CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
270
PHÂN TÍCH CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN THUỐC
TRÊN BỆNH NHÂN UNG THƯ ĐIỀU TRỊ HOÁ CHẤT:
NGHIÊN CỨU CẮT NGANG TẠI MỘT BỆNH VIỆN CHUYÊN KHOA
UNG BƯỚU TUYẾN TỈNH TẠI VIỆT NAM
Mai Văn Thng1, Nguyễn Văn Tú1, Nguyễn Tuấn Minh1,
Nguyễn Văn Thành1, Nguyễn Trường Giang1, Nguyễn Thị Liên Hương2,
Trần Thị Thu Trang2, Nguyễn Thị Hồng Hạnh2
TÓM TẮT33
Mục tiêu: Phân loại, đánh giá mức độ đồng
thuận và mức độ ý nghĩa của các vấn đề liên
quan đến thuốc (Drug-related problem, DRP)
trong kê đơn thuốc điều trị ung thư.
Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang trên các DRP đã được phát hiện
và có can thiệp dược lâm sàng trong quá trình
xem xét sử dụng thuốc thường quy trên bệnh
nhân điều trị hoá trị tại một bệnh viện Ung Bướu
tuyến tỉnh từ tháng 01/2022 đến tháng 6/2023.
DRP được phân loại theo Hướng dn của Bộ Y tế
và được lấy ý kiến của nhóm chuyên gia tại bệnh
viện về (1) mức độ đồng thuận theo thang Likert
5 (từ không đồng ý đến hoàn toàn đồng ý); (2)
mức độ ý nghĩa (đáng kể, trung bình, và không
đáng kể).
Kết quả: Trong nghiên cứu ghi nhân có 310
DRP trên 265 bệnh nhân với 265 đợt điều trị. Số
DRP trung bình/đợt là 1,17 và số đợt có 1 DRP
chiếm 83,4%. DRP chủ yếu liên quan đến hoá
chất, ghi nhân 205 DRP chiếm 66,1%. DRP về
liều dùng chiếm tỷ lệ lớn nhất, gặp ở 98 (31,6%)
1Bệnh viện Ung Bướu Tỉnh Thanh Hóa
2Trường Đại học Dược Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Hồng Hạnh
Email: hanhnth@hup.edu.vn
Ngày nhận bài: 13/08/2024
Ngày phản biện khoa học: 10/09/2024
Ngày duyệt bài: 09/10/2024
bệnh nhân. Có 84,5% chuyên gia hoàn toàn đồng
ý với các DRP và 62,5% chuyên gia đánh giá
DRP ở mức ý nghĩa trung bình.
Kết luận: Cần đy mạnh hoạt động dược
lâm sàng để hạn chế DRP.
Từ khoá: vấn đề liên quan đến thuốc, ung
thư, hoá trị liệu
SUMMARY
DRUG-RELATED PROBLEMS IN
CANCER PATIENTS UNDERGOING
CHEMOTHERAPY: A HOSPITAL-
BASED CROSS-SECTIONAL STUDY IN
VIETNAM
Objective: To classify and evaluate the level
of consensus and significance of drug-related
problems (DRPs) in cancer treatment
prescriptions.
Methods: A cross-sectional study was
conducted on DRPs detected and intervened by
clinical pharmacists during routine medication
reviews for cancer patients undergoing
chemotherapy at a provincial oncology hospital
in Vietnam from January 2022 to June 2023.
DRPs were classified according to the Ministry
of Health guidelines and reviewed by a group of
hospital experts regarding (1) the consensus
level, using a 5-point Likert scale (from disagree
to completely agree); (2) the level of clinical
significance (significant, moderate, and
insignificant).
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
271
Results: A total of 310 DRPs were recorded
across 265 treatment cycles in 265 cancer
patients, with an average of 1.17 DRPs per cycle.
Cycles with 1 DRP accounted for 83.4%. Most
DRPs were related to chemotherapy (205 DRPs-
61.6%), with dosage-related DRPs being the
most common, occurring in 98 patients (31.6%);
84.5% of experts completely agreed with the
DRPs and 62.5% of experts rated the DRPs at the
moderate clinical significance level.
Conclusion: It is essential to promote
clinical pharmacy activities to reduce DRPs.
