Phương pháp nghiên cứu dịch tễ học ứng dụng trong phòng ngừa tai nạn lao động

PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU DÒCH TEÃ HOÏC<br /> ÖÙNG DUÏNG TRONG PHOØNG NGÖØA<br /> TAI NAÏN LAO ÑOÄNG<br /> PGS.TS. Leâ Khaéc Ñöùc<br /> <br /> <br /> I. VAI TROØ CUÛA DÒCH TEÃ chöùc lao ñoäng, möùc ñoä ñaøo dieãn ra raát phöùc taïp, coù chieàu<br /> HOÏC TRONG AN TOAØN LAO taïo hôïp lyù ngöôøi lao ñoäng, höôùng taêng cao, coù khaù nhieàu<br /> ÑOÄNG, PHOØNG NGÖØA TAI coâng cuï lao ñoäng vaø an toaøn vuï tai naïn nghieâm troïng ñaõ<br /> NAÏN lao ñoäng. xaåy ra nhö vuï tai naïn saäp moû<br /> Dòch teã hoïc phoøng ngöøa Qua keát quaû nghieân cöùu caùc ñaù Leøn Côø ôû xaõ Hôïp Thaønh,<br /> trong an toaøn lao ñoäng ñöôïc vuï tai naïn, nguyeân nhaân ñöôïc huyeän Yeân Thaønh, Ngheä An<br /> söû duïng ñeå nghieân cöùu, phaân xaùc ñònh laø ngöôøi söû duïng lao ngaøy 1-4-2011 ñaõ laøm cheát 18<br /> tích soá lieäu vaø toång hôïp caùc ñoäng ñaõ khoâng thöïc hieän ñuùng ngöôøi vaø 6 ngöôøi bò thöông<br /> döõ lieäu nhaèm moâ taû caùc ñaëc caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät lao (theo nguoàn VNEXPRESS<br /> ñieåm veà tyû leä maéc/cheát ngöôøi ñoäng veà an toaøn lao ñoäng; 4/4/2011), moät trong caùc<br /> do tai naïn lao ñoäng, treân cô sôû khoâng thöïc hieän ñuùng caùc quy nguyeân nhaân xaûy ra tai naïn<br /> xaùc ñònh tính chaát tai naïn ñònh kyõ thuaät an toaøn, caùc thieát treân laø do vieäc nghieân cöùu<br /> trong töøng tröôøng hôïp cuï theå bò ñieän söû duïng khoâng baûo dòch teã hoïc veà tai naïn lao<br /> theo thôøi kyø, thôøi gian vaø ñaûm ñieàu kieän an toaøn, khoâng ñoäng cuõng nhö coâng taùc ñaûm<br /> khoâng gian. Caùc nghieân cöùu coù boä phaän kieåm tra, giaùm saùt baûo an toaøn lao ñoäng chöa<br /> dòch teã hoïc vôùi phöông phaùp an toaøn trong quaù trình hoaït ñöôïc (caùc caáp, caùc ngaønh,<br /> tieáp caän töï nhieân vaø coù cô sôû ñoäng saûn xuaát kinh doanh theo caùc ñôn vò, doanh nghieäp)<br /> khoa hoïc ñeå xaùc ñònh nguyeân quy ñònh. Do vaäy, ñeå giaûm quan taâm, chuù troïng, trong ñoù<br /> nhaân, laøm roõ nhöõng hieän thieåu caùc vuï tai naïn, caùc cô vieäc phoå bieán kieán thöùc dòch<br /> töôïng tai naïn vaø caùc taùc nhaân quan quaûn lyù nhaø nöôùc vaø caùc teã hoïc phoøng ngöøa tai naïn ñoái<br /> gaây tai naïn. Theo phöông ban ngaønh caàn taêng cöôøng vôùi coäng ñoàng ngöôøi lao ñoäng<br /> phaùp thoáng keâ dòch teã hoïc thì coâng taùc thoâng tin tuyeân haàu nhö chöa ñöôïc ñeà caäp.