HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
418
patinets undergoing hemodialysis",
Nejrologia, 2009, 415-420.
7. Nguyễn Văn Tín, Trịnh Thị Thanh Hằng,
"Tình trạng nhiễm viru viêm gan B, C và đáp
ứng miễn dịch sau tiêm vacxin viêm gan B ở
bệnh nhân lọcmáu chu kỳ tại Bệnh viện Hữu
Nghị", Tạp chí Y học Việt Nam, 2021, pp. 7-10.
8. Samir H. Almueilo, "Evaluation of
Response to Hepatitis B Vaccination in
Chronic Hemodialysis Patients", Saudi
Journal of Medicine, 2017, 218–223.
9. Susan Mohamadi Kebar, Saeed
Hoseininia, "Investigation of the efficacy on
hepatitis B vaccination in hemodialysis
patient in Ardabil", Iran Journal off renal
infury Prevention, 2019, 6-10.
10. Khalid Al Saran, Alaa Sabr, "Factors
Affecting Response to Hepatitis B vacccine
among Hemodialysis Patient in a large Saudi
Hemodialysis center", Saudi Journal Kidney
Disease Transplantation, 2014,185-191.
11. Erkan Dervisoglu, Melih Simsek,
"Antibody response followwing Hepatitis B
vaccination in peritoneal dialysis patient:
does normalized urea clearance matter?",
Clinical science, 2011, 1559- 1562.
ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ LÂM SÀNG CỦA ESCHERICHIA COLI
KHÁNG CARBAPENEM PHÂN LẬP
TẠI BỆNH VIỆN HỮU NGHỊ ĐA KHOA NGHỆ AN
Hoàng Thị An Hà1, Nguyễn Võ Dũng2, Đậu Việt Anh1
TÓM TẮT63
Mục tiêu: Khảo sát đặc điểm phân bố lâm
sàng của các chủng Escherichia coli kháng
carbapenem (CREC) tại Bệnh viện Hữu nghị Đa
khoa Nghệ An từ tháng 11 năm 2023 đến tháng 4
năm 2024, trên cơ sở đó cung cấp dữ liệu để xây
dựng các biện pháp hạn chế lây lan loại vi khuẩn
này. Đối tượng, phương pháp nghiên cứu: Mô
tả cắt ngang trên 524 chủng E. coli phân lập được
từ các loại bệnh phẩm lâm sàng. Kết quả: Xác
định được 41 chủng E. coli kháng và 1 chủng
kháng trung gian carbapenem, chiếm tỷ lệ lần
lượt là 7,8% và 0,2%. Đờm là bệnh phẩm có tỷ lệ
1Trường Đại học Y khoa Vinh
2Bệnh viện Hữu Nghị Đa khoa Nghệ An
Chịu trách nhiệm chính: Hoàng Thị An Hà
SĐT: 0965686435
Email: anha@vmu.edu.vn
Ngày nhận bài: 31/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
phân lập được CREC cao nhất (16,7%), tiếp đó là
các chủng từ nước tiểu (8,6%). CREC phân bố
rải rác ở nhiều khoa lâm sàng trong toàn viện, tuy
nhiên, các khoa Hồi sức (Hồi sức tích cực, Hồi
sức chống độc, Hồi sức nhiễm khuẩn) và khoa
Chống độc là những “điểm nóng” của CREC. Tỷ
lệ CREC phân lập ở các khoa này cao hơn các
khoa lâm sàng hệ nội (Nội A, nội tiêu hóa, Nội
tổng hợp, Nội tim mạch, Bệnh nhiệt đới, ...) với
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).
Không có mối liên quan giữa độ tuổi, giới tính,
nơi cư trú với sự xuất hiện của CREC. Kết luận:
CREC thường có mặt trong bệnh phẩm đờm,
nước tiểu, máu, phân bố nhiều tại khoa Chống
độc và các khoa Hồi sức. Do đó, cần tăng cường
các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn tại các
khoa này nhằm tránh lây lan CREC giữa bệnh
nhân với bệnh nhân, bệnh nhân với môi trường
khoa phòng cũng như quản lý, xử lý tốt bệnh
phẩm để tiêu diệt vi khuẩn đề kháng, hạn chế sự
phát tán các CREC và các gen đề kháng.
