BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
NGUYỄN ĐỨC THẮNG
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ KẾT
QUẢ PHẪU THUẬT ĐIỀU TRỊ HẸP KHÍ QUẢN
SAU MỞ KHÍ QUẢN, ĐẶT ỐNG NỘI KHÍ QUẢN
CHUYÊN NGÀNH: NGOẠI KHOA
MÃ SỐ: 9720104
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
Hà Nội – 2022
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI HỌC VIỆN QUÂN Y
Người hướng dẫn khoa học:
1. GS.TS. Nguyễn Trường Giang
2. PGS.TS. Trần Trọng Kiểm
Phản biện 1: PGS.TS. Mai Văn Viện
Phản biện 2: PGS.TS. Chu Thị Hạnh
Phản biện 3 : PGS.TS. Nguyễn Ngọc Trung
Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án cấp Trường
Tổ chức tại Học Viện Quân Y
Vào hồi giờ phút, ngày tháng năm 2022
Có thể tìm hiểu luận án tại:
1. Thư viện Quốc gia
2. Học Viện Quân Y
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Hẹp khí quản (HKQ) là tình trạng khẩu kính khí quản bị hẹp lại
do nhiều nguyên nhân, làm giảm lưu lượng khí lưu thông, khi đường
kính khí quản giảm 50% so với đoạn khí quản lành sẽ xuất hiện triệu
chứng khó thở. Hẹp khí quản có thể tiến triển, gây tắc đờm dãi, nhiễm
trùng, suy hô hấp, đe dọa tử vong phải xử trí cấp cứu.
HKQ do di chứng đặt NKQ (NKQ), MKQ (MKQ) kéo dài là
nguyên nhân thường gặp nhất trong thực hành lâm sàng. Theo một số
nghiên cứu trên thế giới, tỉ lệ bệnh nhân (BN) mắc HKQ sau MKQ từ
0,6-21%, sau đặt ống NKQ từ 6-21% và tỉ lệ chung trong cộng đồng là
4,9 trường hợp/1 triệu dân/1 năm.
Hiện nay, Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới đã và
đang áp dụng các biện pháp điều trị HKQ như: bảo tồn, can thiệp nội
soi, nong bóng, đặt stent, laser, phẫu thuật, thay thế, ghép… Trong đó
phẫu thuật khôi phục giải phẫu, chức năng sinh lý, tránh tàn phế hô hấp.
Tại Việt Nam, một số nghiên cứu điều trị HKQ đã được tiến
hành tuy nhiên chưa có nghiên cứu cụ thể về kết quả phẫu thuật tạo
hình di chứng HKQ do đặt ống NKQ hoặc MKQ. Do đó, với mong
muốn đánh giá hiệu quả của phẫu thuật tạo hình điều trị di chứng
HKQ sau đặt ống NKQ hoặc MKQ tại bệnh viện Trung ương Quân
đội 108 và Bệnh viện Chợ Rẫy, chúng tôi nghiên cứu đề tài này với
mục tiêu:
1. Nhận xét một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng ở bệnh nhân
hẹp khí quản do MKQ, đặt ống NKQ được điều trị bằng phẫu
thuật tạo hình khí quản.
2. Đánh giá kết quả sớm và trung hạn phẫu thuật tạo hình khí
quản điều trị hẹp khí quản sau MKQ, đặt ống NKQ.
ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
- Kết quả nghiên cứu làm phong phú hơn các kết quả về đặc điểm lâm
sàng, cận lâm sàng của bệnh HKQ sau MKQ, đặt ống NKQ góp phần ứng
dụng vào thực tiễn lâm sàng điều trị bệnh lý khí quản.
- Nghiên cứu đã cung cấp những thông tin cơ bản về kết quả phẫu
thuật sửa chữa HKQ di chứng sau MKQ, đặt ống NKQ, đặc biệt các yếu
tố ảnh hưởng tới kết quả phẫu thuật.
CẤU TRÚC LUẬN ÁN
Luận án gồm 137 trang (chưa kể phần phụ lục và tài liệu tham khảo)
với 4 chương chính: Đặt vấn đề 2 trang, chương 1 - Tổng quan tài liệu
2
34 trang, chương 2 - Đối tượng và phương pháp nghiên cứu 28 trang,
chương 3 - Kết quả nghiên cứu 37 trang, chương 4 - Bàn luận 32 trang,
Kết luận và kiến nghị 3 trang. Luận án có 41 bảng, 21 biểu đồ, 30 hình
ảnh minh họa, 1 sơ đồ, 130 tài liệu tham khảo trong đó có 15 tài liệu
Tiếng Việt và 115 tài liệu Tiếng Anh.
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Đặc điểm giải phẫu khí quản
Khí quản là một ống hình trụ, dẹt ở phía sau, phồng tròn ở phía
trước, nằm giữa thanh quản ở trên và cựa khí quản (carina) ở dưới.
Khí quản bao gồm từ 18 - 22 vòng sụn hình chữ C, một vòng sụn khí
quản của người trưởng thành có chiều cao khoảng 4mm (tương ứng
khoảng 2 vòng sụn trên 1cm khí quản). Các vòng sụn có thể không hoàn
toàn hoặc tách đôi. Khí quản được cấu tạo bởi hai lớp: lớp ngoài gồm
các nửa vòng sụn được nối với nhau bởi các thớ sợi chun và ở phía sau
có các cơ trơn khí quản. Lớp trong là niêm mạc.
