác töí chûác àa phûúng, cuäng àaä phaát àöång caác chûúng trònh HIV/AIDS cuãa riïng mònh. Cho túái nùm 1993, phêìn lúán nhêët cuãa chûúng trònh naây laâ chûúng trònh cuãa Hoa Kyâ; àûúåc phaát àöång vaâo nùm 1988, chûúng trònh naây bao göìm Dûå aán Kiïím soaát vaâ Phoâng ngûâa AIDS do trung ûúng taâi trúå (AIDSCAP) cuäng nhû caác hoaåt àöång khaác do caác vùn phoâng USAID taåi caác nûúác khúãi xûúáng vaâ taâi trúå8. Caác nûúác khaác vúái caác chûúng trònh AIDS song phûúng röång lúán hún bao göìm Ca-na-da vaâ Na- uy (àûúåc phaát àöång nùm 1987); Àan Maåch, Àûác, Haâ Lan, Thuyå Àiïín, vaâ Anh Quöëc (1988); Nhêåt Baãn (1989); Bó vaâ Phaáp (1990); UÁc (1991); vaâ Thuyå Sô (1993). Baãng 5.2 cho thêëy caác con söë töíng chi tiïu trong thúâi gian nùm 1993 cuãa 12 nûúác taâi trúå lúán. Dûúái sûå laänh àaåo cuãa GPA, nhiïìu chûúng trònh quöëc gia àaä àûúåc soaån thaão, nhiïìu biïån phaáp can thiïåp AIDS àaä àûúåc phaát àöång, vaâ nhiïìu nguyïn thuã quöëc gia àaä yá thûác àûúåc mûác àöå nghiïm troång cuãa dõch AIDS. Lêìn àêìu tiïn caác nhaâ lêåp chñnh saách cao cêëp àaä thaão luêån haânh vi tònh duåc ruãi ro cao vaâ caách thûác caác chñnh phuã phaãi àöëi phoá nhû thïë naâo. Tuy nhiïn dõch bïånh vêîn tiïëp tuåc lan traân. Vaâo àêìu thêåp niïn 1990, möåt nhoám caác quöëc gia thaânh viïn, àùåc biïåt thöng qua caác quöëc gia taâi trúå luác bêëy giúâ àang taâi trúå cho GPA, trúã nïn lo ngaåi rùçng, vúái tû caách laâ möåt böå phêån cuãa Töí chûác Y tïë Thïë giúái, noá vêîn khöng coá àêìy àuã sûá mïånh àïí àiïìu phöëi caác nöî lûåc múã röång chöëng laåi dõch bïånh trong suöët hïå thöëng Liïn hiïåp quöëc. Cöång àöìng taâi trúå yá thûác àûúåc rùçng GPA khöng àuã khaã nùng àïí haån chïë caác nhaâ taâi trúå khoãi caånh tranh raáo riïët vúái nhau thay cho viïåc húåp taác vúái nhau xoay quanh möåt kïë hoaåch haânh àöång àaä àûúåc thöëng nhêët chung vaâ ài àïën chöî tin rùçng cêìn thiïët phaãi thaânh lêåp möåt thïí chïë quöëc tïë chuyïn mön hoaá vúái möåt sûá mïånh roä raâng laâ àiïìu phöëi cöng viïåc cuãa caác cú quan Liïn hiïåp quöëc khaác taåi cêëp àöå quöëc gia. Kïët quaã laâ hoå àaä phöëi húåp vúái UNDP, Ngên haâng Thïë giúái vaâ caác töí chûác àa phûúng khaác àïí thaânh lêåp möåt chûúng trònh Liïn hiïåp quöëc vúái muåc àñch àùåc biïåt chuyïn cho viïåc àêëu tranh vúái AIDS. Chûúng trònh höîn húåp vïì AIDS cuãa Liïn hiïåp quöëc, àûúåc biïët röång raäi dûúái tïn goåi tùæt laâ UNAIDS, àaä chñnh thûác bùæt àêìu hoaåt àöång ngaây 1/1/1996. Noá coá truå súã taåi Geneva hoaåt àöång hïët sûác chùåt cheä vúái saáu cú quan àöìng taâi trúå cuãa mònh laâ: WHO, UNDP, UNICEF, UNFPA, UNESCO, vaâ Ngên haâng Thïë giúái. Noá àûúåc àiïìu haânh búãi Ban Àiïìu Phöëi Chûúng trònh (PCB) göìm 22 quöëc gia thaânh viïn vaâ 6 töí chûác àöìng taâi trúå, cöång vúái lêìn àêìu tiïn trong hïå thöëng Liïn hiïåp quöëc laâ 5 àaåi diïån lûu àöång khöng coá quyïìn boã phiïëu cuãa caác töí chûác phi chñnh phuã. Ban Àiïìu phöëi Chûúng trònh àaä giao cho UNAIDS böën vai troâ lúán: thûá nhêët, nghiïn cûáu vaâ xêy dûång chñnh saách, tûác laâ phaãi chõu traách nhiïåm vïì phêìn tham gia lúán hún nûäa cuãa caác hoaåt àöång cuãa UNAIDS so vúái trûúâng húåp GPA; thûá hai, giöëng nhû trûúâng húåp GPA trûúác àoá UNAIDS coá traách nhiïåm ài àêìu trong söë caác cú quan Liïn hiïåp quöëc trong viïåc cung cêëp höî trúå kyä thuêåt cho caác chûúng trònh phoâng chöëng AIDS quöëc gia trïn toaân thïë giúái; thûá ba, chûúng trònh naây cam kïët möåt caách chñnh thûác hún nûäa àöëi vúái viïåc vêån àöång nhên danh phoâng ngûâa vaâ giaãm thiïíu taác àöång cuãa HIV/AIDS so vúái GPA; vaâ cuöëi cuâng, UNAIDS àûúåc giao möåt nhiïåm vuå khoá khùn laâ àiïìu phöëi caác àöìng taâi trúå cuãa mònh vaâ caác cú quan Liïn hiïåp quöëc khaác. Trong vai troâ cuöëi naây, noá coá khaã nùng giaãi quyïët caác nhu cêìu àûúåc miïu taã trong phêìn tiïëp theo bùçng caách hoaåt àöång nhû möåt diïîn àaân trong àoá caác nhaâ taâi trúå song phûúng vaâ àa phûúng coá thïí àöìng yá àoáng goáp nhiïìu hún nûäa cho nghiïn cûáu, phoâng ngûâa vaâ kiïím soaát AIDS so vúái trûúác àêy. Do húåp taác vúái caác nhaâ taâi trúå khaác taåi cêëp quöëc gia seä keáo theo viïåc caác chi phñ gia tùng àaáng kïí cho tûâng nhaâ taâi trúå vaâ seä tûúác àoaåt cuãa tûâng nhaâ taâi trúå khaã nùng nhêån vai troâ duy nhêët trong viïåc höî trúå chñnh phuã vïì möåt hoaåt àöång cuå thïí, cho nïn cú chïë naây khöng àuã khuyïën khñch caác nhaâ taâi trúå húåp taác. Do UNAIDS thiïëu quyïìn lûåc àïí bùæt buöåc phaãi coá sûå húåp taác tûâ caác töí chûác àa phûúng àöìng taâi trúå cuãa mònh, caâng ñt hún 229
  6. Baãng 5.2. Chi tiïu Quöëc tïë vïì AIDS thöng qua caác kïnh àa phûúng vaâ song phûúng, caác nûúác taâi trúå chñnh trong nùm 1993 vaâ söë lûúång nhêåp cû tõnh (triïåu àö la trûâ trûúâng húåp coá ghi chuá khaác) Nhêåp cû tõnh Àa phûúng Tïn nûúác Song phûúng Caã hai Töíng (ngaân) Myä 82.0 34.0 1.0 117.0 793 Phaáp 18.5 1.4 0.1 20.0 86 Anh quöëc 7.8 8.4 n.a. 16.2 147 Àûác 7.8 0.9 4.1 12.8 788 Ca-na-àa 8.2 3.1 0.3 11.6 195 Thuåy Àiïín 3.7 5.1 1.0 9.8 20 Na-uy 4.6 2.5 2.3 9.4 10 Àan Maåch 2.1 2.7 4.1 8.9 12 Uác 7.1 0.5 0.3 7.9 48 Haâ lan 2.7 2.4 0.9 6.1 43 Nhêåt Baãn 1.0 4.5 n.a. 5.5 48 Luc-xam-bua 1.0 0.3 n.a. 1.2 6 Töíng cöång cuãa 12 nhaâ taâi trúå 146.4 65.9 14.1 226.3 2196 n.a. (Khöng aáp duång) Ghi chuá: caác con söë töíng taâi trúå khöng bao göìm tyã troång vïì AIDS trong phêìn àoáng goáp quöëc gia cho caác töí chûác cho vay àa phûúng. Nguöìn: Laws 1996, baãng 35-1; vaâ OECD 1995, baãng 1.1 trang 24. tûâ caác bïn song phûúng, hy voång vïì hònh thûác húåp taác nhaâ taâi trúå thïë naây chó tröng cêåy vaâo sûå haão têm cuãa caác caán böå nhên viïn cuãa caác nhaâ taâi trúå khaác nhau hoaåt àöång taåi cêëp quöëc gia - coá thïí àûúåc tùng cûúâng sûå húåp taác naây nhúâ thuác eáp kiïn trò cuãa chñnh phuã quöëc gia9. Caác nhaâ taâi trúå cêìn têåp trung nhiïìu hún nûäa vaâo haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë Chuã nghôa võ tha chñnh laâ möåt sûå giaãi thñch cho sûå höî trúå quöëc tïë nhùçm giuáp àúä caác nûúác àang phaát triïín chöëng laåi dõch AIDS. Cuäng giöëng nhû naån àoái vaâ luä luåt taåi haãi ngoaåi coá thïí taåo ra àûúåc möåt àúåt höî trúå haâo phoáng döìn dêåp tûâ nhûäng nûúác coá àiïìu kiïån thuêån lúåi hún, caác vêën àïì bïånh têåt cuãa caác nûúác coá thu nhêåp thêëp vêîn thûúâng laâ nguyïn nhên cho sûå àoáng goáp haâo phoáng cuãa chñnh phuã cuäng nhû cuãa tû nhên. Tuy nhiïn trong trûúâng húåp bïånh lêy nhiïîm maâ thêåm chñ ngay caã cöng nghïå y hoåc tên tiïën nhêët cuäng khöng phaãi luác naâo cuäng chûäa trõ àûúåc, vñ duå nhû bïånh lao khaáng thuöëc, viruát Ebola hay HIV, thò cuäng chñnh laâ lúåi ñch cuãa caác nûúác coá thu nhêåp cao hún phaãi giuáp cho caác nûúác ngheâo hún chöëng laåi bïånh. Chûúng 1 lêåp luêån rùçng chñnh phuã coá möåt vai troâ bùæt buöåc àöëi vúái viïåc phoâng ngûâa vaâ kiïím soaát bïånh lêy nhiïîm. Hònh 5.6 minh hoaå rùçng taåi caác nûúác cöng nghiïåp HIV àûúåc dûå tñnh laâ àaä gêy 65% söë tûã vong cuãa ngûúâi lúán do caác bïånh truyïìn nhiïîm trong nùm 1990, vaâ dûå kiïën seä chiïëm túái 96% cuãa nhûäng tûã 230