Keywords: Drug-related problems (DRP),
cancer, chemotherapy.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hoạt động dược lâm sàng tại bệnh viện
ngày càng được thúc đy tại Việt Nam, đặc
biệt sau khi Nghị định 131/2020/NĐ-CP
ngày 2/11/2020 được ban hành [5]. Một
trong những nhiệm vụ quan trọng của các
dược sĩ là hoạt động tại khoa lâm sàng, cụ
thể là phát hiện các vấn đề trong sử dụng
thuốc (Drug-related problem) nhằm đề xuất
can thiệp nhằm tối ưu sử dụng thuốc cho
bệnh nhân. Hoạt động phát hiện DRPs và
những can thiệp hợp lý từ phía dược sĩ đã
được chứng minh nâng cao hiệu quả điều trị
và đem lại lợi ích kinh kế, đặc biệt trên các
bệnh nhân ung thư do các thuốc sử dụng
thường có khoảng điều trị hẹp và độc tính
cao [9].
Tại bệnh viện UBTH, từ đầu năm 2022
dược sĩ đã bước đầu tiến hành các hoạt động
dược lâm sàng nhằm phát hiện DRP và đưa
ra các biện pháp can thiệp. Để tổng kết hoạt
động trên tại bệnh viện, chúng tôi thực hiện
nghiên cứu này với mục tiêu phân loại và
đánh giá mức đồng thuận, mức ý nghĩa của
các DRP trong kê đơn thuốc điều trị ung thư.
Từ những kết quả nghiên cứu, chúng tôi hi
vọng sẽ có thêm căn cứ để hoàn thiện quy
trình phát hiện, rà soát DRPs; đồng thời lựa
chọn các can thiệp phù hợp, mang tính hệ
thống nhằm trong điều kiện nguồn lực dược
lâm sàng còn hạn chế tại một bệnh viện
chuyên khoa Ung Bướu tuyến tỉnh.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thiết kế nghiên cứu: Thiết kế mô tả cắt
ngang.
Đối tượng nghiên cứu: Các DRP do
dược sĩ lâm sàng phát hiện và can thiệp trong
quá trình xem xét sử dụng thuốc thường quy
trên nhân điều trị hoá chất tại Bệnh viện Ung
Bướu tỉnh Thanh Hóa trong thời gian từ
tháng 01/2022 đến tháng 6/2023.
Quy trình thực hành xem xét sử dụng
thuốc của dược lâm sàng (phát hiện DRP và
đề xuất can thiệp) tại bệnh viện được thực
hiện như sau: Tại mỗi chu k điều trị hóa
chất của BN, dược sĩ lâm sàng tiến hành xem
xét các thuốc được kê đơn trong cả đợt điều
trị, trao đổi với bác sĩ và bệnh nhân khi cần
và ghi nhận các DRP. Các tài liệu dược sĩ sử
dụng làm căn cứ xem xét sử dụng thuốc và
xác định DRP gồm có các tài liệu sau theo
thứ tự ưu tiên: Hướng dn chn đoán và điều
trị các bệnh lý Ung Bướu của Bộ Y tế [2],
Hướng dn thực hành dược lâm sàng cho
dược s trong một số bênh không lây nhiễm
năm 2019 [1], Dược thư Quốc gia Việt Nam
2018 [3], Tờ thông tin sản phm của các
thuốc lưu hành tại bệnh viện, Hướng dn
điều trị cập nhật nhất của Mạng lưới ung thư
Quốc gia M (NCCN), Hiệp hội Nội khoa
Ung thư Châu Âu (ESMO). Các DRP và đề
xuất can thiệp sẽ được lưu trữ lại theo mu
đã thống nhất tại khoa Dược.
Quy trình nghiên cứu:
Bước 1: Thu thập thông tin về các DRP
được lưu trữ từ quy trình thực hành thường
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
272
quy và tiến hành phân loại DRP theo hướng
dn của Bộ Y tế tại Quyết định 3547/QĐ-
BYT ngày 22/7/2021 [4].
Bước 2: Tổng hợp các DRP, loại bỏ các
DRP có liên quan đến sai sót do không phải
chủ ý của người kê đơn (lỗi nhầm ln do thao
tác máy tính, nhóm DRP thiếu thông tin đơn
thuốc, DRP thuốc trùng nhau, và nhóm các
DRP cùng hoạt chất), sau đó phân chia DRP
thành các nhóm chủ đề có nội dung tương tự
nhau.
