Nuôi dưỡng gia súc nhai lại - Chương 10

Chia sẻ: Nguyen Vuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

102
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nuôi dưỡng gia súc nhai lại - Chương10. Chăn nuôi Bò thịt

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nuôi dưỡng gia súc nhai lại - Chương 10

Ch−¬ng 10 Ch¨n nu«i Bß thÞt Trong phÇn th¶o luËn vÒ nhu cÇu n¨ng l−îng cho ph¸t triÓn (ch−¬ng 4) chóng ta ®· nhÊn m¹nh r»ng bÊt cø khi nµo thuËt ng÷ nhu cÇu ®−îc sö dông th× c©u hái tiÕp theo ph¶i lµ nhu cÇu cho c¸i g×? §èi víi bß thÞt, tèc ®é sinh tr−ëng cã thÓ dao ®éng tõ møc tèi ®a 1 ®Õn 2 kg/ ngµy phô thuéc vµo kiÓu di truyÒn ®Õn tèi thiÓu hoÆc cã thÓ sót c©n ë møc ®é nµo ®ã. Nhu cÇu dinh d−ìng cho bß thÞt lµ mét vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ thay ®æi theo tõng n¨m, vµ tÊt nhiªn tuú theo tõng n−íc bëi v× vÊn ®Ò kinh tÕ cña ch¨n nu«i bß thÞt cã ®−îc khuyÕn khÝch hay kh«ng tuú thuéc vµo c¸c quyÕt ®Þnh mang tÝnh chÝnh trÞ. TÊt nhiªn viÖc nµy cßn tuú tõng vïng vµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu n÷a. BiÕn ®éng lín vÒ kinh tÕ vµ m«i tr−êng ®· ¶nh h−ëng ®Õn tuæi giÕt thÞt mÆc dï bß cã cïng mét kiÓu h×nh gièng nhau, tuæi giÕt thÞt cã thÓ dao ®éng tõ 1 n¨m ®èi hÖ thèng ch¨n nu«i th©m canh vµ ®Õn 4 n¨m ®èi víi hÖ thèng ch¨n nu«i qu¶ng canh. ChÝnh v× thÕ kh«ng thÓ ®−a ra mét kÕ häach chi tiÕt vÒ nu«i d−ìng bß thÞt v× kÕ ho¹ch nµy thay ®æi rÊt nhiÒu vµ sÏ phøc t¹p thªm trong thùc tÕ v× c¸c tiªu chuÈn vÒ thµnh thÞt xÎ t¹i vïng nµy l¹i kh«ng phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn nh− vËy ë vïng kia, hoÆc ë n−íc kh¸c. MÆt kh¸c, kh«ng nghi ngê g× n÷a, ë phÇn lín c¸c tr−êng hîp ng−êi ta ®Òu muèn thÞt bß cã Ýt mì vµ nhiÒu thÞt n¹c h¬n. Bß tr−íc khi giÕt mæ nÕu qu¸ bÐo cã thÓ ®iÒu chØnh gièng nh− cõu b»ng chÕ ®é dinh d−ìng. Bß cã thÓ cho ¨n khÈu phÇn d−íi møc duy tr× b»ng r¬m vµ cho ¨n Ýt thøc ¨n bæ sung b»ng c¸c lo¹i protein ®−îc b¶o vÖ nh− bét c¸. B»ng c¸ch cho ¨n nµy bß kh«ng bÞ sót c©n trong khi l−îng mì ®−îc gi¶m ®i tíi møc kh¸ch hµng chÊp nhËn ®−îc. ViÖc thÝch Ýt mì nhiÒu n¹c trong thÞt xÎ ®· mang ®Õn sù thay ®æi trong c¸c chÝnh s¸ch t¹o gièng. Tuæi giÕt thÞt gia sóc còng sím h¬n. Nh»m duy tr× khèi l−îng gia sóc lóc giÕt mæ kh«ng thay ®æi cÇn ph¶i n©ng khèi l−îng thµnh thôc cña gia sóc gièng lªn. ViÖc sö dông bß ®ùc thuéc gièng to con cã lîi vÒ kinh tÕ h¬n sö dông bß c¸i v× nh»m tr¸nh kh«ng ph¶i tèn kÐm chi phÝ nu«i duy tr× ®µn c¸i to con. V× vËy, trong nh÷ng n¨m võa qua viÖc sö dông nh÷ng ®ùc gièng to con nh− Charolais, Simmental vµ Limousin ngµy cµng t¨ng trong lai t¹o bß thÞt. Nu«i bß thÞt th©m canh Ch¨n nu«i bß thÞt th©m canh gÇn nh− chØ ¸p dông ph−¬ng ph¸p nu«i trong nhµ. Trong hÇu hÕt c¸c tr−êng hîp, bª ®−îc cai s÷a sím tõ c¸c trang tr¹i bß s÷a ®−îc sö dông lµm bª nu«i thÞt. Trong phÇn cai s÷a sím dïng thøc ¨n cøng (ch−¬ng 1), mét sè khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò nµy ®· ®−îc th¶o luËn. Nh»m duy tr× tèc ®é sinh tr−ëng cao ®Ó ®¶m b¶o r»ng bª sÏ ®¹t ®−îc khèi l−îng giÕt thÞt trong thêi gian mong muèn, kh«ng ®−îc ®Ó thiÕu n¨ng l−îng hoÆc protein. §iÒu nµy cã nghÜa lµ sÏ nu«i bß b»ng c¸c thøc ¨n h¹t, c¸c phô phÈm h¹t cèc vµ c¸c phÕ phô phÈm cã l−îng cabonhydrate hoµ tan cao. 59
