Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 3 * 2013 <br />
<br />
Nghiên cứu Y học<br />
<br />
PHẢN ỨNG VỚI THUỐC CHỐNG LAO Ở CÁC BỆNH NHÂN <br />
ĐANG ĐIỀU TRỊ LAO: NGHIÊN CỨU LOẠT CA LÂM SÀNG <br />
43 BỆNH NHÂN HIV DƯƠNG TÍNH VÀ 93 BỆNH NHÂN HIV ÂM TÍNH <br />
Nguyễn Thị Bích Yến*, Nguyễn Huy Dũng*, Thái Hồng Hà**, Lê Tự Phương Thảo***, Nguyễn Hữu <br />
Lân* <br />
<br />
TÓM TẮT <br />
Đặt vấn đề: Phản ứng thuốc đã được báo cáo ở những bệnh nhân đang nhận điều trị lao. Tuy nhiên, có rất <br />
ít số liệu so sánh phản ứng với thuốc chống lao ở những bệnh nhân đồng nhiễm lao/HIV và bệnh nhân lao không <br />
nhiễm HIV tại Việt Nam. <br />
Mục tiêu nghiên cứu: Để đánh giá lại tỷ lệ mắc, các dấu hiệu, và triệu chứng của phản ứng với thuốc <br />
chống lao ở những người nhiễm và không nhiễm HIV. <br />
Chất liệu & phương pháp: Chúng tôi xem xét đặc điểm lâm sàng và xét nghiệm của 136 bệnh nhân lao, <br />
nhập viện vì phản ứng với thuốc chống lao, có làm xét nghiệm HIV tại bệnh viện Phạm Ngọc Thạch (thành phố <br />
Hồ Chí Minh, Việt Nam), từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2010. <br />
Kết quả: Trong số 136 bệnh nhân lao có phản ứng thuốc chống lao đồng ý làm xét nghiệm HIV, có 43/136 <br />
(31,6%) bệnh nhân HIV dương tính và 93/136 (68,4%) bệnh nhân HIV âm tính. Tỷ lệ nam/nữ là 3,9:1. Tuổi <br />
trung bình (± SD) là 50 ± 16 tuổi và 33 ± 9 tuổi theo thứ tự là bệnh nhân lao/HIV dương tính và lao/HIV âm <br />
tính (p 0,8<br />
0,7<br />
<br />
HIV (-)<br />
n (%)<br />
4(4,3%)<br />
<br />
pvalue<br />
>0,3<br />
<br />
9(9,7%)<br />
1(1,1%)<br />
6(6.5%)<br />
2(2,2%)<br />
34(36,6%)<br />
14(15,1%)<br />
1(1,1%)<br />
1(1,1%)<br />
2(2,2%)<br />
2(2,2%)<br />
1(1,1%)<br />
<br />
0(0%)<br />
<br />
4(4,3%)<br />
<br />
4(%)<br />
1(2,3%)<br />
1(2,3%)<br />
2(4,7%)<br />
0(0%)<br />
3(7%)<br />
0(0%)<br />
<br />
6(2,2%)<br />
0(0%)<br />
0(0%)<br />
1(1,1%)<br />
2(2,2%)<br />
5(5,4%)<br />
1(1,1%)<br />
<br />
>0,1<br />
<br />
>0,5<br />
>0,3<br />
>0,9<br />
>0,1<br />
>0,1<br />
>0,1<br />
>0,1<br />
0,9<br />
0,4<br />
<br />
Bảng 3: Các loại thuốc lao gây phản ứng có hại cho <br />
bệnh nhân <br />
<br />
Bảng 1: Đặc điểm nhân khẩu học và tiền căn của <br />
bệnh nhân tham gia nghiên cứu <br />
HIV (+)<br />
n (%)<br />
Nam/Nữ<br />
37/6<br />
Tuổi<br />
33 ± 9<br />
Tiền căn điều trị lao: 7(16,3%)<br />
+ 1 lần<br />
3(7%)<br />
+ 2 lần<br />
2(4,7%)<br />
+ 3 lần<br />
2(4,7%)<br />
Hút thuốc lá<br />
6(13,9%)<br />
Uống rượu<br />
3(7%)<br />
Nghiện ma túy<br />
24(55,8%)<br />
Tiền căn dị ứng thuốc 4(9,2%)<br />
HBsAg (+)<br />
2(9,1%)α<br />
Anti-HCV (+)<br />
9(40,1%)γ<br />
<br />
3(7%)<br />
1(2,3%)<br />
1(2,3%)<br />
0(%)<br />
14(32,6%)<br />
5(11,6%)<br />
0(0%)<br />
2(4,7%)<br />
0(0%)<br />
1(2,3%)<br />
2(4,7%)<br />
<br />
HIV (+)<br />
n (%)<br />
<br />
HIV (-)<br />
n (%)<br />
<br />
p-value<br />
<br />
9(20,9%)<br />
6(14%)<br />
16(37,2%)<br />
2(4,7%)<br />
15(34,9%)<br />