<br /> vieäc söû duïng caùc thoâng tin coù truyeàn, chaáp haønh nghieâm Vieäc nghieân cöùu dòch teã<br /> ñöôïc ñeå phoøng ngöøa tai naïn chænh quy ñònh an toaøn lao hoïc laø caùch tieáp caän töï nhieân<br /> laø raát quan troïng vaø caàn thieát. ñoäng ñeå haïn cheá tai naïn vaø laøm saùng toû nhöõng hieän<br /> Vieäc nghieân cöùu caùc tai naïn thöông tích cheát ngöôøi; coù giaûi töôïng tai naïn thöôøng xaûy ra<br /> thoâng qua phöông phaùp dòch phaùp taäp huaán, ñaøo taïo kinh ngay sau khi tieáp xuùc vôùi caùc<br /> teã hoïc yeâu caàu phaûi thu thaäp, nghieäm cho ñoái töôïng laø ngöôøi taùc nhaân gaây tai naïn. Khi so<br /> boå sung döõ lieäu töø caùc ngaønh, söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi lao saùnh caùc tai naïn lao ñoäng vôùi<br /> lónh vöïc khaùc nhau nhö: kyõ ñoäng, ñaëc bieät taäp trung vaøo caùc beänh ngheà nghieäp, söï<br /> thuaät coâng ngheä, taâm lyù hoïc, y caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng khaùc bieät giöõa tieáp xuùc vaø<br /> hoïc, xaõ hoäi hoïc vaø phaïm vi trong lónh vöïc xaây döïng. xuaát hieän beänh thì daøi coøn toån<br /> aûnh höôûng cuûa caùc tai naïn bò ÔÛ nöôùc ta hieän nay, tình thöông tai naïn thì coù theå xuaát<br /> chi phoái bôûi caùc yeáu toá nhö: toå hình tai naïn lao ñoäng ñang hieän ngay khi xaûy ra tai naïn.<br /> <br /> <br /> <br /> 42 Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 1&2-2012<br /> II. CAÙC TIEÂU CHUAÅN XAÙC ñöôïc khai baùo. Theo nghieân só, caùc bieân baûn cuûa caûnh saùt<br /> ÑÒNH ÑOÄ AN TOAØN LAO cöùu dòch teã hoïc tai naïn thì caùc vaø caùc baùo caùo cuûa caùc coâng<br /> ÑOÄNG TRONG NGHIEÂN tai naïn ñöôïc trình baùo laø moät ty baûo hieåm. Öu ñieåm cuûa heä<br /> CÖÙU DÒCH TEÃ HOÏC TAI caên cöù ñaùnh giaù khoâng thoûa thoáng naøy laø caùc baùo caùo coù<br /> NAÏN. ñaùng bôûi nhöõng baùo caùo nhö theå ñöôïc truø tính rieâng cho<br /> Dòch teã hoïc tai naïn vôùi 3 vaäy lieân quan ñeán caùc thöông moät nghieân cöùu ñaëc thuø, vì theá<br /> muïc ñích chính laø (1) Moâ taû söï taät nhieàu hôn laø ñeán söï an traùnh ñöôïc nhöõng thoâng tin<br /> phaân boá tai naïn vaø tyû leä tai toaøn heä thoáng. Ñaëc bieät, vieäc khoâng thích hôïp. Chaát löôïng<br /> naïn (2) Xaùc ñònh taùc nhaân gaây trình baùo sai leäch hoaëc khoâng cuûa caùc baùo caùo naøy thöôøng<br /> tai naïn (3) Löu giöõ caùc soá lieäu baùo caùo laø nhöõng haïn cheá ñeå chuaån xaùc hôn so vôùi heä<br /> caàn thieát cho vieäc vaïch ñònh xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây tai thoáng trình baùo thoâng thöôøng.<br /> keá hoaïch, trieån khai vaø ñaùnh naïn vaø xöû lyù haäu quaû nhö sau: Haïn cheá cuûa heä thoáng baùo<br /> giaù caùc dòch vuï phoøng traùnh Caûm giaùc toäi loãi vaø yù thöùc caùo ñaëc bieät laø khoâng bieát<br /> tai naïn lao ñoäng. traùch nhieäm phaûi gaùnh chòu; ñöôïc cuï theå veà soá löôïng, möùc<br /> khoâng coù dòch vuï y teá; nhöõng ñoä nghieâm troïng hay loaïi hình<br /> Dòch teã hoïc coå ñieån thì ñoái<br /> thaùi ñoä tieâu cöïc vaø caùc quan tai naïn. Vì theá, khoâng theå tính<br /> töôïng nghieân cöùu laø caùc beänh<br /> nieäm leäch laïc veà caùc caùn boä y toaùn chính xaùc tyû leä tai naïn ñoù<br /> taät cuûa con ngöôøi hay söï maéc<br /> teá; Söï keùm hieäu quaû cuûa heä vaø caùc khuynh höôùng tai naïn.