ViÖc quay vßng nhanh cña ngò cèc trong d¹ cá vµ nång ®é dinh d−ìng cao cña c¸c thøc ¨n dÔ tiªu ho¸ lµm cho bª ¨n ®−îc nhiÒu. §iÒu quan träng lµ c¸c khÈu phÇn ¨n nµy ph¶i ®−îc cho ¨n tù do. NÕu m¸ng ¨n trèng rçng trong bÊt cø kho¶ng thêi gian nµo, hoÆc bÈn bß dÔ ¨n qu¸ nhiÒu vµ bÞ ngé ®éc a xÝt khi cho thøc ¨n míi vµo m¸ng. ViÖc sö dông ngò cèc hoÆc carbohydrate (tinh bét, ®−êng) dÔ hoµ tan lµm thøc ¨n nh− rØ mËt ch¼ng h¹n cã nghÜa lµ bÊt cø lo¹i thøc ¨n chøa x¬ hoÆc xenlul« nµo nh− cá kh« còng kh«ng cã gi¸ trÞ g× vÒ mÆt dinh d−ìng n÷a. Tiªu ho¸ x¬ lµ ©m. Tuy nhiªn b»ng ph−¬ng ph¸p cho ¨n tù do r¬m sÏ cã t¸c dông ®−a thªm mét sè l−îng x¬ nhÊt ®Þnh vµo khÈu phÇn ®Ó tr¸nh mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn søc khoÎ gia sóc. Thøc ¨n th«, trong khi cã rÊt Ýt gi¸ trÞ vÒ mÆt dinh d−ìng, ®· gióp mµi mßn c¸c tÕ bµo chÕt trªn thµnh d¹ cá lµm cho a xÝt bÐo ®−îc hÊp thu nhanh h¬n. X¬ còng gióp cho viÖc tiÕt n−íc bät ng¨n chÆn ®é a xÝt qu¸ cao trong d¹ cá. Thøc ¨n th« còng gióp lµm gi¶m thãi quen liÕm hoÆc nuèt l«ng cña gia sóc. NÕu thµnh d¹ cá bÞ viªm l«ng bß sÏ ®ãng thµnh bói trong thµnh d¹ cá thËm chÝ ®©m vµo thµnh d¹ cá t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn x©m nhËp vµo gan. Trong nhiÒu n¨m qua phÇn lín gan cña bª vç bÐo th©m canh ®Òu ph¶i bá ®i v× ¸p xe (xem ch−¬ng 2). §iÒu quan träng lµ ngò cèc sö dông cho vç bÐo bß th©m canh kh«ng ®−îc nghiÒn qu¸ nhá. Trong thùc tÕ mét sè ngò cèc nh− ng«, khi cho ¨n kh«ng nghiÒn lµ tèt nhÊt; ®èi víi yÕn m¹ch nghiÒn nhá cã gióp tiªu ho¸ tèt h¬n kh«ng vÉn cßn lµ mét c©u hái. Tõ quan ®iÓm vÒ søc khoÎ gia sóc, thøc ¨n s¬ chÕ tiªu ho¸ tèt h¬n. Kh«ng gièng nh− dª vµ cõu, bß 150 kg ®Õn 200 kg khi sö dông lóa mú hoÆc kiÒu m¹ch cÇn nghiÒn vì ra nÕu kh«ng nhiÒu h¹t nguyªn sÏ bÞ th¶i ra cïng víi ph©n. KhÝa c¹nh nµy ®· ®−îc th¶o luËn ë phÇn tr−íc (ch−¬ng 7). Thøc ¨n bæ sung protein còng cã thÓ cÇn, nªn ¸p dông ph−¬ng ph¸p phun urª lªn thøc ¨n ngò cèc, v× urª ®ång thêi cã thÓ b¶o qu¶n ®−îc thøc ¨n. Sau ®ã cã thÓ sö dông mét l−îng nhá protein ®−îc b¶o vÖ hoÆc ®−îc b¶o vÖ mét phÇn, vÝ dô nh− bét c¸. Thøc ¨n bæ sung nµy cã thÓ ®−îc trén lÉn víi thøc ¨n ngò cèc t¹i trang tr¹i. Bëi v× nhiÖt sinh ra nhiÒu khi nu«i d−ìng bß th©m canh nªn viÖc th«ng tho¸ng chuång tr¹i lµ rÊt quan träng. NÕu kh«ng lµm nh− vËy th× c¸c bÖnh vÒ h« hÊp sÏ ph¸t triÓn g©y tæn thÊt vÒ thu nhËp. T¹i c¸c n−íc «n ®íi, n¬i cã nhiÒu ®ång cá tèt, nhiÒu bß thÞt ®¹t khèi l−îng giÕt thÞt vµo kho¶ng 18 th¸ng tuæi. §iÒu nµy cho thÊy dï bª cã sinh ra vµo mïa Xu©n hay mïa Thu th× nã còng ph¶i sèng qua mét mïa §«ng trong nhµ. Phô thuéc vµo tuæi cña chóng, mét sè bß ®−îc vç bÐo b»ng cá vµ mét sè ®−îc vç bÐo trong mïa §«ng thø hai. KhÝa c¹nh qu¶n lý ®ång cá kh«ng n»m trong ph¹m vi quyÓn s¸ch nµy, nh−ng nã nh÷ng vÊn ®Ò nu«i d−ìng trong mïa §«ng lµ rÊt quan träng vµ sÏ ®−îc th¶o luËn phÇn nµo chi tiÕt h¬n. Phô thuéc vµo tuæi cña gia sóc lóc vç bÐo, ch−a ch¾c tÊt c¶ bª sÏ ®¹t khèi l−îng xuÊt chuång vµo tr−íc mïa xu©n. Trong thùc tÕ mét sè n«ng d©n nu«i tÊt c¶ bß b»ng 60