Từ khóa: E. coli kháng carbapenem, bệnh
phẩm, khoa lâm sàng
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
419
SUMMARY
CLINICAL DISTRIBUTION
CHARACTERISTICS OF
CARBAPENEM-
RESISTANT ESCHERICHIA
COLI STRAINS IN NGHE AN
FRIENDSHIP GENERAL HOSPITAL
Objectives: To explore the clinical
distribution characteristics of carbapenem-
resistant Escherichia coli (CREC) in Nghe An
Friendship General Hospital, from November
2023 to April 2019 to provide the database for
developing measures to prevent the spread of
CREC. Subjects and Methods: A cross-
sectional descriptive 524 E. coli strains were
isolated. Results: We identified 41 carbapenem-
resistant Escherichia coli strains and 1 strain with
intermediate resistance to carbapenems,
representing rates of 7.8% and 0.2%,
respectively. Sputum samples had the highest rate
of carbapenem-resistant E. coli isolation (16.7%),
followed by urine samples (8.6%). CREC was
distributed across various clinical departments
throughout the hospital; however, the
departments of Intensive Care (Intensive Care
Unit, Intensive Care for Toxicology, and
Infectious Disease Intensive Care) and the
Toxicology Department were identified as
"hotspots" for CREC. The rate of CREC isolation
in these departments was significantly higher
than in internal medicine departments (Internal
Medicine A, Gastroenterology, General Internal
Medicine, Cardiology, Tropical Diseases, etc.)
with statistically significant differences (p <
0.05). There was no correlation between age, sex,
or residence with the presence of CREC.
Conclusion: CREC is commonly found in
sputum and urine specimens, with significant
distribution in the Intensive Care and Toxicology
departments. Therefore, it is necessary to
enhance infection control measures in these
departments to prevent the spread of CREC
among patients, between patients and the hospital
environment, and to pay special attention to
proper handling of sputum, urine, blood to
eliminate resistant bacteria, limit the spread of
CREC strains and their resistant genes.
Keywords: E. coli, carbapenem resistance,
clinical departments, specimens.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Escherichia coli được biết đến là một loại
trực khuẩn Gram âm phổ biến và là thành
viên của họ Enterobacteriaceae , chịu trách
nhiệm cho nhiều loại nhiễm trùng khác nhau,
bao gồm nhiễm trùng huyết, nhiễm trùng vết
thương, nhiễm trùng đường hô hấp và nhiễm
trùng đường tiết niệu. Carbapenem, kháng
sinh β-lactam phổ rộng, được coi là “lựa
chọn cuối cùng” để điều trị các nhiễm khuẩn
do trực khuẩn gram âm, trong đó có E. coli
gây ra. Tuy nhiên, trong những năm gần đây,
sự gia tăng đáng báo động trên toàn cầu về tỷ
lệ mắc và tỷ lệ lưu hành E. coli kháng
carbapenem (CREC) đã được đề cập, đặt ra
mối đe dọa to lớn đối với sức khỏe con người
[1]. Các chủng CREC gây ra những khó khăn
trong điều trị bởi khả năng đa kháng kháng
sinh dẫn tới tiêu hao chi phí y tế lớn và tỷ lệ
tử vong cao. Gen quy định tính kháng
carbapenem thường nằm cùng các gen đề
kháng khác trên các yếu tố di truyền động
như plasmid hoặc transposon. Đáng chú ý,
các yếu tố này hoàn toàn có thể lan truyền
trong quần thể E. coli và từ E. coli sang các
vi khuẩn đường ruột khác gây nên các đợt
bùng phát CRE (Enterobacteriaceae kháng
carbapenem), cùng với các biện pháp kiểm
soát nhiễm khuẩn không phù hợp làm lây lan
vi khuẩn đề kháng khiến tình trạng kháng
kháng sinh trở nên đa dạng và phức tạp hơn
[2, 3].
