YOMEDIA
ADSENSE
PHÂN BÔ KHOÁNG SẢN NGUYÊN LIỆU GỐM SỨ, THỦY TINH TẠI VIỆT NAM
226
lượt xem 62
download
lượt xem 62
download
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
Đối với người VIệt Nam nói chung thì việc tìm hiểu tự nhiên Việt Nam cũng như nguồn tài nguyên khoáng sản là điều rất cần thiết.
AMBIENT/
Chủ đề:
Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!
Nội dung Text: PHÂN BÔ KHOÁNG SẢN NGUYÊN LIỆU GỐM SỨ, THỦY TINH TẠI VIỆT NAM
- Đ C ĐI M VÀ S PHÂN B NGUYÊN LI U G M S , TH Y TINH VI T NAM I. Khái quát chung: Đ i v i m i ngư i Vi t Nam nói chung thì vi c tìm hi u v t nhiên Vi t Nam cũng như ngu n tài nguyên khoáng s n là r t c n thi t. Nó giúp ta n m v ng các quy lu t t nhiên, s phân b và hư ng s d ng các ngu n tài nguyên ñ m i ngư i chúng ta có nh ng hành ñ ng h p lý, ñúng ñ n nh t ñ i v i t nhiên v ngu n tài nguyên thiên nhiên c a ñ t nư c. Đ c bi t ñ i v i giáo viên Đ a lý thì vi c này không ch ñơn thu n là t mình n m v ng ki n th c mà ñây chính là ngu n tài li u chúng ta s s d ng ñ gi ng d y cho h c sinh sau này. Tài nguyên khoáng s n là ngu n l c vô cùng quan tr ng ñ i v i vi c phát tri n kinh t c a m i qu c gia ñ c bi t là ñ i v i ñ t nư c có n n kinh t tài nguyên, ñang giai ño n ñ u c a quá trình công nghi p hoá, hi n ñ i hoá như nư c ta hi n nay. Nư c ta có ngu n tài nguyên khoáng s n r t phong phú, ña d ng, ñáp ng cho nhu c u phát tri n nhi u ngành công nghi p khác nhau. Cùng v i quá trình phát tri n c a mình thì ngư i dân Vi t Nam t xưa cũng ñã bi t khai thác và s d ng m t s khoáng s n trong ñ i s ng hàng ngày. V i khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a cũng v y. T xa xưa cha ông ta cũng ñã bi t s d ng các nguyên li u này t o ra các v t d ng ñ ph c v cu c s ng c a mình mà d u v t còn l i ñ n ngày nay các làng ngh truy n th ng (g m Bát Tràng, Chu Đ u) các công trình ki n trúc c (chùa Dâu, tháp Chàm)... Ngày nay v i trình ñ khoa h c k thu t phát tri n nhi u s n ph m m i v i nh ng tính năng ưu vi t ñư c t o ra t các nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a. Khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta ñư c ng d ng r ng rãi trong công nghi p s n xu t s g m, thu tinh, v t li u xây d ng cao c p, ch t ñ n trong nhi u ngành công nghi p khác nhau… Do ñó vi c nghiên c u thành công v ñ c ñi m, s phân b và ng d ng th c ti n c a ngu n nguyên li u này trong s n xu t cũng như trong ñ i s ng là r t quan tr ng. Nó giúp ta ñánh giá ñúng th c tr ng, ti m năng, tìm ra hư ng khai thác thích h p ñ có hi u qu kinh t cao nh t và có tác d ng lâu dài. Qua vi c nghiên c u, th c hi n ñ tài này giúp ta hi u bi t sâu s c hơn v ngu n khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta ñ ph v cho vi c gi ng d y ph n ñ a lý các ngành kinh t c a ñ t nư c. Ngoài ra s có m t c a m t s khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a ñ a phương em (felspat, sét ch u l a…) không ch thu n l i cho em trong vi c thu th p s li u, k th a tri th c c a các tác gi ñi trư c mà ñây chính là ngu n tư li u quý ph c v cho vi c gi ng d y ñ a lý ñ a phương c a em sau này. Chính nh ng ñi u này ñã giúp em có l a ch n cho mình ñ tài: “Đ c ñi m và phân b nhóm khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a Vi t Nam”. Ngu n tài nguyên khoáng s n nư c ta r t phong phú ña d ng. Cho t i nay ñã có r t nhi u tác gi nghiên c u và thành công trong lĩnh v c này. Tuy nhiên v i trình ñ là m t sinh viên ñ i h c, ñi u ki n v th i gian và ñi u ki n th c ñ a có h n nên ph m vi ñ tài này ch d ng m c ñ nh t ñ nh. Đó là tìm hi u v ñ c ñi m và s phân b nhóm khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a Vi t Nam v i chín lo i khoáng s n là sét g m, ñôlômit, felspat, quarzit, magnesit, kao lin, cát thu tinh, disthen và silimanit, sét ch u l a. Th c hi n ñ tài nghiên c u giúp sinh viên c ng c và m r ng nh ng ki n th c ñã h c, b sung thêm nh ng ki n th c m i. Nh ng ki n th c này là h nh trang quan tr ng cho m i ngư i giáo viên nói chung, ngư i giáo viên Đ a lý nói riêng khi ñ ng trên m c gi ng. Qua quá trình th c hi n ñ tài ta có th hi u sâu s c hơn v ñi u ki n t nhiên, tài nguyên thiên nhiên nói chung, tài nguyên khoáng s n nói riêng và t m quan tr ng c a nó ñ i v i s phát tri n kinh t ñ t nư c. M t khác qua ñó s ph n nào làm sáng t m i quan h gi a các nhân t t
- nhiên, ñ a ch t t i s hình thành tài nguyên khoáng s n. C th ñ tài này là s nh hư ng c a các nhân t t nhiên, ñ a ch t t i s hình thành các nhóm khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a Vi t Nam. Làm khoá lu n t t nghi p cũng là m t hình th c h c t p tương ñ i hi u qu , giúp sinh viên làm quen v i phương pháp nghiên c u khoa h c ñ ng th i bi t áp d ng nh ng ki n th c ñã h c vào th c ti n t c là bi t ñưa lý thuy t g n v i th c t . T ñó có th hi u sâu hơn v v n ñ mình nghiên c u nói riêng, v ñi u ki n t nhiên xung quanh nói chung, th c hi n m c tiêu giáo d c c a trư ng cũng như phương châm giáo d c c a Đ ng và Nhà nư c là h c ñi ñôi v i hành ñ bi n quá trình ñào t o c a nhà trư ng thành quá trình t ñào t o c a m i sinh viên. Qua vi c th c hi n khoá lu n t t nghi p không ch sinh viên ñư c rèn luy n, c ng c ki n th c mà qua ñó nhà trư ng có th ñánh giá ñư c năng l c h c t p và nghiên c u c a sinh viên. M t khác khi ñã tr i thành giáo viên thì v i v n kinh nghi m này c a mình sinh viên có th tham gia các chuyên ñ nghiên c u khoa h c ph c v cho công tác gi ng d y trên l p ho c ngo i khoá, b sung m t cách t t nh t, c th nh t ki n th c cho h c sinh v nh ng ñi u ki n t nhiên xung quanh, t o cho h c sinh có s h ng thú, say mê h c t p b môn Đ a lý trong nhà trư ng. T ñó giúp cho h c sinh có cái nhìn thích h p, ñúng ñ n và s ng x h p lý v i tài nguyên thiên nhiên nói riêng, môi trư ng xung quanh nói chung. Qua ñ tài này c n ph i làm sáng t m i quan h gi a các nhân t t nhiên, ñ a ch t t i s hình thành nhóm khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta. Đ ng th i ñ tài cũng ph i nêu lên ñư c nh ng ñ c trưng v công d ng, phân b và hư ng phát tri n c a ngu n khoáng s n này trong ñ i s ng và trong n n kinh t . L p sơ ñ phân b các t khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a Vi t Nam theo ngu n g c và tr lư ng ñ qua sơ ñ ta có th th y ñư c ñ c ñi m hình thành và phân b c a các t khoáng nói trên trên ñ t nư c ta. Th c hi n ñ tài t c là m i sinh viên ph i bi t v n d ng nh ng ki n th c ñã h c v i nh ng tài li u thu ñư c ñ t o ra nh ng ki n th c c a riêng mình. Do v y ñ hoàn thành khoá lu n t t nghi p thì m i sinh viên không nh ng ph i có nh ng ki n th c nh t ñ nh mà ph i luôn có s c g ng, n l c ph n ñ u hoàn thành công vi c v i tinh th n, ý th c trách nhi m cao nh t. Tuy nhiên do trình ñ , th i gian và kinh nghi m có h n nên trong quá trình th c hi n h n s không tránh kh i nh ng thiêú sót. II. Phương pháp nghiên c u. 1. Phương pháp thu th p và x lý tài li u: Đây là phương pháp thu th p và x lý tài li u, s li u, b n bi u có liên quan t i ñ tài t ñó t ng h p và khái quát hoá, ñưa ra nh ng ñ c ñi m chính, quan tr ng và ph c v tr c ti p cho ñ tài. Phương pháp này là r t quan tr ng và c n thi t mà b t c nhà nghiên c u nào cũng ph i dùng ñ n. Đây là bư c r t quan tr ng vì thu th p ñư c ngu n tài li u càng phong phú, chi ti t bao nhiêu thì ñ tài càng có ñi u ki n hoàn thi n d dàng hơn trong th i gian ng n hơn mà l i có ch t lư ng cao nh t. 2. Phương pháp thành l p sơ ñ phân b và các bi u b ng: Khi s d ng phương pháp này ta ph i xác ñ nh ñư c ñ a ñi m phân b và tr lư ng c a t ng t khoáng. Trên b n ñ hành chính ta ti n hành l p sơ ñ phân b các t khoáng nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a Vi t Nam. V i phương pháp này th hi n m t cách tr c quan nh t s phân b c a các t khoáng ñ ng th i cũng ph n nào ch ng minh vai trò c a các y u t t nhiên trong vi c hình thành các t khoáng k trên.