khÈu phÇn thøc ¨n chÊt l−îng cao víi hy väng mét sè sÏ ®¹t khèi l−îng xuÊt chuång trong mïa §«ng, cßn l¹i mét sè kh¸c sÏ ®−îc ch¨n th¶ trong thêi gian ng¾n. C¸ch nu«i d−ìng nµy kh«ng hiÖu qu¶ v× nh÷ng bß ®· tr¶i qua mét mïa §«ng ®−îc cho ¨n thøc ¨n chÊt l−îng cao sÏ ch÷ng l¹i trong thêi gian ®Çu khi ta ®−a ra ch¨n th¶. Trªn thùc tÕ mét sè con cßn tôt c©n trong 2-3 tuÇn ®Çu ch¨n th¶. VÊn ®Ò kh¸c n÷a, quan träng h¬n liªn quan ®Õn viÖc sö dông thøc ¨n tæng thÓ, lµ sö dông thøc ¨n x¬ th« sÏ gi¶m cïng víi viÖc sö dông thøc ¨n tinh bæ sung ë møc ®é cao trong mïa §«ng. §Ó sö dông thøc ¨n tèt h¬n, thÝch hîp h¬n lµ cho gia sóc nu«i vç bÐo b»ng cá ¨n khÈu phÇn nhiÒu xenlul« nh− cá kh«, r¬m hoÆc cá ñ chua ®Ó cã ®−îc t¨ng tr−ëng bï lóc ch¨n th¶ trªn ®ång cá. NÕu gia sóc ®−îc vç bÐo trong nhµ trong mïa §«ng kh«ng cÇn chó ý l¾m tíi tiªu ho¸ xenlul«. Trªn thùc tÕ, bß bç bÐo b»ng thøc ¨n tinh sÏ ®¹t khèi l−îng giÕt mæ rÊt nhanh nªn thøc ¨n x¬ th« chñ yÕu lµ ®Ó t¹o cÊu tróc cho thøc ¨n vµ ®¶m b¶o gia sóc khoÎ m¹nh, vai trß cung cÊp c¸c chÊt dinh d−ìng cña nã kh«ng ®¸ng kÓ. Nu«i bß dù tr÷ Nu«i d−ìng qua mïa §«ng tr−íc hÕt nh»m vµo c¸c lo¹i thøc ¨n rÎ tiÒn. B¶n chÊt cña thøc ¨n rÎ tiÒn kh¸c nhau tuú theo tõng vïng. Bªn c¹nh cá kh«, thøc ¨n ñ chua, vµ r¬m cßn cã mét sè c¸c phô phÈm n«ng nghiÖp t−¬ng ®èi rÎ tiÒn cã s½n nh− c¸c lo¹i ngän vµ th©n cña c¸c lo¹i c©y mÇu. Sè l−îng c¸c lo¹i thøc ¨n dÔ tiªu ho¸ mµ gia sóc cã thÓ tiªu thô còng thay ®æi gi÷a c¸c lo¹i nguyªn liÖu kh¸c nhau vµ ngay c¶ trong cïng mét lo¹i. Nh− ®· th¶o luËn trong ch−¬ng 3, hiÖn t¹i kh«ng dÔ x¸c ®Þnh ®−îc tõ thµnh phÇn ho¸ häc cña c¸c lo¹i thøc ¨n mét c¸ch chÝnh x¸c bß sÏ ¨n bao nhiªu trõ mét ®iÒu: chÊt l−îng thøc ¨n cµng tèt th× bß ¨n ®−îc cµng nhiÒu. Cã thÓ rÊt cã lîi cho ng−êi ch¨n nu«i khi quyÕt ®Þnh tèc ®é t¨ng träng mµ hä muèn ®¹t ®−îc trong mïa §«ng vµ ®Ó biÕt ®−îc t¨ng träng chóng ta sÏ ph¶i c©n gia sóc hµng th¸ng. NÕu muèn cã t¨ng träng lµ 500 gr/ ngµy, ng−êi ch¨n nu«i cÇn ph¶i ¸p dông nh÷ng c¸ch lùa chän sau ®©y: 1. Cho ¨n tù do thøc ¨n ñ chua 2. Cho ¨n cá kh« tù do 3. Cho ¨n tù do r¬m ch−a chÕ biÕn vµ 2 kg thøc ¨n ngò cèc 4. Cho ¨n tù do r¬m ñ urª vµ 1 kg thøc ¨n ngò cèc NÕu chØ tiªu t¨ng träng kh«ng ®¹t ®−îc trong vßng 6 tuÇn, cÇn ph¶i cho ¨n thªm thøc ¨n tinh nh− b· cñ c¶i ®−êng, hoÆc ngò cèc. C¸c c¸ch cho ¨n ë trªn chØ lµ h−íng dÉn bëi v× rÊt khã x¸c ®Þnh l−îng thøc ¨n th« ¨n vµo. TÊt nhiªn lµ gia sóc ph¶i ®−îc cho tiÕp cËn víi c¸c lo¹i thøc ¨n bæ sung nh− kho¸ng, ®Æc biÖt lµ khi dïng khÈu phÇn r¬m. Nh÷ng thøc ¨n nh− trªn cã thÓ sö dông cho bß vç bÐo trong mïa §«ng nh− ®· ®Ò cËp ë phÇn trªn ®èi víi bß nu«i th©m canh. Nh−ng bëi v× bß ®· ®−îc nu«i b»ng thøc ¨n th« cho nªn ph¶i cÈn thËn khi chuyÓn sang cho ¨n b»ng thøc ¨n ngò cèc víi khèi l−îng lín. CÇn ph¶i cho ¨n t¨ng lªn tõ tõ, b¾t dÇu cã thÓ tõ 500 gr/ ngµy vµ sau ®ã t¨ng lªn dÇn víi khèi l−îng t¨ng lµ 250 gr / ngµy cho ®Õn khi ®¹t ®−îc møc ®é cÇn bæ sung hoÆc cho ®Õn khi khÈu phÇn lµ ngò cèc hoµn toµn. 61
