intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Phi-líp-pin và toàn cầu hoá lần đầu tiên

Chia sẻ: Cothumenhmong Cothumenhmong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

17
lượt xem
1
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu tình hình Phi-líp-pin và toàn cầu hoá lần đầu tiên thông qua nội thương, ngoại thương, kinh tế, xã hội và cả những chính sách ngoại giao, hợp tác kinh tế của Phi-líp-pin thời bấy giờ. Để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu mời các bạn cùng tham khảo bài viết.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Phi-líp-pin và toàn cầu hoá lần đầu tiên

PHI Lip PIN VA TOAN CAU HOA LAN DAU TIEN<br /> <br /> ARTURO GIRALDEZ'<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trudc the ky XVI, vao thdi Trung cd -<br /> N am 1615 Cervantes cho xua't ban<br /> phan II cud'n Don Ki-ho-te De La<br /> Mancha va trong Idi tQa danh tang cho Ba<br /> khi ngUdi ta cdn chUa biet de'n viec budn<br /> ban ciia De qud'c La-ma vdi An Do thi<br /> tudc Le-md't dng da viet: Trung hoa va chau A ndi chung da hien<br /> dien d chau Au khi de che Mdng Co thie't<br /> "NgUdi da the hien sQ mong moi Ngai lap quyen kiem soat Con dUdng td lua. Vi<br /> nhat chinh la vi hoang de vi dai cua Trung du, nam 1246, sQ gia cua Giao hoang Juan<br /> Hoa, bdi vi each day mdt thang, dng ta da de Piano Carpini da tdi trieu dinh Mdng cd<br /> viet cho tdi mgt bQc thu b i n g tieng Trung va nam 1253, cha William de Rubruck da<br /> Hoa va phai mgt ngUdi dUa thU mang tdi dudc cii lam Dai sQ ciia vua Phap trUdc<br /> yeu cau tdi, ndi dung hdn la cau khan tdi chau ciia Thanh Cat Tu Han de thanh lap<br /> gUi cho Ngai vi dng ta muo'n thanh lap mdt mdt lien minh cho'ng lai ke thu chung Hdi<br /> trUdng hgc ma d dd ngUdi ta dgc bang tie'ng giao. Tuy nhien, IQ khach dUdc biet den<br /> Tay Ban Nha va mud'n rang cudn sach ma nhieu nha't thdi Trung cd chinh la Marco<br /> ngUdi ta dgc se la cud'n truygn ve Ddn Ki- Polo, ngQdi ma cau chuyen ve chuyen di<br /> hd-te. vdng quanh Trai dat ciia ong vao cud'i the<br /> Y tudng cua Cervantes sii dung cud'n Ki- ky XIII theo cac tuyen thUdng mai Au-A da<br /> hd-te lam sach giao khoa da dUdc thiic hien trd thanh ngudn cam hQng cho khat vgng<br /> tai cac trUdng ndi tieng Tay Ban Nha. Cac cua Cristobal Coldn.<br /> giao vien chau Au da cd cud'n Lich sit Cac tuyen dUdng bg va dUdng thiiy cua<br /> nhdng dieu ddng lUu y nhdt, cac nghi le va chau Phi, chau A va chau Au la ndi lUu<br /> tap quan ciia Dai Vudng qud'c Trung hoa thdng hang hda, kie'n thQc va y tUdng.<br /> cua Juan Gonzalez de Mendoza xuat ban Ngoai ra, chung cdn la con dudng quan<br /> nam 1585 va cho tdi cud'i the ky dd da dUdc trgng de trao ddi thUc vat, dgng vat va<br /> dich ra ba mUdi ngdn ngQ chau Au. NhQng m I m benh. Cac mdi quan he qua lai nay<br /> sach tham khao nay va van hgc da chi ra sau hang the ky da tao ra mot thUc the vi<br /> r i n g vao the ky XVI nhQng ngUdi chau Au khuan lam cho cU dan cl ca ba chau luc cd<br /> da y thQc mgt each rat nhay ben tam quan dUdc sQc de khang miln dich vdi mgt sd<br /> trgng cua Trung Hoa trong dia kinh te ciia, benh. Tren thiic te, vao cuo'i thdi Trung cd,<br /> thdi ky dd. d chau Au da xay ra "tran dich Den", hSu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> • GS. TrUdng Qud'c te hgc - Dai hgc Thai Binh Dudng (California-Hoa Ky)<br /> Phi-lip-pin va toan cau hoa lan dau tien 55<br /> <br /> <br /> qua cua sU lan truyen vi khuan theo cac dan da dd chet sau dd la hau qua cua mdi<br /> con dudng Au-A. Sd ngUdi chet qua nhieu quan he qua lai giQa cac benh tat mdi va cu<br /> vao the ky XIV da gay ra nhQng hau qua sdc do sU pha huy cua nen kinh te va cac td<br /> dia chfnh tri rat quan trgng bdi vi ngUdi ta chQc xa hgi ciia thd dan.<br /> chd la nd danh da'u cham het cho De qud'c Ngoai benh tat, nhQng ngudi di chinh<br /> Mdng Cd, thiet lap trieu nha Minh d Trung phuc cdn mang den chau My cac loai dgng<br /> Hoa va la cd hdi dia chfnh tri de cung cd'cac vat va thilc vat mdi. Se khdng the hieu ndi<br /> nha nUdc ma cac de qud'c chau Au da thanh sii tie'n hda cua lich sQ chau My neu nhU<br /> lap. Rd rang r i n g viec nhQng ngUdi Bd Dao khdng cd ngUa, bd, cQu, mia dudng, bdng<br /> Nha den An Do Dudng va Thai Binh DUdng vai, lua my, cay cd mui va rat nhieu cac<br /> lap nen cen dUdng Mui Hao Vgng va dat loai khac. Su "trao ddi cua Cd-ldng" da cd<br /> nen tang cho cac de qudc tUdng lai la Bd the thUc hien vi tQ nam 711, ban dao Iberia<br /> Dao Nha, Ha Lan va Ajih. NhUng nhQng da dUdc phUdng Tay ggi la sU "trao ddi ciia<br /> ngUdi mdi den da gap nhQng nen kinh te cdc Abasidas" (vUdng trieu Hdi giao) ma<br /> cdn hung manh hdn ca cac nen kinh te nhieu the ky sau dd da tie'p tuc xuyen qua<br /> chau Au va hg da tham gia vao mang lUdi Dai Tay Dudng va chuyen di dau tien vdng<br /> trao ddi thudng mai dUdc thiet lap trong quanh the gidi xuyen qua Thai Binh Dudng<br /> nhieu the ky ma trong dd hg da khdng thUc vdi sU "trao ddi ciia Magallanes". Ddng thdi<br /> hien dudc vai trd ba chu cho den tan the ky vdi cac loai dgng, thUc vat va vi sinh vat<br /> XIX. mdi den chau My, cac gid'ng cua chau My<br /> nhu khoai lang, ngd, lac, khoai tay, ca cao,<br /> Mgt bien ddi Idn trong lich sQ nhan loai<br /> dt cay, thud'c la va rat nhieu san pham<br /> (Citar Crosby va. Pleistocene) la viec Coldn<br /> khac da anh hudng mdt each cd ban den<br /> den dUdc chau My va nhanh chdng chinh<br /> dan cU cua chau Phi, chau A va chau Au.