- V. Quá trình phát tri n và l ch s nghiên c u khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a Vi t Nam. T xưa ngư i Vi t Nam ñã bi t khai thác và s d ng các khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a trong cu c s ng c a mình. Trư c ñây, vi c khai thác ngu n nguyên li u này không ñáng k , ch y u là s n xu t ñ gia d ng (bát, ch u, ti u sành...) nhưng hi n nay,ñ c bi t là trong hai th p k tr l i ñây thì ñây là ngu n nguyên li u quý cho phát tri n công nghi p và cho xu t kh u. Vi c ñi u tra, khai thác, ch bi n và s d ng khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a Vi t Nam theo các m c ñ khác nhau t thô sơ ñ n hi n ñ i g n li n v i các th i kỳ phát tri n t th i nguyên thu ñ n nay và ñã ñư c ghi nh n qua nhi u di tích kh o c và s li u. Tuy nhiên, các công trình nghiên c u v ngu n nguyên li u quý giá này còn ít và tương ñ i t n m n. 1. Th i kỳ ti n s . Vào th i ti n s ngư i Vi t c ñã phát hi n ra ngu n sét g m song h m i ch bi t n n thành ñ dùng và phơi khô ñ s d ng vì khi ñó h chưa có k thu t nung. Sang th i ñ i ñ ñá gi a, các di v t ñ g m c a văn hoá Hoà Bình ñã ñánh d u s ra ñ i và phát tri n c a vi c s d ng có hi u qu cao ngu n tài nguyên quý giá này. Đó là h ñã bi t nung ñ cho s n ph m b n, ñ p hơn. Cho t i cách ñây 2500 năm, vào th i Hùng Vương ngoài vi c tr ng dâu nuôi t m, ươm tơ d t l a, ñúc ñ ng, làm ñ trang s c thì ngư i Vi t c ñã bi t n n n i niêu ñ th i n u, làm th p, vò g m ñ ñ ng... Các hoa văn trang trí cho nh ng ñ này th t phong phú và tinh x o ch y u di n t phong c nh và các ho t ñ ng trong ñ i s ng hàng ngày c a h . 2. Th i kỳ phong ki n. Th i kỳ phong ki n là giai ño n phát tri n khá r c r c a ngành s n xu t g m và v t li u ch u l a nư c ta. T lâu ngư i Vi t Nam ñã tìm ra k thu t nung ñ t o ra các s n ph m ñ p, b n hơn. Ngoài ra vi c tráng m t l p men s bên ngoài cũng ñã làm tăng nét th m mĩ c a các s n ph m. Cùng v i s phát tri n c a các thương c ng l n như Vân Đ n, ph Hi n, H i An... các s n ph m s g m c a ta không ch tiêu th trong nư c mà còn ñư c ñem trao ñ i, buôn bán v i các nư c khác trên th gi i nh t là các nư c trong khu v c. Đ nh cao c a ngành s n xu t g m nư c ta th i phong ki n là vào th i Tr n, H , M c... G m Bát Tràng n i ti ng t th i Lý, s Tr n v i ñ g m s c truy n. Trư c làng có tên là B ch Th (ñ t tr ng) sau ñó s n xu t bát n i ti ng nên có tên là Bát Tràng và t n t i cho t i ngày nay là m t minh ch ng c th . Ngoài vi c s n xu t các ñ g m s ph c v cho cu c s ng con ngư i thì ngành s n xu t v t li u ch u l a nói riêng, v t li u xây d ng nói chung ñã ñư c ngư i dân ta s d ng t r t s m ñáp ng các nhu c u c a cu c s ng. N n văn minh lâu ñ i cùng các di tích, thành quách, lâu ñài, lăng t m còn b o t n ñư c nh t là các kinh ñô nư c ta t Phong Châu, C Loa, Hoa Lư ñ n Thăng Long, Hu ... ñã ch ng t s có m t hàng ngàn năm c a ngành s n xu t này. T th k th IV ngư i Chăm xây d ng các tháp Chàm, v i k thu t nung ñ nh cao và vi c l a ch n các lo i sét phù h p ñã t o ra lo i g ch r t c ng tr i qua hàng ngàn năm v n không b ăn mòn theo th i gian. G ch nung nhà Lý kh c ch “Đ i Vi t qu c quân thành” th k X - XI tìm th y Trư ng Yên (Ninh Bình) hay g ch “Lý gia ñ tam ñ Long Thu Thái Bình t niên t o” (1057) xây d ng chùa Ph t Tích... ch ng t s phát tri n c a ngành s n xu t v t li u ch u l a nư c ta. Tuy nhiên các s n ph m làm t khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a trong th i phong ki n còn r t ñơn gi n các s n ph m ch y u là ñ gia d ng (ch u, v i, vò, bình, bát, ñĩa) và v t li u xây d ng. Các s n ph m cao c p chưa có vì n n công nghi p nư c ta th i kì ñó nói chung ñang phát tri n trình ñ r t th p. Các tài li u nghiên c u v ngu n khoáng s n này t th i phong ki n tr v trư c h u như không có gì. Vi c khai thác chúng ch y u là t phát, d a trên các kinh nghi m dân gian là
- chính. Do ñó ta chưa phát huy ñư c h t ưu ñi m c a t ng lo i khoáng s n ñ s d ng cho h p lý, hi u qu cao nh t. 3. Th i kỳ th c dân Pháp xâm lư c ñ n năm 1954. Khi th c dân Pháp xâm lư c nư c ta các m khoáng s n ñ u thu c quy n s h u c a các t p ñoàn tư b n Pháp. Chúng liên t c khai thác ph c v ch y u cho s n xu t chính qu c và xu t kh u, m t ph n s d ng cho công nghi p ch bi n ñáp ng nhu c u t i ch . Tuy v y, các tài li u nghiên c u ñáng tin c y v lĩnh v c này ñư c lưu l i cho t i ngày nay r t ít. Đây chính là m t khó khăn cho vi c phát tri n khai thác và s d ng khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta sau ngày gi i phóng. 4. T năm 1954 ñ n nay. Năm 1954, mi n B c hoàn toàn ñư c gi i phóng, ngành ñ a ch t ñư c thành l p (1955) v i nhi m v ñánh giá thăm dò t i các m cũ ñ ti p t c khai thác ñ ng th i ñi u tra nghiên c u, thăm dò, tìm ki m các m khoáng s n m i. Do ñó các tài li u nghiên c u v khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta ngày càng phong phú. Có th k ñ n m t s tài li u sau: “M cát Vân H i” c a Tr n Đình Ch n. “Vài nét v m kaolin felspat Th ch Khoán” - Đoàn ñ a ch t 29. “Khoáng s n v t li u xây d ng Đ ng B ng B c B và các vùng ven rìa” c a Hoàng Ng c K. “Khoáng s n mi n B c Vi t Nam” c a Lê Th c Xinh, Lê Đình H u, Tr n Văn Tr . “Khoáng s n sa khoáng ven bi n Vi t Nam” c a Nguy n Th Kim Hoàn. “Nh ng phát hi n m i v ñ a ch t và khoáng s n vùng Chiêm Hoá - Ch Đ n” c a tác gi Đinh Th Tân, Ngô Sĩ Nho, Tr n T t Th ng và Đinh Công Hùng. “M t s k t qu m i v ñ a ch t và khoáng s n trên di n tích nhóm Hà Đông - Hoà Bình” c a Nguy n Đ c Lư, Tr n Đăng Tuy t, Ph m Văn Đư ng. “ Đ a ch t và khoáng s n thành ph H i Phòng” c a Ngô Quang Toàn và nnk. “Các bi n pháp nâng cao ch t lư ng công tác l p b n ñ ñ a ch tvà tìm ki m khoáng s n t l 1/50 000 và nh ng phát hi n m i c a Liên ñoàn b n ñ ñ a ch t” c a Nguy n Văn Hoành. “Nh ng k t qu ch y u c a vi c hi u ñính các t b n ñ khoáng s n t l 1:200000 lo t Đông B c và B c Trung B ” c a Ph m Văn M n. “ Các ki u ngu n g c kaolin Vi t Nam , ñ c di m phân b và giá tr s d ng th c ti n c a chúng” c a Lê L i. Vi c tìm hi u các tài li u trên ñ hi u ñư c l ch s nghiên c u khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a là ñi u r t c n thi t cho vi c làm khóa lu n này. N I DUNG Chương I: Vai trò c a các y u t ñ a ch t, ñ a lý t nhiên t i s hình thành khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a Vi t Nam. I. Các y u t ñ a ch t. Y u t ñ a ch t có vai trò r t l n trong vi c hình thành các khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta. Các quá trình ñ a ch t không ch t o ra các ñá g c có giá tr mà nó còn là ti n ñ cho các quá trình phong hoá, phá hu ... t o nên các khoáng s n. 1. Y u t ki n t o. L ch s phát tri n c a t nhiên Vi t Nam theo 3 giai ño n l n là: giai ño n ti n Cambri, giai ño n c ki n t o, và giai ño n tân ki n t o. 1.1. Giai ño n ti n Cambri.
- Vào giai ño n này nư c ta có các d a kh i c : vòm sông Ch y, dãy Hoàng Liên Sơn, cánh cung sông Mã, ñ a kh i Pu Ho t, Pulaileng - Rào C và ñ a kh i Kon Tum còn sót l i. Nh nh ng ho t ñ ng nâng lên h xu ng c a v Trái Đ t mà ñ t ñá b xáo tr n, m c ma phun trào, xâm nh p, các ñá bi n ch t phát tri n. Trên vùng n n móng c ti n Cambri ñã hình thành các m kaolin Phú Th , Sơn T nh ... song khoáng s n nói chung, khoáng s n nguyên li u g m s , thu tinh, ch u l a nói riêng hình thành vào th i kì này khá nghèo nàn. 1.2. Giai ño n c ki n t o. Trong giai ño n này b m t ñ a hình nư c ta nhi u l n bi n ñ i b i các quá trình bi n ti n, bi n lùi, các quá trình s t lún kèm theo s b i l p tr m tích, các qúa trình nâng lên và u n n p kèm theo hi n tư ng xâm nh p phun trào mácma, các quá trình ngo i l c d n ñ n h th p ñ a hình. Vào chu kỳ ki n t o Paleozoi, các ho t ñ ng t o l c nh cũng ñã nâng ñ a kh i c lên chút ít và ñã thúc ñ y các quá trình xâm th c, bào mòn, b i tích các tr m tích l c nguyên cho vùng trũng. Ngoài ra hi n tư ng bi n lùi và các pha u n n p khá m nh ñã hình thành các ñá xâm nh p granit, ñá phun trào ryolit và andêzit, ñư c phân b r ng rãi mi n B c và mi n Trung nư c ta hi n nay. Qua quá trình phong hoá, các l p tr m tích, các ñá này l i ti p t c b phá hu , chia c t thành các v t li u nh hơn ho c hoà tan trong nư c g p ñi u ki n s tích t l i hình thành các m khoáng s n như sét g m (Đ ng Gianh, Núi H ng, H p thành…), kaolin (Đatala, Đ ng H i…). Vào chu kỳ ki n t o Mezozoi các ho t ñ ng ñ a ch t ch y u là s t võng l ng ñ ng tr m tích kèm ho t ñ ng macma và nânglên h xu ng nh . Ho t ñ ng macma di n ra r ng kh p v i các ñá phun trào ryolit vùng Vi t B c, Đông B c (máng trũng Cao b ng- L ng sơn, thung lũng sông Thương...), ñá andêzit phun trào t o m t s ñ nh núi cao Nam Trung b (Bi ñúp, Lang Biang, Tà ñưng). Các ñá macma xâm nh p ch y u là granit ñã t o nên các núi cao Phia Biooc, Phia Uăc. Đá macma xâm nh p và phun trào maphic ñư c hình thành ñ a máng sông Đà ... 1.3 Giai ño n tân ki n t o. Giai ño n tân ki n t o di n ra trong su t ñ i tân sinh có liên quan v i các ho t ñ ng u n n p m nh m c a chu kì v n ñ ng Anpi làm cho ñ a hình nư c ta ñư c nâng cao, sông núi như tr l i t o nên các vùng núi, cao nguyên, vùng ñ i núi th p và ñ ng b ng. Các quá trình nâng lên ñ l ñá mac ma ngoài thu n l i cho quá trình phá hu ñá g c. Các v n ñ ng nâng lên giai ño n nàydi n ra không liên t c mà thành t ng ñ t v i các chu kỳ khác nhau. M i chu kỳ thư ng ñư c b t ñ u b ng ho t ñ ng nâng lên làm cho ñ a hình ñư c nâng cao ñ ng th i thúc ñ y ho t ñ ng xâm th c c a các sông su i, phá hu , chia c t và h th p các m t ñ a hình ñó. Ti p theo pha nâng là pha yên tĩnh. Ho t ñ ng xâm th c c a sông su i tr nên y u ñi, các thung lũng sông ñư c m r ng, ho t ñ ng b i t là ch y u ñã b i ñ p và san b ng ñ a hình t o nên các b c ñ a hình mi n núi. Ho t ñ ng ñ t g y phát tri n hình thành các h th ng sông l n như sông H ng, sông Đà, sông Mê Kông... hình thành các b c ñ a hình và m r ng các thung lũng sông ñã hình thành nên các ñ ng b ng châu th r ng l n (ñ ng b ng sông H ng, ñ ng b ng sông C u Long). Các ho t ñ ng tân ki n t o là cơ s hình thành hình thái ñ a hình và m ng lư i thu văn, t o ñi u ki n cho các quá trình phong hoá phát tri n. Tuỳ thu c ki n ñ a hình và m ng lư i thu văn mà s tích t v t li u có s khác nhau v thành ph n khoáng v t cũng như c u trúc v t li u d n ñ n vi c hình thành các m khoáng s n khác nhau. Tóm l i, tr i qua các chu kỳ ki n t o c a v Trái Đ t ñã hình thành các ñá phun trào, xâm nh p có ngu n g c mac ma ñư c l ra ngoài m t ñ t là ñi u ki n thu n l i cho s phong hoá, bào mòn t o các v t li u v n. Đây là cơ s cho s hình thành các lo i khoáng s n nói chung, khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nói riêng.