2(66,7%)£<br />
<br />
30(33,3%)<br />
16(17,2%)<br />
25(26,9%)<br />
15(16,1%)<br />
23(24,7%)<br />
4(80%)π<br />
<br />
>0,1<br />
>0,6<br />
>0,2<br />
>0,05<br />
>0,2<br />
>0,6<br />
<br />
Trong tổng số 3 bệnh nhân điều trị lao đa kháng <br />
thuốc. π Trong tổng số 5 bệnh nhân điều trị lao đa <br />
kháng thuốc <br />
<br />
£ <br />
<br />
BÀN LUẬN <br />
Một số nghiên cứu trước đây phát hiện tỷ lệ <br />
phản ứng với thuốc chống lao ở những bệnh <br />
nhân lao đồng nhiễm HIV cao hơn một cách có ý <br />
nghĩa thống kê so với bệnh nhân lao/HIV <br />
âm(13,7,3,2,6). Theo thống kê năm 2010, có hơn 300 <br />
bệnh nhân nhập bệnh viện phạm Ngọc Thạch vì <br />
phản ứng với thuốc chống lao. Tuy vậy, trong <br />
nghiên cứu này, chỉ có 136 bệnh nhân bị phản <br />
ứng thuốc chống lao nhập viện được xác định <br />
tình trạng nhiễm HIV, với 43 bệnh nhân HIV <br />
dương tính và 93 bệnh nhân HIV âm tính. Tỷ lệ <br />
bệnh nhân lao/HIV (+) trên bệnh nhân lao nhập <br />
<br />
Hội nghị Khoa Học Kỹ thuật Trường Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch <br />
<br />
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 3 * 2013 <br />
viện vì phản ứng thuốc chống lao là 31,6%, cao <br />
hơn nhiều so với tỷ lệ HIV (+) trên quần thể <br />
bệnh nhân lao tại Việt Nam cùng năm 2010 là <br />
7.600 bệnh nhân lao nhiễm HIV trong tổng số <br />
180.000 người mắc lao(11). Điều này chứng tỏ <br />
rằng, việc tư vấn & xét nghiệm HIV đã không <br />
được thực hiện cho tất cả bệnh nhân lao nhập <br />
viện vì phản ứng thuốc. Ngoài ra, chúng tôi <br />
cũng không có đủ dữ liệu điều trị ARV của bệnh <br />
nhân trong hồ sơ bệnh án. Theo Marks D.J.B. và <br />
cộng sự, tại Nam phi, vùng có tỷ lệ đồng nhiễm <br />
lao/HIV cao, việc cung cấp thuốc ARV vẫn còn <br />
hạn chế do sự chậm trễ trong chẩn đoán, quá tải <br />
cơ sở y tế, công tác hậu cần kém ở các phòng <br />
khám, bệnh nhân không đến khám bệnh do sự <br />
kỳ thị, bệnh nhân có thể cung cấp thông tin <br />
riêng rẽ về nhiễm HIV và thuốc ARV; hiện <br />
tượng tăng tần suất tác dụng phụ nghiêm trọng <br />
do thuốc chống lao không liên quan đến việc sử <br />
dụng ARV vì phần lớn bệnh nhân nhiễm HIV <br />
đã không được điều trị bằng thuốc ARV(6). <br />
Trong một nghiên cứu về phản ứng thuốc chống <br />
lao tại Viện Lồng ngực Montreal từ năm 1990 <br />
đến 1999, Yee D. và cộng sự nhận thấy tỷ lệ các <br />
thuốc chống lao thường gây tác dụng phụ <br />
nghiêm trọng theo thứ tự giảm dần là <br />
pyrazinamide (1,48/bệnh nhân/tháng), isoniazid <br />
(0,49/bệnh nhân/tháng), rifampin (0,43/bệnh <br />
nhân/tháng), ethambutol (0,07 bệnh nhân/tháng) <br />
trong số những bệnh nhân hóa trị lao bằng bốn <br />
thuốc chống lao thiết yếu(13) là pyrazinamide, <br />
isoniazid, rifampin, ethambutol. Trong nghiên <br />
cứu của chúng tôi, tỷ lệ phản ứng thuốc chống <br />
lao do Streptomycin là 28,9%, Rifampicin là <br />
30,1%, Pyrazinamid là 27,9%, Isoniazid là 16,2%, <br />