<br /> phuc Me-hi-cd va de che Inca. Vice chinh<br /> phuc chau My la ket qua cua hai yeu td cd Tiep theo sU chinh phuc chau My, the<br /> ban: thQ nhat la cudc each mang quan sU gidi tiep tuc thay ddi thdng qua viec budn<br /> dUdc b i t d i u tQ cudc chien tranh Granada ban cac kim loai quy cua chau My. Cu the<br /> chd'ng lai nhQng ngQdi Hdi giao va quan la, bac cua Me-hi-cd va Pe-ru: trong nhQng<br /> trgng hdn nQa la cai ggi la "sU trao ddi cua nam tQ 1500 den 1800, chau My san xuat<br /> Co-long". NhQng can benh ma nhQng ngUdi khoang 80% bac cua the gidi. Cung nhU Co-<br /> Tay Ban Nha va chau Phi mang tdi The long va cac nha di bien sau nay, hg da sii<br /> gidi Mdi (chau My) da gay ra nhQng hau dung cac kien thQc cdng nghe va dia ly<br /> qua vd cung tan khd'c cho cac de che At-te- dUdc tich luy trong nghe danh ca va di bien<br /> ca (]VIe-hi-cd) va Inca (Pe-ru). TrUdng hdp cua vung Dia Trung Hai va Dai Tay DUdng.<br /> cua Me-hi-cd, benh dau mua da lan rdng Tay Ban Nha cQng da tiep thu dUdc cdng<br /> trong quan linh bad ve Tenochtitlan va da nghe tu cac me bac ciia DQc va cac vung md<br /> lam tan tanh sU chd'ng cU cua quan At-te- khac cua Trung Au, cu the la khai thae kim<br /> ca trudc cac ddi quan cua Hernan Cortes. loai quy thdng qua viec pha trdn vdi thuy<br /> Khi Francisco Pizarro b i t sd'ng Hoang de ngan. Rat may cho de che Tay Ban Nha la<br /> cua Inca la Atahualpa thi Pe-ru da chiu cac md'thuy ngan cd trQ lUdng Idn nhat the<br /> nhQng tran dich b i t ngudn tQ sQ hien dien gidi lai n i m d Huancavehca (Pe-ru) va<br /> cua nhQng ngUdi di chinh phuc. Mdt sd Idn Almaden (Tay Ban Nha). Ngeai ra cac vua<br /> 56 Rghien cmi Lich sit. s612.2009<br /> <br /> Tay Ban Nha cdn dudc khai thae md Idria viet vao giQa the ky XVII rang: "Trung<br /> n i m tren vung dat thugc Ao (nay thudc Hoa, ndi ngUdi ta xudt bgc sang nhieu nhdt<br /> Slovenia). Trong cac the ky XVI, XVII va vi bgc d day cao gid nhdt, bgc chay ve dd<br /> XVIII, de che Tay Ban Nha da tQng la nha nhu ve trung tdm cua minh bdi vi tdt cd bgc<br /> san xuat bac Idn tren the gidi. Theo nha sii tren trdi dd't deu hdnh hUctng ve day". Sii<br /> hgc Carlo Cipolla: chenh lech ve gia tri ciia bac tai chau Au va<br /> Trung Hoa da k h i n g dinh dieu dd. TQ nam<br /> TrQ cac trao ddi giQa Me-hi-cd va Phi-<br /> 1592 den giQa the ky XVII vang da dUdc<br /> lip-pin, thUdng mai the gidi trong the ky<br /> trao ddi b i n g bac d Quang Ddng theo ty le<br /> XVI va XVII cd the ta mgt each tdm tat nhu<br /> 1/5,5, trong khi dd tai Tay Ban Nha ty le la<br /> sau: mgt lUdng bac Idn dUdc due thanh tien<br /> 1/12,5-hoac 1/14 "dieu dd chQng minh ring<br /> xu hoac thdi dUdc chuyen tQ Me-hi-cd va<br /> gia tri cua bac d Trung Hoa cao gap ddi so<br /> Pe-ru ve Tay Ban Nha va tQ dd tda di cac<br /> vdi d Tay Ban Nha".<br /> nUdc chau Au. TQ chau Au, phan Idn so'bac<br /> nay lai dich chuyen sang phUdng Ddng de Trdng mang ludi trao ddi toan cau nay,<br /> rdi n i m lai d An Do va Trung Hoa. Theo Phi-lip-pin da trd thanh ciu nd'i triic tiep<br /> chieu ngUdc lai, mdt lUdng cac san pham giQa nha Minh va cac nUdc thugc dia ciia<br /> ciia chau Au dUdc chuyen sang chau My. Tay Ban Nha d chau My. Viec thanh lap<br /> Manila nam 1571 la sii khdi dau ciia giai<br /> Su xua't hien tQ the ky XVI ciia mgt thi<br /> trUdng toan cau ve hang hda tien te (vang, doan dau tien cua nen kinh te toan cau,<br /> bac, ddng va cauri (nhQng manh vd dc dung dieu ma ngay nay chung ta ggi la toan cau<br /> lam tien te)) da ve nen mgt tUdng lai day y hda. Phi-lip-pin da tham gia mgt each tfch<br /> nghia ve sii trdi day ciia xa hgi toan cau. cUc vao dudng day kinh te chau A khi<br /> Trong khi cac cauri ciia Maldivas dUdc chd nhQng ngQdi Tay Ban Nha dat chan den.<br /> tdi Lisbon va Luan Ddn, ddng ciia Nhat Hang xuat khau cua hg chii yeu la cac san<br /> Ban lai canh tranh vdi ddng Thuy Dien tai pham tQ rQng va dai dUdng. Ddi lai, nhQng<br /> Am-xtec-dam. NhUng kim loai chii chdt ngudi Phi-lfp-pin nhap cac san pham cua<br /> trong cac he thd'ng tien te thdi hien dai lai Nhat Ban va Trung Hoa. Thdng qua nhQng<br /> la bac. Nha Minh la de che can nhieu bac ngUdi Bd Dao Nha, hg nhan dUdc cac san<br /> nha't tren thi trUdng the gidi. Ly do Trung pham ciia An-Dg va budn ban vdi Molucas<br /> Hoa phai dat he thd'ng tien te cua minh (Indonesia), nhQng hdn dao ndi tie'ng ve<br /> tren cd sd la bac la %•! sU sup dd ddng tien san xua't gia vi. TQ the ky XV da tdn tai<br /> giay ciia nha Minh vao giQa the ky XV, tiep mdt quan he mau dich cdn vUdt ra ngoai<br /> theo viec ap dung kieu thud dUdc ggi la gidi han dia ly cua cac q u i n dao dang ngay<br /> "nhat roi duy nhat", trong dd thue dUdc cang phu thugc vao eac thang t r i m cua thi<br /> Cling cd' b i n g each ddng mgt l i n duy nhat trUdng the gidi va la ket qua cua cac moi<br /> va phai nop b i n g bac tring. CQ cho r i n g quan he vdi cac cdng ddng Trung Hoa va<br /> Trung Hoa chiem 1/4 dan so' the gidi vao Hdi giao nhap cQ tai cac vung ven bien.