- 2. Đá. Đá là t p h p có quy lu t c a m t hay nhi u khoáng v t, t o thành m t th ñ a ch t ñ c l p và là b ph n ch y u t o nên v Trái Đ t. D a vào ngu n g c ñá ñư c phân ra ba nhóm là ñá macma, ñá tr m tích và ñá bi n ch t. C ba lo i ñá g c này ñ u có liên quan t i quá trình hình thành các khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a Vi t Nam. 2.1. Đá macma. Đư c thành t o do s ñông c ng c a nhi u kh i h p ch t silicat nóng ch y trong v ho c trên b m t Trái Đ t. Nh ng kh i silicat nóng ch y ñó ñư c g i là macma. Đá macma xâm nh p là các ñá macma ñư c thành t o trong v Trái Đ t khi macma chưa lên m t ñ t, l ra trên m t ñ t do ch u tác ñ ng c a quá trình xâm th c lâu dài. Đó là ñá granit Phia Uăc, Thái nguyên, Móng cái (Qu ng ninh), ñá xâm nh p bazơ là gabro, peridotit Cao b ng, d i Trư ng sơn B c, d i Trư ng sơn Nam có nh ng ng n núi c u t o b ng granit, ryolit. Đá macma dư i tác d ng c a quá trình phong hoá phun trào là các ñá macma ñư c t o t bên trong, ñư c ñưa ra ngoài m t ñ t và ñông c ng l i. Đó là ñá macma phun trào axit (ryolit) Cao b ng, L ng sơn, Tam Đ o (Vĩnh Phúc), Qu ng Ninh và vòm sông Ch y... Đá macma phun trào Thanh Hoá, Qu ng Tr , Ngh An, Hà Tĩnh ñ c bi t là mi n Đông Nam B và bazan phân b Tây Nguyên. Đá macma chính là ngu n g c cho vi c hình thành các t khoáng như t khoáng sét g m Đông Gianh, Núi H ng, t khoáng felspat Minh tân, Phú to n, Núi Bà ñ t, các t khoáng kaolin Phú th , t khoáng kaolin Tr c bình, Tân th nh, Tr i Mát, Đatala... 2.2 Đá tr m tích. Đư c hình thành do s phá hu các ñá có trư c và tích t các v t li u tr m l ng vùng trũng th p, ñáy bi n, sông, h ... b bi n ñ i lâu dài dư i nhi t ñ , áp su t khác nhau. H u h t các t khoáng sét g m, cát thu tinh ñư c thành t o t các tr m tích Tân sinh. Các t khoáng khác như ñolomit Th ch bình, La giang, Ba b , Yên ñ ng ñư c hình thành t các tr m tích cacbonat, kaolin Đ ng h i ñư c thành t o t tr m tích l c nguyên, sét ch u l a Trúc thôn trong tr m tích bi n P leistosen thư ng, sét ch u l a Th C u trong v p hong hoá tr m tích l c n guyên Mz... 2.3 Đá bi n ch t. Là k t qu c a quá trình bi n ñ i sâu s c tr ng thái c ng c a các ñá có trư c dư i tác ñ ng c a các quá trình ñ a ch t. Đ i ña s các khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta ñư c hình thành t các ñá bi n ch t. Đó là các t khoáng ñolomit Sa Pa hình thành t cacbonat xen tr m tích l c nguyên bi n ch t, hay t khoáng kaolin Đ t Cu c, Chánh Lưu hình thành do tái tr m tích Đ T , kaolin T n Mài, Bình Liêu, Ba Ch hình thành do bi n ch t trao ñ i gi a các dung d ch nhi t d ch v i các ñá phun trào a xit ... Cùng v i các y u t ki n t o thì ñá cũng là m t y u t quan tr ng trong vi c hình thành khoáng s n. Tuỳ thu c vào tu i ñ a ch t, các ñá có trư c và ñi u ki n môi trư ng mà t o ra các t khoáng khác nhau v thành ph n và tr lư ng. II. Các y u t t nhiên. 1. Y u t ñ a hình. Ta th y r ng các m khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta ch y u là các m ngo i sinh ñ c bi t là các m có ngu n g c tr m tích. Do v y ñ a hình là m t trong nh ng y u t quan tr ng ñ i v i s hình thành và phân b nhóm khoáng s n quý giá này. Đ i b ph n ñ a hình nư c ta là ñ i núi (chi m 3/4 di n tích), có xu hư ng th p d n theo hư ng Tây B c - Đông Nam. Khu v c núi cao phân b sâu trong n i ñ a ch y u hư ng Tây v i m t s ñ nh có ñ cao l n hơn 2000 mét. Ti p ñ n là khu v c sư n núi, ñ i th p, trung du
- và th p d n xu ng khu v c ñ ng b ng và duyên h i. M t khác, m ng lư i sông ngòi dày ñ c b t ngu n t các dãy núi cao ñ ra bi n là ñi u ki n thu n l i cho vi c phá hu , v n chuy n và tích t hình thành các t khoáng. Do quá trình v n ñ ng ki n t o làm các ñá g c n m sâu trong ñ t l ra ngoài t o ñi u ki n cho quá trình phong hoá, phá hu ñá g c t o ra các v t li u thô, m n ñ hình thành khoáng v t. Do ñ a hình nư c ta ph c t p nên các tích t khoáng v t có s khác nhau. Đ a hình sư n d c có d ng ph c t p, sư n tương ñ i b ng ph ng ñư c t o thành b i các eluvi, sư n d c ñ u t o b i các deluvi, sư n có ñ phân cách l n t o b i h n tích t o thành các nón phóng v t. Các v t li u thô thì thư ng n m t i ch ho c di chuy n không xa ñá g c. Các v t li u nh , m n hơn s ñư c dòng nư c ñưa ñi xa t o ra các ñ a hình aluvi khu v c th p, ñ ng b ng. Đó chính là nguyên nhân ñ có th lý gi i s phong phú c a tài nguyên khoáng s n khu v c trung du mi n núi phía B c nư c ta. Y u t ñ a hình có nh hư ng mang tính ch t c c b ñ i v i s hình thành các m khoáng s n. vùng trũng ñ c bi t là các vùng trũng gi a núi r t thu n l i cho các s n ph m phong hoá ñ ng l i. Các t khoáng sét g m (Đông Quan, Vi t Dân), sét ch u l a (Trúc Thôn, Yên Sơn), chính là ñư c hình thành trong nh ng vung trũng sét như v y. 2. Y u t khí h u. Khí h u là cơ s cho quá trình phong hoá ñá g c ñ t o các t khoáng nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta. Vi t Nam có khí h u nhi t ñ i m gió mùa là ñi u ki n thu n cho quá trình phong hoá phát tri n. Do v trí ñ a lý c a Vi t Nam n m trong vùng n i chí tuy n c a bán c u B c t 8030’ B - 0 23 22’ B ñ ng th i l i n m g n trong vùng ho t ñ ng c a gió mùa Đông Nam Á nên khí h u Vi t Nam mang ñ c ñi m chung nh t là n i chí tuy n gió mùa m, th hi n: Nhi t ñ trung bình c năm trong toàn qu c cao trên 230 C, m i năm có trên 1200 gi n ng. Cán cân b c x quanh năm dương: 75 kcal/cm2/năm. T ng nhi t ñ ho t ñ ng 8.0000C -:- 10.0000C. T ng x quanh năm cao: 120 kcal/cm2/năm. Do v y ta có th nói r ng Vi t Nam có khí h u nhi t ñ i gió mùa m v i lư ng mưa hàng năm cao t 1500 á 2000 mm, có nơi trên 3000 mm, lư ng m trong năm 80%. Trong m t năm nư c ta có hai mùa rõ r t là mùa mưa và mùa khô, ngoài ra còn có các mùa ph chuy n ti p gi a hai mùa chính. Mùa khô kéo dài t tháng X ñ n tháng IV ng v i s ho t ñ ng c a gió mùa Đông B c. Mùa mưa kéo dài 6 tháng t tháng V ñ n tháng XI trùng h p v i gió mùa th i theo hư ng Đông Nam và Tây Nam (gió mùa mưa). V i khí h u nóng m, mưa nhi u theo mùa và các lo i vi sinh, ñ ng th c v t phong phú t o ñi u ki n cho quá trình phong hoá x y ra sâu s c và tri t ñ nh t. Phong hoá là quá trình phân hu và làm bi n ñ i các lo i ñá do tác ñ ng c a các nhân t ngo i l c (b c x m t tr i, khí quy n, sinh v t...). Ngo i l c có th phá hu toàn b các khu v c có ñá ho c ch phá hu m t ph n nh t ñ nh nào ñó. Đó là quá trình phong hoá ch n l c. Tuỳ thu c vào ngu n g c ngo i l c có th phân ra ba lo i phong hoá ch y u: Phong hoá lý h c (phong hoá cơ gi i, cơ h c) là s phá hu ñá ra thành các kh i v n có kích thư c to, nh khác nhau. Thành ph n hoá h c c a ñá và các khoáng v t không thay ñ i. Các nhân t ch y u c a lo i phong hoá này là s thay ñ i ñ t ng t v nhi t ñ , tác ñ ng ma sát ho c va ñ p c a gió, c a sóng, c a nư c ch y... Phong hoá hoá h c: là s phá hu , làm bi n ñ i ñá và các khoáng v t c a nó do tác ñ ng c a không khí và các lo i dung d ch (oxy hoá, hoà tan do axit cacbonic...) t c là do tác d ng hoá h c c a khí quy n. Nư c mưa khi rơi qua các l p khí quy n thư ng hoà tan O2, CO2, HCl, SO2,