CÇn ph¶i nhÊn m¹oµnmotj lÇn n÷a r»ng ngay lËp tøc khi khèi l−îng thøc ¨n ngò cèc ¨n vµo ®¹t 4 ®Õn 5 kg/ ngµy ®èi víi bß cã khèi l−îng tõ 300 kg ®Õn 400 kg tiªu ho¸ thøc ¨n th« sÏ gi¶m m¹nh cho nªn cã thÓ cho ¨n b»ng khÈu phÇn toµn bé lµ thøc ¨n ngò cèc vµ chuyÓn thøc ¨n th« sang cho ®µn kh¸c. Nh− ®· ®Ò cËp mét sè lÇn tr−íc ®©y cµng Ýt chÕ biÕn ngò cèc cµng tèt vÝ dô chØ c¸n vì h¹t hoÆc sö dông xót vµ ng©m n−íc tr−íc khi cho ¨n. Bß mÑ nu«i bª H×nh thøc nu«i d−ìng bª nµy cã −u ®iÓm lµ chi phÝ thÊp v× cÇn Ýt thøc ¨n vµ chi phÝ lao ®éng thÊp. BÊt lîi cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ gi¸ thµnh ®Çu t− ®èi víi bß c¸i cao so víi c¸c ®Çu ra hµng n¨m: khèi l−îng bª cai s÷a ®−îc. Dinh d−ìng ®èi víi bß mÑ nu«i con gÇn nh− hoµn toµn phô thuéc vµo khÈu phÇn thøc ¨n th«, khÈu phÇn nµy bao gåm mét l−îng lín phô phÈm n«ng nghiÖp trong mïa §«ng hoÆc mïa kh« vµ thøc ¨n thu ®−îc tõ ch¨n th¶ trªn ®Êt trång trät vµ ®ång cá vµo mïa hÌ. Tuú thuéc vµo chÊt l−îng thøc ¨n th« vµ thêi gian ®Î cña bß mµ quyÕt ®Þnh sö dông thøc ¨n bæ sung. NÕu bß ®Î vµo mïa §«ng ta cÇn cho ¨n mét sè c¸c protein bæ sung kh«ng bÞ ph©n gi¶i trong d¹ cá vÝ dô nh− bét c¸. NÕu thøc ¨n th« lµ r¬m ch−a chÕ biÕn th× ph¶i bæ sung thªm mét sè thøc ¨n giÇu n¨ng l−îng vÝ dô nh− b· cñ c¶i ®−êng hoÆc ngò cèc (h×nh 30) H×nh 30 Nu«i bß trong mïa §«ng b»ng khÈu phÇn r¬m. Kh«ng gièng nh− cõu, bß kh«ng chän ®−îc phÇn ngon nhÊt cña r¬m mµ ¨n tÊt c¶. ¶nh ViÖn Nghiªn cøu Rowett. 62
Ch−¬ng 11 Ch¨n nu«i Bß s÷a Trong rÊt nhiÒu hÖ thèng nu«i d−ìng gia sóc nhai l¹i, bß s÷a lµ lo¹i gia sóc nhËn ®−îc nhiÒu sù quan t©m nhÊt. Cã rÊt nhiÒu lý do cho vÊn ®Ò nµy. Bß s÷a lµ x−¬ng sèng cña ngµnh ch¨n nu«i t¹i phÇn lín c¸c n−íc ch©u ¢u. Nã cung cÊp s÷a, phã m¸t, s÷a chua vµ nhiÒu c¸c s¶n phÈm bæ d−ìng kh¸c cho thÞ tr−êng. C¸c s¶n phÈm phô nh− s÷a t¸ch b¬ vµ v¸ng s÷a cã thÓ phôc vô cho ngµnh ch¨n nu«i lîn. Bß s÷a th−êng cho ®Çu ra lµ sè l−îng protein vµ chÊt bÐo nhiÒu h¬n c¸c gia sóc kh¸c. Nh−ng bß s÷a còng ¨n nhiÒu h¬n vµ bëi v× chi phÝ vËn hµnh mét trang tr¹i bß s÷a hiÖn ®¹i ®ang t¨ng lªn nh−êi ta cè g¾ng ®¹t ®−îc ®Çu ra cao nhÊt tÝnh cho mét ®¬n vÞ thøc ¨n. ë ®©y cã lÏ còng ph¶i chØ ra r»ng ng−êi ta −u tiªn cho ®Çu ra vÒ s÷a h¬n lµ l·i rßng cho mét bß c¸i. Dinh d−ìng cho bß ®Î Nhu cÇu cña bß s÷a vµo giai ®o¹n mang thai cuèi t¨ng v× sù ph¸t triÓn nhanh cña thai. Nh−ng khi bß b¾t ®Çu nu«i con nhu cÇu t¨ng lªn nhiÒu lÇn. Trong thùc tÕ bß c¸i ®−îc chän läc theo c¸ch chóng cã ®ñ s÷a ®Ó nu«i d−ìng mét sè bª b»ng s÷a cña m×nh, nh−ng nãi chung bß chØ ®Î mét con. Thay ®æi ®Çu ra tõ thêi kú tr−íc khi ®Î sang thêi kú nu«i con cã thÓ so s¸nh víi tr¹ng th¸i thay ®æi ®ét ngét tõ tèc ®é sè 2 lªn ch¹y hÕt sè cña mét chiÕc xe t¶i. V× thÕ kh«ng cã g× ng¹c nhiªn c¶, nu«i d−ìng vµ qu¶n lý bß trong thêi gian 2 - 3 