Phụ thuộc nhiều yếu tố dịch tễ học, các
quần thể CREC được phát hiện trên toàn cầu
rất khác nhau và thay đổi đáng kể theo khu
vực địa lý. Điều này đặt ra những thách thức
cho công tác phòng ngừa, quản lý và đòi hỏi
phải giám sát liên tục. Do đó, phát hiện sớm
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
420
tình trạng kháng carbapenem và sự phân bố
của chúng là cần thiết để bắt đầu các biện
pháp kiểm soát nhiễm trùng hiệu quả, ngăn
ngừa sự lây lan và lựa chọn kháng sinh điều
trị thích hợp nhằm loại bỏ các tác nhân gây
bệnh nguy hiểm này. Tại Bệnh viện Hữu
nghị Đa khoa Nghệ An, các chủng CREC đã
được đề cập trong một số báo cáo [4, 5], tuy
nhiên còn mang tính riêng lẻ trên một loại
bệnh phẩm lâm sàng và chưa chú ý đến đặc
điểm phân bố trong phạm vi toàn bệnh viện.
Chính vì vậy, để có cái nhìn tổng quát hơn
về sự có mặt của CREC, cung cấp bằng
chứng vi sinh để xây dựng các biện pháp cụ
thể nhằm kiểm soát hiệu quả sự lan truyền,
chúng tôi tiến hành nghiên cứu với mục tiêu
mô tả đặc điểm phân bố của E. coli kháng
carbapenem và tìm hiểu một số yếu tố liên
quan tới sự xuất hiện loại vi khuẩn này.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Tất cả các chủng E. coli phân lập được từ
nước tiểu, đờm, máu, dịch tiết và các mẫu
bệnh phẩm lâm sàng khác có chỉ định thực
hiện kháng sinh đồ trong thời gain nghiên
cứu. Loại trừ các chủng E. coli không thực
hiện thử nghiệm mức độ nhạy cảm với bất kỳ
kháng sinh nhóm carbapenem nào và các
chủng E. coli được phân lập lặp lại trên cùng
1 bệnh nhân.
2.2. Địa điểm, thời gian nghiên cứu
Khoa Vi sinh, Bệnh viện Hữu Nghị Đa
Khoa Nghệ An. Số liệu được thu thập từ
tháng 11/2023 đến tháng 4/2024.
2.3. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang
Cỡ mẫu: 524 chủng E. coli phân lập
được từ các bệnh phẩm lâm sàng thõa mãn
tiêu chuẩn lựa chọn
Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu
thuận tiện, toàn bộ các chủng E. coli phân lập
được trong giai đoạn nghiên cứu đáp ứng yêu
cầu lựa chọn.
Phương pháp thu thập số liệu
Mẫu bệnh phẩm được các khoa phòng lấy
được từ bệnh nhân được bảo quản đúng quy
trình và vận chuyển tới khoa Vi sinh. Sau khi
xác định mẫu đạt tiêu chuẩn sẽ được tiếp nhận
và nuôi cấy trên môi trường thích hợp. Định
danh vi khuẩn và thử nghiệm mức độ nhạy
cảm với kháng sinh được thực hiện theo các
quy trình được khuyến nghị của hệ thống
VITEK-2 Compact (hệ thống định danh và
kháng sinh đồ tự động VITEK-2 Compact)
(Merieux, Pháp). Hai kháng sinh
carpbapenem được thử nghiệm là ertapenem
và imipenem. Chủng chuẩn E. coli ATCC
25922 và Pseudomonas aeruginosa ATCC
27853 được sử dụng để kiểm tra chất lượng.
Kết quả phiên giải theo tiêu chuẩn CLSI
M100 (2023). Vi khuẩn được coi là kháng
carbapenem nếu không còn nhạy cảm với ít
nhất một kháng sinh carbapenem thử nghiệm.