- SO3, N2O3... và các ch t hoá h c khác trong không khí c a khí quy n t o ra các dung d ch axit và ki m có kh năng hoà tan khoáng v t và ñá. Trong lo i phong hoá này, ñá và các khoáng v t c a nó b bi n ñ i ch y u v m t thành ph n hoá h c (ví d felspat b phong hoá thành sét kaolin). K(AlSi5O8) + mH2O + nH2O → Al(OH)8(Si4O10) + SiO2 + K2CO3 + nH2O (octola) (kaolin) (th ch anh) Phong hoá sinh h c: là s phá hu ñá và các khoáng v t c a nó dư i tác ñ ng c a các sinh v t, vi khu n, n m m c, rêu, r cây... Các sinh v t này len l i vào các k ñá, ti t ra dung d ch làm cho ñá v a b phá hu v m t cơ gi i, v a b phá hu v m t hoá h c. S phân bi t ra 3 lo i phong hoá nói trên ch có ý nghĩa v m t lý thuy t. Trong th c t , quá trình phong hoá ñ ng th i di n ra c ba m t lý - hoá - sinh h c. Tuy nhiên trong t ng trư ng h p s có quá trình này ưu th hơn các quá trình khác. Trong vi c hình thành các khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta thì phong hoá hoá h c có ưu th hơn so v i các quá trình phong hoá khác. Quá trình phong hoá v t lý: là giai ño n ñ u tiên trong vi c phá hu ñá và khoáng v t t v t to thành v t li u nh , v n, thu n l i cho quá trình phong hoá hoá h c ñư c d dàng hơn. Do v y, phong hoá v t lý có th ñư c coi là cơ s ñ u tiên cho vi c hình thành các t khoáng khoáng s n, là ti n ñ cho các quá trình phong hoá sau. Quá trình phong hoá hoá h c phá hu khoáng v t và ñá b ng các ph n ng hoá h c. Đá và khoáng v t s b bi n ñ i sâu s c v tính ch t v t lý, c u t o, ki n trúc và thành ph n hoá h c c a chúng, k c nh ng s n ph m b n v ng cũng s b phong hoá. M t s khoáng v t và ñá dư i tác d ng c a nư c trên m t b hoà tan và chuy n m t s thành ph n vào dung d ch nư c trên m t. Các dung d ch nư c giàu thành ph n hoà tan này, dư i tác d ng tu n hoàn, l ng ñ ng thành m t s t khoáng. Phong hoá hoá hoá h c có th ăn sâu t i t ng nư c ng m nên có v phong hoá dày hàng trăm mét. Các s n ph m phong hoá m t ph n b dòng nư c cu n trôi, ph n còn l i n m trong l p v phong hoá trong ñó có nhi u khoáng v t n ng. Phong hoá sinh h c tuy không m nh song cũng có vai trò ñáng k trong vi c phân hu ñá g c và khoáng v t. Khí h u Vi t Nam có ñ nóng m cao, sinh v t r t phát tri n. Trong quá trình phát tri n, r cây thư ng bám vào l h ng, khe n t c a ñá ñ hút nư c và các ch t khoáng. R cây l n d n gây s c ép vào thành khe phá hu ñá thành nh ng m nh v n. nơi th c v t phát tri n thì thư ng có ñ m, hàm lư ng khí CO2, O2 cao t o ñi u ki n cho quá trình phong hoá hoá h c phát tri n. Ngoài ra, do quá trình phân hu các xác ñ ng, th c v t ñây t o ra các mùn h u cơ làm cho tính axit trong môi trư ng tăng cao, là ñi u ki n thu n l i cho vi c k t t a các thành ph n sét. Quá trình phong hoá ñá, khoáng v t x y ra m i nơi, m i ñi u ki n song nh ng vùng nhi t ñ i có khí h u nóng m thì quá trình phong hoá x y ra tri t ñ nh t. Al4(Si10O8) + CO2 + H2O → Al4(OH)8(Si4O10) + SiO2 + K2CO3 + H2O Tóm l i khí h u có vai trò quan tr ng trong quá trình phong hoá. Nó gi vai trò phá hu các khoáng v t và ñá g c t o ñi u ki n cho các quá trình tích t hình thành các t khoáng ngu n g c ngo i sinh có giá tr . 3. Y u t thu văn. Khí h u ñóng vai trò phong hoá, phân hu các ñá g c t o các v t li u v n thì ngay sau ñó nhân t thu văn s th c hi n quá trình v n chuy n và tích t ñ hình thành các m , t khoáng, ñi m qu ng . Vào cu i Neogen, ñ u Pleistocen, lãnh th Vi t Nam có s thay ñ i l n: Các mi n núi ñư c nâng cao, ñ a hình chia c t sâu và ph c t p, sông ngòi ñư c tr hoá, trong khi ñó kh i th m l c ñ a và bi n Đông có xu hư ng h xu ng. Do ñó, nhi u nơi l p v phong hoá b phá hu và tr m tích h t thô ñư c tích t dư i chân núi dư i d ng nón phóng v t. Các s n ph m phong hoá
- có thành ph n m n hơn ñư c v n chuy n xa hơn. Tuy v y, s tích t s n ph m phong hoá g n vùng l ñá g c có hàm lư ng khoáng v t tăng cao và hình thành các t ng ch a khoáng v t. Trong ñi u ki n phá hu m nh, các khoáng v t qu ng ñư c gi i phóng t ñá g c và ñư c v n chuy n ra vùng ven bi n nh các dòng ch y khác nhau. H th ng thu văn c a nư c ta dày ñ c v i 3260 con sông l n nh . N m trong khu v c có khí h u nhi t ñ i m, mưa nhi u nên sông luôn có nư c quanh năm. Đây là ñi u ki n thu n l i cho quá trình v n chuy n các s n ph m phong hoá ñ t o thành các m khoáng s n. H th ng thu văn ph n ánh s phân b c a ñ a hình nên hư ng chính c a sông ngòi nư c ta là hư ng Tây B c - Đông Nam và hư ng vòng cung, ñ ra bi n Đông qua các c a sông. Đi d c b bi n, trung bình c 20 km ta l i g p m t c a sông. Vì v y ven bi n là nơi tích t m t ph n các s n ph m ñã ñư c ch n l c c a sông ngòi mang ra. Đ i v i dòng lũ và các dòng ch y không thư ng xuyên thì vi c v n chuy n v t li u ph thu c vào lưu lư ng nư c c a nó. Đ c bi t trong mùa mưa lũ thì các s n ph m phá hu ñư c v n chuy n theo dòng nư c là r t l n v i thành ph n ph c t p t o các m khoáng s n khác nhau. Đ i v i dòng ch y thư ng xuyên, trong quá trình v n chuy n ñã di n ra hai quá trình phân d : hoá h c và cơ h c. Trong quá trình v n chuy n, tuỳ thu c ñ ng l c dòng ch y và tr ng lư ng v t li u có s phân b tr m tích khác nhau. Các v t li u có t tr ng n ng, kích thư c h t thô (ñá t ng, cu i, s i ...) thư ng ñư c phân b g n ñá g c. Các v t li u có t tr ng nh , kích thư c h t nh , m n (cát, b t, sét ...) thư ng ñư c cu n ñi xa, phân b xa ñá g c. M t khác, trong dòng nư c thư ng có ch a các ch t hoà tan khác nhau nên trong quá trình v n chuy n thì có m t s ch t b hoà tan s còn l i thì ñư c cu n trôi theo dòng nư c, g p ñi u ki n thu n l i thì s tích t l i. Quá trình tích t là giai ño n cu i cùng trong quá trình thành t o các tr n tích khoáng s n. Tuỳ thu c vào ñi u ki n t nhiên mà hình thành nên sa khoáng tàn tích, sư n tích, lũ tích hay tr m tích sông ... H u h t các t khoáng nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta là các m ngo i sinh có ngu n g c hình thành là tr m tích và sa khoáng nên phân b ch y u d c theo các sông và ven bi n. Còn l i ñư c phân b trên các khu v c khác nhau song ch y u là khu v c ñ i núi, ñ a hình có s c t x m nh. T ñó, ta th y rõ ñư c vai trò c a y u t thu văn trong vi c hình thành các t khoáng nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nư c ta. 4. Y u t h i văn. Tóm l i, ti n ñ lý thuy t cho s thành t o các m khoáng s n ngo i sinh nói chung, khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a nói riêng ñó là th i kỳ thành t o v phong hoá hoá h c dày c a khí h u, và th i kỳ r a trôi, ch n l c và tích t c a h th ng sông ngòi. Đây chính là cơ s cho vi c hình thành các m , t khoáng, ñi m qu ng có giá tr công nghi p nư c ta. Chương II. Đ c ñi m và phân b nhóm khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a Vi t Nam. 1. SÉT G M. I. Đ c ñi m, thành ph n. Sét g m là lo i sét g m các khoáng v t nhóm hyñroalumosilicat có ñ h t nh (0,01mm), lúc m d t o hình, ñ n lúc khô v n gi nguyên hình th và sau khi nung ñ n nhi t ñ thích h p thì tr nên r n, không tr l i ñ c tính ban ñ u do các khoáng v t sét m t nư c trong m ng lư i k t tinh khi b s hoá. Các khoáng v t c a sét bao g m kaolinit, haloysit, monmorionit, alophan, beiñelit, monothermit, hyñromica, palygorskit. II. ng d ng. Sét g m dùng ñ s n xu t ñ g m ch u axit, ñ g m m ng, ñĩa mài, ñ sành và các v t li u xây d ng thông thư ng (g ch lát, g ch xây, ngói …).
- III. Đ c ñi m hình thành và phân b Sét g m nư c ta hi n nay có ñư c là do s b i l ng trong các l p tr m tích và do s phong hoá các l p ñá g c t o lên. Do ñó thành ph n ñá g c và môi trư ng thành t o có ý nghĩa l n trong vi c hình thành các m khoáng s n sét g m Vi t Nam. 1. Sét g m thành t o trong tr m tích: Đây là lo i sét ñư c hình thành trong kho ng t 26 tri u năm tr l i ñây, t c là trong v n ñ ng tân ki n t o b t ñ u t k Neogen. V n ñ ng tân ki n nư c ta di n ra r t m nh bi u hi n ch y u b ng các v n ñ ng t o l c v i các quá trình nâng lên kèm theo quá trình ñ t gãy là chính. Các v n ñ ng nâng lên không di n ra không liên t c mà thành t ng ñ t theo các chu kỳ khác nhau, xen k gi a chúng là các pha yên tĩnh. Đi cùng v i các ho t ñ ng ñ a ch t ñó là s xâm th c, phá hu , chia c t b m t ñ a hình t o các l p tr m tích còn l i ñ n ngày nay. T ñó ngư i ta có th chia ra 4 lo i sét g m thành t o trong tr m tích v i 4 th i kỳ hình thành khác nhau song v n tuân theo quy lu t: l p tr m tích có tu i tr hơn n m khu v c có ñ a hình trũng, th p, càng lên cao tu i ñ a ch t c a l p ñ a ch t càng l n. 1.1. Sét g m thành t o trong tr m tích Đ T (Q). Đây là tr m tích tr nh t nên ch y u các l p sét công nghi p ñư c phân b khá nông, ngay dư i l p ñ t tr ng hay l p s n cát nên khai thác khá d dàng và ñư c khai thác t r t lâu b i các làng ngh truy n th ng. Nói chung, các m sét g m ngo i sinh hình thành trong th i kỳ Đ T phân b ch y u Đông B c B c B , Tây B c B , Vi t B c, B c Trung B . Các t khoáng sét g m Đ T thư ng có c u trúc d ng th u kính dày 1m ñ n vài mét, chi u dài t vài ch c ñ n vài trăm mét. Thành ph n hoá h c c a các o xyt (%): Al2O3 = 19 ÷ 20%, Fe2O3 = 2÷ 4%. Đ thu h i qua rây 0,21 mm là 70 ÷ 90%. Nhìn chung các t khoáng sét g m ki u này thư ng có quy mô nh v i tr lư ng t 100 ÷ 1000 ngàn t n. 1.2. Sét g m trong tr m tích Pleistocen trung - thư ng (QII-III). Đư c thành t o thành t o cách ñây 1,5÷2 tri u năm ch y u phân b ven châu th các sông l n, các th m b c 2, 3 và th m bi n có ñ cao 5÷10 m. Do khí h u nư c ta th i kì này còn tương ñ i l nh nên ngoài thành ph n Al2O3= 17%, Fe2O3= 2,7% thì tích t silic khá phát tri n v i thành ph n SiO2=70%. Đ h t nh d n khi thu h i qua rây 0,05 mm là 68÷80%. Các t khoáng có quy mô t nh ñ n l n v i tr lư ng m i t khoáng t 300 ÷ 100 000 ngàn t n, phân b r i rác t B c vào Nam v i các t khoáng như Th C u ( Hà B c), Đ nh Trung (Phú Yên), Đ i M (Qu ng Ngãi), Blao (Lâm Đ ng), Su i Đôi (Bình Dương) và Đ c Tu (Thành ph H Chí Minh). 