Bước 3: Đánh giá mức độ đồng thuận và
mức ý nghĩa của DRP: Các thành viên trong
nhóm chuyên gia của bệnh viện (10 bác sĩ)
gồm bác sĩ phòng Kế hoạch tổng hợp, bác sĩ
Ung Bướu và dược sĩ lâm sàng, bác sĩ trực
tiếp kê đơn (loại trừ các dược sĩ và bác sĩ
tham gia nghiên cứu trong đề tài) sẽ tiến
hành đánh giá mức độ đồng thuận và mức ý
nghĩa của các DRP phát hiện được. Trong
đó:
- Mức độ đồng thuận (ghi nhận thông qua
phỏng vấn): các bác sĩ đánh giá các DRP do
dược sĩ lâm sàng phát hiện có thực sự là
DRP hay không theo thang Likert 5 điểm từ
hoàn toàn không đồng ý (1 điểm) đến hoàn
toàn đồng ý (5 điểm).
- Mức ý nghĩa của DRP (ghi nhận thông
qua thảo luận nhóm):
• Mức độ 1 (mức ý nghĩa đáng kể): DRP
có nguy cơ ảnh hưởng đến tính mạng người
bệnh, hoặc gây ra những ảnh hưởng nặng nề
hoặc không thể hồi phục.
• Mức độ 2 (mức ý nghĩa trung bình):
DRP có nguy cơ gây ra thiệt hại mức độ
trung bình hoặc có thể hồi phục được hoặc
dn đến những can thiệp có lợi ở mức độ
trung bình cho bệnh nhân
• Mức độ 3 (mức ý nghĩa không đáng
kể): DRP cần điều chỉnh, can thiệp nhỏ,
không ảnh hưởng nhiều đến lâm sàng
Xử lý số liệu: Số liệu được nhập và xử lý
bằng phần mềm Microsoft Excel 2013. Các
biến định tính biểu diễn dưới dạng số lượng
(tỷ lệ, %). Các biến định lượng được biểu
diễn dưới dạng trung bình ± độ lệch chun
(SD) với phân bố chun, trung vị (khoảng tứ
phân vị, IQR) với phân bố không chun.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Trong khoảng thời gian nghiên cứu, tổng
cộng 310 DRP được ghi nhận ở 265 đợt điều
trị của 265 bệnh nhân.
3.1. Đặc điểm của bệnh nhân trong
mẫu nghiên cứu
Tuổi trung bình của bệnh nhân là 60,7 ±
11,1, dao động từ 11-85 tuổi, tỷ lệ nam cao
hơn nữ (60,0% so với 40,0%). Chủ yếu các
bệnh nhân có chn đoán ung thư thể rắn
chiếm 94,0% (bao gồm ung thư phổi, đại trực
tràng, thực quản, đầu cổ, dạ dày, vú, buồng
trứng – cổ tử cung) và sử dụng hoá trị liệu
đơn thuần (72,1%). Số lượng thuốc trung
bình/đợt điều trị là 7,2 thuốc, dao động tử 1-
14 thuốc (Bảng 1).
Bảng 14. Đặc điểm bệnh nhân gặp DRP (N = 265)
Đặc điểm
Kết quả, n (%)
Giới tính nữ, n (%)
106 (40,0)
Tuổi (năm), trung bình ± SD, min-max
60,7 ± 11,1, 11-85
Chẩn đoán ung thư, n (%)
Phổi
Đại trực tràng
54 (20,4)
35 (13,2)
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
273
Thực quản
Đầu cổ
Dạ dày
Vú
Buồng trứng – cổ tử cung
Huyết học
Gan – đường mật
Bàng quang
Khác
32 (12,1)
31 (11,7)
29 (10,9)
21 (7,9)
17 (6,4)
16 (6)
9 (3,4)
6 (2,3)
15 (5,7)
Số lượng thuốc trong đợt điều trị, trung bình (min-max)
7,2 (1 – 14)