<br /> the ky XVI (hdn 100.000.000 ngUdi) thi cai Viec dua Phi-lip-pin vao trong he thdng<br /> ggi la "the'ky cda bgc" theo Idi cua Richard thue thUdng mai Trung Hoa, nghia la trong<br /> Von Glahn, da cd nhQng anh hudng Idn cac quan he ngoai giao va thUdng mai doi<br /> tren pham vi tean cau. Duarte Gomes de vdi nha Minh, da dien ra ngay sau cac eugc<br /> Solis, mgt thudng gia ngUdi Bd Dao Nha da tham hiem ciia dd dd'c Zheng-He ndi tie'ng<br /> Phi-lip-pin va toan cau hoa lan dau tien 57<br /> <br /> vao d i u the ky XV. Chuyen di cud'i cung viec budn ban cac gia vi va cac san phim cd<br /> cua cac sQ gia Phi-lip-pin tdi Bac Kinh la d i u thdm cua Ddng Nam A. Hang hda<br /> vao nS.m 1424, theo cac tai lieu cua Trung tUdng tu cung dUdc ngudi ta tap trung tai<br /> Hoa. Nam 1565, Miguel Ldpez de Legazpi cac cang Malaca va Atjeh de tQ dd chuyen<br /> da khdng phdng dai khi trong ban tdu thii tdi cac bd bien chau Phi, Bien Dd va Vinh<br /> nhat giii vua Felipe II da khing dinh rang: Pec-sich de rdi sau dd lai dUdc cac doan xe<br /> "chung tdi da den sat cUa va lan can vdi cac chd di Alexandria, Beirut, Cairo va<br /> vUdng qud'c may man nhat tren the gidi Damasco, ndi ma chung se gia nhap vao<br /> nay". thUdng mai cua Dia Trung Hai. Tai cac<br /> tuyen dUdng nay cd sU tham gia cua ca<br /> Cac thudng gia Hdi giao, dUdc ngUdi Tay nhQng ngUdi Tay Ban Nha Hdi giao da tQ<br /> Ban Nha ggi la Moras, da ddng vai trd bd ban dao Iberia sau cac xung dot tai Al-<br /> chinh yeu cho nen kinh te cua q u i n did Andalus va cac cudc chien tranh vdi cac<br /> Phi-lip-pin. Cung theo ban tdu nay, thdng vua Thien Chua giao. NhQng dien hinh cua<br /> tin thudng mai cd dUdc la tQ nhQng thUdng sQ "phat tan thQdng mai" chinh la nhQng<br /> gia nay. Thee hg, nhQng ngQdi Trung Hoa ngQdi biet tieng Tay Ban Nha ma nhQng<br /> va ngUdi Nhat Ban da mang hang hda tdi ngUdi Iberia da gap trong nhQng chuyen di<br /> cac dao Luzdn va Vindoro va nhQng ngQdi d i u tien den chau A. NgUdi dau tien ma<br /> Hdi giao da phan phd'i chung di k h i p quin Vasco da Gama da gap khi tdi An Do da ndi<br /> dao. Mgt ngUdi Tay Ban Nha da ke mdt vdi dng ta b i n g tieng Tay Ban Nha; sau<br /> each ti mi ve mgt lai tau ngUdi Hdi giao, tran phao kich vao Ormuz, nhQng ngUdi Bd<br /> "mgt ngUdi rat kinh nghiem va co nhieu Dao Nha da ke ten mgt ngudi sinh ra tai<br /> kien thQc khdng chi ve cac van de lien quan Granada va nam 1515 da di tren mdt ham<br /> den quan dao Phi-lip-pin ma cdn ca vdi cac ddi tan cdng nhQng ngUdi Bd Dao Nha d<br /> dao Molucas, Borneo, Malaca, Java, An Do Calcuta, hg da gap nhQng ngUdi Hdi giao<br /> va Trung Hoa". Su giau cd cua cac thUdng ndi tie'ng cua Granada va Tuy-ni-di. Nam<br /> gia nay va uy tin ngay cang tang cua cac 1521, chuyen tham hiem cua Magallanes<br /> nghi li Hdi giao da thuc day qua trinh Hdi da cd the giao luu b i n g tie'ng Tay Ban Nha<br /> giao hda q u i n dao. Francisco de Sande da vdi hai ngUdi, mdt d Bdrneo va ngUdi kia d<br /> viet nam 1576 rang nhQng ngUdi Phi-Hp- Tidore, mgt trong cac hdn dao ciia Molucas.<br /> pin "cho r i n g thien dUdng va thanh cdng<br /> trong cdng viec dUdc danh cho nhQng ngUdi Cac cdng ddng ngUdi Dc Thai gdc Iberia<br /> theo tin ngUdng cua nhQng ngQdi Hdi giao ma dan sd da tang dang ke sau cudc true<br /> vung Borneo". xua't nam 1492 cung da ddng mdt vai trd<br /> Phi-hp-pin da tham gia vao mdt trong quan trgng. Cac bQc thQ ciia Ignacio de<br /> cac dUdng day kinh te quan trgng nhat ciia Loyola viet tQ Cairo da den tay nhQng tu si<br /> Thdi Hien dai, cd nhieu thuan Idi nhd mdt ddng Ten d An Do trong mgt thang va vao<br /> ngudi Hdi giad da cung cd cac mang ludi diu the ky XVII, Antonio de Morga da<br /> thUdng mai va cac nha san xuat thdng qua quan sat nhQng ngUdi Bd Dao Nha gUi cac<br /> cac md'i quan he van hda va tin ngUdng trai thong tin tQ An Do ve chfnh qud'c vdi sU<br /> rgng tQ Ma-rd'c den Trung Hoa. William trdng coi cua cac thUdng gia Dd Thai. Trong<br /> Henry Scott da ggi mang quan he nay la cac the ky XVI va XVII, cung nhU hien nay,<br /> "siJ ke't ndi Dia Trung Hdi", cd sd cua nd la thdng tin va canh tranh ngdn ngQ da la<br /> 58 Rghien ciru Lich sii, sd 12.2009<br /> <br /> dieu khdng the thieu trong cac quan he dugc thanh lap, da chQng minh mdt each rd<br /> thudng mai va ddi vdi nhQng ngudi thudc rang b i n chat cua tUdng lai thUdng mai<br /> ban dao Iberia nhQng "phat tan thUdng xuyen Thai Binh Dudng.<br /> mai" cd ngudn gdc ban dao Iberia nam dgc<br /> LUdng vai vdc the hien gia quan lo chau<br /> theo cac tuyen thUdng mai da la mgt sU trd<br /> A de vdi tdi hdn nhieu so vdi hang mang<br /> giup quyet dinh cho giao tiep va nhan den chau My cua cac ham tau Dai Tay<br /> thdng tin. Dudng. Dd sQ Trung Hoa dUdc danh gia r i t<br /> Viec dinh cU cua nhQng ngUdi Tay Ban cao vao the ky XVI tdi mQc Vua Felipe II<br /> Nha da lam ngat quang qua trinh bien ddi da sUu tap den 3000 hien vat b i n g sQ, ke<br /> Manila thanh mgt thanh phd'-nha nirdc Hdi cl tich thu, thdng qua Manila, mdt so'chiec<br /> giao ma, chac chan se banh trUdng tdi p h i n cdc mang mau truyen thd'ng trang va xanh<br /> cdn lai cua Luzdn va cua q u i n dao. Cebu la Id dUdc lam d Jingdezhen, Trung Hoa,<br /> hdn dao d i u tien ndi nhQng ngUdi Tay Ban mang qud'c huy cua Leon va Castilla (cd the<br /> Nha dinh cU va chiem mdt vi tri chien lUdc dUdc sad chep tQ mgt ddng tien xu 1 pe-sd).<br /> tron tuyen dUdng gia vi tdi cac dao Chi trong thdi gian ngan, nhQng ngUdi<br /> Molucas. Tuy nhien, quyet dinh ciia thd Tay Ban Nha da thie't lap dUdc nhQng thay<br /> dan dio Cebu khdng cung cap thUc pham ddi cd b i n trong cac trao ddi thQdng mai<br /> cho hg va bd rugng khdng cay trdng trong cua q u i n did Phi-lip-pin. TrUdc tien, hg da<br /> sudt hai nam da de doa mdt each nghiem cat dQt cac quan he td't dep vdi nhQng<br /> trgng sU sd'ng cdn cua hg. Cong ddng nay da ngUdi Hdi giao d Manila, thay the hg trong<br /> dUdc nhUng ngUdi Hdi giao d Manila cQu va bg may quan ly thanh phd'va lay di vai trd<br /> ban cho hg cac nhu yeu phim. Theo Scott: cac nha phan phd'i hang hda Trung Hoa tai<br /> "bat ky thanh cdng nao ma nhQng ngUdi q u i n dio ciia hg. Su thay ddi nay da khdi<br /> Tay Ban Nha dUdc thu hUdng trong 50 nam d i u cho cuge chien vdi cac thu Iinh Hdi giao<br /> d i u d Phi-lip-pin deu la nhd cd cdng cua phia Nam, nhQng ngUdi tie'p tuc cudc chien<br /> ngudi Hdi giao". Quyet dinh thanh lap Thu cho tdi sau 1898. ThQ hai la hg da dUa vao<br /> dd ciia cdng ddng tai Manila d dao Luzdn cac mang ludi thUdng mai dang tdn tai luc<br /> cung cd nghia la huy bd ke hoach ban d i u dd nhQng so' lugng Idn kim loai quy. Nam<br /> kiem soat viec budn ban gia vi cua cac dio 1573, quan Toan quyen d Me-hi-cd da viet<br /> Molucas vii tiep tuc cac quan he thUdng cho Vua Felipe II thdng bao ve sQ tdn tai<br /> mai da cd trUdc day cua Luzdn vdi Trung ctia cac md vang tren cac hdn dao nhUng<br /> Hca. Cac san pham xuat khau cua hai chi ra rang de budn ban vdi Trung Hoa thi<br /> chuyen tau hang d i u tien trd ve dat chau chu yeu can cd bac: "thQ dUdc d i n h gia cao<br /> My nam 1573, hai nam sau khi Manila hdn bat cQ thQ gi khac". Mgt tu sy ngUdi Bd<br /> <br /> <br /> 448 Ddn g mac vang<br /> 712 Manh lua<br /> 312 Quintal (= 46kg) que<br /> 22 300 Viit dung bing sQ<br /> 11 300 Manh vai bdng vdi gia 2 pe-sd vang mdt manh<br /> 930 A-rd-ba (- 11,5kg) sap vdi gia 15 pe-sd vang/a-rd-ba<br /> 334 A-rd-ba chi bang sdi bong vdi gia tQ 17 den 20 pe-sd vang/ A-rd-ba<br /> Phi-lip-pin va toan cau hoa lan dau tien 59<br /> <br /> <br /> Dao N h a ddng Agustfn t e n la S e b a s t i a n nhQng k h o a n Idi n h u a n thUdng mai len den<br /> M a n r i q u e vdi sU n h a y cam cao do dd'i vdi 100% va 300%, dieu da lam cho Charles R.<br /> cac sU k i e n k i n h te da mieu ta thi trUdng Boxer k h i n g d i n h r i n g : "cd le day la tuye'n<br /> M a n i l a t r o n g nhQng n a m 1637 va 1638: dudng m a n g lai Idi n h u a n cad n h a t trong<br /> ...viee d tren nhUng hdn ddo ndy, rdt gdn thUdng mai qud'c te vdi p h u d n g Ddng".<br /> Trung Hoa, khdng ed mgt mdi dd't ndo tU V i i vdc chfnh la h a n g hda chii yeu dUdc<br /> chd ng den chd kia, hdn mgt tram legua (1 trao ddi vdi bac cua c h a u My. N h u c i u<br /> legua = 5 572m) , cd rdt nhieu td't cd nhiing t h u d n g xuyen cac m a t h a n g nay da kich<br /> gi md Udc mud'n cua con ngUdi md tdi thich nhQng k h o a n d a u t u cua cac thUdng<br /> nhitng diiu td't dep, gidu ed vd chUa tdng gia Me-hi-cd va P e - r u . Tuyen dudng cua<br /> thdy; nhUng niem hanh phiic ndy khdng the t a u chd h a n g hQa h e n nhQng k h o a n d i u tQ<br /> ndi Id nhd vdo cdc dgc tinh cua hdn ddo mdi do chi phi van tai re hdn va ngQdi ta cd<br /> Luzdn, hdn ddo hdm dn nhUng cudc sinh the trd'n dQdc t h u e va cac vu tich t h u nhU<br /> nd, md cdc md d chdu My dd Idm nen vd giti ddi khi da x i y ra vdi bac den tQ Sevilla.<br /> chung den Manila dUdi dgng nhUng ddng N h u n g n h a t la vai vdc c h a u A lai cUc ky<br /> re-an, mui cua nd Idm cho nhdng ngUdi c a n h t r a n h . T r o n g mgt bQc t h u giii cho Vua<br /> Sangleys (nhdng ngUdi Trung Hoa lai Md- Felipe II, mgt vien chQc Tay Ban N h a da<br /> lai hoac Indonesia) hoac ngUdi Trung Hoa giai thfch cac ly do budn ban: "mgt ngudi<br /> phdi them khdt tim de'n, md neu nhU cd the vdi 200 ddng r e - a n co t h e s i m cho vd minh<br /> hg sdn sdng xud'ng dia nguc de kiem ke so du thQ q u i n ao b i n g lua T r u n g hoa nhUng<br /> hdng mdi dUdc mang de'n, de lay di sd bgc vdi 200 pe-sd thi k h d n g t h e lam nhU vay<br /> mong ddi vd de phdi long nhUng ddng re- vdi lua Tay B a n N h a dUdc". Vi vay ma cac<br /> an; vd ne'u nhU vdy, hg hay ndi mdt cdu t i n g Idp giau hdn cung nhQ thd dan (bat<br /> chdm ngdn bdng tie'ng Tay Ban Nha phdt budc p h a i mac q u i n ao) deu d u n g "vii vdc<br /> dm nggng nghiu: Bgc la mdu. cua V i l n Ddng, bdng cua Luzdn hay cua An<br /> Bac t r i n g ciia Tay B a n N h a da trd Do va lua T r u n g Hoa".<br /> t h a n h ddng tien cho ca vung. Vai trd chu<br /> NhQng rao can p h a p ly ap dat cho cac<br /> yeu cua bac, theo nhU Idi cua M a g a l h a e s<br /> chuyen t a u h a n g di Phi-lip-pin, ngUdc ddi<br /> Godinho thi T r u n g Hoa d a n h a n cac ddng<br /> thay, lai gdp p h i n cho nhQng Idi n h u a n phi<br /> pe-sd va bac thdi tQ Me-hi-cd va Potosi.<br /> t h u d n g cua chung. NhQng Idi n h u a n p h a t<br /> N h u n g dieu dd c u n g xay r a vdi p h a n cdn lai<br /> sinh tQ c h e n h lech gia cua bac va ban h a n g<br /> cua Ddng A, vdi nhQng n h a b a n h a t tieu tai<br /> Indonesia, vf du, hg thUdng ddi nhQng hda cdn dUdc cdng t h e m cac Uu the ddc<br /> ngudi H a lan, P h a p va A n h t h a n h toan quyen, do t i n h c h a t h a n che ciia thi trUdng.<br /> b i n g cac ddng r e - a n b i n g bac. Theo Reid: Cac chi phi v a n tai, trUc tie'p cung nhU gian<br /> "nhQng ddng tien T a y B a n N h a nay t r e n tiep, cung dUdc trd gia mdt each chinh thQc.