Ethambutol là 12,5%, trong số những bệnh nhân <br />
hóa trị lao bằng năm thuốc chống lao thiết yếu là <br />
Streptomycin, <br />
pyrazinamide, <br />
isoniazid, <br />
rifampin, ethambutol. Cũng trong nghiên cứu <br />
này của chúng tôi, tỷ lệ phản ứng thuốc chống <br />
lao hàng 2 là 75% trong tổng số 8 bệnh nhân <br />
điều trị lao đa kháng thuốc phải nhập viện vì bị <br />
phản ứng thuốc. Phản ứng với thuốc chống lao <br />
hàng hai xảy ra với tần suất lớn nhưng không <br />
khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa nhóm bệnh <br />
<br />
Nghiên cứu Y học<br />
<br />
nhân lao kháng thuốc HIV dương tính so với <br />
nhóm bệnh nhân lao kháng thuốc HIV âm tính <br />
cũng được ghi nhân trong nghiên cứu nghiên <br />
cứu đoàn hệ của Isaakidis P. và cộng sự tại <br />
Mumbai(4). <br />
Trong nghiên cứu của chúng tôi, phản ứng <br />
thuốc lao thường gây ra các triệu chứng tổn <br />
thương da (52,2%), rối loạn đường tiêu hóa <br />
(13,2%), biểu hiện thần kinh tâm thần (8,8%), rối <br />
loạn tổn thương gan mật (7,4%), rối loạn hệ <br />
thống tiền đình ốc tai (6,6%), triệu chứng bệnh lý <br />
thần kinh ngoại biên (2,9%), sốt (2,2%), phù <br />
mạch (2,2%), hội chứng Stevens‐Johnson (2,2%), <br />
đau khớp (1,5%). Không có sự khác biệt có ý <br />
nghĩa thống kê về tỷ lệ xuất hiện các triệu chứng <br />
gây ra do phản ứng thuốc lao ở nhóm bệnh <br />
nhân lao/HIV dương so với bệnh nhân lao/HIV <br />
âm. Theo nghiên cứu thực hiện tại Malaysia của <br />
Kurniawati F. và cộng sự, các tác dụng phụ <br />
nghiêm trọng thường xảy ra khi điều trị bằng <br />
thuốc kháng lao thiết yếu chung cho cả bệnh <br />
nhân HIV dương và HIV âm là triệu chứng tổn <br />
thương da (7,8%), rối loạn đường tiêu hóa <br />
(2,5%), rối loạn tổn thương gan mật (2,6%), biểu <br />
hiện thần kinh tâm thần (0,3%)(5). <br />
Phác đồ hoá trị ngắn ngày có chứa isoniazid, <br />
rifampicin, và pyrazinamide đã nâng cao hiệu <br />
quả điều trị lao. Phản ứng bất lợi do thuốc <br />
thường gặp nhất dẫn tới gián đoạn điều trị là <br />
nhiễm độc gan(8). Trong nghiên cứu của chúng <br />
tôi, ở cả hai nhóm bệnh nhân lao/HIV dương và <br />
lao/HIV âm, bệnh nhân có tăng men gan và <br />
bilirubin chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ (7,4%), trong khi <br />
bệnh nhân có các triệu chứng rối loạn tiêu hóa <br />
chiếm tỷ lệ cao hơn (13,2%). Theo Marks D.J.B. <br />
và cộng sự, tỷ lệ nhiễm độc gan thấp một cách <br />
bất thường có thể do không có dữ liệu cơ sở và <br />
không có theo dõi các xét nghiệm chức năng <br />
gan, ở một số bệnh nhân, buồn nôn và nôn có <br />
thể là triệu chứng của nhiễm độc gan do thuốc(6). <br />
Trong nghiên cứu của chúng tôi, triệu chứng <br />
bệnh lý thần kinh ngoại biên do phản ứng với <br />
thuốc chống lao không thấy xuất hiện ở nhóm <br />
bệnh nhân lao/HIV dương và chỉ ghi nhận ở <br />
<br />
Hội nghị Khoa Học Kỹ thuật Trường Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch <br />
<br />
65<br />
<br />