th¸ng ®Çu sau khi ®Î sÏ quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt ë phÇn cßn l¹i cña løa s÷a. Thêi kú ®Çu løa s÷a lµ thêi kú cÇn nhiÒu kü n¨ng nhÊt cña ng−êi ch¨n nu«i. Còng cÇn ph¶i nhí r»ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®Ønh cao n¨ng suÊt s÷a cña bß Holstein/Friesian ®· t¨ng rÊt nhanh tõ kho¶ng 25 - 30 lÝt/ ngµy lªn 35 - 40 lÝt/ ngµy. Sù gia t¨ng nµy, trong thùc tÕ, cã nghÜa lµ hÖ thèng qu¶n lý ®µn bß cho n¨ng suÊt s÷a 25 lÝt/ ngµy sÏ kh«ng cßn hîp lý n÷a vµ cã thÓ dÉn ®Õn mét sè vÊn ®Ò nÕu nh− kh«ng cã nh÷ng thay ®æi ®Ó ®¸p øng víi bß cã n¨ng suÊt s÷a cao h¬n. ChÕ ®é nu«i d−ìng tr¸nh ngé ®éc HÖ thèng nu«i d−ìng ®−îc chÊp nhËn ®Ó tr¸nh ngé ®éc qui ®Þnh sè l−îng thøc ¨n tinh cho mét ®¬n vÞ n¨ng suÊt s÷a, sè l−îng nµy cÇn ph¶i xem xÐt l¹i víi nh÷ng bß cho n¨ng suÊt s÷a cao h¬n. VÊn ®Ò lín nhÊt ë ®©y lµ sù ngon miÖng cña nh÷ng con bß mÑ míi sinh gi¶m xuèng lËp tøc vµ nh»m ®¹t ®−îc vµ duy tr× n¨ng suÊt s÷a cao n«ng d©n hay cho ¨n bæ sung nhiÒu thøc ¨n tinh. Thøc ¨n tinh chñ yÕu lµ ngò cèc sÏ chiÕm tû lÖ tõ 50% ®Õn 60% khÈu phÇn vµ h¬n. VÊn ®Ò nµy cµng nghiªm träng h¬n v× bß sÏ ¨n Ýt thøc ¨n th« h¬n khi cho ¨n nhiÒu thøc ¨n tinh. PhÇn Xenlul« cña thøc ¨n th« sÏ ®−îc nªn men rÊt kÐm vµ tr−íc khi ta biÕt vÒ ®iÒu nµy bß cã thÓ ®· ¨n gÇn 100% thøc ¨n tinh. Lóc nµy bß ë bê vùc nguy hiÓm cña nhiÔm ®éc a xÝt vµ nÕu nhiÔm ®éc a xÝt x¶y ra bß sÏ bá 63
¨n. TiÕp theo nhiÔm ®éc a xÝt lµ xet«n huyÕt vµ bß sÏ ë trong t×nh tr¹ng nguy cÊp khã cã thÓ håi phôc l¹i ®−îc. Cho ¨n khÈu phÇn cã tû lÖ thøc ¨n tinh cao cßn dÉn ®Õn c¸c ¶nh h−ëng kh«ng cã lîi kh¸c n÷a, vµ bÖnh viªm mãng lµ mét triÖu chøng cña viÖc cho ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n tinh. Cho ¨n khÈu phÇn cã tû lÖ thøc ¨n tinh cao trong thêi gian v¾t s÷a sÏ t¹o ra rÊt nhiÒu rñi ro trong tiªu ho¸ (H×nh 31). HÖ thèng ø¬c tÝnh tiªu thô thøc ¨n th« ®Ó cung cÊp thøc ¨n cho duy tr× céng víi 5 ®Õn 10 kg s÷a vµ cø 1 kg thøc ¨n tinh cho 2,5 kg s÷a lµ ®ñ khi n¨ng suÊt s÷a cao nhÊt lµ 20-25 kg. ThÝ dô nÕu l−îng thøc ¨n th« ¨n vµo ®−îc tÝnh to¸n lµ ®ñ cho bß cã n¨ng suÊt s÷a ®Õn 10 kg/ ngµy th× møc tiªu thô thøc ¨n tinh sÏ ë trong ph¹m vi tõ 4 kg-6 kg/ ngµy lµ ®ñ. T−¬ng øng víi l−îng thøc ¨n th« ¨n vµo, phÇn thøc ¨n tinh sÏ dao ®éng tõ tõ 30% ®Õn 40% tæng l−îng vËt chÊt kh« cã trong khÈu phÇn. Tû lÖ thøc ¨n tinh nµy nãi chung kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn tiªu ho¸ thøc ¨n th«. Tuy nhiªn nÕu n¨ng suÊt s÷a lµ 35 kg - 40 kg, th× sè l−îng thøc ¨n tinh sÏ ë vµo kho¶ng 10 kg ®Õn 12 kg/ ngµy. L−îng thøc ¨n th« ¨n vµo vµ tiªu ho¸ thøc ¨n th« sÏ gi¶m khi tû lÖ thøc ¨n tinh trong khÈu phÇn chiÕm tõ 60% ®Õn 70%. ThØnh tho¶ng chÊt l−îng s÷a sÏ bÞ ¶nh h−ëng do viÖc gi¶m tiªu ho¸ thøc ¨n th«, mÆc dï chÊt l−îng s÷a cã thÓ ®−îc duy tr× b»ng c¸ch trén thøc ¨n tinh vµ c¸c thøc ¨n th« trong khÈu phÇn hçn hîp hoµn chØnh. Nu«i d−ìng b»ng khÈu phÇn hçn hîp hoµn chØnh KhÈu ¨n hoµn chØnh, hoÆc khÈu phÇn ¨n hçn hîp toµn bä lµ nh÷ng khÈu phÇn ®−îc sö dông t−¬ng ®èi phæ biÕn ë c¸c trang tr¹i s÷a lín, khÈu phÇn nµy ®−îc cho ¨n tù do vµ trén trong c¸c thiÕt bÞ chuyªn dông. HÖ thèng nµy ®¶m b¶o bß kh«ng thÓ lùa chän thøc ¨n tinh hoÆc tõ chèi thøc ¨n th«. Nhê hÖ thèng nµy ng−êi ch¨n nu«i cã thÓ quyÕt ®Þnh thµnh phÇn cña khÈu phÇn ¨n nh−ng gia sóc sÏ quyÕt ®Þnh l−îng ¨n vµo. HÖ thèng nµy ®¹t ®−îc sù æn ®Þnh m«i tr−êng trong d¹ cá vµ ®¶m b¶o søc kháe cho bß nh−ng phô thuéc vµo tû lÖ thøc ¨n tinh kh¶u phÇn nµy kh«ng lu«n lu«n ®¶m b¶o chÊt l−îng s÷a sÏ tèt hoÆc tiªu ho¸ thøc ¨n th« sÏ tèt. V× m«i tr−êng d¹ cá æn ®Þnh cã thÓ x¶y ra kÓ c¶ khi ®é a xÝt trong d¹ cá cao, cao h¬n ®é a xÝt thÝch hîp cho c¸c vi khuÈn ph©n gi¶i x¬ (xem ch−¬ng 2) H×nh 31: Cho ¨n khÈu phÇn cã tû lÖ thøc ¨n tinh cao trong thêi gian v¾t s÷a sÏ ®−a bß mÑ ®Õn rÊt nhiÒu rñi ro trong tiªu ho¸ 64
Nh÷ng sai lÇm mµ ng−êi ch¨n nu«i hay m¾c ph¶i khi sö dông hÖ thèng nµy lµ cho ¨n qu¸ Ýt thøc ¨n th« vµ qu¸ nhiÒu thøc ¨n tinh kh«ng ®óng chñng lo¹i. KÕt qu¶ lµ bß th−êng bÞ qu¸ bÐo khi cho ¨n nh÷ng khÈu phÇn hoµn chØnh. Kh¸i niÖm khÈu phÇn hoµn chØnh lµ mét kh¸i niÖm tuyÖt vêi, thÕ nh−ng ®Ó cã thÓ khai th¸c ®Çy ®ñ vµ tèi ®a, l−îng thøc ¨n th« ph¶i ®−îc dïng ë møc Ýt nhÊt lµ 50% tæng sè vËt chÊt kh« cña khÈu phÇn. R¬m cã thÓ ®−îc sö dông lµm lo¹i thøc ¨n th« c¬ së trong nh÷ng khÈu phÇn hoµn chØnh (h×nh 32) H×nh 32: Bß s÷a ®ang ¨n khÈu phÇn hoµn chØnh cã r¬m; ¶nh: ViÖn Nghiªn cøu Rowett 65
Mét sè vÊn ®Ò ph¶i do ng−êi ch¨n nu«i quyÕt ®Þnh; VÊn ®Ò chÝnh lµ khÈu phÇn ¨n cã ®óng hay kh«ng. T¨ng tû lÖ thøc ¨n tinh trong khÈu phÇn cã thÓ kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ kh«ng hîp lý vÒ mÆt dinh d−ìng, trong khi nÕu t¨ng tû lÖ thøc ¨n th« trong khÈu phÇn sÏ lµm gi¶m l−îng n¨ng l−îng trao ®æi tæng sè ¨n vµo. Trong phÇn lín c¸c ®µn nu«i b»ng khÈu phÇn ¨n hoµn chØnh cã kho¶ng tõ 2 ®Õn 4 nhãm bß nhËn ®−îc khÈu phÇn víi chÊt l−îng kh¸c nhau. VÊn ®Ò lµ nh÷ng yÕu tè nµo lµ c¨n cø ®Ó chuyÓn bß tõ nhãm nµy sang nhãm kh¸c? Trong khi ng−êi ch¨n nu«i ph¶i sö dông sù ®iÒu chØnh cña m×nh th× cã mét sè tiªu chÝ phï hîp h¬n c¸c tiªu chÝ kh¸c vµ trong mét vµi tr−ßng hîp tèi −u vÒ dinh d−ìng ph¶i ®−îc so s¸nh víi tÝnh thùc tiÔn. Giai ®o¹n cho s÷a cã thÓ lµ c¨n cø ®Ó tÝnh to¸n. VÝ dô: bß c¸i míi ®Î cã thÓ ®−îc nu«i 3 th¸ng trong nhãm dÉn ®Çu. Bß c¸i t¬ cã thÓ nu«i l©u h¬n mét chót trong nhãm nµy. Ph−¬ng ph¸p nµy cã −u ®iÓm lµ nÕu bß sinh s¶n theo ®ît th× viÖc qu¶n lý sÏ dÔ h¬n. NÕu bß ®Î trong vßng mét th¸ng th× ta cã thÓ sö dông mét khÈu phÇn ¨n cho c¶ ®µn. Mét ph−¬ng ph¸p kh¸c khã h¬n lµ dån bß cã cïng n¨ng suÊt s÷a vµo mét nhãm, c¸c bß cã n¨ng suÊt s÷a trªn 30 kg vµo mét nhãm, cø nh− vËy ®èi víi c¸c nhãm kh¸c. Nãi chung ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng ®−îc tiÖn lîi cho l¾m. ®f cho ¨n g× vµ ¨n nh− thÕ nµo, bß còng cã chiÒu h−íng gi¶m c©n trong thêi kú ®Çu løa s÷a. Ta kh«ng nªn lo l¾ng vÒ vÊn ®Ò nµy. Tuy nhiªn, khi bß b¾t ®Çu t¨ng c©n mét c¸ch æn ®Þnh cã nghÜa lµ bß ®ang ¨n nhiÒu h¬n nhu cÇu cho s¶n xuÊt s÷a. Nu«i 66