<br /> thiic te da trd t h a n h ddng tien qudc te cua Ngoai ra, cac c h u y e n t a u h a n g h i u nhU deu<br /> khu vuc D d n g N a m A t r o n g nUa d i u cua d u n g n h a n cdng t h d d a n , d u n g gd va sdi<br /> the ky XVII". Viec tiep can t r u e tiep vdi bac cua P h i - h p - p i n . Ngoai ra, ddi vdi nhQng<br /> Me-hi-cd va P e - r u d a dUdc ngUdi t a cho ngudi Me-hi-cd va P e - r u , chuyen t a u h a n g<br /> r i n g n h Q n g ngQdi T a y B a n N h a da kiem da bd s u n g chd m a u dich Dai Tay Dudng<br /> dQdc q u a cac c h u y e n t a u h a n g ciia M a n i l a mdt cd hdi nQa de iQu t h d n g tien te cua<br /> 60 Rghien curu Lich six, sd 12.2009<br /> <br /> minh: "\1 hg cin tai dau tU nhanh chdng de cua cac tau chd hang va ciia cac thuyen be<br /> cd nhQng Idi nhuan mdi, kha nang nhan khac, trong luc dd hg van bi lam dung phai<br /> dudc hang cung cap tQ phQdng Ddng ddi vdi lam cac cdng viec cUc nhgc va bat budc phai<br /> hg la mgt cd hdi tuyet vdi". MQc thue ap ban ndng san. Tuy nhien nhQng ngQdi Phi-<br /> dung thap vi viec gian lan dien ra tren tat lip-pin cung da tham gia vao thQdng<br /> cl ciic hoat dgng ctia day chuyen. NhQng trudng nhd nhQng kien thQc ve thi trUdng<br /> ngudi Trung Hoa ddng gdi lua vdi sd'lUdng ciia hg va da lam cho nhQng ngUdi Tay Ban<br /> Idn hdn rat nhieu so vdi quy dinh cho mdi Nha p h i i than phuc. Nam 1567, Miguel<br /> "thung hang", nghia la ddn vi khd'i lUdng Ldpez de Legazpi da gui cho Vua Felipe II<br /> tai cua tau. Ve phan minh, cac sy quan va mdt cai can nhu mdt minh chQng cho sU lo<br /> thuy thu cung phan khdi cdng tac: hg chat lang ve mQc do chinh xac trong cac trao ddi<br /> day hang len tau tdi mQc cd the gay nguy vdi cac t h i n dan tQdng lai: "de DQc Vua cd<br /> hiem cho sU an toan, hg thao cac khau dai the thay r i n g nhQng ngUdi nay cUc ky ky<br /> bac, mang theo it nudc nhat, hg tinh den ludng can than trong cac quan he ciia<br /> lay them nudc mUa trong sudt hanh trinh, minh". Theo Pedro Chirino d ban Tau nam<br /> hg cdn keo theo nhQng chiec xudng chd day 1600: "hg da va dang la nhQng ngUdi rat<br /> hang hda va chat them hang dgc theo hanh thdng minh va khee leo trong ddi xQ, hdp<br /> trinh tQ Manila den Embocadero, cQa bien. ddng, mua va ban, thuc dung cho bat ky<br /> mgt trang trai nao, cho ddng rugng va chan<br /> Cung nhu cac xa hgi khac cua Dong nudi ciia cac trang trai dd va ngUdi ta phai<br /> Nam A, Phi-lip-pin da duy tri dUdc so' dan ngac nhien ve do chfnh xac ciia hg trong<br /> ddng dao tap trung d thanh thi do cd thQa cac giao dich budn ban ke ca vao ban dem<br /> lua gao va nhd vao van tai bien va sdng, re va ngay sau khi vQa ud'ng rUdu: "neu nhU<br /> hdn nhieu so vdi van tai dudng bg, dUdc sQ de nghi hg mua hay ban thQ gi dd, hg<br /> dung cho thUdng mai dia phUdng cQng nhu khdng chi khdng lung tung trong giai quye't<br /> thUdng mai vdi nUdc ngoai. Ddng bang ma cdn p h i i can vang hay bac de tfnh tien<br /> trung tam cua dao dudc ddng Sdng Ldn tUdi (rat phd bien d cac nUdc nay va \n vay mdi<br /> mat cho hai vu lua mgt nam, cung cap ngUdi deu mang theo qua can trong tui) va<br /> lUdng thQc cho Manila tQ Lloco, cho hg can het sQc can than, tay khdng he run<br /> Molucas va Mindanao tu dao Panay tai va cung he sai lech chut nao".<br /> xTing Visayas. Ngoai ra, trong trUdng hdp<br /> thieu gad, cac vu thu hdach khoai lang cho NhQng ngUdi Tay Ban Nha tap trung d<br /> phep ngan nan ddi lan rgng trong khi ca vi trf chien lUdc chd thudng mai. NTiQng<br /> rat nhieu se bd sung dam cho bua an. Theo \'iang dat rgng cua q u i n dao n i m ngoai tam<br /> Idi ctia Morga: "... cd rat nhieu ca d bien va kiem soat cua cac vien chQc va cac nha<br /> sdng, bad gdm dii loai ca nudc nggt va nUdc truyen dao Tay Ban Nha, dac biet la vung<br /> man ma ngUdi ta an hang ngay". Mindanao va cac \Ting nui. TQ Mindanao<br /> Phi-lip-pm cung la mdt su trd giup va Zulu, cac thu linh Hdi giao gay rdi cac<br /> quyet dinh cho thUdng mai thugc dia ve tai vung lanh thd n i m dudi quyen cai tri ciia<br /> nguyen va nhan lUc. Luzdn da cung cap go ngudi Tay Ban Nha. Cung nhU vay nhQng<br /> chat lUdng cao cho cac xQdng ddng tau, sdi ngUdi dUdc ggi la "Igorrotes" thugc day nui<br /> va vai lam budm va cac loai day cua tau. phia bic cua Luzdn, Phi-lip-pin, da chan<br /> Cu dan ctia hg la mgt p h i n thuy thii doan dQng dudc nhQng ngUdi Tay Ban NTia, du<br /> Phi-lip-pin va toan cau hda lan dau tien 61<br /> <br /> <br /> r i n g hg da biet ve nhQng md v a n g d dd: "... chac c h i n hdn la d n h a cua hg". Hg chi lay<br /> t a u h a n g r a t khd k h a n mdi den dUdc, lUdng viing tdi t h i e u c i n thiet de m u a h a n g<br /> k h d n g h e cd bao trUdc". Cd nhQng k h i n g hoac ddng t h u e , gay r a nhQng Idi chi trich<br /> dinh ve sU tdn t a i cua cac md d nhQng ndi cua cac vien chQc va cha dao ve "sU vd cam<br /> khac t r e n cac d i o : d a n b i n dia cd r a t nhieu tu n h i e n " cua hg, dieu mil phd vUdng d Me-<br /> vang m a theo Morga: "mdt ngudi p h a i r a t hi-cd da t h a n phien trong t h u giii cho<br /> ngheo va khd'n k h d mdi k h d n g cd day Felipe II n a m 1573 r i n g : "thd dan chi<br /> chuyen, vdng deo t a y va k h u y e n tai b i n g k h i n g d i n h r a n g k h i nao hg c i n vang thi<br /> vang". P e d r o Chirino, mgt cd dao ddng Gie- cac md d g i n thdi". Chi'nh quyen cung da<br /> su cung da de cap den dieu dd khi ndi ve lam mdt c h u t de cai t h i e n tinh t r a n g d cac<br /> nhQng ngUdi Phi-lfp-pin nhU: "NhQng md, mgt p h a n la vi t a p t r u n g vao cac md la<br /> ngQdi, mac du ndi c h u n g k h d n g p h a i giau sU bQ d i p rieng cho thUdng mai, nhU cha<br /> lam, n h u n g hg dQng q u a n ao b i n g lua va Francisco Colin hay Antonio de Morga da<br /> bdng va m a n g cac dd vat b i n g vang, khdng de xuat. N h u vay, vao giQa the ky XVII da<br /> chi cac m a n h t r a n g trf va k h u y d q u i n ao cd nhQng chinh sach kich thi'ch t h u e q u a n<br /> ma cdn cd cac day c h u y e n r a t dep, cac va "ngUdi ta da giam t h u e d a n h vao vang<br /> k h u y e n tai, n h a n , deo d i y cd, day tai, tay tdi "20 h a y 15%" n h u n g rdi da t h a t bai,<br /> va c h a n , d a n dng cung n h u dan ba". Vao theo mdt nha t r u y e n dao", "vi khdng biet<br /> cudi t h e k y XVII, t o a n q u y e n Phi-lip-pin da each liim t a n g t i n h t h a m lam cua thd dan".