  7. Hònh 5.6. Söë tûã vong haâng nùm Àaä laâ nguyïn nhên tûã vong chñnh do caác bïånh truyïìn nhiïîm úã caác nûúác cöng nghiïåp. HIV coá thïí chiïëm hún gêëp 2 lêìn söë tûã vong ngûúâi lúán vaâo nùm 2020 nïëu chûäa trõ khöng coá hiïåu quaã vaâ coá thïí chõu àûúåc vïì kinh phñ vúái söë àöng ngûúâi. Nguöìn: Murray vaâ Lopez vong àoá vaâo nùm 2020 nïëu nhû khöng coá caác phûúng phaáp chûäa trõ múái chöëng viruát coá hiïåu quaã vaâ sùén coá röång raäi vaâ coá thïí chõu àûúåc vïì giaá caã10. Àêy laâ möåt tyã troång cao hún so vúái tyã troång cuãa HIV trong söë tûã vong do caác bïånh truyïìn nhiïîm taåi caác nûúác àang phaát triïín (xem Chûúng 1). Àaä laâ nguyïn nhên tûã vong chñnh do caác bïånh truyïìn nhiïîm úã caác nûúác cöng nghiïåp, HIV coá thïí gêëp hai lêìn söë tûã vong ngûúâi lúán vaâo nùm 2020 nïëu chûäa trõ khöng coá hiïåu quaã vaâ coá thïí chõu àûúåc vïì kinh phñ vúái söë àöng ngûúâi Mûác àöå àoáng goáp hiïån taåi vaâ tûúng lai cuãa HIV vaâo gaánh nùång caác bïånh truyïìn nhiïîm bïn trong biïn giúái caác nûúác cöng nghiïåp taåo cho hoå hai lyá do àïí tiïu tiïìn vaâo viïåc kiïím soaát HIV taåi caác nûúác coá thu nhêåp thêëp. Thûá nhêët, bêët kïí möåt baâi hoåc naâo thu àûúåc vïì viïåc laâm thïë naâo àïí giaãm töëc àöå lêy lan cuãa dõch, cho duâ thöng qua thay àöíi haânh vi hay caác tiïën böå cöng nghïå àïìu coá thïí àem aáp duång taåi nûúác mònh. Thûá hai, do HIV coá thïí truyïìn nhiïîm vaâ caác nûúác coá thu nhêåp cao hún haâng nùm coá caác cuöåc trao àöíi haâng ngaân khaách du lõch vaâ thu huát haâng ngaân kiïìu dên nhêåp cû caã húåp phaáp lêîn bêët húåp phaáp vaâo nûúác mònh, cho nïn viïåc giaãm thiïíu tyã lïå hiïån mùæc HIV taåi caác nûúác coá thu nhêåp thêëp coá möåt hiïåu ûáng thûá cêëp laâ baão vïå caác cöng dên cuãa caác nûúác coá thu nhêåp cao hún. Bùçng chûáng cho thêëy laâ caác nûúác àaä nhêån thûác àûúåc vïì lêåp luêån naây: nùm nûúác coá höî trúå nhiïìu nhêët cho nöî lûåc toaân cêìu chöëng laåi AIDS àöìng thúâi cuäng tiïëp nhêån nhiïìu kiïìu dên nhêët. Giaã àõnh rùçng lúåi ñch tûå thên chñ ñt cuäng laâ möåt sûå giaãi thñch cho caác nûúác coá thu nhêåp cao àoáng goáp vaâo viïåc phoâng ngûâa bïånh AIDS taåi caác nûúác àang phaát triïín, thò àiïìu liïåu naây coá àuã àïí taåo ra àûúåc sûå chi tiïu töëi ûu toaân cêìu cho viïåc kiïím soaát AIDS taåi caác nûúác àang phaát triïín hay khöng? Haäy nhúá laåi thaão luêån trong Chûúng 1 vïì khoá khùn trong viïåc àiïìu phöëi caác àoáng goáp cho viïåc kiïím soaát muöîi cuãa têët caã moåi caá nhên söëng taåi nhûäng núi coá nhiïìu muöîi. Möåt khi àaä hïët muöîi, thêåm chñ ngay caã nhûäng ngûúâi khöng coá àoáng goáp gò cho nöî lûåc àoá cuäng àûúåc hûúãng lúåi. Do möîi caá nhên àïìu coá thïí hy voång “ài xe khöng mêët tiïìn” dûåa trïn àoáng goáp cuãa nhûäng ngûúâi khaác, cho nïn möîi caá nhên giûä laåi khöng àoáng goáp möåt khoaãn bùçng mûác maâ anh ta mong muöën chi cho viïåc thanh toaán naån 231
  8. muöîi. Möåt vêën àïì “ài xe khöng mêët tiïìn” tûúng tûå àe doaå viïåc caác nûúác taâi trúå tûå nguyïån àoáng goáp cho viïåc chöëng AIDS taåi caác nûúác àang phaát triïín vúái mûác àöå maâ hoå nghô laâ viïåc thanh toaán dõch bïånh àaáng cho hoå phaãi àoáng goáp. Do phaãi gaánh chõu tònh traång “ài xe khöng mêët tiïìn” coá tñnh quöëc tïë nhû thïë naây, cho nïn nöî lûåc chöëng AIDS coá thïí àûúåc nhòn nhêån nhû möåt haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë. Möåt loaåi haâng hoaá nûäa rêët dïî àïí cho tònh traång “ài xe khöng mêët tiïìn” xaãy ra àoá chñnh laâ thöng tin kyä thuêåt múái, vñ duå nhû loaåi àûúåc taåo ra nhúâ nghiïn cûáu y hoåc àöëi vúái àiïìu trõ bïånh AIDS vaâ caác bïånh cú höåi, vacxin AIDS, hoùåc nïëu caác kïët quaã àoá àûúåc chuyïín giao tûâ nûúác naây sang nûúác kia, thò àoá coân laâ caác thöng tin àûúåc taåo ra búãi nghiïn cûáu taác nghiïåp vïì caách thûác töët nhêët tiïëp thõ xaä höåi bao cao su àöëi vúái nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët. Àïí giaãi quyïët caác vêën àïì haâng hoaá cöng cöång àõa phûúng hay quöëc gia thûúâng phaãi coá can thiïåp cuãa chñnh phuã. Taåi cêëp àöå àõa phûúng thò àoá laâ lúåi ñch cuãa caác caá nhên coá liïn quan phaãi höî trúå chñnh phuã àaánh thuïë têët caã moåi ngûúâi vaâ sûã duång söë thuïë àoá àïí kiïím soaát muöîi vaâ chöëng laåi caác bïånh truyïìn nhiïîm khaác. Möåt lêåp luêån tûúng tûå coá thïí aáp duång àûúåc cho möåt chñnh phuã quöëc tïë coá thêím quyïìn àaánh thuïë caác nûúác vaâ chi tiïu söë tiïìn thuïë thu àûúåc cho caác haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë vñ duå nhû viïåc kiïím soaát HIV/AIDS. Tuy nhiïn do caác nûúác khöng dïî gò trao nöåp chuã quyïìn cuãa mònh cho möåt siïu thïí chïë nhû vêåy vò lyá do naây hay bêët cûá lyá do naâo khaác, cêìn phaãi tòm ra möåt giaãi phaáp khaác àöëi vúái vêën àïì “ài xe khöng mêët tiïìn” quöëc tïë. Laâ möåt giaãi phaáp thay thïë chñnh phuã, caác caá nhên söëng taåi nhûäng núi coá nhiïìu muöîi coá thïí thûúng lûúång vúái vaâ thuyïët phuåc lêîn nhau (“Töi àöìng yá seä àoáng goáp nhiïìu hún nïëu nhû öng cuäng laâm nhû vêåy”) cho túái khi huy àöång àûúåc àuã tiïìn giûäa hoå vúái nhau àïí giaãi quyïët vêën àïì chung cuãa hoå. Trong khi phaãi mêët nhiïìu thúâi gian vaâ cöng sûác tûâ caác caá nhên so vúái biïån phaáp àún giaãn laâ àaánh thuïë, thò giaãi phaáp àûúåc thûúng lûúång laåi khaã thi tiïìm taâng. Taåi cêëp àöå quöëc tïë, Liïn hiïåp quöëc laâ möåt diïîn àaân thûúng lûúång vaâ thuyïët phuåc nhû vêåy. Thöng qua töí chûác naây, caác nûúác coá thïí àûúåc thuyïët phuåc àïí àoáng goáp “phêìn cöng bùçng” cuãa mònh cho haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë, vñ duå viïåc kiïím soaát AIDS. Vêåy cho nïn theo quan àiïím cuãa kinh tïë hoåc cöng cöång, thò khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn caã khi caác nûúác taâi trúå àaä sùén saâng àoáng goáp cho viïåc kiïím soaát AIDS vaâ nghiïn cûáu vïì AIDS. Tuy nhiïn, do vêën àïì “ài xe khöng mêët tiïìn”, chûa chùæc caác nûúác taâi trúå seä cam kïët àoáng goáp àuã nhiïìu vò lúåi ñch chung. Àêìu tû vaâo haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë Thöng tin coá thïí phöí cêåp àûúåc vûúåt ra khoãi möåt nûúác maâ taåi àoá thöng tin àoá àûúåc taåo ra thò coá thïí xuêët sûá tûâ caác mön khoa hoåc xaä höåi hay thïí chêët. Phêìn naây thaão luêån caã hai loaåi kiïën thûác vaâ möåt loaåi haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë thûá ba: caác thïí chïë quöëc tïë. Caác mön khoa hoåc xaä höåi vaâ y hoåc vïì dõch tïî hoåc, xaä höåi hoåc, kinh tïë hoåc, vaâ nghiïn cûáu taác nghiïåp laâ cêìn thiïët àïí doäi theo bïånh dõch vaâ àïí nùæm bùæt xem loaåi can thiïåp naâo coá thïí ngùn àûúåc hêìu hïët caác trûúâng húåp lêy nhiïîm HIV thûá cêëp phaát cho möîi möåt àö la chñnh phuã chi ra. Viïåc nghiïn cûáu khoa hoåc xaä höåi ûáng duång coá thïí taåo ra àûúåc hy voång lúán nhêët cho viïåc ngay lêåp tûác giaãm thiïíu àûúåc sûå lan truyïìn cuãa AIDS vaâ hy voång caãi thiïån phuác lúåi cho nhûäng ngûúâi söëng soát chõu töín thêët nùång nïì nhêët. Caác mön khoa hoåc vïì sinh hoåc nhû vi sinh hoåc, miïîn dõch hoåc, vaâ viruát hoåc, hiïån àang 232
  9. coá caác tiïën böå chêåm chaåp hûúáng túái möåt loaåi vacxin vaâ möåt phûúng thûác chûäa khoãi bïånh. Tuy nhiïn nhûäng àiïìu khöng hoaân haão cuãa cú chïë thõ trûúâng coá nghôa laâ chó möåt tyã troång nhoã cuãa cöng taác nghiïn cûáu y sinh àûúåc thiïët kïë àïí cho ra àúâi caác saãn phêím hay kiïën thûác àem laåi lúåi ñch cho caác nûúác thu nhêåp thêëp. Uyã ban Àùåc biïåt vïì Nghiïn cûáu Y tïë cuãa Töí chûác Y tïë Thïë giúái dûå tñnh rùçng 95% chi tiïu cho nghiïn cûáu vaâ phaát triïín y tïë àûúåc hûúáng túái giaãi quyïët caác vêën àïì y tïë chuã yïëu aãnh hûúãng túái 10% dên söë giaâu coá nhêët thïë giúái; chó coá 5% söë chi tiïu àoá àûúåc hûúáng vaâo caác loaåi bïånh laâ nguyïn nhên chuã yïëu cho gaánh nùång bïånh têåt cuãa 90% dên söë coân laåi cuãa thïë giúái (Uyã ban Àùåc biïåt 1996, tr. 102). Möåt vai troâ quan troång cuãa caác chñnh phuã laâ, àùåc biïåt àöëi vúái caác nhaâ taâi trúå, laâm sao khuyïën khñch àûúåc nhiïìu hún nûäa cho nghiïn cûáu y tïë phuåc vuå caác nûúác coá thu nhêåp thêëp. Loaåi haâng hoaá cöng cöång quan troång thûá ba laâ thïí chïë quöëc tïë coá taác duång taåo àiïìu kiïån cho möåt nhoám caác nûúác àiïìu phöëi hoaåt àöång cuãa hoå àïí phuåc vuå lúåi ñch chung töët nhêët cuãa mònh. Hai loaåi thïí chïë quöëc tïë coá liïn quan túái dõch AIDS laâ: nhûäng thïí chïë trong söë caác nûúác coá thu nhêåp thêëp trong khu vûåc, vaâ nhûäng thïí chïë àûa caác nûúác ngheâo vaâ caác nûúác coá thu nhêåp cao laåi vúái nhau trong möåt cuöåc àêëu tranh chung chöëng HIV/AIDS. Thöng tin tûâ caác mön khoa hoåc xaä höåi vïì caác can thiïåp haânh vi. Bêët cûá biïån phaáp can thiïåp phoâng ngûâa thaânh cöng naâo trong söë nhûäng caá nhên coá khaã nùng lan truyïìn viruát nhêët seä taåo ra nhûäng hiïåu quaã aãnh hûúãng traân ra ngoaâi coá tñnh tñch cûåc cho nûúác chuã nhaâ, dûúái hònh thûác truyïìn nhiïîm thûá phaát giaãm, maâ dûúái möåt chûáng mûác naâo àoá thò cuäng seä mang lúåi ñch cho caác nûúác khaác nûäa. Nhûng kïët quaã àêìu ra coá giaá trõ nhêët cuãa möåt can thiïåp nhû vêåy àöëi vúái