<br /> beänh cuûa con ngöôøi coøn Dòch<br /> thoáng trình baùo. Maët khaùc, do 3. Caùc vuï gioáng tai naïn<br /> teã hoïc hieän ñaïi thì caùc ñoái<br /> tai naïn dieãn ra raát nhanh vaø laø<br /> töôïng “maéc beänh” chính laø Vieäc thu thaäp ñuû soá lieäu veà<br /> moät cuù soác veà tinh thaàn, vieäc<br /> “maéc tai naïn” khoâng chæ laø con caùc thöông taät trong nhieàu<br /> hoài nhôù laïi coù theå bò bieán<br /> ngöôøi, maø caû trang bò vaät chaát tröôøng hôïp laø raát khoù khaên,<br /> daïng, bò rôøi raïc hoaëc thaäm chí<br /> kyõ thuaät, coâng ngheä, maùy trong thôøi gian daøi vaø caùc taøi<br /> laø moät söï giaûi thích duy lí veà<br /> moùc, coâng cuï lao ñoäng vaø caùc lieäu lieân quan ñeán tai naïn ñoù<br /> caùi ñaõ thöïc söï xaûy ra. Nhöõng<br /> khu vöïc laøm vieäc nhaát ñònh xaûy ra quaù laâu khi thu thaäp<br /> tai naïn caàn phaûi baùo caùo ñöôïc<br /> “ñieåm ñen” hay toaøn boä coâng ñöôïc seõ khoâng ñuû ñoä tin caäy<br /> xaùc ñònh vaø moâ taû moät caùch<br /> ty coù theå bò “maéc tai naïn”. trong vieäc nghieân cöùu an toaøn<br /> sô saøi, vì theá, laøm cho nhöõng<br /> Nghieân cöùu dòch teã hoïc tai lao ñoäng. Do ñoù phöông phaùp<br /> ngöôøi coù lieân quan khoâng<br /> naïn, khoâng chæ döïa vaøo tieâu söû duïng caùc vuï vieäc gioáng tai<br /> nhaän thöùc ñöôïc söï caàn thieát<br /> chuaån ñöôïc trình baùo tröïc tieáp naïn thay cho caùc tai naïn ñaõ<br /> phaûi baùo caùo.<br /> caùc tai naïn lao ñoäng xaûy ra trôû neân phoå bieán hôn. Ñieàu<br /> thoâng thöôøng maø phaûi söû 2. Nhöõng tai naïn ñöôïc baùo naøy ñöôïc theå hieän vôùi nhöõng lyù<br /> duïng nhöõng baùo caùo ñaëc bieät caùo ñaëc bieät do chính laø: (1) Thu thaäp taøi<br /> vaø caùc tieâu chuaån khoâng phaûi Tai naïn ñöôïc baùo caùo ñaëc lieäu nhanh hôn xeùt veà thôøi gian<br /> laø tai naïn nhö: gaàn tai naïn, bieät laø yeâu caàu trong nghieân nghieân cöùu. (2) Vì khoâng thöïc<br /> trong vuøng aûnh höôûng nguy cöùu dòch teã hoïc tai naïn vaø an söï xaûy ra neân noäi dung baùo<br /> hieåm vaø caùc sai soùt. toaøn lao ñoäng vaø ñöôïc söû caùo veà caùc vuï vieäc trung thöïc<br /> 1. Caùc tai naïn ñöôïc trình baùo duïng trong nghieân cöùu ñieàu hôn. (3) Ngöôøi tham gia trình<br /> tra caùc tai naïn ñoái vôùi ngöôøi baùo nhieàu hôn vaø coù theå daáu<br /> Caùc tai naïn ñöôïc trình baùo<br /> lao ñoäng nhaèm thu thaäp teân. (4) Nhöõng ngöôøi tham gia<br /> laø nhöõng tieâu chuaån ñöôïc söû<br /> nhanh nhaát thoâng tin, xöû lyù veà ôû laïi nôi laøm vieäc coù theå phoûng<br /> duïng