<br /> tinh gia tri s i n x u a t dia phUdng va, theo T r e n thUc te', khi nhQng ngQdi Tay Ban<br /> thdng t i n cua Gemelli C a r r e r i , k h o a n g gan N h a den dUdc cac md M a s b a t e d Visayas -<br /> nhQng hdn dao cd n h i e u v a n g n h a t - thi<br /> 200.000 pe-sd m a n h u n g ngUdi b a n xii da<br /> dan b a n dia da bd r a di h e t rdi.<br /> khai t h a e ma "khdng c i n den lua hoac t h u y<br /> ngan". NhQng ngUdi Phi-lfp-pin da d u n g so' Ngoai b u d n b a n b a n g bac va viing (ma<br /> vang n a y de b u d n b a n vdi nhQng ngudi p h a n r a t ldn la s a n g An Do), nhQng ngQdi<br /> ngdai qud'c. Phi-lip-pin da tiep tuc x u a t k h a u cac san<br /> p h a m t r u y e n thd'ng cua m i n h . Hg x u a t vd<br /> NhQng ngUdi d a n m i e n nui cd q u a n he<br /> dc (Cypraea moneta) s a n g cac nUdc Ddng<br /> thUdng m a i tUdng trUng vdi nhQng ngUdi<br /> N a m A n h u Xiem, C a m - p u - c h i a va Malasia<br /> Phi-lfp-pin d dudi xudi t h d n g q u a viec ban<br /> de d u n g lam tien "nhU d T a n Tay Ban N h a<br /> vang, s a p va cac s a n p h a m k h a c cua rQng.<br /> vdi cac h a t cacad" theo sU g i i i thfch cua<br /> Antdnid de M o r g a da n h a n m a n h : mac du<br /> Morga. Benito L e g a r d a da chi ra r a n g da cd<br /> hg k h d n g t i n h che v a n g mdt each hoan<br /> toan, c u n g k h d n g l a m h o a n chinh, hg da cac q u a n h e vdi C a m - p u - c h i a tQ n a m 1594,<br /> m a n g c h u n g den mdt sd ndi d Llocos de ddi vdi Ddng dUdng n a m 1596 va vdi nUdc Xiem<br /> lay gao, ldn, t r a u , c h a n va cac thQ c i n d u n g n a m 1599; "nhUng viec b u d n b a n nay chUa<br /> khac. NhQng ngudi d Llocos tinh che h o a n bao gid ldn hoac t h a t deu dan". CQng cd the<br /> toan v a n g va dUa c h u n g p h a n phdi tren ndi n h u vay vdi An Do. N a m 1644 con tau<br /> k h i p t r a i d a t . NhQng ngUdi Phi-lip-pin Seahorse da tdi M a n i l a theo lenh cua<br /> khac cQng xQ ly v a n g nhUng t r a n h dUa British East India Company (Cdng ty Ddng<br /> t h d n g tin ve n h Q n g ndi cd md v a n g vi sd An Anh) chd mdt c h u y e n bdng va da md<br /> r i n g n h Q n g ngUdi Tay B a n N h a se chiem d i u cho mgt m a u dich h a n che vii p h a n t a n<br /> het v a n g . "Hg ndi r i n g v a n g n i m d dudi d a t giQa An Do va P h i - l i p - p i n b a t d i u t a n g<br /> 62 Rghien ciru Lich sit. sd 12.2009<br /> <br /> trUdng tQ nam 1674 nhQng chUa bao gid trd Sii hien dien cua Tay Ban Nha da lam<br /> thanh quan trgng vi cac tau chau Au bi cho so' ngUdi ngoai qud'c den Phi-lfp-pin<br /> cam vao Manila va chi dUdc vao khi mang tiing them. NgUdi ta d i n thanh lap cac<br /> cd A chau nhu dii xiy ra vdi 4 con tau cua cdng ddng Ddng Nam A, den tQ Hdi An,<br /> Elihu Yale, ngUdi ma ten dii dUdc dat cho Phnom-penh va A-yut-tha-ya. NhUng cdng<br /> mdt trUdng Dai hgc cd uy tin ciia My. ddng chfnh van la ngUdi Hoa, chii yeu den<br /> tQ Fujian. Cung vdi thUdng mai dudng<br /> Vdi Nhat Ban thUdng mai cd manh me bien, hg d i n nam giQ vai trd phan phd'i<br /> hdn mac du sdm bi ngat quang. Thee Pedre ndng s i n va thiiy san tdi mQc ma tap doan<br /> Chirind, Phi-lip-pin da xuat khau da hUdu, Tiiy Ban Nha p h i i phu thugc vao cdng viec<br /> rUdu cg vii ngudi ta cdn biet de'n mgt so' vd cua hg, nhu thay ddng Domingo Salazar da<br /> cd mciu nau, khdng rd ngudn gd'c mil Nhat phai cdng nhan vao nam 1590 khi chQng<br /> ban dung de bao q u i n tra, da dUdc ban vdi minh cho Vua Felipe II rang nhQng ngQdi<br /> gia rat cao. Phi-lip-pin cQng nhap lua mi, thd thu cdng Tay Ban Nha khdng cdn lam<br /> bdt nghien, cac kim loai, ni-trat kali, vu viec nQa: "cac nghe cd khi cua nhQng ngUdi<br /> khi vii bac ma theo bao cao ciia Juan Tay Ban Nha da dQng cl rdi". Thay ddng<br /> Pacheco Maldonado vao khoang nam 1575, nay da ta chi tiet va dam bao r i n g nhQng<br /> ngitdi ta ddi b i n g viing. Gang Manila dii la ngudi Hoa dii dam nhiem viec xay dQng<br /> ndi nhQng ngudi Nhat Ban mua viing va nhii cUa, ke ea nen cdng nghiep lam ngdi va<br /> ban hiing hda, vii cung la ndi hg ddi bac lay gach; hg giQ khau nhap khau bdt my tQ<br /> lua Trung Hoa. Dieu nay da gay ra sU p h i n Trung Hoa vii liim biinh my, ngoiii ra cdn<br /> ddi tu phia Macao vi lo sd r i n g dieu dd se cung cap ban chiu: "hg vd cung phu hdp,<br /> liim ha gia lua d Nagasaki. Tong cdng, khi mdt ngUdi khdng cd tien de tra tien<br /> trong nhQng nam 1586 de'n nam 1635 da cd banh my che hg, hg cho chiu va rat nhieu<br /> khoang 95 tiiu Nhat Ban den Phi-lfp-pin, binh linh da an chiu nhu vay cl nam trdi"<br /> nhUng tQ dd viec kiem soiit thUdng mai dd Ong ta cdn ndi them: "Va dieu ldn nhat duy<br /> Tokugawa thiet liip da liim tan vd sQ trao tri cho thanh phd' niiy la ca ma nhQng<br /> ddi. ngUdi Hda nay mang den ban", dng cung<br /> dam bao, sau nay Chirine vii nhQng ngUdi<br /> Budn ban nd le lii mgt hinh thQc khac ma<br /> khac cung dii lap lai ring: "thanh phd dUdc<br /> Phi-lip-pin dii dQa viao thUdng mai the gidi.<br /> cung cap diy du nhu lii d Madrid hay<br /> NhQng ngQdi Bd Dao Nha da ban nd le chau<br /> Salamanca".