Các thông tin dịch tễ liên quan đến các
chủng E. coli (loại bệnh phẩm, khoa điều trị,
tuổi, nơi cư trú của bệnh nhân) được thu thập
thông qua hồ sơ bệnh án.
2.4. Xử lý và phân tích số liệu
Phần mềm Excel được sử dụng để nhập
các thông tin dịch tễ của chủng và mức độ
nhạy cảm với kháng sinh carbapenem. Số
liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 20.
Các biến định tính được trình bày ở dạng tỷ
lệ % và xác định các yếu tố liên quan bằng
hồi quy logistic với sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê với p < 0,05.
2.5. Đạo đức nghiên cứu
Nghiên cứu này được thực hiện tại khoa
Vi sinh, không can thiệp trực tiếp tới bệnh
nhân và quá trình điều trị. Thông tin và kết
quả thu được phục vụ mục đích nghiên cứu.
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
421
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. E. coli kháng carbapenem
Bảng 3.1. Tỷ lệ E. coli kháng các kháng sinh carbapenem
Kháng sinh
Mức độ nhạy cảm
Đề kháng (n)
Trung gian (n)
Ertapenem
12
0
Imipenem
0
1
Kháng ertapenem và imipenem
29
0
Tổng
41
1
Trong 524 chủng E. coli phân lập được từ các loại bệnh phẩm lâm sàng, có 29 chủng đề
kháng đồng thời ertapenem và inmipenem (chiếm 5,5%), 12 chủng chỉ kháng ertapenem,
nhạy với imipenem (2,3%) và 1 chủng kháng trung gian với imipenem nhưng cho kết quả
nhạy với ertapenem (0,2%). Như vậy, có tổng cộng 42 chủng E. coli đề kháng hoặc kháng
trung gian với carbapenem
3.2. Đặc điểm phân bố các chủng E. coli kháng carbapenem
Bảng 3.2. Tỷ lệ E. coli kháng/kháng trung gian carbapenem theo nhóm tuổi
Nhóm tuổi
E. coli kháng/trung gian
E. coli nhạy cảm
n
n
%
≤ 20
0
9
100
21 - 40
2
31
93,9
41 – 60
5
120
96,0
> 60
35
322
90,2
Tuổi trung bình
69,6 (39 – 90)
65,3 (0 – 102)
Tỷ lệ phân lập được E. coli kháng carbapenem cao nhất ở nhóm trên 60 tuổi, không xuất
hiện chủng kháng trong nhóm ≤ 20 tuổi. Độ tuổi trung bình trong nhóm E. coli nhạy cảm là
65,3, trong nhóm kháng/kháng trung gian là 69,6 tuổi.
Bảng 3.3. Tỷ lệ E. coli kháng/kháng trung gian carbapenem phân lập được theo khoa lâm sàng
E. coli
Khoa
Nhạy cảm
Kháng/ trung gian
Tổng
n
%
n
%
n
Hồi sức ngoại khoa
8
80,0
2
20,0
10
Hồi sức chống độc
30
81,1
7
18,9
37
Hồi sức nội khoa
20
95,2
1
4,8
21
Chống độc
23
82,1
5
17,9
28
Ngoại thận - tiết niệu
79
91,8
7
8,2
86
Ngoại tổng hợp
101
92,7
8
7,3
109
Virus – Ký sinh trùng
20
87,0
3
13,0
23
Bỏng
18
90,0
2
10,0
20
Nhiễm khuẩn tổng hợp
65
97,0
2
3,0
67
Phục hồi chức năng
3
50,0
3
50,0
6
Nội A
18
100
0
0
18
Nội thận – tiết niệu – lọc máu
26
100
0
0
26
Các khoa nội (hô hấp, tiêu hóa, nội
tiết, tổng hợp, thần kinh)
29
93,5
2
6,5
31
Khác
42
100
0
0
42
Tổng
482
92,0
42
8,0
524
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
422
Các khoa hồi sức chống độc, hồi sức ngoại khoa và khoa chống độc có tỷ lệ E. coli kháng
carbapenem cao, 17,9% - 20,0%. Tại khoa Phục hồi chức năng, 3 trong số 6 chủng E. coli
phân lập được cũng không còn nhạy cảm với nhóm kháng sinh này. Các khoa Bỏng, Ngoại
thận – tiết niệu, Ngoại tổng hợp có tỷ kháng từ 7,3% - 10,0%. Không xuất hiện chủng kháng
ở các khoa Nội A, Nội thận – tiết niệu – lọc máu.