thïë giúái bïn ngoaâi àoá chñnh laâ kiïën thûác coá thïí àem aáp duång àûúåc vaâo caác nûúác khaác. Caác nhaâ taâi trúå naâo taâi trúå cho nhûäng can thiïåp vïì haânh vi thò coá traách nhiïåm àaãm baão cho caác cú höåi taåo ra kiïën thûác múái tûâ nhûäng chûúng trònh nhû vêåy khöng bõ boã phñ. Mùåc duâ sûå thuác baách phaãi hoåc hoãi tûâ nhûäng can thiïåp dûúâng nhû tûå thên noá àaä roä, thïë nhûng àaáng ngaåc nhiïn laâ vïì phûúng diïån naây ngûúâi ta múái laâm àûúåc quaá ñt. Nhûäng töíng quan taâi liïåu saách baáo múái àêy cho thêëy nhûäng àaánh giaá bùçng vùn baãn cöng böë röång raäi chó töìn taåi cho khoaãng 10% caác can thiïåp àûúåc taâi trúå cuãa nhaâ taâi trúå maâ thöi. Töìi tïå hún nûäa, trong söë vaâi trùm nghiïn cûáu àaä àûúåc xuêët baãn thò chó coá rêët ñt àûúåc tiïën haânh möåt caách kyä lûúäng àïí xaác àõnh àûúåc liïåu can thiïåp àoá coá thûåc sûå thay àöíi haânh vi coá nguy cú hay tyã lïå nhiïîm múái HIV hay khöng (Choi vaâ Coates 1994; Oakley, Fullerton, vaâ Holland 1995; Höåi àöìng Nghiïn cûáu Quöëc gia 1991)11. Nhûäng ngûúâi àaánh giaá àaä lûu yá nhiïìu khiïëm khuyïët trong nhûäng cöng trònh nghiïn cûáu sùén coá. Trong möåt söë trûúâng húåp, viïåc thiïëu caác dûä liïåu nïìn ban àêìu khiïën cho khöng thïí naâo biïët àûúåc liïåu sûå khaác nhau ào lûúâng àûúåc giûäa möåt nhoám àöëi chûáng vaâ nhoám thñ nghiïåm coá phaãi laâ do nhûäng khaác nhau giûäa hai nhoám àaä coá tûâ trûúác khi coá biïån phaáp can thiïåp vaâo hay khöng. Trong caác trûúâng húåp khaác, caác söë liïåu cú baãn ban àêìu àûúåc thu thêåp nhûng laåi khöng coá nhoám àöëi chûáng maâ dûåa vaâo àoá nhoám can thiïåp coá thïí tiïën haânh so saánh àûúåc. Möåt söë nghiïn cûáu àaä toan tñnh viïåc quyïët àõnh xem liïåu nhûäng thay àöíi vïì haânh vi coá phaãi laâ do sûå can thiïåp hay laâ do hiïåu ûáng giaã dûúåc (hay thuöëc vúâ) naãy sinh do coá sûå hiïån diïån cuãa cöng trònh nghiïn cûáu. Àïí cho chùæc chùæn, nhûäng cên nhùæc vïì mùåt àaåo lyá vaâ nhûäng phûác taåp cuãa viïåc nghiïn cûáu vúái caác àöëi tûúång laâ con ngûúâi thûúâng khiïën cho viïåc sûã duång möåt phûúng phaáp thñ nghiïåm àñch thûåc laâ hêìu nhû khöng thïí àûúåc. Möåt biïån phaáp thay thïë laâ phaãi coá caác söë liïåu cú súã ban àêìu phong phuá vaâ tiïën haânh caác thiïët kïë nghiïn cûáu giaã - thñ nghiïåm (Moffitt, 1991). Tuy nhiïn, coá rêët ñt nghiïn cûáu thûã thûåc hiïån phûúng phaáp àoá. 233
  10. Nhûäng khaác biïåt vïì caác chuêín mûåc vïì kiïën thûác àöëi vúái caác dûúåc phêím vaâ caác tiïu chuêín kiïën thûác vïì caác biïån phaáp can thiïåp haânh vi chöëng laåi AIDS laâ rêët lúán. Do caác saãn phêím tên dûúåc coá thïí àùng kyá bùçng phaát minh saáng chïë, cho nïn caác haäng tû nhên coá thïí coá möåt àöång cú khuyïën khñch maånh meä àïí thùæng cuöåc chaåy àua túái möåt thõ trûúâng vúái möåt loaåi tên dûúåc múái. Caác chñnh phuã àaáp laåi bùçng caách quy àõnh caác cöng ty phaãi chûáng minh àûúåc sûå an toaân vaâ tñnh cöng hiïåu cuãa thuöëc múái, thûúâng vúái möåt mûác töën phñ laâ haâng triïåu àö la. Nhûäng khoaãn tiïìn naây àûúåc chi tiïu cho thêåm chñ ngay caã vúái nhûäng thûá thuöëc tûúng àöëi vùåt vaänh nhû möåt loaåi viïn thuöëc nhûác àêìu múái nhùçm àaãm baão caác tiïu chuêín rêët cao. Chñnh phuã khöng ngêìn ngaåi gò yïu cêìu phaãi coá nhûäng khoaãn töën phñ nhû vêåy, biïët rùçng caác haäng röìi seä chi tiïu söë tiïìn naây vaâo bêët cûá thûá thuöëc gò maâ hoå nghô seä qua àûúåc sûå saát haåch thò trûúâng. Ngûúåc laåi, nhûäng biïån phaáp can thiïåp phoâng ngûâa maâ coá tiïìm nùng taåo ra àûúåc nhûäng lúåi ñch cöng cöång nhiïìu hún hùèn, dûúái hònh thûác àêíy luâi àûúåc caác trûúâng húåp lêy nhiïîm HIV thûá phaát, thò laåi phaãi chõu nhûäng tiïu chuêín yïëu keám hún nhiïìu. Do nhûäng hònh thûác can thiïåp naây khöng thïí àùng kyá bùçng phaát minh saáng chïë àûúåc vaâ chuáng taåo ra àûúåc nhûäng taác àöång ngoaåi vi lan ra ngoaâi tñch cûåc, cho nïn khu vûåc cöng noái chung phaãi taâi trúå cho chuáng. Nïëu nhû caác chñnh phuã tûå quy àõnh cho mònh phaãi tuên theo caác chuêín mûåc cuäng chùåt cheä giöëng nhû vúái nhûäng chuêín mûåc maâ hoå quy àõnh cho caác haäng saãn xuêët thuöëc tên dûúåc, thò caác biïån phaáp can thiïåp phoâng ngûâa HIV seä buöåc phaãi tuên thuã caác chuêín mûåc vïì mêîu thiïët kïë vaâ caác phûúng phaáp thu thêåp söë liïåu chùåt cheä maâ coá thïí giuáp cho cöng chuáng nùæm bùæt àûúåc liïåu möåt biïån phaáp can thiïåp seä an toaân vaâ cöng hiïåu khi aáp duång sau naây hay khöng. Mùåc dêìu an toaân coá veã khöng laâ möåt vêën àïì, nhûng caác vñ duå vïì caác chûúng trònh trao àöíi kim tiïm vaâ tû vêën vaâ xeát nghiïåm nhiïîm HIV cho thêëy ngûúåc laåi. Chñnh nöîi lo súå laâ viïåc cung cêëp caác kim tiïm saåch coá thïí khuyïën khñch haânh vi tiïm chñch ma tuyá vaâ rùçng möåt chûúng trònh xeát nghiïåm HIV, thêåm chñ coá tû vêën keâm theo, coá thïí laâm giaãm khuynh hûúáng thûåc haânh tònh duåc an toaân trong söë nhûäng ngûúâi àûúåc noái cho biïët laâ hoå àaä coá HIV dûúng tñnh, vaâ nhû thïë thûúâng laâm suy giaãm sûå uãng höå cuãa cöng chuáng cho nhûäng chûúng trònh àoá. Cöng chuáng coá möåt lúåi ñch, vaâ thûåc sûå laâ coá quyïìn, àûúåc biïët vïì têìm cúä cuãa nhûäng “taác duång phuå” cuäng nhû cöng hiïåu cuãa biïån phaáp can thiïåp, trûúác khi hoå taâi trúå cho viïåc tiïëp tuåc hay múã röång sûå can thiïåp àoá. Thöng tin khoa hoåc sinh hoåc vïì caác can thiïåp y hoåc. Vúái tiïìm nùng lúåi nhuêån thu àûúåc nhúâ sûå baão höå cuãa hïå thöëng baãn quyïìn phaát minh saáng chïë vaâ möåt thõ trûúâng tiïìm taâng röång lúán taåi caác nûúác cöng nghiïåp àöëi vúái möåt phûúng thuöëc chûäa khoãi AIDS, viïåc nghiïn cûáu cuãa caã caác haäng tû nhên vaâ caác viïån nghiïn cûáu phi lúåi nhuêån àûúåc tiïën haânh hïët sûác raáo riïët taåi caác nûúác cöng nghiïåp. Saãn phêím múái nhêët cuãa nghiïn cûáu nhû vêåy laâ phûúng phaáp trõ liïåu tam - dûúåc nhû àaä thaão luêån taåi Chûúng 4. Nhû àaä cho thêëy, chi phñ cao cho viïåc cung cêëp phûúng phaáp trõ liïåu naây coá nghôa laâ noá seä khöng mang laåi lúåi ñch ngay lêåp tûác cho 90% söë ngûúâi mùæc HIV àang sinh söëng taåi caác nûúác coá thu nhêåp thêëp. Möåt söë nhaâ quan saát, yá thûác àûúåc caác chi phñ gêy trúã ngaåi naây vaâ bi quan vïì triïín voång thaânh cöng cuãa caác biïån phaáp can thiïåp haânh vi, tin rùçng hy voång duy nhêët cho viïåc giaãm àûúåc taác àöång cuãa HIV àöëi vúái caác nûúác coá thu nhêåp thêëp laâ möåt vacxin. Thïë nhûng viïåc nghiïn cûáu vacxin àuã caác thïí loaåi àang gùåp nhûäng trúã ngaåi to lúán12. Nhûäng trúã ngaåi naây bao göìm àöå phûác taåp vaâ chi phñ cho viïåc nghiïn cûáu ngaây caâng tùng, sûå cêìn thiïët phaãi baán àûúåc coá leä túái 40 triïåu liïìu duâng thò caác cöng àoaån saãn xuêët múái coá thïí àaåt àûúåc lúåi ñch 234
  11. kinh tïë vïì quy mö; sûå bêët lûåc cuãa nhûäng ngûúâi dên taåi caác nûúác àang phaát triïín khöng mua àûúåc caác loaåi vacxin àùæt tiïìn; vaâ coá leä nghiïm troång hún caã laâ sûå dïî töín thûúng cuãa caác cöng ty trûúác caác trûúâng húåp àoâi böìi thûúâng túái mûác haâng triïåu àö la, thêåm chñ ngay caã khi chó möåt liïìu vacxin thöi gêy ra thûá bïånh maâ noá àûúåc thiïët kïë àïí phoâng ngûâa (Uyã ban Àùåc biïåt vïì Nghiïn cûáu Y tïë 1996, Robbins vaâ Freeman 1988). Möåt phêìn do caác trúã ngaåi naây maâ töíng àêìu tû cuãa khu vûåc cöng vaâ tû trïn toaân thïë giúái cho chïë taåo vacxin chó coá 160 triïåu àö la trong nùm 1993, so vúái möåt con söë dûå tñnh 1,3 tyã àö la chi cho caác phûúng phaáp khaác àïí phoâng ngûâa viïåc lêy nhiïîm HIV vaâ khoaãng 5 tyã àö la chi cho viïåc chùm soác y tïë coá liïn quan àïën HIV (FitzSimmons 1996). Àïí àaåt àûúåc nhûäng lúåi ñch quöëc tïë cöng cöång to lúán cuãa caác loaåi vacxin chöëng caác bïånh têåt cuãa caác nûúác àang phaát triïín, caác chñnh phuã phaãi àoáng vai troâ cuãa mònh. Thöng baáo thaáng nùm 1997 vïì muåc tiïu quöëc gia cuãa Myä saãn xuêët ra möåt loaåi vacxin AIDS àùåc hiïåu trong voâng 10 nùm laâ möåt tin àûúåc chaâo àoán khöng chó riïng àöëi vúái dên Myä vaâ coân àöëi vúái moåi ngûúâi trïn thïë giúái, bao göìm caã caác nûúác àang phaát triïín. Viïåc Myä choån muåc tiïu thúâi gian 10 nùm, maâ möåt söë chuyïn gia cho