1.3. Sét g m trong tr m tích Pliocen - Pleistocen h (N2-Q1). Ch y u phân b trên ph n ñ a hình cao c a các t nh Tây Ninh - Đ ng Nai - Bình Dương v i các t khoáng Tân Uyên (Đ ng Nai), B n Cát (Bình Dương), Đông Ba, Khiên H nh, Thu n Giao… v i quy mô m i t khoáng t trung bình ñ n l n (tr lư ng 1 000÷100 000 ngàn t n). Khí h u vào Pliocen có xu hư ng l nh d n do s xâm nh p c a không khí l nh phương B c và tính ch t ñai cao c a vùng núi nên tích t silic khá phát tri n v i thành ph n SiO2= 72%, ngoài ra còn có các oxyt khác như Al2O3= 7%, Fe2O3=2÷4%. Đ h t tương ñ i m n, l c qua rây 0,005mm là 23÷68%. 1.4. Sét g m trong tr m tích Miocen (N1). Vào Miocen s m, ñ i b ph n lãnh th nư c ta ñư c nâng cao b i t o sơn Himalaya. Các vùng s t n t d c các thung lũng sông H ng, sông Ch y, sông Lô tái sinh và tăng cư ng, ñư c b i tr m tích Miocen có nham tư ng l c ñ a ngu n g c sông h mi n núi. Sau ñó ñ a hào sông
- H ng l i ñư c b i tích sông ñ ng b ng và tr m tích h . Sang Miocen mu n, do bi n ti n sâu vào ñ t li n, nên tr m tích sông H ng có tư ng vũng v nh và ven bi n. Các t khoáng sét g m hình thành trong th i kì này ch y u khu v c b n trũng Nà Dương và quanh rìa châu th sông H ng… Do trong Miocen, các quá trình ñ a ch t di n ra m nh m nên tr lư ng các t khoáng không l n. H u h t các t khoáng có tr lư ng nh như Đông quan (43 ngàn t n), Vi t dân (350 ngàn t n). 2. Sét g m thành t o trong v phong hoá tàn dư. G m có 2 lo i, ñư c hình thành do phong hoá ñá macma xâm nh p và ñá tr m tích. 2.1. Sét g m thành t o trong v phong hoá ñá gabro. Gabro là m t nhóm các ñá macma xâm nh p g m các ñá như gabropyroxenit, gabronorit, gabro ph c h Núi Chúa… Vi c phong hoá các ñá này ñã t o các t khoáng sét g m có giá tr nư c ta như Đ ng Gianh (Tuyên Quang), Núi H ng (Thái Nguyên). Khí h u nư c ta là khí h u nhi t ñ i gió mùa, lư ng nhi t, m l n là ñi u ki n thu n l i cho quá trình phong hóa phát tri n (phong hóa lý - hóa - sinh h c) phá h y các ñá t o các l p tr m tích. Do ñó các t khoáng thành t o trong v phong hóa ñá gabro thư ng có tr lư ng l n như Đ ng Gianh (5026 ngàn t n), Núi H ng (7680 ngàn t n). 2.2. Sét g m thành t o trong v phong hóa ñá tr m tích l c nguyên: Sang T1-2 ch ñ ñ a máng h i sinh ñi n hình là s m r ng s t lún L ng Sơn, An Châu, sông Hi n và vi c t o ra các mi n vòng Mư ng Tè – S m Nưa. Đây là ñi u ki n thu n l i c a vi c hình thành các tr m tích l c nguyên. Sang T3 v n ñ ng t o núi Inñôxini làm cho nh ng khu v c này nâng cao thành l c ñ a. Các tr m tích l c nguyên là các t p sét, b t k t, sét k t c a h t ng M u Sơn và Quy Lăng v i thành ph n khoáng v t ch y u là hyñrômica, kaolinit, haloysit, monmorilonit ñã b phong hóa (v t lý - hóa h c) t o thành các t khoáng sét g m. Các t khoáng H p Thành (L ng Sơn), Rú R ng (Ngh An) chính là s n ph m phong hóa tàn dư c a các t p sét, b t k t, sét k t này. Nói chung tr lư ng c a các t khoáng ki u này thư ng không l n. Vi c xác ñ nh thành ph n % c a Fe2O3 trong các t khoáng sét g m có ý nghĩa r t quan tr ng, quy t ñ nh vi c khai thác và s d ng ngu n khoáng s n này. V i hàm lư ng Fe2O3 th p thì khoáng s n sét g m này có th s d ng ñ s n xu t các v t li u cao c p. Ngư c l i thì ch ñ s n xu t các v t li u xây d ng thông thư ng. Qua ñánh giá chung thì ch t lư ng sét g m thành t o trong tr m tích t t hơn sét g m t o trong v phong hóa tàn dư. IV. Tr lư ng: Hi n nay trên c nư c ta ñã có hơn 29 m , t khoáng, ñi m qu ng sét g m ñư c ñánh giá và thăm dò tr lư ng các c p A + B + C1 + C2 c a các t khoáng ñã thăm dò là 81.775 ngàn t n và tài nguyên c p C2 + P1 là trên 137.334 ngàn t n. ⁄.2. ĐOLOMIT I. Đ c ñi m thành ph n. Đolomit là ñá carbonat có thành ph n khoáng v t ch y u là ñolomit. Đolomit thư ng c ng r n, quánh ch t, có khi b r i, màu tr ng ho c xám sáng l n s c vàng nh t, v t v d ng ñ t, d ng s , d ng tinh th . Đá ñolomit ch a không dư i 17% MgO (77,7% khoáng v t ñolomit). II. ng d ng: Đolomit ñư c s d ng làm ch t tr dung, s n xu t ch t li u ch u l a trong luy n kim ñen, s n xu t magesi kim lo i, ch t li u g n k t, ch t li u cách nóng, công nghi p th y tinh, công nghi p hóa ch t và dư c li u, v t li u xây d ng và giao thông. III. Đ c ñi m hình thành và phân b .
- Đolomit là lo i ñá tương ñ i ph bi n trên th gi i. nư c ta ñolomit ch y u ñư c thành t o trong tr m tích do các quá trình hóa h c g m hai lo i là ñolomit tr m tích nguyên sinh và ñolomit tr m tích bi n chât. 1. Đolomit tr m tích nguyên sinh. Đolomit nguyên sinh ñư c thành t o t con ñư ng vô cơ. Đi u ki n quan tr ng nh t cho k t t a ñolomit là áp su t CO2 mà trong ñi u ki n ñ a ch t xa xưa thì khí quy n r t gi u CO2 ñ kh năng cho k t t a ñolomit. nư c ta ñolomit tr m tích nguyên sinh ch y u trong tr m tích carbonat tu i t Trias ñ n Đevon. Hình thành s m nh t là vào D1-2 có t khoáng Ba B ( thu c h t ng Đ i Th ), D2-3 có t khoáng La Khê (h t ng Cù Bai), Sơn Lâm, Su i Ba, Núi Han (h t ng Dư ng Đ ng). T i C-P có các t khoáng La Giang, Làng Lai, M t Sơn, La Khê (h t ng B c Sơn). G n ñây nh t là vào T2 ñã hình thành các t khoáng Th ch Bình, M t Sơn, Yên Đ ng, H nh Lâm (h t ng Đ ng Dao). Do có nhi u ñi u ki n thu n l i nên các t khoáng ñolomit trong các tr m tích nguyên sinh thư ng có tr lư ng l n. Ví d t khoáng Th ch Bình ( Ninh Binh ) có tr lư ng 95 000 ngàn t n. 2. Đolomit trong tr m tích bi n ch t. Đư c thành t o s m hơn ñolomit tr m tích nguyên sinh t c là có tu i t Proterozoi (PR) ñ n Paleozoi gi a (O-S) do ñolomit hóa các ñá vôi thành ñá hoa, ñolomit b tái k t tinh. Vào ñ i nguyên sinh (PR) ñ n ∈1 có các t khoáng và ñi m khoáng như Ng m Bà Huỳnh (h t ng Núi Vú), Sa Pa (h t ng Sa Pa) Kon Ton Klack (h t ng Đ c Uy) C c San (h t ng Cam Đư ng). Đ n k O-S có t khoáng Ng c L p, Làng Doi (h t ng Sinh Vinh). Các t khoáng ñolomit này thư ng có d ng th u kính và d ng d i n m k p trong ñá phi n ho c quarzit có quy mô l n, ch t lư ng qu ng t t v i thành ph n MgO =1621%, CaO=30 ÷ 50%, Fe2O3 = 0,1÷0,7 %. Đáng k nh t ñây là t khoáng ñolomit Sa Pa (huy n Sa Pa t nh Lào Cai) v i tr lư ng g n 400 000 ngàn t n. IV. Tr lư ng. Hi n có 14 t khoáng ñolomit ñư c ñánh giá thăm dò v i tr lư ng các c p B + C1 + C2 là 985 000 ngàn t n. ⁄3. FELSPAT. I. Đ c ñi m thành ph n. Felspat là khoáng v t ph bi n trên Trái Đ t. Nó chi m g n 50% tr ng lư ng v qu ñ t. Khoáng v t felspat ch y u n m trong ñá macma (chi m 60%) ñá bi n ch t (30%), còn l i n m trong các ñá cu i k t, cát k t. Thành ph n ch y u c a felspat là mu i c a axit silic v i canxi, kali... Felspat không hoà tan trong nư c nhưng khi l ra ngoài m t ñ t ch u tác ñ ng c a không khí và nư c felspat cũng b phân gi i, sau m t th i gian s tr thành ñ t sét tr ng. II. ng d ng. Felspat dùng ñ làm gi m nhi t ñ nóng ch y, kéo dài kho ng nhi t bi n m m và tăng ñ s t c a ph i li u s n ph m là nguyên li u c a các ngành s g m, thu tinh, s n xu t xà phòng, b t mài, làm răng gi , ch t o thu tinh opal, xi măng, thu c nhu m, g ch tráng men. III. Đ c ñi m hình thành và phân b . Ngu n cung c p các khoáng v t felspat v n ñ hình thành các t khoáng là granit và gơnai. 1. Felspat trong pegmatit granit.