d−ìng b»ng khÈu phÇn hoµn chØnh ph¶i kÕt hîp víi c©n bß s÷a bëi v× chØ cã b»ng c¸ch nµy ta míi biÕt ®−îc bß ®−îc cho ¨n ®ñ hay cho ¨n qu¸ møc. V× thÕ quyÕt ®Þnh thay ®æi khÈu phÇn kh«ng ®−îc c¨n cø vµo mét lÇn c©n khèi l−îng bß mµ ph¶i dùa vµo chiÒu h−íng thay ®æi khèi l−îng cña bß. Mét con bß cã n¨ng suÊt 20 kg s÷a cã thÓ ®¹t s¶n l−îng nµy nÕu kh«ng cã sù thay ®æi vÒ khèi l−îng. Nh÷ng bß nh− vËy, kh«ng nghi ngê g× n÷a, sÏ gi¶m s¶n l−îng s÷a khi thay b»ng khÈu phÇn ¨n kÐm h¬n. MÆt kh¸c, bß cã n¨ng suÊt s÷a 35 kg cã thÓ tiªu thô qu¸ nhiÒu thøc ¨n vµ t¨ng c©n , nh÷ng bß nµy cã thÓ thÝch nghi víi viÖc ®æi sang c¸c khÈu phÇn ¨n nghÌo h¬n. Bß cã thÓ ®Ó h¬i t¨ng c©n mét chót tr−íc khi thay ®æi khÈu phÇn. §èi víi ng−êi ch¨n nu«i th−¬ng phÈm sö dông khÈu phÇn ¨n hoµn chØnh th× c©n khèi l−îng lµ mét c«ng cô trong qu¶n lý bß. Ph−¬ng ph¸p nu«i d−ìng ®ång ®Òu Nu«i d−ìng ®ång ®Òu cã nghÜa lµ sö dông cïng mét sè l−îng thøc ¨n tinh nh− nhau cho tÊt c¶ c¸c bß s÷a trong thêi gian ®Çu vµ gi÷a løa s÷a. Ng−êi ch¨n nu«i x¸c ®Þnh møc thøc ¨n tinh, vµ do sÏ ph¶i cho bß ¨n thøc ¨n th« tù do nªn bß, cã thÓ nãi nh− vËy, sÏ ph¶i x¸c ®Þnh tû lÖ x¬ th« cuèi cïng cña khÈu phÇn ¨n. Do l−îng thøc ¨n th« ¨n vµo 2 - 3 th¸ng sau khi ®Î lµ lín nhÊt nªn tû lÖ thøc ¨n tinh trong khÈu phÇn lµ lín nhÊt trong thêi kú ®Çu løa s÷a. HÖ thèng nu«i d−ìng nµy dùa trªn viÖc huy ®éng mì tÝch luü trong c¬ thÓ bß v× bß kh«ng ®−îc cho ¨n theo n¨ng suÊt s÷a vµ bß th−êng bÞ cho ¨n thiÕu trong thêi kú ®Çu løa s÷a vµ cho ¨n qu¸ nhiÒu vµo giai ®o¹n sau. Ph−¬ng ph¸p nu«i d−ìng ®ång ®Òu cã thÓ cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ngé ®éc axÝt ë giai ®o¹n ®Çu løa s÷a, nh−ng nã ch¾c ch¾n lµ tèt h¬n ph−¬ng ph¸p cho bß ¨n nhiÒu thøc ¨n tinh ®Ó ®¸p øng n¨ng suÊt s÷a vµo ®Çu løa s÷a. NÕu muèn mì trong c¬ thÓ bß ®−îc sö dông hiÖu qu¶ th× nªn cho ¨n bæ sung protein. Ých lîi cña nu«i d−ìng ®ång ®Òu kh«ng ®−îc lín nh− ta mong muèn, v× tû lÖ thøc ¨n tinh sö dông ph¶i thay ®æi tuú vµo tr¹ng th¸i cña løa s÷a - mét nhu cÇu nãi chung kh«ng ®−îc nhËn ra. Cho ¨n thøc ¨n tinh tù ®éng ngoµi khu vùc v¾t s÷a HiÖn nay cã s½n hÖ thèng m¸y ph©n phèi thøc ¨n tù ®éng cho phÐp bß cã thÓ vµo m¸ng ¨n vµ ¨n mét khèi l−îng nhá thøc ¨n tinh. Sè lÇn cho ¨n trong mét ngµy vµ khèi l−îng thøc ¨n cho mçi lÇn cã thÓ ®iÒu chØnh ®−îc. HÖ thèng nµy cã mét sè thuËn lîi, ®Æc biÖt lµ nÕu thøc ¨n tinh ®−îc chØ sö dông vµo ®Çu løa s÷a cho nh÷ng bß ®ang sôt c©n. HÖ thèng nµy còng cã mét sù linh ho¹t lµ thøc ¨n tinh cã thÓ cã hµm l−îng protein tho¸t qua cao. HÖ thèng nµy t¹o ®−îc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng d¹ cá æn ®Þnh h¬n. HÖ thèng nµy còng kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc mäi vÊn ®Ò vµ còng cã thÓ dÉn ®Õn c¸c vÊn ®Ò: bß qu¸ bÐo, chÊt l−îng s÷a kÐm nh− ph−¬ng ph¸p nu«i d−ìng b»ng khÈu phÇn ¨n hoµn chØnh, c¸c vÊn ®Ò nµy chØ söa ch÷a b»ng c¸ch cho ¨n thøc ¨n th« xanh chÊt l−îng cao. Tuy nhiªn ph−¬ng ph¸p nµy tèt h¬n ph−¬ng ph¸p cho ¨n thøc ¨n tinh 2 lÇn trong ngµy. Lo¹i thøc ¨n tinh 67