rùçng húi quaá laåc quan, laâ möåt lúâi nhùæc nhúã tónh taáo rùçng khöng coá möåt loaåi vacxin naâo coá thïí giaãi quyïët àûúåc vêën àïì bïånh AIDS taåi caác nûúác àang phaát triïín trong möåt tûúng lai gêìn (xem khung 5.3). Sûå cêìn thiïët phaãi coá sûå tham gia cuãa chñnh phuã laâ hiïín nhiïn khöng chó àöëi vúái vacxin AIDS maâ coân döëi vúái caác tiïën böå y hoåc khaác nûäa, vaâ àiïìu àoá seä mang laåi lúåi ñch to lúán cho ngûúâi dên taåi caác nûúác àang phaát triïín laâ nhûäng ngûúâi maâ sûác mua yïëu keám cuãa hoå khöng taåo àuã khuyïën khñch cho caác haäng dûúåc phêím cuãa caác nûúác cöng nghiïåp. Vñ duå laâ caác loaåi thuöëc diïåt vi khuêín êm àaåo vaâ caác loaåi duång cuå chêín àoaán àún giaãn reã tiïìn àöëi vúái caác loaåi bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc kinh àiïín nhû cla-mi-di-a vaâ haå cam maâ viïåc chêín àoaán chuáng möåt caách chñnh xaác hiïån nay coân àang khoá khùn vaâ töën keám (Uyã ban Àùåc biïåt vïì Nghiïn cûáu Y tïë 1996; Elias vaâ Heise, 1994). Nhû àaä àûúåc nïu roä qua vñ duå vïì vacxin bïånh viïm gan B trong khung 5.4, möåt khi möåt vacxin hay möåt thuöëc khaác àaä àûúåc phaát minh, thûã nghiïåm vaâ saãn xuêët àaåi traâ, thò giaá cuãa noá seä coá xu hûúáng giaãm xuöëng túái möåt mûác maâ caác haäng thûúng maåi coá thïí saãn xuêët vaâ phên phöëi möåt caách coá lúåi nhuêån àûúåc vúái söë lûúång lúán vaâ vúái caác mûác giaá coá thïí chõu àûúåc taåi caác nûúác àang phaát triïín. Vò vêåy cêìn thiïët coá sûå tham gia cuãa chñnh phuã coá leä chó laâ taåm thúâi nhûng laåi rêët quyïët àõnh. Caác thïí chïë quöëc tïë coá thïí saãn xuêët ra nhûäng haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë. Chuáng ta àaä lûu yá úã phêìn trïn rùçng Liïn hiïåp quöëc vaâ caác töí chûác àa phûúng khaác coá thïí cung cêëp caác diïîn àaân úã àoá caác nûúác coá thïí thuyïët phuåc lêîn nhau àoáng goáp nhiïìu hún so vúái viïåc nïëu khöng coá diïîn àaân àïí saãn xuêët möåt haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë. Hai loaåi thïí chïë quöëc tïë böí sung coá thïí giaãi quyïët àûúåc caác vêën àïì cuå thïí thuöåc loaåi “ài xe khöng mêët tiïìn” laâ caác liïn minh nghiïn cûáu y tïë cöng vaâ tû vaâ caác töí chûác húåp taác khu vûåc. Liïn minh nghiïn cûáu y tïë giûäa khu vûåc cöng vaâ tû. Uyã ban Àùåc biïåt vïì Nghiïn cûáu Y tïë cuãa Töí chûác Y tïë Thïë giúái múái àêy àaä coá àïì nghõ möåt “Liïn minh Phaát triïín Saãn phêím Y tïë” giûäa khu vûåc cöng vaâ tû nhên vúái sûá mïånh têåp trung cao àöå vaâo phaát triïín möåt söë lûúång nhêët àõnh caác saãn phêím cho caác nguyïn nhên gaánh nùång bïånh têåt chñnh maâ caác nöî lûåc hiïån taåi àang boã qua (1996, tr.101). Möåt liïn minh nhû thïë seä sûã duång caác phûúng phaáp khaác nhau àïí caãi tiïën caác biïån phaáp khuyïën khñch caác haäng tû nhên phaát triïín caác loaåi saãn phêím dûúåc phêím y tïë khaác hiïån àang coá nhu cêìu cêëp baách taåi caác nûúác àang phaát triïín. Nhûäng cú chïë naây coá möåt söë àoâi hoãi phaãi sûãa àöíi caác luêåt vaâ quy àõnh vïì thuïë cuãa caác nûúác tham gia, bao göìm: 235
  12. • Höî trúå trûåc tiïëp chi phñ trong nhûäng giai àoaån àêìu phaát triïín saãn phêím. • Phên tñch thõ trûúâng tiïìm nùng àöëi vúái möåt loaåi saãn phêím múái chuã yïëu phuåc vuå lúåi ñch cuãa nhên dên úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp nhêët; • Miïîn thuïë hay tinh giaãm caác quy àõnh kiïím soaát àöëi vúái viïåc phaát triïín saãn phêím cho caác nûúác coá thu nhêåp thêëp; • Àiïìu chónh thuïë trïn phaåm vi toaân cêìu àöëi vúái caác cöng ty dûúåc phêím vaâ gia haån thúâi gian hûúãng àùåc quyïìn baán thuöëc (nhûäng quy àõnh tûúng tûå nhû trong Luêåt Dûúåc phêím cho Treã em möì cöi “Orphan Drug” nùm 1993 cuãa Myä); • Àaãm baão trûúác möåt thõ trûúâng cho caác saãn phêím chùm soác sûác khoeã àaáp ûáng àûúåc nhûäng tiïu chuêín coá thïí kiïím tra khaách quan nhêët àõnh. Khung minh hoaå 5.3: Nhûäng thaách thûác phaãi khùæc phuåc àïí tòm ra vacxin chöëng HIV Cuöën saách naây cho rùçng caác nûúác taâi trúå vaâ caác töí chûác àa phûúng coá möåt lúåi thïë caånh tranh trong viïåc khuyïën khñch nghiïn cûáu tòm vacxin HIV, àiïìu àoá phuåc vuå cho lúåi ñch cuãa chñnh hoå àöìng thúâi vuå lúåi ñch cuãa caác nûúác àang phaát triïín. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách khi bõ yïu cêìu phaãi uãng höå vêën àïì naây, hoùåc trûåc tiïëp hoùåc thöng qua caác cú chïë khuyïën khñch thñch húåp, coá quyïìn àùåt ra cêu hoãi: liïåu coá thïí coá möåt vacxin HIV/AIDS hay khöng? Cêìn phaãi vûúåt qua nhûäng thaách thûác gò? Cêu traã lúâi ngùæn nhêët laâ nhiïìu nhaâ khoa hoåc tin rùçng quaã thûåc coá möåt loaåi vacxin, nhûng caác thaách thûác laâ vö cuâng to lúán. Thaách thûác cùn baãn nhêët laâ cêu hoãi liïåu khaã nùng phaãn ûáng miïîn dõch cuãa con ngûúâi coá thïí ngùn chùån viïåc nhiïîm HIV hay ngùn chùån bïånh trong möåt con ngûúâi coá viruát HIV sau khi tiïm vacxin hay khöng. Mùåc duâ hêìu hïët nhûäng ngûúâi nhiïîm HIV àïìu coá khaã nùng phaát triïín möåt loaåt caác phaãn ûáng miïîn dõch chöëng laåi HIV (khaáng thïí laâ möåt vñ duå), nhûng phaãn ûáng naây nhòn chung khöng àuã àïí loaåi trûâ khaã nùng nhiïîm bïånh hay ngùn caãn quaá trònh phaát triïín thaânh bïånh. Khöng ai coá thïí biïët àûúåc rùçng liïåu caác phaãn ûáng miïîn dõch tûúng tûå naây coá hiïåu quaã hún khöng nïëu noá àûúåc taåo ra tûâ möåt loaåi vacxin trûúác khi tiïëp xuác vúái HIV. Àiïìu àaáng ngaåc nhiïn laâ möåt söë ngûúâi thûåc sûå coá caác phaãn ûáng baão vïå giuáp hoå khöng bõ nhiïîm HIV hay khöng bõ aãnh hûúãng búãi viruát naây. Vñ duå laâ möåt nûãa àïën ba phêìn tû treã em sinh ra khöng bõ HIV mùåc duâ meå chuáng mang viruát HIV, vaâ möåt söë ngûúâi khöng bõ nhiïîm HIV mùåc duâ liïn tuåc tiïëp xuác vúái loaåi viruát naây. Tûúng tûå nhû vêåy, möåt söë ngûúâi, goåi laâ nhûäng ngûúâi khöng tiïën triïín bïånh trong möåt thúâi gian daâi, àaä mang trong ngûúâi viruát HIV trong mûúâi nùm hoùåc lêu hún nûäa nhûng khöng bõ phaát bïånh AIDS. Hún nûäa, vacxin HIV thûã nghiïåm àaä coá hiïåu quaã baão vïå loaâi vûúån chöëng laåi viruát HIV, trong khi àoá caác loaåi vacxin khaác laåi baão vïå loaâi khó chöëng laåi viruát laâm suy giaãm hïå thöëng miïîn dõch úã khó vaâ vûúån (coân goåi laâ viruát SIV). Têët caã caác phaãn ûáng naây àïìu coá thïí möåt phêìn do möåt phaãn ûáng miïîn dõch maånh taåo ra. Thaách thûác thûá hai liïn quan àïën sûå àa daång vïì göëc cuãa caác loaåi viruát HIV; khöng thïí àaãm baão àûúåc rùçng möåt vacxin àûúåc tòm ra àïí chöëng möåt loaåi viruát naây laåi coá thïí chöëng nhûäng loaåi viruát khaác. Caác loaåi viruát HIV tûâ núi khaác nhau trïn thïë giúái àûúåc chia thaânh mûúâi tiïíu nhoám: A, B, C, D, E, F, G, H, I vaâ O. Hêìu hïët caác nhoám naây àïìu coá mùåt taåi chêu Phi, nhoám B phöí biïën chuã yïëu úã caác nûúác àang phaát triïín. Àiïìu àaáng khñch lïå laâ nghiïn cûáu gêìn àêy cho thêëy sûå khaác nhau vïì chuãng loaåi giûäa caác nhoám viruát khöng nhêët thiïët aãnh hûúãng àïën caách chuáng phaãn ûáng àöëi vúái möåt loaåi vacxin. Tuy nhiïn, vêën àïì naây coân laâ ûu tiïn cao trong chûúng trònh nghiïn cûáu vacxin, vaâ laâ möåt vêën àïì quan troång àùåc biïåt laâ àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín, núi töìn taåi nhiïìu nhoám viruát khaác nhau. Thaách thûác thûá ba laâ sûå cêìn thiïët phaãi thûã nghiïåm úã cú thïí ngûúâi: thûã nghiïåm cêìn thiïët àûúåc 236