<br /> Phi, nhQng ke ngoai dao cua Nam Phi va<br /> nhQng ngUdi Ghi-ne. Tai Acapulco ngUdi ta<br /> NgUdi ta da giai quyet cac xung dot<br /> cung da ban cac nd le dugc chd tren tau<br /> thudng ky vdi cdng ddng ngUdi Hoa mdt<br /> hang vdi giii ma ngUdi ta dat ra nam 1626 la<br /> each nhanh chdng nhd sU quan tam cua ca<br /> 500 pe-sd/nd le. Sd'lUdng nd le cung dang kd;<br /> hai phfa de cung quay lai mdi quan he cdng<br /> ddi vdi nhQng ngUdi da den vii da nau<br /> sinh. Mdi cudc ndi day cua nhQng ngUdi<br /> chuyen ddi, nhii thd Manila dii thanh lap<br /> Hoa nay (1603, 1639, 1662 va 1686) deu<br /> Gido xU cua nhUng ngUdi da ndu tU do vd<br /> keo theo sau dd mdt thdi ky suy thdai kinh<br /> nhUng ngUdi no le, treng khi nhQng giad dan<br /> te tUdng dd'i n g i n nhu da xay ra vao nam<br /> ddng Ten da td chQc cho hg 6 hgi ai hQu.<br /> 1603, mac du da tan sat h i u nhu hoan toan<br /> Phi-lip-pin va toan cau hda lan dau tien 63<br /> <br /> <br /> nhung chi sau dd hai nam, nam 1605 da lai diu tu va thudng gia tQ Me-hi-cd, Macao,<br /> cd 8500 ngudi Hoa d Manila va lan can. Malaca va Molucas. TQ viec kiem tra tai<br /> san cua anh ta ngUdi ta cd the suy ra<br /> ThQ da nudi nhQng ngUdi Tay Ban Nha<br /> ngudn gd'c va t i m quan trgng cua cac hang<br /> d Phi-lip-pin chinh la viec budn ban cua<br /> hda mil cac chuyen tau hiing da van chuyen<br /> cac chuyen tiiu hang. Cac du an chinh phuc<br /> trong nhQng nam dd. Nhin vao tam quan<br /> Trung Hoa va cac chuyen tham hiem sang<br /> trgng ciia Manila, lua thd va vai vdc da<br /> Cam-pu-chia va Thai Lan da khdng dat<br /> chiem tdi 89% so' tai san, sau dd tdi vang,<br /> dUdc chut ket qua nao. Viec chiem ddng<br /> gia vi, nd le, hdng nggc va kim cUdng. Cac<br /> Formosa (Dai Loan) tQ nam 1626 den 1642<br /> vien hdng nggc va kim cUdng niiy lii mdt<br /> chi mang muc dfch bao ve cac tuye'n dudng<br /> hinh thQc chuyen vd'n di xa mdt each tUdng<br /> chd cdi den Manila, canh khu dinh cU ciia<br /> dd'i de dang va kin dao. Tuyen Thai Binh<br /> ngUdi Ha Lan mil hg da bd di.<br /> DUdng da la con dUdng du phdng cho cac<br /> Cac thUdng nhan Manila vdi sU tiii trd tau Bd Diao Nha de chd kim cUdng sang<br /> cua ngUdi Hda vii Nha thd, ddng vai trd chau Au mac du tQ giQa the ky XVII,<br /> nhu nhQng cdng ty bio hiem hang hai va nhQng ngUdi Kitd Mdi da bat diu sU dung<br /> trong nhieu trudng hdp chinh cac thUdng nhQng con tau cua British East India<br /> gia Me-hi-cd vii Pe-ru da cu ngudi ciia Company de van chuyen dii quy.<br /> minh den de true tiep mua hang tai dd.<br /> NhUng h i u nhu khdng cd tai lieu tU nhan Cac till lieu lii;n quan ddn Diogo<br /> nao ve cac thUdng gia vii sU mieu ta cua cac Fernandez Vitoria da xep Phi-lip-pin vao<br /> phdng sU chi la chung chung, vi vay mil rat mdt mang ludi trao ddi hang hda va dau tU<br /> dang neu la trudng hdp cua mgt ngUdi Kitd rac rdi bao trum mgt phan ldn cua hanh<br /> Mdi, Diogo Fernandes Vitoria d Manila tQ tinh. Cac nhdm thUdng gia va "cdng ddng<br /> nam 1580 den 1598, bi tda an di giao Me- thudng mai Do Thai" cung nhU nhQng<br /> hi-cd tuyen an vii James C. Boyajian da ngudi Kitd Mdi, da tham gia vad viec budn<br /> nghien cQu cac boat ddng cua anh ta. ban nd le, dau tU vao thUdng mai chau A va<br /> chuyen cac s i n pham sang chau Au. Cung<br /> Fernandes Vitoria da tQ Manila dau tU<br /> cdng tac vdi cac thUdng nhan cua cac hdi<br /> vao Me-hi-cd, Bra-xin va ciic nUdc chau A.<br /> qudc gia vii tdn giao khac nhau, cac td chQc<br /> Mac du ngudn Idi nhuan chu yen ciia anh<br /> cua thUdng gia nay da chgn nhQng tuyen<br /> ta la cd tQ bac cua Me-hi-cd, anh ta ddi nd<br /> dudng thUdng mai cd Idi nhat va tranh tdi<br /> lay hang Trung Hoa rdi giii sang Pe-ru,<br /> Me-hi-cd vii Ca-ri-be. NhQng nhan vien mQc tdi da cac quy dinh cua nha nUdc. TQ<br /> ngUdi Hda cua anh ta mua lai d cac hdi chd nam 1620, nhQng ngUdi Kitd Mdi vung<br /> d Quang Ddng de rdi cac thuyen Nhat Ban Sevilla bat d i u d i u tu vao tau chd hang<br /> van chuyen chung den Manila. Cac nhan chd Manila do cac trac trd vdi Carreira da<br /> vien thudng tru gUi ve cho anh ta gia vi tQ India ciia Bd Dao Nha. TrUdng hdp cua<br /> cac dao Banda va Ambon thudc Molucas va Antonio Martins d'Orta nam 1629 da nhan<br /> cac san pham cua Coromandel, Ceilan, tai Sevilla 200.000 cru-za-dd bing nggc<br /> Mien Dien, Thai Lan vii p h i n cdn lai ciia trai Trung Hoa, hd phach va xa hUdng.<br /> quin dao Indonesia tQ Malaca. NhQ vay, Ngoai ra, nhQng ngUdi Kitd Mdi d Manila<br /> khi tich thu tiii san, Tda di giao da tim cdn quan he vdi nhQng ngUdi d Macad va<br /> thay nhQng khoan tien dUdc gUi tQ cac nha An Do. Vao the ky XVII hg chua biet ke<br /> 64 Rghien cmi Lich sii, sd 12.2009<br /> <br /> toan nhu Diogo Fernandez Vitoria; tuy khdng cho hat va ludn phai mang hat gidng<br /> nhien, ngUdi ta biet rang cic thUdng gia tQ Castilla, Trung Hoa hoac Nhat Ban<br /> nay da gUi tdi chau A it nhat la 450.000 den". Ngoai ra cac cay nay da dUdc van<br /> cru-za-dd, khoing 360.000 pe-sd, Udc tfnh chuyen cung eac kien thQc sinh hgc da cd<br /> vao khoang mdt phan ba so vd'n ma Bd Dao dQdc d chau My: "nhQng loai cay den tQ Tay<br /> Nha da d i u tU trong nhQng thap ky dd. Ban Nha Mdi (chau My) dUdc giii tdi cac<br /> hdn dao vdi lai lich day du ve cdng dung,<br /> Cac chuyen tiiu hang cung da tao nen<br /> dac tfnh va cac dac diem". Vi du, cay di da<br /> nhQng thay ddi quan trgng den mdi trudng<br /> trd thanh mdt loai "cay cin thiet trong<br /> ma trong nhQng nam gin day da nhan<br /> nhQng thdi ky ddi kem". Dieu dd cQng xay<br /> dUdc su quan tam ngay cang tang cua cac<br /> ra tQdng tii