Người lớn, khí quản có chiều dài từ 8,5 tới 15cm và đường kính ngang
15-20mm. Khí quản của nam giới trưởng thành dài trung bình 11,8±2cm
từ bờ dưới của sụn nhẫn tới đỉnh của carina và thay đổi tùy theo cá thể.
1.2.Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng chẩn đoán hẹp khí quản.
1.2.1. Lâm sàng
Hẹp khí quản giai đoạn sớm, đường kính hẹp ít, BN thường
không có triệu chứng khó thở khi nghỉ cho tới khi hẹp trên 50% đường
kính khí quản, khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi xuất hiện khi hẹp trên
75% đường kính khí quản. Tỉ lệ mắc HKQ sau đặt ống NKQ hoặc
MKQ từ 10-22% nhưng chỉ có 1-2 % những BN đó có triệu chứng hoặc
biểu hiện hẹp nặng.
Các triệu chứng sớm của HKQ thường là ho, lúc đầu ho khan,
sau đó ho có đờm. Những cơn ho dữ dội có thể làm gián đoạn các hoạt
động hàng ngày. Cơn ho kèm theo tiếng rít thanh khí quản (Stridor) có
thể gặp ở một số bệnh nhân bị ngưng thở từng đợt, nhiễm trùng phổi tái
phát nhiều lần (sốt kèm theo), hoặc ngất khi cố thở ra hoặc ho. Các
động tác đôi khi có thể giúp làm lộ ra các dấu hiệu HKQ, bao gồm: thở
ra gắng sức, ho khan chủ động, nghiệm pháp Valsalva và một số tư thế
nhất định (ví dụ: nằm nghiêng).
Khi tình trạng HKQ tiến triển, xuất hiện các dấu hiệu và triệu
chứng tắc nghẽn đường hô hấp trên như: khó thở khi gắng sức, thở
khò khè (Wheezing), tiếng rít thanh khí quản (Stridor), khó thở khi
3
hít vào hoặc thở ra (thường gặp thì hít vào) hoặc cả 2 thì, phải vận
động các cơ hô hấp phụ, thở nhanh.
Đối với trường hợp HKQ sau đặt ống NKQ triệu chứng khó thở
tiến triển chậm, khi các triệu chứng xuất hiện thì không mất đi, xuất
hiện thường xuyên, thậm chí BN không thể nằm ngửa ngủ được buộc
phải ngồi dậy để thở, luôn có cảm giác ngạt thở như ai đó chẹn cổ làm
cho BN không thể hít vào được. Những trường hợp triệu chứng khó thở
xuất hiện đột ngột sau rút ống NKQ hoặc canuyn MKQ, khó thở tiến
triển nhanh, luôn phải gắng sức khi hít vào nhưng thở ra dễ dàng hơn,
có tiếng rít thanh khí quản Stridor rõ ràng, phải sử dụng cơ hô hấp phụ,
tần số thở nhanh trên 20 chu kỳ/phút. Đây là dấu hiệu của tổn thương
nhuyễn sụn (mất vững thành) khí quản. Nếu BN không được xử trí phục
hồi lại lưu thông đường thở sẽ dẫn tới suy hô hấp thậm chí tử vong.
Tuy nhiên, các dấu hiệu trên thường không đặc hiệu dễ bị hiểu nhầm
thành triệu chứng hen phế quản. Vì vậy, BN thường được điều trị với
corticoid nhiều tháng trước khi được chẩn đoán đúng. Ngoài các dấu
hiệu lâm sàng trên, phải khai thác tỉ mỉ tiền sử liên quan đến bệnh hệ
thống hô hấp như: bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính COPD, đặt ống NKQ
hoặc MKQ sau chấn thương sọ não, hôn mê, hoặc đã can thiệp nội soi
phế quản (nong, đặt stent, laser …), thậm chí đã phẫu thuật trên khí
quản trước đó.
1.2.2. Cận lâm sàng
- Xquang quy ước: cung cấp hình ảnh tổng thể và liên quan quanh khí
quản, dấu hiệu bị đè đẩy, thay đổi hướng đi khí quản.
- Chụp CLVT cổ - ngực: cho phép xác định chính xác tổn thương hẹp, vị
trí hẹp, độ dài đoạn hẹp, độ dày hoặc các lớp của sẹo hẹp.
- Cộng hưởng từ: Cung cấp chi tiết cấu trúc của thanh khí quản ở các
mặt phẳng nhưng dễ bị nhiễu do thời gian thu tín hiệu chậm.
- Nội soi khí quản (NSKQ)(gồm nội soi thanh quản và nội soi phế
quản): đặc điểm dây thanh âm, xác định vị trí hẹp từ nếp dây thanh,
đường kính, độ dài đoạn hẹp, đặc điểm niêm mạc, tổn thương tại chỗ
(loét, polyp, mô hạt…)
- Đánh giá chức năng hô hấp: chức năng hô hấp, khí máu động mạch,
phân áp oxi mao mạch SpO2 khảo sát tình trạng hoạt động của hệ hô
hấp, theo dõi bệnh nhân.
1.3. Các phƣơng pháp điều trị hẹp khí quản
Điều trị bảo tồn
Chỉ định điều trị bảo tồn khi tình trạng hẹp mới xuất hiện và ít ảnh