  13. tiïën haânh theo àuáng nhûäng tiïu chuêín vïì y àûác. Mùåc duâ àaä coá nhûäng tiïën böå trong viïåc thûã nghiïåm vacxin trïn cú thïí vûúån vaâ khó, nhûng viïåc thûã nghiïåm trïn cú thïí ngûúâi laâ àiïìu thiïët yïëu quyïët àõnh sûå an toaân vaâ hiïåu quaã cuãa möåt vacxin HIV. Hún 20 loaåi vacxin àaä àûúåc thûã nghiïåm trong giai àoaån I vaâ giai àoaån II vúái hún 2000 ngûúâi tònh nguyïån mang HIV êm tñnh, chuã yïëu úã Myä. Nhûäng cuöåc thûã nghiïåm naây cho thêëy caác loaåi vacxin thûã nghiïåm laâ an toaân (giai àoaån I) vaâ ñt nhêët möåt söë loaåi vacxin coá taác duång taåo ra nhûäng phaãn ûáng miïîn dõch nhêët àõnh vúái HIV (giai àoaån II), tûác laâ coá khaã nùng chöëng nhiïîm HIV hay lêy bïånh. Tuy nhiïn, vò cöë yá àûa HIV vaâo cú thïí ngûúâi tònh nguyïån laâ àiïìu khöng thïí nghô àïën, thöng tin vïì hiïåu quaã baão vïå chó coá thïí thu àûúåc tûâ nhûäng thûã nghïåm quy mö röång trong giai àoaån III. Cêìn coá rêët nhiïìu thûã nghiïåm giai àoaån III àïí àaánh giaá cöng hiïåu baão vïå cuãa caác loaåi vacxin khaác nhau, chöëng caác loaåi HIV khaác nhau, caác caách truyïìn bïånh khaác nhau, trong caác àiïìu kiïån khaác nhau vïì sûác khoeã, dinh dûúäng vaâ gen úã caác nûúác khaác nhau núi vacxin seä àûúåc sûã duång. Àïí thu thêåp thöng tin cêìn thiïët, nhûäng thûã nghiïåm naây phaãi àûúåc tiïën haânh úã caã caác nûúác àang phaát triïín vaâ caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín. Myä àaä cöng böë yá àõnh tiïën haânh thûã nghiïåm giai àoaån III trong voâng hai nùm túái, caác cuöåc thaão luêån àang diïîn ra nhùçm tiïën haânh thûã nghiïåm giai àoaån III úã möåt söë nûúác àang phaát triïín. Kïët quaã cuãa nhûäng cuöåc thûã nghiïåm naây seä àûúåc cöng böë vaâo àêìu thïë kyã túái. Leä têët nhiïn, khöng coá gò àaãm baão rùçng nhûäng thûã nghiïåm seä dêîn àïën möåt loaåi vacxin hiïåu quaã. Tuy nhiïn, nïëu khöng tiïën haânh thûã nghiïåm giai àoaån III thò khöng bao giúâ coá àûúåc möåt vacxin chöëng HIV. Nguöìn: Heyward, vaâ Osmanow 1996; FitzSimmons 1996; Gold 1996; International AIDS Vaccine Initiative (Saáng kiïën vacxin AIDS Quöëc tïë) 1996; Johnston 1996 vaâ Osmanow 1996. YÁ tûúãng cuöëi cuâng laâ möåt caách tiïëp cêån saáng taåo àùåc biïåt àïí giaãi quyïët vêën àïì khuyïën khñch. Möåt caách àïí thûåc hiïån yá tûúãng naây laâ, möåt hay nhiïìu nûúác coá thu nhêåp thêëp, múái möåt cùn bïånh naâo àoá chûa àûúåc giaãi quyïët àêìy àuã bùçng nghiïn cûáu sinh hoaá, chaâo mua möåt söë lûúång lúán caác loaåi thuöëc sú chïë hay dûúåc phêím àaáp ûáng caác tiïu chuêín chñnh xaác, bêët kïí cuãa nhaâ saãn xuêët naâo. Àïí tin tûúãng, giaãi phaáp naây phaãi àûúåc àaãm baão búãi möåt töí húåp caác nhaâ taâi trúå quöëc tïë vaâ caác nhaâ cho vay. Taâi trúå troån goái coá thïí bao göìm nhûäng khoaãn viïån trúå tûâ caác nhaâ taâi trúå song phûúng vaâ kïët húåp möåt söë khoaãn cho vay theo laäi suêët thõ trûúâng hay cho vay ûu àaäi tûâ caác töí chûác àa phûúng hay tûâ caác nhaâ cho vay thûúng maåi. Theo caách àaãm baão àún thuêìn nhêët, khöng coá khoaãn taâi chñnh naâo àûúåc chuyïín giao trûúác khi saãn phêím cêìn thiïët àûúåc thöng qua búãi möåt phoâng thñ nghiïåm àöåc lêåp. Vò giai àoaån nghiïn cûáu vaâ phaát triïín phaãi mêët àïën nùm hay mûúâi nùm nïn chó sau khi xeát nghiïåm xong, caác cöng cuå taâi chñnh múái àûúåc thûåc thi, caác khoaãn àoáng goáp cuãa caác nhaâ taâi trúå múái àûúåc chuyïín giao, viïåc cung cêëp vaâ phên phöëi saãn phêím seä bùæt àêìu. Khung minh hoaå 5.4. Caác Cöng ty coá thïí thu àûúåc lúåi nhuêån phaãi chùng tûâ vacxin AIDS khöng? Töi coá thïí kïí cho caác baån nghe vïì kinh nghiïåm àöëi vúái vacxin viïm gan B àûúåc tòm ra caách àêy 20 nùm. Trong möåt vaâi nùm àêìu tiïn, giaá vacxin cao túái 25-40 àö la möåt liïìu, vaâ cêìn thiïët phaãi tiïm ba liïìu múái àuã [50 - 80 àö la giaá nùm 1997]. Do àoá caác cöng ty nhùçm vaâo thõ trûúâng cao cêëp vaâ thõ trûúâng bõ bïë tùæc. Giaá naây khöng thïí tùng lïn quaá cao mùåc dêìu coá nhu cêìu toaân cêìu àöëi vúái loaåi vacxin naây. Chó riïng Trung Quöëc, vúái 1,2 tó dên, tó lïå mùæc bïånh viïm gan laâ 10%. Tuy nhiïn, nhiïìu nûúác trong thûåc tïë nùçm ngoaâi thõ trûúâng mua baán loaåi vacxin naây. Khi vacxin viïm gan B kïët húåp àûúåc tòm ra, giaá caã coá giaãm xuöëng möåt chuát. Hiïån nay giaá chó coân 1 àö la möåt liïìu (chûa àïën 2% giaá ban àêìu). Caách àêy böën nùm, Thaái Lan àaä àûa vacxin viïm gan B vaâo chûúng trònh tiïm chuãng múã röång. Vò vêåy têët caã treã em trong nûúác àïìu àûúåc tiïm vacxin naây. 237
  14. Caác cöng ty phaãi nhêån ra rùçng thõ trûúâng tiïìm nùng àöëi vúái möåt loaåi vacxin HIV trong caác nûúác àang phaát triïín rêët lúán, nhûng chó coá thïí aáp duång möåt nûãa hay möåt phêìn ba giaá. Giaá cao coá thïí aáp duång cho caác nûúác cöng nghiïåp, coân caác nûúác àang phaát triïín cêìn phaãi coá möåt giaá khaác. Caác cöng ty nhêët àõnh thu lúåi tûâ sûå àêìu tû naây. Caác nûúác àang phaát triïín cuäng cêìn phaãi mua loaåi vacxin naây. Tòm àûúåc giaãi phaáp cho vêën àïì naây laâ möåt thaách thûác rêët quan troång àöëi vúái chñnh phuã, giúái kinh doanh, caác nhaâ khoa hoåc vaâ caác töí chûác quöëc tïë”. Tiïën sô Narth Bhamarapravati, Giaám àöëc Tiïíu ban Thûã nghiïåm vacxin HIV, ngûúâi àaä tòm ra möåt loaåi vacxin chöëng söët xuêët huyïët, cûåu Giaám àöëc Trûúâng Àaåi hoåc Töíng húåp Mahidol, Bangkok, Thaái Lan. Trñch tûâ möåt cuöåc phoãng vêën àùng trïn IAVR (1997). Cöng nghïå phoâng chöëng AIDS cêìn thiïët nhêët - möåt loaåi vacxin chöëng nhiïîm HIV - àaä trúã thaânh àöëi tûúång quan hïå húåp taác giûäa khu vûåc cöng vaâ tû nhên. Àûúåc thaânh lêåp nùm 1996, Töí chûác Quöëc tïë Saáng kiïën Vacxin chöëng AIDS (IAVI) laâ möåt liïn minh phaát triïín saãn phêím y tïë àêìu tiïn ài theo àûúâng löëi khuyïën nghõ búãi Uyã ban Àùåc biïåt Nghiïn cûáu Y tïë. Theo àïì xuêët àêìu tiïn cuãa Quyä Rockefeller, IAVI àaä thu huát sûå höî trúå cuãa Quyä Merieux, UNAIDS vaâ Ngên haâng Thïë giúái, vaâ Until There’s a Cure, möåt töí chûác phi chñnh phuã coá quan hïå vúái cöång àöìng nhûäng ngûúâi bõ AIDS. Nhiïåm vuå cuãa hoå laâ thuác àêíy viïåc tòm ra vacxin HIV phuâ húåp sûã duång trïn toaân cêìu thöng qua khùæc phuåc búát nhûäng khoá khùn trong viïåc tòm ra vacxin vaâ lêëp caác khoaãng chöëng trong caác nöî lûåc hiïån taåi. Nùm 1997, nùm hoaåt àöång chñnh thûác àêìu tiïn cuãa IAVI, caác bïn tham gia dûå kiïën àoáng goáp töíng söë laâ 2 triïåu àïën 4 triïåu àö la cho höî trúå trûåc tiïëp nghiïn cûáu vacxin AIDS (IAVI 1997). Vúái saáng kiïën saãn xuêët vacxin AIDS cuãa Myä, thaách thûác àöëi vúái IAVI laâ àaãm baão sao cho caác chûúng trònh tòm ra vacxin khöng boã qua nhu cêìu cuãa caác nûúác coá thu nhêåp thêëp, caác nûúác chiïëm àïën 90% tó lïå nhiïîm HIV. Möåt khaã nùng ûáng duång quan troång khaác liïn minh giûäa khu vûåc tû nhên vaâ khu vûåc cöng trong lônh vûåc phoâng chöëng AIDS laâ viïåc tòm ra thuöëc diïåt vi khuêín vaâ viruát êm àaåo, giuáp cho ngûúâi phuå nûä coá thïí tûå baão vïå mònh khoãi viïåc nhiïîm viruát HIV maâ khöng cêìn àïì nghõ ngûúâi cuâng quan hïå tònh duåc phaãi duâng bao cao su. Phuå nûä ngheâo úã caác nûúác àang phaát triïín thûúâng úã thïë bêët lúåi khi thuyïët phuåc ngûúâi baån tònh sûã duång bao cao su; vaâ nhûäng phuå nûä naây cuäng thûúâng khöng coá àuã khaã nùng mua thuöëc diïåt viruát êm àaåo. Bùçng caách àaãm baão thõ trûúâng tiïu thuå, möåt liïn minh giûäa khu vûåc tû nhên vaâ khu vûåc cöng coá thïí taåo ra caác biïån phaáp khuyïën khñch caác cöng ty dûúåc phêím phaát triïín caác saãn phêím naây. Möëi quan hïå giûäa khu vûåc cöng vaâ khu vûåc tû nhên cuäng coá thïí khuyïën khñch viïåc phaát triïín duång cuå xeát nghiïåm chêín àoaán möåt caách tin cêåy vaâ khöng töën keám caác bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc nhû Cla-mi-ài-a, möåt cùn bïånh àang lan traân úã caác nûúác àang phaát triïín vaâ àêíy nhanh töëc àöå lan truyïìn HIV, àöìng thúâi khuyïën khñch nghiïn cûáu giaãm chi phñ cuãa caác biïån phaáp chöëng retrovirut. Húåp taác trong vuâng: Khi dõch bïånh AIDS lêìn àêìu tiïn thu huát sûå chuá yá cuãa cöng chuáng, nhiïìu caá nhên vaâ chñnh phuã möåt söë nûúác quy traách nhiïåm cho caác nûúác laáng giïìng hay nhûäng “ngûúâi nûúác ngoaâi” noái chung vò àaä àûa viruát vaâo nûúác hoå. Nhûng moåi trûúâng húåp nhiïîm bïånh, hoùåc qua àûúâng tònh duåc, hoùåc lêy qua kim tiïm hay truyïìn maáu àïìu liïn quan àïën hai ngûúâi. Möåt trong hai ngûúâi phaãi laâ cöng dên trong nûúác thò bïånh dõch múái coá thïí truyïìn sang ngûúâi dên trong nûúác. Sau àoá bïånh dõch chó coá thïí lan truyïìn trong nûúác àûúåc nïëu coá thïm caác hiïån tûúång lêy nhiïîm khaác liïn quan àïën nhûäng ngûúâi dên khaác trong nûúác. Do àoá, àöëi vúái têët caã caác nûúác àöëi mùåt vúái vêën àïì AIDS nghiïm troång, ngûúâi dên trong nûúác chùæc àaä àoáng möåt vai troâ tñch cûåc trong viïåc truyïìn bïånh naây. 238