vdi cac loai dgng vat. NhQng<br /> nhii sU ky. Dd'i vdi van de dd, cin phai phan<br /> ngQdi Tay Ban Nha da dQa bd tQ chau My<br /> biet hang cua cac chuyen tau dd, nhU<br /> va Trung Hoa tdi va da phat trien tai cac<br /> Benito Legarda da lam, giQa sd' hang da<br /> trang trai ldn cua cac cd' dao tai quin dao,<br /> dQdc ghi chep va cac gia vi ma gia tri tien<br /> ndi ngUdi ta cung dUa trau da dUdc thuan<br /> te cua nd gan nhu b i n g khdng. Viec du<br /> hda cua Trung Hoa vao va IQa, ngiia, la<br /> nhap cac loai thUe vat ciia Me-hi-cd va<br /> cung vay. Vao thdi ciia Morga ngUdi ta cdn<br /> Trung My vao da cd mgt tam quan trgng to<br /> du nhap ca nhQng gid'ng ddng thUc vat ciia<br /> ldn ddi vdi tUdng lai, mgt so' trong dd da<br /> Trung Hoa va Nhat Ban. Ngoai ra, viec du<br /> lam giau them bQa an cua ngUdi Phi-hp-<br /> nhap cac loai dgng thiic vat vao Phi-lfp-pin<br /> pin, trong khi nhieu loai cay khac lai cd<br /> da tao ra nhung anh hUdng quan trgng ddi<br /> t i m quan trgng trong thUdng mai va tiii<br /> chinh ctia nhii nUdc. NhQng cay quan trgng vdi lich sU cua Trung Hoa va phan cdn lai<br /> nhat la ngd, thud'c la, dQa sdi, du du, dQa, cua khu vuc. Vao the ky XVII ngUdi ta da<br /> ca tim, san, ca chua, khoai tay va ca phe xuat khau mgt khd'i lUdng dang ke thud'c la<br /> (mang den tQ chau Phi). cua Manila di Batavia va tQ cudi the ky<br /> XVIII nd da trd thanh ddc quyen tao ra<br /> Cac nha viet phdng sQ de qud'c cd ngudn nhQng khoan Idi nhuan khdng Id cho Thii<br /> gd'c tQ cac xa hdi ndng nghiep da y thQc dd. Tai Trung Hoa, cay thud'c la den Phuc<br /> dQdc tam quan trgng ve lau dai cua cac linh Kien vao khoang nhQng nam 1573 va 1569<br /> vUc nay va da dUa cac sU kien nay vae cac de rdi mau chdng lan rdng ra khap ca nQdc.<br /> bai viet cua hg. Miguel Ldpez de Legazpi<br /> da viet chd Vua Felipe II ve cac hat gid'ng Thdi quen h u t thud'c la nhanh chdng<br /> dUa tQ Castilla sang da nhanh chdng ddm gan lien vdi vdi viec tieu thu cac loai ma<br /> hoa ket triii nhanh chdng nhu the nao d tuy khac. Nam 1671 d Batavia ngUdi ta<br /> Cebu. Jose Montero va Vidal cho r i n g cd' da budn b i n cac hon hdp cua thud'c<br /> dao Chirino la ngUdi da dUa cac gid'ng cua phien, thud'c la va c i n sa de san xuat ra<br /> chau Au va chau My vao nen ndng nghiep madak.<br /> dia phUdng. Antonio Morga da neu bat Khoai lang (Ipomoea batatas) la mdt<br /> r i n g neu nhu cac cay luu phat trien td't va loai cii cd t i m quan trgng ldn tren toan<br /> nho cho ba vu thu hoach mdt nam, thi cac chau A. fChoai lang dUdc Jin Chenlung, mgt<br /> cay an qua va d-liu lai khdng phat trien thUdng nhan Trung hoa budn ban giQa<br /> may va nhan xet rang: "tat c l cac loai thUc Phi-lfp-pin va Fujian dUa vao Viet Nam.<br /> vat deu phat trien td't va rat nhieu nhUng Con cua dng ta da tang cho mdt quan chQc<br /> Phi-lip-pin va toan cau hda lan dau tien 65<br /> <br /> dia phUdng vao nam 1594, trung lap vdi tri cua vang va bac tren thi trUdng.<br /> thdi ky ddi vii vi vay nd da nhanh chdng lan Toan cau hda lan dau tien dii la mdt<br /> rdng ra cac vung khac. Khoai lang den Tan hien tUdng dien ra tren k h i p hanh tinh,<br /> Ghi-ne cd the cung tQ Phi-lip-pin vii da giiy khdng cd mdt trung tam Uu tien nao ca.<br /> ra mdt cudc 'Tiung nd dan sd" d vung cao NhQng ngudi My, nhQng ngQdi chau Au,<br /> nguyen cua dao. NhQng ngUdi Tay Ban chau Phi, chau A, khdng phan bipt tang<br /> Nha da du nhap khoai lang vao Dai loan Idp xa hgi hay dang phai chfnh tri, da<br /> vao theky XVII. thay xa hdi ciia hg bi chuyen ddi tQ gdc re<br /> Trong sU phdi hdp giQa cac true kinh te do sQc manh kinh te khdng dQa vao bat<br /> ciia the ky XVI va XVII, bac la thQ hang ky mgt hanh dgng cd y thQc cua mdt ddn<br /> hda chien lUdc ndi lien s i n xuat cua thd vi niio. Cudi cung, y nghi cua viec trao<br /> dan da dd va cac thd md vung San Luis ddi cac ddng thUc vat ve lau dai da tao ra<br /> Potosi (Me-hi-cd) va Nhat Ban vdi nhu cau nhQng ket qua xa hgi phi thudng. Cac<br /> cua Trung Hoa. Cac dudng day budn ban san pham ciia chau A nhU lua, bdng va<br /> bac xuyen qua cac luc dia va viec ban hang dd sQ, da la mdt ddi thay trong cudc sd'ng<br /> hda, tra lUdng va thu thud phu thudc vao hang ngay cua cac dan tdc bi ngan each<br /> cac dudng day dd. Tudng ddi nhanh, nhQng bdi cac dai dUdng d chau My va chiiu Au.<br /> ngUdi Incas xUa (Pe-ru), nhQng cQ dan cua Cung nhu cay thud'c la chau My, hay cay<br /> Visayas, cac ndng diin Trung hoa nha Minh khoai lang da lam thay ddi nhQng thdi<br /> hay dan mien nui cua dao Luzdn da budn quen cua nhQng ngQdi chau A. NhQng<br /> ban vii t r i tien thue cua hg bang bac hoac kien thQc mdi ve ngdn ngQ va dia ly va<br /> vang, dan xen vdi nhau nhu vay theo sil dia vi cua nhQng ngQdi chau Au tai<br /> tiing giam kinh te cua mdt thi trudng toan nhQng diem chien lUdc tai A chau trong<br /> ciu. Cac ngudn tai chinh cua cac qud'c thdi ky hien dai da la nhQng sU khdi d i u<br /> vUdng Otomanos (Thd Nhi Ky), nhQng cua cac de qud'c thUc dan sau nay. Neu<br /> ngUdi thugc gia dinh Habsburgo, cua Ha nhu bac da lii hang hda tao ra sU toan<br /> Lan va Anh qud'c, cua nhQng ngUdi Mdng cau hda l i n dau tien thi tau budm chd<br /> Cd thugc An Do vii nha Minh... deu phu hang cua Manila la, theo nhu Idi cua mgt<br /> thudc mdt each chat che vao cac ngudn thu nha sU hgc Phi-lfp-pin, "phUdng tien de<br /> cua minh b i n g cac kim lo,ai quy vii viio gia thu nhd the gidi vao mgt dan tgc".<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2