- Pegmatit granit là ñá macma xâm nh p các s n ph m phong hoá t pegmatit granit thư ng cho felspat s ch v i ch t lư ng cao. C u trúc c a pegmatit granit thành t o lên felspat g m có 2 lo i chính: Th pegmatit xuyên c t: thư ng g p trong các tr m tích bi n ch t tu i Proterozoi, Proterozoi mu n - Paleozoi s m. Các m ch có phương trùng v i phương c u t o c a ñá thư ng có kích thư c l n còn lo i có xuyên c t có ñá vây quanh thì có kích thư c nh hơn. Ch y u phân b Vĩnh Phú, Lào Cai, Yên Bái. M ch pegmatit d ng th u kính: th y t khoáng Đ m Du (Bình Thu n), Ea Knop (Đ c L c). Khi b l ra kh i m t ñ t felspat b phong hoá thành kaolin song v phong hoá này phân b không ñ u mà có xu hư ng gi m t Nam ñ n B c. 2. Felspat c a các ñá macma khác. Thư ng thì felspat có trong các t khoáng ki u này bao g m các ñá có thành ph n ch y u là felspat và th ch anh như keratophyr th ch anh, felsit, aplit… có d ng th u kính, d ng m ch c m d c t 70÷800. Song t ng t khoáng l i có thành ph n khoáng v t, màu s c c a ñá và tr lư ng khác nhau, thay ñ i t B c vào Nam. Keratophyr Minh Tân (H i Dương) ñá có màu xám xanh g m các khoáng v t felspat, th ch anh, khoáng v t ph turmalin, apatit, zircon, magnetit. Ph n trên b phân hoá thành kaolin v i chi u dày 15÷30 m. Keratophyr Minh Tân ch y u ñư c dùng ñ s n xu t xi măng. Felsit Phú To n (Qu ng Nam), ñá có màu tr ng xám ph t xanh. Các khoáng v t bao g m felspat và th ch anh, m t ít sericit và khoáng v t qu ng. Ph n trên b phong hoá thành kaolin v i chi u dày 10÷15 m. Aplit Núi Bà Đ t (An Giang), ñá có c u t o kh i ñ ng nh t màu xám, xám tr ng, ki n trúc porphyr v i ban tinh th ch anh d ng h t, t hình. Các khoáng v t g m orthoclas, plagioclas, th ch anh, muscovit, qu ng ít. Nhìn chung các t khoáng felspat hình thành t các lo i ñá macma thư ng có tr lư ng l n, t vài trăm ngàn cho t i hàng tri u t n là ñi u ki n thu n l i cho vi c s n xu t các lo i v t li u xây d ng. IV. Tr lư ng. Hi n nay chúng ta ñã phát hi n ñư c 19 t khoáng và ñi m qu ng felspat nhưng chúng ta m i ch thăm dò, ñánh giá tr lư ng ñư c 6 t khoáng v i tr lư ng vào kho ng 23 333 ngàn t n. ⁄ 4. QUARZIT. I. Đ c ñi m thành ph n. Quarzit và cát k t d ng quarzit là s n ph m b bi n ch t khu v c các m c ñ khác nhau c a các lo i cát k t tu i Pretorozoi và Paleozoi. Khoáng v t ch y u c a quarzit và cát k t d ng quarzit là th ch anh. II. ng d ng. D a vào thành ph n hoá h c và các tính ch t cơ lý, ngư i ta s d ng quarzit và cát k t d ng quarzit ñ s n xu t v t li u ch u l a, các h p kim ferosilic, nhôm - silic, ñ ng - silic, nguyên li u tr dung trong luy n kim, carbur-silic, v t li u xây d ng … III. Đ c ñi m hình thành và phân b . Quarzit nư c ta hi n nay t n t i dư i 2 hình th c là quarzit n m xen trong ñá phi n th ch anh - mica và cát k t d ng quarzit. Cát k t d ng quarzit là cát k t th ch anh xi măng silit có b ph n l n h t v n, th ch anh b tái sinh. Lo i này thư ng tiêu bi u cho giai ño n h u sinh (catagenese). Khi toàn b xi măng silit thành th ch anh tái sinh lúc này không còn xi măng n a mà các h t th ch anh ti p xúc tr c ti p v i nhau t o thành quarzit tr m tích. Các t khoáng quarzit nư c ta ch y u là các m ngo i sinh, hình thành trong các tr m tích bi n ch t.
- 1. Quarzit trong tr m tích bi n ch t Neopretorozoi - Paleozoi h . Các thành t o Neopretorozoi - Paleozoi h ñư c phân chia d a theo ñ c ñi m th ch h c và quan h ñ a t ng. Đó là các ñá phi n th ch anh - mica, sericit, clorit, các t p quarzit có chi u dày khác nhau c a h t ng sông Ch y, amphibolit, quarzit, ñá hoa olivin thu c h t ng Núi Vú… Chi u dày c a thành t o Neopretorozoi - Paleozoi h t 1 000÷3 000 m. Tu i c a các ñá phi n là 1 231 tri u năm. Quarzit trong tr m tích bi n ch t Neopretorozoi - Paleozoi h thư ng n m xen trong ñá phi n th ch anh- mica t o thành các t p dày vài ch c mét, kéo dài vài trăm ñ n hàng nghìn mét. Các t khoáng quarzit hình thành trong th i kỳ này thư ng có tr lư ng l n, ch t lư ng cao, ch y u ñư c s d ng làm v t li u ch u l a cho ngành công nghi p luy n kim> Đi n hình cho các t khoáng ki u này là t khoáng Đ n Vàng (Phú Th ), phân b ph n trên c a h t ng sông Ch y. T khoáng g m 3 v a v i t ng chi u dày kho ng 100m, kéo dài 3 000 m.Ph n trên m t b phong hoá thành cát. T ng tr lư ng c a t khoáng này là 565 000 ngàn t n. 2. Cát k t d ng quarzit trong tr m tích bi n ch t Paleozoi h - trung. Cát k t d ng quarzit trong tr m tích bi n ch t Paleozoi h - trung khá ph bi n trên m t s h t ng cùng v i các tr m tích khác. Có m t cùng v i b t k t, ñá phi n, sét… Trong h t ng M Đ ng (∈1), v i quarzit, ñá phi n trong h t ng B n Kh (∈1- O, v i cát k t, b t k t, ñá phi n sét, ryolit… h t ng sông C (D3-S) ñá phi n sét, cát b t k t, ñá phi n vôi, ñá vôi tư ng bi n h t ng Mia Lé và Đ i Th (D1-2). Đây là ñi u ki n ñ u tiên ñ r i tr i qua các quá trình phong hoá hình thành các t khoáng cát k t d ng quarzit. Nhìn chung các t khoáng này thư ng có tr lư ng l n như La Hiên (Thái Nguyên - thu c h t ng Mia Lé) v i tr lư ng 25 300 ngàn t n và Đ i Th (Tuyên Quang - h t ng Đ i Th ) v i tài nguyên d báo là 540 000 ngàn t n t p cát k t d ng quarzit dày 250 m, r ng 700 m dài 10 km. Ch y u các t khoáng này ñư c khai thác ph c v cho s n xu t g ch ch u l a và làm ch t tr dung luy n kim ñen. IV. Tr lư ng. Hi n nay chúng ta phát hi n 16 t khoáng và ñi m qu ng quarzit. Các t khoáng và ñi m qu ng này phân b ch y u B c B . Tuy nhiên chúng ta m i ch thăm dò và ñi u tra tr lư ng và tài nguyên 2 t khoáng và 11 ñi m qu ng ươcs tính kho ng 1 917 000 ngàn t n. ⁄ 5. MAGNESIT. I. Đ c ñi m thành ph n. Magnesit là khoáng v t có công th c MgCO3. Trong t nhiên magnesit thư ng ch a các ch t l n th ch anh, talc, ñolomit, siñerit, aragonit, pyrit… Màu s c c a magnesit ph thu c vào các ch t l n bi n ñ i t tr ng ñ n ñen, xám, xám ph t xanh. Các ch t l n ñ ng hình trong magnesit là Fe, Mn, Ca. II. Công d ng. Magnesit thư ng ñư c s d ng trong công nghi p mài, s n xu t v t li u ch u l a, trong công nghi p hoá h c, trong s n xu t gi y, cao su, sơn ch u l a, phân bón, ph gia cho s n xu t g m, xà phòng, s n xu t xi măng… III. Đ c ñi m hình thành và phân b . Magnesit Vi t Nam ñã ñư c ñi u tra, nghiên c u và phát hi n là có ngu n g c bi n ch t t ñá siêu mafic và tr m tích l c nguyên. Hi n nay nư c ta m i ch có duy nh t t khoáng B n Phúng (Sơn La) là ñã ñư c ñánh giá v ch t lư ng và tr lư ng. Magnesit B n Phúng có ngu n g c bi n ch t trao ñ i trong ñ i listvenit hoá t các ñá siêu mafic ph c h P c N m và tr m tích tích l c nguyên h t ng sông Mã. T khoáng này có d ng th u kính n m xen k p trong ñá phi n th ch anh- sericit và cát k t v i chi u dài các th u kính t 80÷ 400 m, r ng 4÷ 8 m, ph n trên b phong hoá có chi u dày 2÷ 4 m. Magnesit có màu xanh
- nh t l m ñ m nâu, có c u t o kh i. Các khoáng v t c a magnesit B n Phúng là magnesit (53÷ 60%) chlorit, ñolomit, th ch anh, các khoáng v t qu ng ít. Các ng d ng c a magnesit trong công nghi p là r t l n song do khoa h c k thu t, cơ s h t ng c a Vi t Nam còn h n ch nên chúng ta m i ch khai thác magnesit ph c v cho s n xu t v t li u xây d ng. Magnesit B n Phúng ñã ñư c xí nghi p gang thép Thái Nguyên s n xu t ra g ch ch u l a có ch t lư ng cao. ⁄ 6. KAO LIN. I. Đ c ñi m thành ph n. Kaolin là ñá sét sáng màu, thành ph n ch y u là kaolinit, m t ít nacrit, ñickit và haloysit có ngu n g c khác nhau. V t ch t l n trong ñá có pirit, siderit, th ch anh, felspat, mica… Thành ph n hoá h c ch y u c a kao lin là Al2O3, SiO2, ngoài ra cón có K, Na, Ca, Mg v i lư ng th p. II. Công d ng. Trong s các nguyên li u khoáng s n không kim lo i và v t li u xây d ng Vi t Nam thì kao lin là m t trong nh ng khoáng s n ñư c s d ng r ng rãi trong nhi u lĩnh v c ñ c bi t là t năm 1975 tr l i ñây. Ngoài vi c s n xu t ra các lo i g m s ph c v nhu c u nhân dân thì kao lin còn ñư c dùng trong công nghi p ñ s n xu t g ch sa m t ch u l a, b t mài, làm ch t ñ n cho gi y, cao su, da nhân t o, sơn, xà phòng, thu c tr sâu… III. Đ c ñi m hình thành và phân b . Kaolin ñư c hình thành trong ñi u ki n nóng m do quá trình phân hu c a khoáng v t felspat, alumosilicat giàu nhôm, qua v n chuy n ñư c l ng ñ ng bi n nông, ven bi n, h , sông, ñ m ... trong môi trư ng axit. Khí h u Vi t Nam là khí h u nhi t ñ i m gió mùa nên khá m ư t c ng v i vi c ñ a hình b phân c t m nh m làm cho quá trình phong hoá r t phát tri n là ñi u ki n thu n l i cho vi c hình thành kaolin. Kaolin Vi t Nam ñư c hình thành v i 3 ngu n g c ch y u là phong hoá (t ñá xâm nh p và phun trào axit trung tính), tr m tích và nhi t d ch (t quarzit th sinh). 1. Kaolin thành t o trong v phong hoá tàn dư. Đây là s n ph m c a quá trình phân hu các ñá macma axit, ñá bi n ch t, ñá tr m tích lo i silicat. Ch nh ng ñá nghèo hiñroxit s t thì m i thành t o ñư c kaolin ch t lư ng cao. Lo i này thư ng ñư c thành t o ngay trên b m t ñá g c, có d ng th u kính, b dày có th hàng ch c mét. Các t khoáng kaolin ki u này ñư c phân b r ng rãi nhi u nơi thu c vùng ven rìa ñ ng b ng và vùng trũng gi a núi như L ng Sơn, Qu ng Ninh, Phú Th , Thanh Hoá, Qu ng Bình, Qu ng Nam, Đà N ng và m t s t nh Nam Trung B , có s liên quan m t thi t v i các lo i ñá giàu felspat , nhôm và thư ng n m trong các phân v ñ a t ng và macma cách nhau. 1.1 Kaolin trong v phong hoá các thân pegmatit. D ng kaolin này g p các t khoáng H u Khánh, Đ i Đao, Ba Bô, M Ng t (Phú Th ), Tr c Bình, Tân Th nh (Yên Bái), Sơn Mãn (Lào Cai), Đ i L c (Qu ng Nam), Ea Knop (Đ c L c)... Ch t lư ng kaolin phong hoá trên thân pegmatit ph thu c vào b m t ñ a hình b ng ph ng r t thu n l i cho tích t kaolin. Nhìn chung kaolin trong v phong hoá các thân pegmatit thư ng có c u t o ba ñ i. Càng xu ng dư i thì thành ph n Al2O3, Fe2O3, MKN càng gi m và t l K2O + Na2O càng tăng lên. Đ i phong hoá m nh có Kaolin màu vàng. Đ i phong hoá trung bình có Kaolin màu tr ng khoáng v t kaolinit dư i rây 0,21 mm t 8086%. Đ i phong hoá y u có kaolin màu tr ng, h t thô v i khoáng v t ch y u là felspat, kaolinit và ít hyñromica.