  15. Quy traách nhiïåm cho nhûäng ngûúâi nûúác ngoaâi truyïìn bïånh cho ngûúâi dên trong nûúác khöng chó laâ àiïìu phi logic maâ coân laâm nguy haåi àïën nhûäng nöî lûåc chöëng laåi bïånh dõch naây. Trûúác tiïn quy traách nhiïåm cho ngûúâi nûúác ngoaâi seä taåo cho nhûäng ngûúâi khöng thûúâng xuyïn quan hïå vúái ngûúâi nûúác ngoaâi coá möåt caãm giaác an toaân giaã taåo, do àoá khöng khuyïën khñch àûúåc nhûäng haânh vi an toaân. Thûá hai, quy traách nhiïåm cho ngûúâi nûúác ngoaâi gêy aãnh hûúãng xêëu àïën möëi quan hïå vúái caác nûúác laáng giïìng, khiïën cho chñnh phuã caâng khoá khùn hún vaâ giaãm nöî lûåc phöëi húåp phoâng chöëng bïånh. Quan hïå ngoaåi giao khöng töët àe doaå lúåi ñch húåp taác kinh tïë, chùèng haån nhû àöëi vúái nhûäng ngûúâi lao àöång úã nûúác ngoaâi hay caác hoaåt àöång thûúng maåi khaác. Thay vò quy traách nhiïåm, möåt phûúng phaáp hiïåu quaã hún laâ chñnh phuã caác nûúác laáng giïìng cuâng thaão luêån tòm ra con àûúâng húåp taác khùæc phuåc nhûäng vêën àïì khoá khùn chung àöëi vúái AIDS. Vñ duå, caác nûúác laáng giïìng coá thïí nhêët trñ khöng têíy chay nhûäng ngûúâi di cû mang HIV dûúng tñnh; chia seã thöng tin vïì caác biïån phaáp phoâng chöëng vaâ nguyïn nhên cuãa dõch bïånh; phöëi húåp chñnh saách àïí giaãi quyïët caác vêën àïì xaä höåi liïn quan àïën bïånh AIDS nhû maåi dêm, ma tuyá; trúå cêëp àiïìu trõ bïånh AIDS vaâ höî trúå caác gia àònh bõ aãnh hûúãng, traánh tònh traång khuyïën khñch ngûúâi nhiïîm HIV dûúng tñnh di cû àïí àûúåc trúå cêëp cao hún. Chñnh phuã caác nûúác taâi trúå vaâ caác töí chûác àa phûúng coá thïí àoáng möåt vai troâ hûäu ñch höî trúå caác cuöåc àöëi thoaåi giûäa caác nûúác trong vuâng. Khùæc phuåc nhûäng trúã ngaåi chñnh trõ àöëi vúái chñnh saách AIDS hiïåu qua Nhûäng thöng àiïåp chñnh saách trong baáo caáo naây khöng phaãi laâ nhûäng phaát hiïån múái. Kïu goåi phoâng chöëng lêy nhiïîm bïånh trong söë nhûäng ngûúâi coá nhiïìu khaã nùng nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn viruát nhêët nhùçm muåc àñch kiïím soaát caác bïånh lêy nhiïîm qua àûúâng tònh duåc, laâ nhêån àõnh àaä àûúåc thûâa nhêån caách àêy 20 nùm (Brandt 1987). Taâi trúå àiïìu trõ bïånh AIDS nhiïìu hún taâi trúå àiïìu trõ caác bïånh khaác nhû ung thû chùèng haån, àe doaå àïën chêët lûúång vaâ khaã nùng tiïëp cêån caác dõch vuå chùm soác sûác khoeã cho têët caã moåi ngûúâi laâ lúâi caãnh baáo luön àûúåc nhùæc laåi trong caác cuöåc thaão vïì caãi caách ngaânh y tïë (Ngên haâng Thïë giúái 1993). Phaát hiïån rùçng nhûäng höå ngheâo nhêët dïî bõ töín thûúng nhêët búãi caác cún söëc do nhûäng caái chïët maâ AIDS gêy ra cuäng giöëng nhû möåt nhêån àõnh trûúác àêy, laâ caác höå ngheâo rêët khoá vûúåt qua caác cún söëc. Kïët luêån rùçng “höî trúå cho ngûúâi söëng soát” do Chñnh phuã vaâ caác Töí chûác phi chñnh phuã cung cêëp cêìn nhùçm vaâo nhûäng höå gia àònh ngheâo nhêët bõ aãnh hûúãng búãi AIDS. Lúåi thïë cuãa viïåc phên quyïìn vaâ tû nhên hoaá caác chûúng trònh dõch vuå cuãa chñnh phuã rêët roä raâng. Àöëi vúái caác haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë, nhu cêìu cêìn coá nhiïìu kiïën thûác vaâ cöng nghïå hún cho caác nûúác àang phaát triïín àaä hïët sûác roä raâng bùçng bao nhiïu nùm nay röìi. Nïëu nhûäng thöng àiïåp naây àaä trúã nïn quen thuöåc, taåi sao caác nûúác trïn thïë giúái laåi khöng haânh àöång theo nhûäng thöng àiïåp àoá. Cêu traã lúâi roä raâng khöng nùçm trong nhûäng cuöåc thaão luêån coá tñnh chêët kyä thuêåt àûúåc noái àïën rêët nhiïìu trong cuöën saách naây, maâ laåi thuöåc vïì lônh vûåc khoa hoåc chñnh trõ, möåt lônh vûåc keám phaát triïín hún caác ngaânh khaác nhû dõch tïî hoåc hay kinh tïë hoåc, vúái ñt quy luêåt àõnh hûúáng hún. Tuy nhiïn, nhûäng vñ duå vïì caác nûúác àaä àaåt àûúåc nhûäng thaânh cöng rêët khiïm töën trong phoâng chöëng AIDS cuäng coá thïí cho chuáng ta möåt söë baâi hoåc. Caác nhoám lúåi ñch vaâ chñnh saách AIDS Nhiïìu nhoám vúái nhûäng lúåi ñch àa daång coá thïí aãnh hûúãng àïën quaá trònh thiïët kïë vaâ thûåc hiïån caác chñnh saách HIV/AIDS. Sûå kïët húåp nhûäng àiïím maånh cuãa caác nhoám naây cuäng 239
  16. nhû ûu àiïím cuãa möîi nhoám thûúâng thay àöíi theo quaá trònh diïîn biïën cuãa dõch bïånh. Ban àêìu chó coá möåt vaâi nhoám quan têm àïën vêën àïì naây. Tuy nhiïn, khi dõch bïånh phaát triïín, söë lûúång caác nhoám lúåi ñch caâng tùng thò vêën àïì chñnh saách AIDS caâng trúã nïn phûác taåp hún. Trong giai àoaån àêìu cuãa dõch bïånh, thaây thuöëc vaâ caác nhaâ cung cêëp dûúåc phêím quan têm àïën viïåc tòm hiïíu caách àiïìu trõ AIDS vaâ baão vïå sûå an toaân cho nhên viïn y tïë, àïì phoâng lêy nhiïîm qua nhûäng nöët kim chêm hay nhûäng tònh huöëng nhiïîm bïånh ngêîu nhiïn khaác trong khi laâm viïåc. Möåt nhoám khaác cuäng xuêët hiïån trong khoaãng thúâi gian àoá laâ nhoám nhûäng ngûúâi bõ nhiïîm HIV. Mùåc duâ söë lûúång nhûäng ngûúâi naây ban àêìu rêët ñt, hoå coá thïí ñt coá aãnh hûúãng chñnh trõ, nhûng hoå luön coá àöång cú rêët maånh phaãi vêån àöång chñnh phuã, búãi vò cuöåc söëng cuãa chñnh hoå coá thïí phuå thuöåc vaâo viïåc thuyïët phuåc àûúåc chñnh phuã trúå cêëp àiïìu trõ vaâ chùm soác bïånh AIDS. Khi naån dõch lan röång, quy mö cuãa caác nhoám naây vaâ khaã nùng aãnh hûúãng cuãa hoå àöëi vúái caác chñnh saách cuãa chñnh phuã tùng lïn. Truâng húåp vúái nhoám naây laâ nhûäng ngûúâi coá haânh vi ruãi ro cao nhûng chûa bõ nhiïîm bïånh hay hoå hy voång laâ chûa bõ nhiïîm bïånh. Mùåc duâ nhûäng ngûúâi naây quan têm rêët nhiïìu àïën viïåc chñnh phuã trúå cêëp phoâng bïånh cho baãn thên hoå, trong giai àoaån àêìu cuãa dõch, hoå rêët khoá coá thïí tûå töí chûác thêåt quy cuã àïí vêån àöång àûúåc chñnh phuã baão vïå quyïìn lúåi cuãa hoå. Song chñnh dõch AIDS ngaây caâng khiïën cho nhûäng ngûúâi coá caác haânh vi ruãi ro cao nhêët töí chûác nhau laåi àïí baão vïå lúåi ñch cuãa mònh. Hún nûäa, caác töí chûác phi chñnh phuã phoâng chöëng HIV vaâ chùm soác bïånh nhên AIDS luön àûáng vïì phña nhûäng ngûúâi maâ hoå phuåc vuå. Cuöëi cuâng, khi söë lûúång ngûúâi mùæc bïånh AIDS caâng tùng, caác nhaâ cung cêëp baão hiïím vaâ chuã caác doanh nghiïåp laåi caâng lo lùæng hún àïën sûå gia tùng chi phñ chùm soác sûác khoeã vaâ tó lïå öëm vaâ tûã vong cao trong söë nhên viïn cuãa mònh. Trong têët caã caác giai àoaån cuãa dõch bïånh, nhoám lúåi ñch lúán nhêët laâ nhoám coá ñt àöång cú thuác àêíy tòm hiïíu vïì vêën àïì naây hay vêån àöång vò quyïìn lúåi cuãa mònh: àoá laâ àa söë ngûúâi HIV êm tñnh, nhûäng ngûúâi ñt khi coá caác haânh vi ruãi ro. Giöëng nhû hêìu hïët nhûäng ngûúâi hay coá haânh vi ruãi ro, nhûäng ngûúâi coá mûác àöå ruãi ro thêëp coá mong muöën coá gia àònh riïng, sinh con vaâ nuöi daåy con khoeã maånh, nhòn thêëy con caái mònh trûúãng thaânh vaâ lêåp gia àònh, khöng bõ aãnh hûúãng búãi viruát HIV. Mùåc duâ baãn thên hoå khöng mùæc bïånh AIDS, nhûng trong möåt dõch bïånh lan röång, nhûäng ngûúâi naây seä thêëy rùçng giaá dõch vuå y tïë tùng cao vò nhu cêìu cao vaâ chi phñ tùng. Möåt söë ngûúâi trong söë naây ngheâo, chûa bao giúâ bõ nhiïîm HIV hay chïët vò bïånh, nhûng hoå vêîn cêìn giuáp àúä àïí thoaát khoãi caãnh ngheâo àoái. Möåt söë ngûúâi mùæc phaãi caác bïånh kinh niïn coân nguy hiïím hún caã AIDS, nhû bïånh ung thû, thêån, àaái àûúâng vaâ khöng àuã tiïìn chûäa trõ àïí cûáu maång söëng cuãa mònh. Àïí thûåc sûå dên chuã, möåt xaä höåi phaãi tòm ra caác caách - chùèng haån bêìu cûã hay chûng cêìu dên yá - àïí nhiïìu ngûúâi vúái nhûäng quan têm nhoã àïën möåt vêën àïì naâo àoá coá thïí baây toã quan àiïím cuãa hoå möåt caách khöng töën keám vaâ coá aãnh hûúãng àïën quaá trònh tiïën triïín sûå viïåc. Caác chñnh trõ gia àûáng trûúác möåt hoâm phiïëu coá àöång cú tòm hiïíu nhûäng yá kiïën khaác nhau cuãa nhûäng ngûúâi dên bònh thûúâng vaâ xem xeát noá cuâng vúái quan àiïím cuãa nhûäng nhoám lúåi ñch nhoã hún nhûng coá nhiïìu tiïëng noái hún. Möåt chñnh phuã hûúãng ûáng sûå laänh àaåo chñnh trõ trong quöëc gia seä theo sau. Tuy nhiïn, àöëi vúái trûúâng húåp HIV/AIDS, nhûäng chñnh saách baão vïå töët nhêët nhûäng ngûúâi dên bònh thûúâng khöng nhêët thiïët laâ nhûäng chñnh saách àûúåc ûa chuöång. Chñnh trõ gia vaâ caác quan chûác chñnh phuã baãn thên khöng biïët chùæc chùæn chñnh saách naâo töëi ûu nhêët àöëi phoá bïånh dõch, coá nhiïåm vuå khoá khùn khi giaãi thñch vúái cöng chuáng taåi sao nhûäng khoaãn thu thuïë laåi phaãi duâng àïí trúå cêëp mua bao cao su hay àiïìu trõ caác bïånh lêy 240