Về sự phân bố, E. coli kháng carbapenem có mặt nhiều nhất ở các khoa Ngoại tổng hợp,
Ngoại thận - tiết niệu và Hồi sức chống độc với tỷ lệ lần lượt là 19,0% (8/42), 16,7% (7/42)
và 16,7% (7/42).
Bảng 3 .4. Tỷ lệ E. coli kháng/kháng trung gian carbapenem phân lập được theo loại bệnh phẩm
E. coli
Bệnh phẩm
Nhạy cảm
Kháng/trung gian
Tổng
n
%
n
%
n
Đờm
35
83,3
7
16,7
42
Nước tiểu
169
91,4
16
8,6
185
Máu
142
93,4
10
6,6
152
Dịch tiêu hóa, dịch ổ bụng
87
93,5
6
6,5
93
Dịch mủ: da, mô mềm
(vết thương, vết mổ, vết loét)
45
93,8
3
6,2
48
Khác
4
100
0
0
4
Tổng
482
92,0
42
8,0
524
Trong số 524 chủng phân lập được từ 524 mẫu bệnh phẩm, E. coli được tìm thấy nhiều
nhất từ các mẫu máu và nước tiểu, trong đó tỷ lệ E. coli kháng carbapenem ở các loại mẫu
này là 6,6% và 8,6%. Mặc dù chỉ 35 mẫu đờm phân lập được E. coli nhưng tỷ lệ chủng kháng
carbapenem trong loại mẫu này cao nhất (16,7%).
Về sự phân bố các chủng đề kháng theo loại bệnh phẩm, E. coli có mặt nhiều nhất ở các
mẫu nước tiểu, chiếm 38,1% (16/42), tiếp đó là các bệnh phẩm máu, đờm và dịch tiêu hóa,
dịch ổ bụng với các tỷ lệ tương ứng là 23,8% (10/42), 16,7% (7/42) và 14,3% (6/42).
3.3. Tỷ lệ E. coli kháng carbapenem và một số yếu tố liên quan
Bảng 3.5. Tỷ lệ E. coli kháng carbapenem và một số yếu tố liên quan
Yếu tố
E. coli
OR
(95%CI)
p
Nhạy cảm
Kháng/trung
gian
n
%
n
%
Nhóm tuổi
≤ 40
40
95,2
2
4,8
1
41 – 60
120
96,0
5
4,0
0,83 (0,16 - 4,46)
0,83
> 60
322
90,2
35
9,8
2,17 (0,51 – 9,38)
0,29
Giới tính
Nam
218
89,7
25
10,3
1,78 (0,94 - 3,38)
0,08
Nữ
264
93,9
17
6,0
1
Nơi ở
Thành thị
123
93,9
8
6,1
1
Nông thôn
359
91,3
34
8,7
1,46 (0,66 - 3,23)
0,36
Khoa lâm
sàng
Các khoa hồi sức
58
85,3
10
14,7
3,38 (1,30 – 8,26)
0,01
Khoa chống độc
23
82,1
5
17,9
4,13 (1,30 – 13,14)
0,02
Các khoa LS hệ
ngoại
211
92,5
17
7,5
1,53 (0,68 – 3,43)
0,30
Các khoa LS hệ nội
190
95,0
10
5,0
1