Ch÷ thøc ¨n tinh (concentrate) vµ b¸nh (cake) cã nghÜa kh¸c nhau ®èi víi n«ng d©n vµ c¸c chuyªn gia. §èi víi mét sè ng−êi ®©y lµ thøc ¨n hçn hîp, mét sè kh¸c cho ®©y lµ thøc ¨n ngò cèc vµ thøc ¨n hçn hîp. Ngay c¶ nh÷ng ®Þnh nghÜa nµy còng ch−a ®Çy ®ñ. Cã lÏ tiÖn h¬n ta nªn ®Þnh nghÜa thµnh phÇn cña thøc ¨n (xem ch−¬ng 2). VÊn ®Ò lµ rÊt nhiÒu phô phÈm n«ng nghiÖp lµ x¬ cã thÓ tiªu ho¸ n»m trong thøc ¨n tinh vµ ®−îc bao gåm trong thøc ¨n hçn hîp. Ng−îc l¹i ®−êng hoµ tan trong cá kh« vµ tinh bét trong ng« ñ chua l¹i n»m trong thøc ¨n th«. §iÓm quan träng ®èi víi bß s÷a lµ x¬ cã thÓ tiªu ho¸, vÝ dô nh− b· cñ c¶i ®−êng hoÆc mét sè phô phÈm n«ng nghiÖp kh¸c l®Æc biÖt tèt v× lªn men t−¬ng ®èi chËm trong d¹ cá. Bæ sung mì vµo khÈu phÇn cho bß s÷a thØnh tho¶ng lµ mét ph−¬ng ph¸p nh»m ®¹t ®−îc l−îngn¨ng l−îng ¨n vµo cao h¬n. Cã mét vÊn ®Ò cÇn ph¶i l−u ý lµ: qu¸ nhiÒu mì sÏ ng¨n c¶n vi sinh vËt c«ng ph¸ xenlul« vµ bß sÏ ¨n Ýt thøc ¨n th« h¬n. §iÒu nµy cã thÓ tr¸nh ®−îc nÕu mì ®−îc sö dông d−íi d¹ng ®−îc b¶o vÖ khái sù c«ng ph¸ cña vi sinh vËt trong d¹ cá, trong tr−êng hîp nµy vi sinh vËt sÏ kh«ng tiªu ho¸ mì trong d¹ cá n÷a. Ngay c¶ nh− vËy th× tû lÖ mì còng kh«ng ®−îc qu¸ 5% - 10% vËt chÊt kh« cña khÈu phÇn vµ chØ dïng mì khi n¨ng l−îng trao ®æi tõ mì rÎ h¬n n¨ng l−îng trao ®æi cã tõ nguån thøc ¨n kh¸c. Mì kh«ng s¶n sinh ra protein vi sinh vËt, nªn møc protein trong khÈu phÇn ph¶i t¨ng lªn tuú theo l−îng më bæ sung. §Ó c¸c lo¹i protein bæ sung ®−îc sö dông cã hiÖu qu¶, chóng ph¶i lµ protein kh«ng bÞ ph©n gi¶i ë d¹ cá. §iÒu nµy lµm cho viÖc cho ¨n thªm mì kh«ng cuèn hót vÒ mÆt kinh tÕ ngoµi viÖc thØnh tho¶ng ta ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy. Kh¶ n¨ng sö dông cá tèt vÒ mïa hÌ ®Ó duy tr× n¨ng suÊt s÷a cao mµ kh«ng cÇn thøc ¨n bæ sung ®· ®−îc biÕt ®Õn, thÕ nh−ng ®èi víi nh÷ng bß n¨ng suÊt cao nh− mong muèn hiÖn nay th× ngay c¶ cá mäc tèt vÒ mïa hÌ còng ph¶i cÇn ph¶i bæ sung thªm c¸c thøc ¨n kh¸c. NÕu nh− cã rÊt nhiÒu cá mäc tèt vÒ mïa hÌ th× phÇn dinh d−ìng h¹n chÕ nhÊt dï sao vÉn lµ c¸c lo¹i protein kh«ng bÞ ph©n gi¶i. Protein trong cá non bÞ vi sinh vËt trong d¹ cá c«ng ph¸ rÊt nhanh, v× vËy mÆc dï l−îng protein trong cá non rÊt cao nh−ng nã kh«ng ®ãng gãp nhiÒu trong ®¸p øng nhu cÇu cña gia sóc. TÊt nhiªn nÕu bß sót c©n nhanh trong thêi kú ®Çu løa s÷a v× ¨n nhiÒu cá non th× nguyªn nh©n cña nã ch¾c ch¾n lµ thiÕu protein, chø kh«ng ph¶i thiÕu n¨ng l−îng. Thøc ¨n bæ sung n¨ng l−îng thÝch hîp nhÊt cho khÈu phÇn ¨n b»ng cá non lµ r¬m ñ urª hoÆc b· cñ c¶i ®−êng, c¸c thøc ¨n nµy tèt h¬n nhiÒu so víi ngò cèc vµ c¸c lo¹i cñ. C¸c nguyªn liÖu hoµ tan trong cá ®· lµ cao cho nªn cá ®· lµ hçn hîp cña x¬ vµ thøc ¨n tinh. Hçn hîp b· cñ c¶i ®−êng vµ protein ®−îc b¶o vÖ lµ lo¹i thøc ¨n bæ sung lý t−ëng cho cá, cã thÓ dïng hçn hîp nµy víi r¬m ñ hoÆc r¬m ®−îc xö lÝ b»ng xót cho ¨n tù do. CÊu tróc cña cá non lµm cho bß rÊt thÝch ¨n vµ ¨n rÊt nhiÒu thøc ¨n x¬ th«. Cho bß ch¨n th¶ ¨n thªm r¬m ñ vµo ®Çu mïa Xu©n sÏ lµm gi¶m l−îng cá ¨n vµo vµ gióp ®¶m b¶o cho bß khoÎ m¹nh, n¨ng suÊt s÷a cao. 68