  17. qua àûúâng tònh duåc cho nhûäng ngûúâi haânh nghïì maäi dêm hoùåc kim tiïm saåch àïí tiïm cho nhûäng ngûúâi sûã duång ma tuyá. Caác nhoám tön giaáo vaâ xaä höåi baão thuã, coá leä chûa nhêån thûác àûúåc àêìy àuã sûå nguy haåi lúán nïëu khöng ngùn chùån sûå lêy lan cuãa HIV, coá thïí chöëng laåi nhûäng nöî lûåc giaãm ruãi ro trong quan hïå tònh duåc thûúng maåi hay tiïm chñch ma tuyá hay phaãn àöëi khuyïën khñch sûã duång bao cao su röång raäi, xuêët phaát tûâ nöîi lo ngaåi rùçng nhûäng cöë gùæng naây seä khuyïën khñch nhûäng haânh vi maâ hoå cho laâ phi àaåo àûác. Caác nhoám doanh nghiïåp, luön suy nghô àïën lúåi nhuêån tûác thò, coá thïí aáp duång hònh thûác gêy sûác eáp àöëi vúái chñnh phuã nhû trong vúã kõch cuãa Henrik Ibsen 1883 coá tïn laâ: Möåt keã thuâ cuãa Nhên dên: möåt thêìy thuöëc khaám phaá ra rùçng caác nhaâ tùæm cöng cöång bõ ö nhiïîm nùång úã caác thõ trêën cuãa Na uy àe doaå sûác khoeã cuãa khaách du lõch, nhûng öng bõ öng thõ trûúãng dên cûã dên chuã vaâ tay chên cuãa öng ta buöåc phaãi giûä im lùång, sau cuâng öng tûå tuyïn böë mònh laâ möåt “keã thuâ cuãa nhên dên”. Mï-hi-cö vaâ Thaái Lan laâ hai vñ duå àiïín hònh vïì hoaåch àõnh chñnh saách AIDS trong böëi caãnh caác aáp lûåc xung àöåt noái trïn. Cûåu àiïìu phöëi viïn Uyã ban Quöëc gia Mï-hi-cö Phoâng Chöëng AIDS (CONASIDA), öng Jaime Sepulveda, àaä töíng kïët phaãn ûáng cuãa chñnh phuã, caác töí chûác phi chñnh phuã, thöng tin àaåi chuáng trong ba giai àoaån tûâ 1985 àïën 1992 (Sepulveda 1992). Theo nhû nhûäng thöng tin trong baãng 5.3, phaãn ûáng cuãa chñnh phuã thay àöíi tûâ phaãn ûáng khöng nhêët quaán vaâ thiïn vïì lônh vûåc y tïë nùm 1985 -1986 chuyïín sang phaãn ûáng tñch cûåc vaâ coá tñnh chêët tham gia nùm 1985 -1992. Àiïìu àaáng ngaåc nhiïn laâ caác töí chûác phi chñnh phuã cuãa nhûäng ngûúâi àöìng tñnh luyïën aái, lûúäng tñnh luyïën aái vaâ caác töí chûác tûå do ban àêìu giûä im lùång vaâ sau àoá kõch liïåt phaãn àöëi caác chûúng trònh phoâng chöëng AIDS. Thöng qua nhûäng cöë gùæng khöng ngûâng àïí löi cuöën caác nhoám lúåi ñch naây, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cuãa chñnh phuã cuöëi cuâng àaä caãm phuåc àûúåc nhûäng ngûúâi naây, vaâ àïën giai àoaån thûá ba hoå tham gia tñch cûåc vaâo caác chûúng trònh phoâng chöëng. Trong khi àoá Pro-vida möåt nhoám tön giaáo baão thuã vaâ caác töí chûác hûäu khuynh ngaây caâng lïn tiïëng maånh meä nïëu hoå phaãn àöëi khöng hiïåu quaã. Baãng 5.3. Phaãn ûáng vúái bïånh dõch AIDS úã Mïxico: Chñnh phuã, caác töí chûác phi chñnh phuã vaâ thöng tin àaåi chuáng Phaãn ûáng cuãa caác töí chûác phi chñnh phuã Caác töí chûác phi chñnh Caác nhoám hûäu Phaãn ûáng cuãa giúái phuã tûå do vaâ cuãa nhûäng khuynh vaâ baão thuã Thöng tin àaåi ngûúâi àöìng tñnh nam chuáng Phaãn ûáng Chñnh phuã Khöng nhêët quaán, thiïn vïì lônh vûåc y tïë 1985 - 1986 Im lùång Phaãn àöëi nheå Caãnh baáo Phaãn ûáng Chó phaãn ûáng vúái Kyä trõ kïë hoaåch hoáa Bêët bònh maånh meä nhûäng tin giêåt gên 1987 - 1988 Phaãn àöëi Tñch cûåc, tham gia Phaãn àöëi Kiïån ra toâa, 1989 - 1992 tham gia biïíu tònh Mïåt moãi Ghi chuá 241
  18. Sepulveda àûa caã giúái thöng tin àaåi chuáng vaâo danh saách caác yïëu töë taác àöång àïën quaá trònh hoaåch àõnh chñnh saách AIDS cuãa Mï-hi-cö, nhûng öng mö taã vai troâ cuãa hoå chó hûäu ñch trong tûâng trûúâng húåp. Cuöëi nùm 1992, öng coá möåt nhêån àõnh rùçng giúái thöng tin àaåi chuáng chó têåp trung vaâo söë lûúång caác trûúâng húåp mùæc bïånh AIDS maâ boã qua nhûäng thöng tin quan troång khaác vïì cùn bïånh naây: “Mùåc duâ thöng tin vïì AIDS liïn tuåc xuêët hiïån trïn caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng, nhûng nhûäng khña caånh cuå thïí vïì cùn bïånh naây khöng àûúåc àïì cêåp àïën do àoá taåo ra àûúåc nhûäng kiïën thûác töíng húåp vaâ chñnh xaác vïì AIDS vaâ caác kiïën thûác naây khöng àûúåc thaão luêån röång raäi”. Öng cuäng chó ra rùçng truyïìn hònh vaâ àaâi phaát thanh coá thïí àoáng möåt vai troâ gò àoá hún laâ caác êën phêím, àöi khi coá thïí sûã duång caác chûúng trònh trûåc tiïëp phoãng vêën, hoãi àaáp, múâi khaán giaã tham thaão luêån (Sepulveda 1992, tr.143). Tuy nhiïn, öng cuäng kïët luêån rùçng àïën giai àoaån thûá ba theo nhû baãng trïn, giúái thöng tin àaä chuyïín tûâ thaái àöå “caãnh baáo” sang “mïåt moãi” vaâ khöng muöën cung cêëp caã nhûäng thöng tin maâ cöng chuáng cêìn àïí hiïíu vïì dõch bïånh naây. Möåt nghiïn cûáu àiïím àiïín hònh àaáng tin cêåy úã Thaái Lan àaä nïu bêåt nhûäng vêën àïì chñnh trõ coá thïí xaãy ra trong quaá trònh hoaåch àõnh vaâ thûåc hiïån chñnh saách hûúãng ûáng hiïåu quaã. Cuöëi thêåp kyã 80, mùåc duâ coá nhiïìu bùçng chûáng cho thêëy HIV lan traân rêët nhanh trong söë nhûäng ngûúâi haânh nghïì maäi dêm vaâ nhûäng ngûúâi tiïm chñch ma tuyá úã Thaái Lan nhûng möåt quan chûác chñnh phuã vêîn cho rùçng tònh traång naây vêîn àang àûúåc kiïím soaát: “Cöng chuáng khöng cêìn àûúåc caãnh baáo. Khöng coá bùçng chûáng naâo vïì sûå truyïìn bïånh trong söë nhûäng ngûúâi Thaái”. Ài àöi vúái quan àiïím àêìy laåc quan naây, chñnh phuã chó chi coá 180.000 àö la vaâo muåc àñch phoâng chöëng HIV nùm 1988 (GPA cam kïët 500.000 àö la cho Thaái Lan cuâng nùm àoá). Cöng trònh nghiïn cûáu cho thêëy rùçng trong thúâi gian dên chuã cêìm quyïìn naây, tuên theo mêîu hònh giöëng nhû nhûäng àiïìu Ibsen mö taã úã Na Uy 100 nùm trûúác, “aáp lûåc cuãa caác cêëp cao trong nöåi caác àaä khiïën cho Böå y tïë khöng àûúåc cöng böë sûå xuêët hiïån cuãa HIV ngaây caâng tùng trong dên chuáng” (Porapakkham vaâ caác taác giaã khaác 1996, tr.8). Mùåc duâ taâi trúå quöëc gia cuãa Thaái àaä tùng lïn 2,6 triïåu àö nùm 1990, (taâi trúå cuãa caác nûúác laâ 3,4 triïåu), chñnh phuã vêîn khöng tiïën haânh möåt chûúng trònh vêån àöång maånh meä vaâ sêu sùæc àïí kiïím soaát HIV cho àïën nùm 1991-1992, khi àêët nûúác àûúåc laänh àaåo búãi Thuã tûúáng Anand Panyarachun, ngûúâi àûúåc nhûäng ngûúâi laänh àaåo àaão chñnh quên sûå böí nhiïåm. Thuã tûúáng múái àaä thûåc hiïån nhiïìu bûúác quan troång goáp phêìn laâm chêåm laåi vaâ coá leä àaão ngûúåc laåi dõch bïånh naây úã Thaái Lan. Trûúác tiïn, öng chuyïín quyïìn kiïím soaát caác chûúng trònh phoâng chöëng AIDS tûâ Böå Y tïë sang Vùn phoâng Thuã tûúáng, tùng thïm quyïìn haânh chñnh trõ cho chûúng trònh naây. Thûá hai, öng tùng ngên saách lïn gêëp 20 lêìn, túái 44 triïåu àö nùm 1993. Coá leä àiïìu quan troång nhêët laâ öng àaä khúãi xûúáng “chûúng trònh duâng bao cao su 100 phêìn trùm”, têåp trung vaâo caác nhaâ chûáa, nhû mö taã trong Chûúng 3. Kïí tûâ àoá taâi trúå cuãa Thaái Lan cho phoâng chöëng AIDS tiïëp tuåc tùng lïn, lïn túái 80 trïåu nùm 1996, möåt söë lûúång tûúng àûúng vúái hún möåt phêìn tû toaân böå töíng söë tiïìn caác nhaâ taâi trúå quöëc tïë cam kïët trong lônh vûåc phoâng chöëng AIDS úã caác nûúác àang phaát triïín trong nùm àoá. Chiïën dõch vêån àöång sêu röång ban àêìu khöng chiïëm àûúåc sûå uãng höå cuãa ngaânh cöng nghiïåp du lõch àêìy aãnh hûúãng, vaâ du lõch quaã thûåc luác àoá cuäng taåm thúâi suy giaãm. Tuy nhiïn, khi AIDS àaä coá möåt võ trñ quan troång trong chûúng trònh nghõ sûå quöëc gia, sûå chöëng àöëi vúái caác giaãi phaáp cuäng giaãm dêìn - vaâ sûå uãng höå ngaây caâng tùng. Nghiïn cûáu nhêën maånh rùçng “coá quaá nhiïìu quyïìn lúåi gùæn chùåt vúái viïåc duy trò võ trñ cao cuãa caác chûúng trònh AIDS quöëc gia khiïën cho chñnh saách naây khöng thïí àaão ngûúåc àûúåc”. “Àùåc biïåt, ngên saách khöíng löì phên böí cho caác chiïën dõch phoâng chöëng HIV/AIDS khiïën cho 242