- Các t khoáng kaolin ki u này thư ng có quy mô trung bình và nh song ñ u r t có tri n v ng. Kaolin có ch t lư ng r t t t nên thư ng ñư c s d ng trong s n xu t các v t li u s cao c p, s cách ñi n, ch t ñ n, v t li u ch u l a... Các t khoáng H u Khánh, Đ i Đao, Ba Bò, M Ng t chính là ngu n cung c p nguyên li u cho công ty s n xu t s cao c p và v t li u cách ñi n, công ty gi y c a t nh Phú Th . 1.2. Kaolin trong v phong hoá các macma xâm nh p axít. Các ñá macma xâm nh p axit ñ hình thành cho kaolin này có tu i t Paleozoi ñ n Kainozoi thu c ph c h Sông Ch y, Đ i L c, Ngân Sơn, PhuSaPhin, Cà Ná, v i thành ph n khoáng v t trong kaolin là kaolinit, haloysit, metahaloysit, th ch anh, felspat... V phong hoá các macma xâm nh p axit thư ng g m 3 ñ i: Đ i phong hoá m nh: dày 1030 m cho kaolin màu vàng nâu, nâu nh t. Đ i phong hoá trung bình: 112 m cho kaolin màu vàng nh t, tr ng ph t xám. Đ i phong hoá y u: 07 m cho kaolin ph n trên có d ng b t, c c, dư i ñá g c v v n. Các t khoáng kaolin này r t có giá tr công nghi p và hi n ñang ñư c khai thác như t khoáng Đ nh Trung (Vĩnh Phúc), Tr i Mát (Lâm Đ ng), Đèo Le (Qu ng Nam), Cà Đáo (Qu ng Ngãi), Phù Cát, Long M (Bình Đ nh)... Tuy nhiên h u h t các t khoáng này ñ u có tr lư ng nh ngo i tr m Tr i Mát có tr lư ng l n (kho ng 33 000 ngàn t n). Kaolin hình thành trong v phong hoá các macma xâm nh p axit nói chung có ch t lư ng t t, ñáp ng các yêu c u s n xu t s g m. Hi n t i ñã có nhi u xí nghi p khai thác s d ng ngu n nguyên li u này ñ làm ñ s ch t lư ng cao. 1.3. Kaolin trong v phong hoá các ñá phun trào axit: D ng kaolin này phân b r ng kh p trên ñ t nư c ta, kéo dài t khu v c Vi t B c, Tây B c ñ n B c Trung B và Nam Trung B . Kaolin ch y u ñư c hình thành t các ñá ryolit, ryolit porphyr có tu i t Trias ñ n Kreta. Kaolin hình thành t các ñá phun trào axit thư ng có màu sáng (tr ng, tr ng xám, ph t h ng, m n) v i thành ph n khoáng v t ch y u là kaolinit, hyñromica, th ch anh vi tinh... có ñ d o cao, ch t lư ng t t, có th s d ng trong s n xu t s cao c p, men s ch t lư ng cao. Các t khoáng có giá tr như: M L c, Trung Thư ng, Vi t Yên, V Linh, M Khê, La Ngà, Đơn Dương, Tánh Linh... song l n nh t là t khoáng ĐaTaLa (Lâm Đ ng) hình thành t các ñá phun trào ñacit, felsit, ryolit porphyr, (h t ng Đơn Dương) v i t ng tr lư ng kho ng 49 000 ngàn t n ñư c s d ng ñ s n xu t s g m nh ch u l a. 1.4. Kaolin trong v phong hoá các tr m tích l c nguyên. Thư ng ñư c phân b trong các thành t o Neogen d c theo các ñ i ñ t gãy sâu: sông H ng, sông Ch y, sông Ba. khu v c mi n núi phía B c, B c Trung B , do ñ a hình ñ i núi khá ph c t p l i có lư ng nhi t, m cao là ñi u ki n thu n l i cho phong hoá v t lý - hóa h c, sinh h c phát tri n. Các t p ñá cát b t k t, ñá phi n, cu i s i giàu felspat, giàu nhôm b phong hoá m nh m ñ t o thành các thân kaolin. Đi n hình cho ki u kaolin này là kaolin t khoáng Đ ng H i (Qu ng Bình) có các thân qu ng kaolin l n có giá tr v i t ng tr lư ng kho ng 30 000 ngàn t n. Nhìn chung các m kaolin có ngu n g c phong hoá thư ng phân b các vùng ven rìa ñ ng b ng trư c núi ho c thung lũng gi a núi, nơi có ñ a hình núi th p. Các thân khoáng thư ng có d ng , d ng th u kính, trong các khoáng th còn ñ rõ các th n m c a ñá m . Ch t lư ng kaolin thư ng bi n ñ i, không có quy lu t rõ ràng tuy v y nói chung ñây là lo i có ch t lư ng, ñ t yêu c u s n xu t ñ s , ñáp ng ñư c các yêu c u ñòi h i trong s n xu t s cao c p, ngu n nguyên li u thư ng có quy mô, tr lư ng l n, phân b ñ u kh p trên toàn lãnh th . Đây là ki u kaolin có ý nghiã công nghi p ñáng k Vi t Nam.
- 2. Kaolin thành t o do tái tr m tích. 2.1. Kaolin tái tr m tích có trong tr m tích Đ t không phân chia. Ki u kaolin này ñư c g p nhi u nơi, ch y u phân b rìa ñ ng b ng B c B , Trung B , Nam B . Chúng ñư c hình thành trong các ñi u ki n phát tri n sông, sông - bi n, sông - h g n bó v i các thành t o tr m tích c a tư ng g n b trong môi trư ng axit nên ch y u trên các thung lũng gi a núi, các b c th m sông, th m b ven bi n: Vĩnh Phú, Hà b c, H i dương, Hưng yên, Thanh hoá, Ngh an, Hà tĩnh, Qu ng bình... 2.2. Kaolin tái tr m tích có trong tr m tích Pleistocen gi a - mu n, Pleistocen - Pliocen: Hình thành trên các th m v i tư ng sông, sông - bi n, bi n - sông, phân b các ñ a hình ñ ng bàng có ñ cao 1530 m. Thành ph n tr m tích là b t sét, b t cát s n, s i, cát l n kaolin, các l p kaolin, sét tr ng... trong tr m tích Pleistocen ngu n g c sông phân b ch y u ñ ng b ng Tây Nam B v i các m B n Cát, Chánh lưu, Th D u M t, Long thành, Th ñ c, Đ t Cu c... H u h t các xí nghi p Bình dương - Th d u M t ñã khai thác lo i kaolin này ñ s n xu t ñ s ñ t ch t g ms lư ng t t. Đi n hình cho lo i kaolin này là kaolin Đ t Cu c, Chánh lưu (t nh Bình Dương) hình thành trong tr m tích Neogen - Đ T trên ñ i tho i v i tr lư ng l n t 8 000 20 000 ngàn t n. Kaolin trong tr m tích Pleistocen trên, ngu n g c sông - bi n tuy ít g p nhưng có phân b m t s nơi như t khoáng N i bài (B c b ), Đ ng khang t nh Thanh hoá. Ki u kaolin này thư ng có lư ng oxyt s t cao, ch t lư ng th p, quy mô nh bé ch dùng ñ s n xu t ñ s giá tr th p. Kaolin thành t o do tái tr m tích thư ng ñư c hình thành trong nhi u môi trư ng khác nhau song nhình chung lo i này thư ng có ch t lư ng th p, có l n nhi u v t li u v n nh t là trong tr m tích proluvi. 3. Kaolin pyrophylit nhi t d ch bi n ch t trao ñ i trong ñá phun trào axit. Các thân kaolin - pyrophylit thành t o do bi n ch t trao ñ i gi a các dung d ch nhi t d ch v i các ñá phun trào ryolit, ryolit porphyr, felsit, tyf c a h t ng Khôn Làng Bình Liêu tu i Trias gi a; Nam Du (tu i t S - D). Các thân qu ng l n có giá tr công nghi p v i thành ph n khoáng v t là kaolinit, pyrophylit, sericit, alunit, th ch anh. Ki u kaolin này ñư c phát hi n m t s nơi như T n Mài, Bình liêu, Ba ch (Qu ng ninh) A ray (Qu ng nam - Đà n ng)... song ñi n hình là m T n Mài (Qu ng ninh). Kaolin T n Mài n m trong ñá phun trào h t ng Khôn Làng g m 6 thân qu ng chính có chi u dài 5002000 m, dày 1040 m, sâu 100400 m v i thành ph n khoáng v t ch y u là pyrophylit, th ch anh - pyrophylit, th ch anh - kaolinit, th ch anh - alunit, th ch anh. T các thân qu ng trên có th tách ra 4 lo i qu ng t nhiên d a trên thành ph n hoá h c c a chúng. Kaolin s ch. Pyrophylit s ch. Alunit s ch. Quarzit cao nhôm. Sau khi nung ñ n 12500C kaolin có màu tr ng ngà. Ta có th s d ng kaolin pyrophylit T n Mài ñ s n xu t g ch men. Ch t lư ng kaolin ñ t tiêu chu n s n xu t s cao c p, v t li u ch u l a. Alunit ñáp ng yêu c u s n xu t phèn ñơn, phèn kép. Ngoài ra ki u qu ng kaolin T n Mài còn có giá tr làm ñ m ngh cao c p. V i t ng tr lư ng g n 60 000 ngàn t n thì ñây là m t t khoáng có tr lư ng l n, có giá tr . Nhìn chung di n phân b c a kaolin - pyrophylit là không r ng. IV. Tr lư ng. Kaolin Vi t nam r t phong phú, phân b r i rác trên toàn qu c. T i nay ñã có 136 m t khoáng và ñi m qu ng kaolin ñư c ti n hành ñi u tra, kh o sát, thăm dò v i tr lư ng là 314 000 ngàn t n, tài nguyên d tính là 1 680 000 ngàn t n.