Thời gian nằm viện (ngày), trung bình ± SD, min-max
9,2 ± 3,7, 2-30
3.2. Phân tích đặc điểm các vấn đề liên
quan đến thuốc
3.2.1. Phân loại DRP theo nhóm thuốc
Nghiên cứu ghi nhận trung bình có 1,17
DRP/ 1 bệnh nhân /1 chu k và phần lớn mỗi
chu k có 1 DRP (83,4%). DRP liên quan
đến nhóm hoá trị liệu chiếm tỷ lệ cao nhất
(61,6%), trong đó tỉ lệ lớn các DRP gặp phải
ở các phác đồ gemcitabin (11,5%), cisplatin-
5 FU (8,4%).
Bảng 15. Đặc điểm DRP theo nhóm thuốc
Nhóm thuốc sử dụng trên bệnh nhân
Kết quả, n (%), N=310
Thuốc điều trị ung thư
205 (66,1)
Hóa chất
191 (61,6)
Thuốc sinh học, thuốc điều trị đích
14 (4,5)
Thuốc dự phng liên quan đến hóa chất, thuốc sinh học,
thuốc điều trị đích
35 (11,3)
Thuốc dự phòng nôn
19 (6,1)
Thuốc dự phòng khác của từng hóa chất
16 (5,2)
Thuốc xử trí bệnh lý mc kèm khác
70 (22,6)
Dinh dưỡng
21 (6,8)
Kháng sinh
10 (3,2)
Dịch truyền
8 (2,6)
Y học cổ truyền
8 (2,6)
Đái tháo đường
7 (2,3)
Giảm tiết acid
4 (1,3)
Giảm đau, hạ sốt, chống viêm
4 (1,3)
Khác
8 (2,5)
Các phác đồ hoá trị liệu bệnh nhân sử dụng
Kết quả, n (%), N=191
Gemcitabin
22 (11,5)
Cisplatin-5 FU
16 (8,4)
Cisplatin-Etoposid
13 (6,8)
Docetaxel-Cisplatin
12 (6,3)
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
274
Xelox
12 (6,3)
Folfox 4
11 (5,8)
mFOLFOX6
10 (5,2)
Paclitaxel-Carboplatin
8 (4,2)
R-CHOP
7 (3,7)
AC
6 (3,1)
Docetaxel
6 (3,1)
Paclitaxel
6 (3,1)
Paclitaxel-Cisplatin
6 (3,1)
Vinorebin
5 (2,6)
Folfiri
4 (2,1)
Irinotecan
4 (2,1)
Phác đồ khác
43 (22,6)
3.2.2. Phân loại DRP theo hệ thống
phân loại của Bộ Y tế
Theo hệ thống phân loại DRP của Bộ Y
tế, DRP chiếm tỷ lệ nhiều nhất là nhóm DRP
về liều dùng (31,6%), chủ yếu là do liều cao
(19,4%). Sau đó là nhóm DRP về thiếu theo
dõi các chỉ số cận lâm sàng (30,6%). Tiếp
đến là DRP thuộc nhóm lựa chọn thuốc
chiếm 24,8%. Nhóm DRP về độc tính và
ADR; độ dài đợt điều trị chiếm tỷ lệ nhỏ nhất
(0,7 và 0,3%).
Bảng 16. Đặc điểm DRP theo hệ thống phân loại của Bộ Y tế (N=310)
DRP
Mã
Kết quả, n (%)
Lựa chọn thuốc
T1
77 (24,8)
Lặp thuốc
T1.1
2 (0,6)
Sai thuốc
T1.3
13 (4,2)
Có chống chỉ định
T1.5
21 (6,8)
Không có chỉ định
T1.6
40 (12,9)
Vấn đề khác về lựa chọn thuốc
T1.8
1 (0,3)
Liều dùng
T2
98 (31,6)
Liều dùng quá cao
T2.1
60 (19,4)
Liều dùng quá thấp
T2.2
19 (6,1)
Tần suất dùng quá nhiều
T2.3
1 (0,3)
Thời điểm dùng chưa phù hợp
T2.5
9 (2,9)
Hướng dn liều chưa phù hợp, chưa rõ ràng
T2.6
6 (1,9)
Vấn đề khác về liều
T2.99
3 (1)
Điều trị chưa đủ
T4
23 (7,4)
Có bệnh lý chưa được điều trị đủ
T4.1
1 (0,3)
Cần biện pháp dự phòng/Chưa dự phòng đủ
T4.2
22 (7,1)
Độ dài đợt điều trị
T5
1 (0,3)
Quá dài
T5.2
1 (0,3)