  19. nhiïìu thaânh viïn tham gia chûúng trònh phaãi theâm muöën” (Porapakkham vaâ nhûäng taác giaã khaác, 1996, trg. 17). Do àoá, tònh hònh chñnh saách úã Thaái Lan àaä kheáp laåi thaânh möåt voâng troân, tûâ luác nhûäng nhoám lúåi ñch sûã duång aãnh hûúãng cuãa mònh àïí phaãn àöëi maånh meä chñnh saách phoâng chöëng, àïën luác nhûäng ngûúâi tham gia vaâo caác chûúng trònh phoâng chöëng thûâa nhêån nhûäng lúåi ñch roä raâng trong viïåc duy trò caác chûúng trònh àoá. Vò têët caã caác chûúng trònh liïn quan àïën nhûäng khoaãn chi cöng cöång lúán àïìu taåo ra caác nhoám phuåc vuå riïng cuãa mònh, nïn caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cêìn phaãi rêët thêån troång khi bùæt àêìu nhûäng chûúng trònh phuåc vuå lúåi ñch cuãa dên chuáng noái chung, nhû trûúâng húåp cuãa Mï-hi-cö vaâ Thaái Lan. Höî trúå cuãa caác nhaâ taâi trúå vaâ sûå nhêët trñ cuãa cöng chuáng Mùåc duâ tñnh chêët chñnh trõ cuãa vêën àïì AIDS úã möîi nûúác khaác nhau rêët nhiïìu, caác nhaâ taâi trúå song phûúng vaâ caác töí chûác àa phûúng coá thïí goáp phêìn khuyïën khñch sûå nhêët trñ trong cöng chuáng vïì nhûäng phaãn ûáng coá hiïåu quaã vaâ vúái chi phñ thêëp àöëi vúái HIV thöng qua taâi trúå trûåc tiïëp vaâ sûã duång coá cên nhùæc thêån troång caác biïån phaáp khuyïën khñch vaâ caác àiïìu kiïån. Àöëi vúái caác nûúác múái úã giai àoaån sú khai cuãa dõch bïånh, dên chuáng coân chûa nhêån thûác àêìy àuã vïì dõch naây àïí coá thïí uãng höå viïåc taâi trúå lêëy tûâ ngên saách cöng cöång, khi àoá, sûå höî trúå cuãa caác nhaâ taâi trúå coá yá nghôa vö cuâng quan troång nhùçm thu thêåp caác dûä liïåu giaám saát hay xêy dûång möåt àïì aán chûáng minh. Àöi khi caác nhaâ taâi trúå àoâi hoãi möåt söë haânh àöång nhêët àõnh laâm àiïìu kiïån tiïëp nhêån möåt khoaãn viïån trúå troån goái. Tuy nhiïn, taác duång cuãa caác hoaåt àöång coá tñnh chêët àiïìu kiïån naây thûúâng rêët haån chïë vaâ coân tuyâ thuöåc caác nhaâ taâi trúå coá àöìng yá vúái tñnh hêëp dêîn cuãa àiïìu kiïån àûa ra hay khöng. Àiïìu kiïån coá thïí coá hiïåu quaã hún nïëu chñnh phuã (hay nhûäng thaânh viïn quan troång trong chñnh phuã) coá yá àõnh tiïën haânh hoaåt àöång àoá trong bêët kyâ trûúâng húåp naâo, nhûng chûa àùåt noá thaânh ûu tiïn cao àïí coá thïí hoaân thaânh. Möåt vñ duå ûáng duång hiïåu quaã àiïìu kiïån laâ viïåc thûúng lûúång khoaãn núå 70 triïåu àö la maâ Ngên haâng Thïë giúái cho ÊËn Àöå vay. Nùm 1991, chñnh phuã nhêån àõnh ban àêìu rùçng khöng cêìn thiïët coá sûå can thiïåp cuå thïí àöëi vúái nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm vaâ caác khaách haâng cuãa hoå trong caác thaânh phöë cuãa ÊËn Àöå. Möåt nhên vêåt quan troång trong chñnh phuã ÊËn Àöå tuyïn böë rùçng “AIDS úã ÊËn Àöå khöng lêy lan qua àûúâng tònh duåc”. Sau kïët quaã nöî lûåc giûäa GPA vaâ Ngên haâng Thïë giúái, chñnh phuã ÊËn Àöå àöìng yá tùng gêëp àöi quy mö chûúng trònh AIDS àïí can thiïåp àöëi vúái nhûäng ngûúâi coá nhiïìu khaã nùng bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV, do caác töí chûác phi chñnh phuã thûåc hiïån. Kïí tûâ àoá nhêån thûác vïì naån dõch AIDS lêy truyïìn bùçng àûúâng tònh duåc úã ÊËn Àöå trúã nïn roä raâng ngay caã àöëi vúái caác cêëp cao nhêët trong chñnh phuã, minh chûáng búãi baâi phaát biïíu cuãa Thuã tûúáng Deva Gowda nùm 1997. Ngûúâi ta chuyïín têåp trung tûâ thaão luêån coá cêìn thiïët phaãi can thiïåp àöëi vúái nhûäng ngûúâi coá haânh vi nguy cú cao hay khöng sang laâm thïë naâo àïí can thiïåp möåt caách töët nhêët. Nhûäng vñ duå trïn àêy cho thêëy caác nhaâ taâi trúå coá thïí caãi thiïån àaáng kïí thúâi àiïím vaâ chêët lûúång cuãa caác phaãn ûáng cêëp quöëc gia vúái dõch HIV/AIDS. Tuy nhiïn, nhûäng dêîn chûáng trong Chûúng 3 vaâ àêìu chûúng naây cho thêëy caác nhaâ taâi trúå thûúâng chúâ àúåi cho àïën khi bïånh AIDS àaä phaát triïín sang sau quaá giai àoaån sú khai múái bùæt àêìu coá caác biïån phaáp höî trúå. Mùåc duâ caác söë liïåu cho thêëy, caác töí chûác àa phûúng chûá khöng phaãi caác töí chûác song phûúng thûúâng thûåc hiïån viïåc chuyïín giao nguöìn lûåc àïën caác quöëc gia coá dõch úã giai àoaån têåp trung, caã hai loaåi töí chûác naây khöng höî trúå caác nûúác möåt caách àêìy àuã ngay tûâ giai àoaån dõch sú khai, khi coá thïí àaåt àûúåc nhûäng lúåi ñch lúán nhêët vúái möåt khoaãn chi phñ nhoã nhêët. Chuáng töi seä quay trúã laåi vêën àïì naây trong nhûäng khuyïën nghõ chñnh saách 243
  20. trong Chûúng 6. Nhûäng caá nhên laâ nhûäng ngûúâi taåo ra möåt sûå thay àöíi Mùåc duâ chûúng naây, vaâ hêìu nhû caã cuöën saách naây àïìu têåp trung chuã yïëu noái vïì chñnh phuã caác nûúác, caác nhaâ taâi trúå, caác nhoám, àöi khi möåt caá nhên duäng caãm coá thïí thay àöíi caách nghô cuãa caã möåt quöëc gia hay möåt xaä höåi àöëi vúái HIV/AIDS, múã àûúâng cho nhûäng haânh àöång phaãn ûáng hiïåu quaã vaâ tñch cûåc hún. Caác caá nhên coá thïí laâ nhûäng ngûúâi laänh àaåo chñnh trõ cuãa möåt àêët nûúác hay nhûäng ngûúâi nöíi tiïëng nhû caác vêån àöång viïn àiïìn kinh hay caác ngöi sao àiïån aãnh, nhûäng ngûúâi chûa bõ nhiïîm bïånh. Hoå cuäng laâ nhûäng ngûúâi, coá thïí nöíi tiïëng hay khöng nöíi tiïëng, àaä bõ nhiïîm HIV nhûng coá sûác maånh vaâ loâng duäng caãm àïí vêån àöång sûå hûúãng ûáng cuãa caã quöëc gia. Vñ duå vïì nhûäng ngûúâi nhû vêåy úã caác nûúác cöng nghiïåp àûúåc caã thïë giúái biïët àïën. Nûä diïîn viïn Elizabeth Taylor àaä daânh gêìn nhû toaân böå thúâi gian cuãa mònh àïí gêy quyä AIDS. Nhûäng ngûúâi khaác nhû cöng nûúng àaä quaá cöë Diana cuãa Anh quöëc àaä laâm giaãm búát ài mùåc caãm vaâ nöîi súå haäi chó àún giaãn bùçng caách chuåp aãnh àang öm möåt àûáa treã bõ AIDS. Trong söë caác vêån àöång viïn àiïìn kinh cuãa Myä, vêån àöång viïn lùån Greg Louganis, ngöi sao tennis àaä quaá cöë Arthur Ashe vaâ ngöi sao boáng röí Magic Johnson àaä goáp phêìn tuyïn truyïìn nhêån thûác vïì cùn bïånh naây bùçng caách cöng khai noái vïì sûå nhiïîm bïånh cuãa hoå. Nhûng nhûäng nhên vêåt naây àûúåc biïët àïën möåt caách röång raäi vaâ thûúâng àûúåc caã thïë giúái ngûúäng möå, vaâ viïåc hoå xuêët thên tûâ caác nûúác cöng nghiïåp coá nghôa laâ nhûäng hoaåt àöång sêu röång cuãa hoå coá ñt khaã nùng vûúåt qua àûúåc sûå phuã nhêån cuãa dõch bïånh úã caác nûúác àang phaát triïín. Khi ngûúâi dên úã caác nûúác ngheâo biïët rùçng nhûäng ngöi sao maân baåc hay caác vêån àöång viïn àiïìn kinh úã caác nûúác giaâu bõ nhiïîm bïånh, hoå luön nghô rùçng “Àiïìu àoá khöng thïí xaãy ra úã àêy” - mùåc duâ 90% trûúâng húåp nhiïîm HIV xaãy ra úã caác nûúác àang phaát triïín. Vò vêåy, têët caã caác nûúác vaâ caác xaä höåi cêìn nhûäng caá nhên duäng caãm uãng höå möåt phaãn ûáng coá hiïåu quaã vúái HIV/AIDS. Khi caác caá nhên coá nhûäng haânh àöång tñch cûåc, nöî lûåc cuãa hoå coá aãnh hûúãng quan troång àïën nhêån thûác vaâ thaái àöå cuãa cöng chuáng. May thay, khi nhêån thûác vïì naån dõch gia tùng, ngaây caâng coá nhiïìu caác caá nhên úã caác nûúác àang phaát triïín thïí hiïån vai troâ laänh àaåo cuãa mònh. Xin kïí ra àêy ba vñ duå: baâi phaát biïíu cuãa Thuã tûúáng ÊËn Àöå Deve Gowda nhêån àõnh HIV/AIDS laâ möåt vêën àïì y tïë quöëc gia àaä goáp phêìn khùæc phuåc yá nghô ÊËn Àöå khöng bõ àe doaå búãi viruát naây. Töíng thöëng Dam-bi- a Kenneth Kaunda khi thûâa nhêån trûúác cöng chuáng rùçng con trai öng àaä chïët vò AIDS, àaä thuác àêíy sûå hûúãng ûáng cuãa caã àêët nûúác ngùn chùån sûå lan traân cuãa naån dõch. Cuöëi cuâng, Marina Mahathir, con gaái cuãa Thuã tûúáng Ma-lay-xi-a Mahathir. Mohamad, chuã tõch höåi àöìng chöëng AIDS cuãa Ma-lay-xi-a, möåt töí chûác phi chñnh phuã àaä lïn tiïëng caã trong nûúác vaâ quöëc tïë, noái rùçng cêìn cam kïët chñnh trõ maånh hún nûäa àïí huy àöång nguöìn lûåc cêìn thiïët cho phoâng ngûâa coá hiïåu quaã. Möåt trong nhûäng ngûúâi uãng höå hûúãng ûáng hiïåu quaã nhêët àöëi vúái naån dõch laâ nhûäng ngûúâi bõ nhiïîm HIV. Philly Lutaaya, möåt ca sô vaâ nhaåc sô rêët nöíi tiïëng úã U-gan-da laâ ngûúâi chêu Phi nöíi tiïëng àêìu tiïn thûâa nhêån rùçng anh àaä bõ nhiïîm HIV. Anh àaä duâng thúâi gian coân laåi khi sûác khoãe vêîn coân àïí viïët caác baâi haát noái vïì cuöåc àêëu tranh vúái bïånh AIDS vaâ anh àaä ài khùæp caác nhaâ thúâ vaâ trûúâng hoåc úã U-gan-da àïí truyïìn ài thöng àiïåp phoâng chöëng vaâ hy voång. San khi Lutaaya chïët úã tuöíi 38, töí chûác Saáng kiïën Philly Lutaaya Initiative vêîn tiïëp tuåc cöng viïåc cuãa anh. Vúái sûå giuáp àúä cuãa UNICEF, Saáng kiïën àaä taâi trúå cho nhûäng buöíi giaãng baâi úã caác trûúâng hoåc vaâ caác cöång àöìng úã khùæp núi trïn àêët nûúác 244
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
11=>2