- ⁄7. CÁT THU TINH. I. Đ c ñi m thành ph n. Cát thu tinh là lo i cát th ch anh ñ c bi t, thư ng là s n ph m phong hoá c a các ñá macma axit trung tính, cát k t, quarzit. Cát thu tinh thư ng có màu tr ng, giàu oxyt silic, ít t p ch t s t và các oxyt khác v i khoáng v t chính là th ch anh có hàm lư ng SiO2 > 90%. II. Công dung. Tuỳ thu c vào thành ph n hoá h c, khoáng v t, ñ h t mà ta quy t ñ nh kh năng s d ng và ch t o s n ph m cát thu tinh. Các s n ph m ch y u ñư c t o ra t cát thu tinh là thu tinh, ñ g m, s , b t mài... III. Đ c ñi m hình thành và phân b . Các t khoáng và ñi m cát thu tinh nư c ta phân b trên các bãi b i sông, bi n ñ c bi t là d c theo b bi n t B c vào Nam song t p trung ch y u ven b bi n Trung B . H u h t các t khoáng và ñi m qu ng này có ngu n g c tr m tích. 1. Cát tr m tích deluvi - proluvi. Đây là s n ph m c a nhóm các thành t o l c ñ a, ch y u ñư c tích lu sư n d c và chân núi, kho ng th p sát ñư ng chia nư c. chân núi các tr m tích h p thành nón phóng v t n i li n nhau. Các tr m tích này ch y u là do nư c mưa r a trôi các s n ph m phong hoá x p r i t trên các kho ng cao hơn ñưa xu ng. Tuỳ thu c vào thành ph n ñá g c, c u t o ñư ng chia nư c, sư n d c, ñ d c c a sư n mà thành ph n c a cát có s phân bi t. nư c ta cát thu tinh trong tr m tích deluvi - proluvi thư ng t o thành các d i cát quanh rìa các chân núi v i thành ph n cát k t, cu i k t, granit là s n ph m c a quá trình sư n tích và lũ tích. M t trong nh ng t khoáng cát thu tinh hình thành t các tr m tích deluvi - proluvi là t khoáng Thôn Bùng (B c Giang). Quá trình phong hoá m nh làm cho các ñá cu i k t sáng màu tu i Nori v n b và trôi xu ng tích t thành ñai cao hơn m t ru ng 3 m bao quanh các chân ñ i. Cát ñây có ñ h t l n, hàm lư ng SiO2 cao (91,5%). Tr lư ng 140 ngàn t n. 2. Cát tr m tích bãi b i sông. Phân b ch y u các bãi b i sông c và sông hi n ñ i. Theo quy lu t thì bên trên là l p h t m n, các l p bên dư i thì ch a các thành ph n h t thô hơn. Do trong quá trình b i tích tr i qua m t th i gian dài, v t li u b i tích phong phú, ph c t p ñ c bi t vào th i kỳ mưa lũ do v y trong cát có l n nhi u s n s i và t p ch t, ñ ch n l c kém, chi u dày m ng, quy mô m nh nên kh năng s d ng r t h n ch . 3. Cát tr m tích bi n, gió tu i Holocen trung - thư ng. Đây là lo i chi m ph n l n tr lư ng cát thu tinh nư c ta. Nư c ta có ñư ng b bi n kéo dài t Móng Cái ñ n Hà Tiên v i t ng chi u dài là 3260 km. D c theo b bi n c 10 km l i g p m t c a sông. V i ñi u ki n khí h u s ch nhi t ñ i m gió mùa làm cho các quá trình phong hoá nư c ta r t phát tri n. M t khác d c khu v c mi n Trung và Nam Trung B có các dãy núi cao phía Tây ăn sát ra bi n. Đây chính là nh ng ñi u ki n thu n l i cho vi c hình thành các t khoáng cát thu tinh ven bi n và h i ñ o nư c ta. Hi n nay chúng ta ñã phát hi n và ñánh giá tr lư ng c a trên 40 t khoáng như Vân h i (H i phòng), B c C a Vi t, Trư ng Vinh (Qu ng Tr ), Nam Ô (Đà n ng), Hoà An, Tam Anh (Qu ng nam), Hòn G m, Thu tri u, Cam h i (Khánh hoà), Thành tín (Ninh thu n), Thanh châu, Tuy phong, Dinh th y, Hàm tân (Bình thu n), Bình châu (Bà r a - Vũng tàu)... Các núi khu v c Trung B nư c ta (dãy Trư ng Sơn) có c u t o ch y u t ñá bi n ch t và macma granit xâm nh p. Thêm vào ñó là ñ d c ñ a hình l n, các s n ph m phá hu ñư c ñưa nhanh ra bi n và tích t l i ven bi n, và quanh các ñ o ven b . Các r n san hô khi b phá hu cũng cung c p m t ph n v t ch t t o ra các t khoáng cát thu tinh ven bi n, ñ o. Chính vì v y cát tr m tích bi n nư c ta nh t là khu v c mi n Trung có ch t lư ng r t t t s ch, v i tr lư ng
- l n. Đ c bi t có r t nhi u bãi cát tr ng (cát thu tinh) là ngu n nguyên li u cho s n xu t thu tinh và xu t kh u. T khoáng Thu Tri u (Khánh Hoà) là t khoáng cát thu tinh có tr lư ng l n nh t (34 000 ngàn t n) v i ch t lư ng cao nư c ta hi n nay. Cát ñây ñư c hình thành v i nhi u l p cát pha sét ph trên m t bào mòn ñá granit. L p cát tr ng (cát thu tinh) phân b trung tâm kéo dài 4,5 km r ng 2025 m, dày 221,5 m v i thành ph n khoáng v t ch y u là th ch anh và m t s khoáng v t khác như ilmenit, rutil, monazit, turmalin... ch y u ñ làm nguyên li u thu tinh. IV. Tr lư ng. Cho t i nay chúng ta ñã phát hi n và thăm dò, ñánh giá tr lư ng ñư c 49 m , t khoáng, ñi m cát thu tinh nhưng ch y u ñư c phân b ven b bi n Trung b v i tr lư ng các c p là 1 275 000 ngàn t n. 8. ĐISTHEN VÀ SILIMANIT. I. Đ c ñi m thành ph n. Đisthen và silimanit là nh ng khoáng v t silicat nhôm ñư c hình thành trong quá trình bi n ch t khu v c các thành t o tr m tích Proterozoi - Paleozoi h . II. ng d ng. Đisthen và silimanit ch y u ñư c dùng ñ s n xu t g ch ch u l a sa m t. Dùng ñisthen và silimanit xay nh tr n l n v i sét ch u l a làm tăng ñ ch u l a c a g ch t 145018000C có th l n hơn 18000C làm tăng ñ b n v ng c a s n ph m. III. Đ c ñi m hình thành. 1. Đisthen. Trong t nhiên ñisthen ñư c thành t o trong ñá tr m tích bi n ch t và sa khoáng. t ng t khoáng v i ñi u ki n ñá g c, ñ a hình... khác nhau thì thành ph n qu ng ñisthen có s khác nhau. Trong h t ng sông Ch y (PR3 - €1) ch y u là ñisthen có thành ph n ñá phi n th ch anh, mica, granat. Trong h t ng Núi Voi (PR3 - €1): ñisthen là s n ph m phong hoá t ñá phi n th ch anh, ñá hoa. Các t khoáng ñisthen sa khoáng thư ng có tr lư ng l n hơn ñisthen trong ñá tr m tích bi n ch t. L n nh t là t khoáng Sơn vi (Phú th ) v i tr lư ng 80 ngàn t n, là k t qu c a quá trình tàn tích và sư n tích. Khoáng v t qu ng ch y u c a t khoáng này là kyanit có ch t lư ng t t. 2. Silimanit. Hi n nay chúng ta m i ch phát hi n ñư c 4 ñi m khoáng silimanit trong các ñá tr m tích bi n ch t như ñá phi n th ch anh, gneis biotit... Yên bái, Lào cai, Qu ng nam, Qu ng ngãi. Silimanit thư ng t p trung thành l p dày có khi lên t i hàng nghìn mét. Hàm lư ng silimanit trong các ñi m khoáng này dao ñ ng t 2045% t n t i dư i d ng xâm tán trong ñá ho c t p trung trên m t l p. Nhìn chung vi c khai thác ngu n khoáng s n này còn chưa phát tri n, ph m vi s d ng còn h n ch và ñi u này s ñư c kh c ph c trong tương lai. ⁄9. SÉT CH U L A. I. Đ c ñi m thành ph n. Sét ch u l a thu c nhóm nguyên li u ch u l a alumin bao g m: sét ch u l a, kaolin, bauxit nghèo s t, silimanit và corinñon. Thành ph n khoáng v t ch y u là kaolinit, hyñromica. Ngoài ra tuỳ thu c vào ngu n g c thành t o mà thành ph n khoáng v t m i t khoáng l i có s khác nhau.
- II. ng d ng. Thành ph n Al2O3 + TiO2 có tính ch t quy t ñ nh kh năng s d ng và ch t o s n ph m. Tuỳ thu c thành ph n Al2O3 + TiO2 th p hay cao mà ngư i ta có th s d ng ngu n khoáng s n này trong s n xu t v t li u ch u l a, l a axit, v t li u ch u l a bazơ hay v t li u ch u l a cao nhôm. nư c ta sét ch u l a ch y u ñư c s d ng ñ s n xu t v t li u ch u l a sam t có ñ b n cao. III. Đ c ñi m hình thành và phân b . Các t khoáng và ñi m sét ch u l a ñư c phân b r i rác trên kh p ñ t nư c ta. H u h t chúng có ngu n g c tr m tích v i các tu i ñ a ch t khác nhau. 1. Sét ch u l a trong tr m tích bi n Pleistocen thư ng (mQIII). Ki u sét ch u l a thành t o trong tr m tích bi n Pleistocen thư ng nư c ta m i ch ñi u tra, phát hi n và thăm dò ñư c 3 t khoáng là Thư ng lát (B c giang), Trúc Thôn (H i dương), Tân Phư c khánh (Đ ng nai). T khoáng Trúc Thôn (H i dương) có tr lư ng l n nh t (11 420 ngàn t n) n m trong trũng ch a sét Chí linh - Đông tri u. T ng sét ch u l a dày 15 m, dài 7504750 m, r ng 2001950 m. Sét có màu tr ng xám, xám sáng, m n d o v i thành ph n khoáng v t ch y u là kaolinit và hyñromica. Các s n ph m tích t m n, ñ ch u l a cao (158017300C). 2. Sét ch u l a trong các tr m tích Neogen. Đư c thành t o t tr m tích Neogen trong h t ng Nà dương và Di linh, các thân sét có d ng l p ho c th u kính dày t 830 m, màu tr ng xám, xám xanh, xám tro. Sét ch u l a ki u này thư ng có ñ ch u l a cao, ch t lư ng t t. T khoáng Yên sơn (Tuyên quang) ñư c thành t o t các khoáng v t chính là kaolinit và oxyt nhôm t do dư i d ng hyñrargilit, ít th ch anh, hyñromica, rutil, zircon. Phân b trên vùng ñ i tho i. L p sét ch u l a có màu tr ng xám, xám vàng l n tàn dư th c v t. T ng tr lư ng 250 ngàn t n. Ngoài t khoáng Yên sơn (Tuyên quang) ta còn phát hi n và ñã ñánh giá tr lư ng c a t khoáng Blao (Lâm ñ ng). 3. Sét k t ch u l a trong tr m tích ch a than tu i Trias. Sét k t ch u l a ñã ñư c ñánh giá 3 m , t khoáng: Th c u (B c ninh), M o khê, Yên t (Qu ng ninh). Trong Trias, võng sông Đà b s t lún m nh t o ñi u ki n cho các tr m tích l c nguyên hình thành. T i khu v c n n móng Calêñôni Đông B c có tr m tích l c ñ a ch a than. Các tr m tích này chính là các t khoáng sét k t ch u l a ngày nay. Trong các t khoáng sét k t ch u l a ñã ñư c phát hi n thì m sét ch u l a Th c u (B c ninh) là l n nh t v i t ng tr lư ng là 260 ngàn t n n m trên các khu v c ñ i th p. 4. Sét ch u l a trong v phong hoá tr m tích l c nguyên Mêzozoi. Ki u sét này ch y u ñư c thành t o do s phong hoá các ñá sét k t, b t k t có tu i Trias. Hi n nay chúng ta m i ch phát hi n ñư c hai ñi m qu ng là Ph Th ng (B c giang) và Chư Pan (Lâm ñ ng). IV. Tr lư ng. Hi n nay chúng ta ñã bi t 11 t khoáng và ñi m sét ch u l a v i tr lư ng và tài nguyên g n 120 000 ngàn t n trong ñó m i có 4 t khoáng ñư c thăm dò v i tr lư ng kho ng 12 000 ngàn t n. Chương III. Vai trò và hư ng phát tri n khoáng s n nguyên li u s g m, thu tinh, ch u l a trong n n kinh t . I. Vai trò. Tài nguyên thiên nhiên là ngu n l c quan tr ng ñ xây d ng và phát tri n kinh t xã h i c a m i qu c gia. Nó là ñi u ki n thư ng xuyên, c n thi t cho các quá trình s n xu t, là m t trong nh ng nhân t t o vùng quan tr ng. Do ñó tài nguyên thiên nhiên ñư c coi như là m t tài s n
ADSENSE
Thêm tài liệu vào bộ sưu tập có sẵn:
Báo xấu
LAVA
AANETWORK
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Chịu trách nhiệm nội dung:
Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA
LIÊN HỆ
Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM
Hotline: 093 303 0098
Email: support@tailieu.vn