vaøo nhieàu muïc ñích<br /> caùc tröôøng hôïp tai naïn vaán ñöôïc. (5) Vieäc thu thaäp soá<br /> khaùc nhau vaø raát ña daïng,<br /> nghieâm troïng... Nguoàn cung lieäu coù theå laøm ñöôïc tröïc tieáp,<br /> phöùc taïp. Ñaây laø caùc nguoàn<br /> caáp soá lieäu laø töø caùc beänh phuø hôïp vôùi caùc yeáu toá, coâng<br /> thoâng tin saün coù; ñöôïc xaùc<br /> vieän, trung taâm y teá, caùc baùc vieäc nghieân cöùu vaø khoái löôïng<br /> ñònh nhö laø nhöõng thöông taät<br /> <br /> <br /> Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 1&2-2012 43<br /> soá lieäu khoâng thích hôïp seõ theå ño ñaïc ñöôïc tröïc tieáp. Neân vieäc söû duïng caùc bieán soá lieân<br /> ñöôïc giaûm ñi. quan giaùn tieáp ñeán söï an toaøn laø caùch löïa choïn töï nhieân vaø thöïc<br /> Nhöõng vuï vieäc gioáng tai teá hôn. Kinh nghieäm cuûa ngöôøi coâng nhaân coù quan heä vôùi caùc<br /> naïn ñöôïc söû duïng phoå bieán taùc nhaân, chaúng haïn nhö: söï hieåu bieát veà moâi tröôøng laøm vieäc<br /> nhaát laø: Gaàn bò tai naïn; ÔÛ vaø khaû naêng nhaän bieát nhöõng nguy cô gaây tai naïn. Vì vaäy, moâ<br /> trong tình traïng nguy hieåm. hình phaûi ñöôïc choïn löïa döïa treân muïc tieâu nghieân cöùu.<br /> Caùc daïng baát oån bao goàm: 4.1. Caùc taùc nhaân (caùc yeáu toá gaây tai naïn)<br /> Nhöõng leäch laïc ra ngoaøi tieán Caùc taùc nhaân gaây tai naïn daãn ñeán thöông taät luoân luoân hieän<br /> trình coâng vieäc bình thöôøng; höõu, baát keå laø coù hay khoâng xaûy ra tai naïn. Ñieàu naøy ñöïôïc minh<br /> nhöõng ñieàu kieän khoâng an hoïa qua moät ví duï veà “moät tai naïn ngaõ ñôn giaûn do veát daàu<br /> toaøn; caùc kieåu caùch öùng xöû loang treân saøn nhaø” chöùa ñöïng nhöõng söï kieän caàn xem xeùt<br /> rieâng bieät; caùc loãi, sai soùt; (xem hình 1).<br /> haønh vi khoâng an toaøn.<br /> Vieäc thu thaäp soá lieäu: thöïc<br /> hieän phoûng vaán caùc coâng<br /> nhaân haøng ngaøy hoaëc nhieàu<br /> laàn trong moät tuaàn; coù haïn<br /> cheá laø phuï thuoäc vaøo kieán<br /> thöùc cuûa ngöôøi baùo caùo, neáu<br /> khoâng xaùc ñònh thoâng tin ñaày<br /> ñuû, chính xaùc thì boå sung<br /> baûng caâu hoûi ñieàu tra boå sung<br /> cho caùc cuoäc phoûng vaán vaø<br /> aùp duïng phöông phaùp quan<br /> saùt, kieåm chöùng (baûng kieåm)<br /> ñeå ñaït ñöôïc ñoä tin caäy cao<br /> hôn caùc cuoäc phoûng vaán; coù<br /> theå söû duïng ngöôøi ñaïi dieän<br /> hay caùn boä chuyeân traùch veà<br /> an toaøn lao ñoäng laøm nhöõng<br /> ngöôøi quan saùt. Hình 1. Moät tai naïn ngaõ ñôn giaûn<br /> 4. Nguyeân nhaân vaø caùc yeáu do veát daàu loang treân saøn nhaø<br /> toá gaây tai naïn (Nguoàn: Dòch teã hoïc trong y hoïc lao ñoäng, Boä Y teá, 1993)<br /> Xaùc laäp moâ hình nguyeân<br /> Trong tröôøng hôïp treân: caùc nguyeân nhaân gaây tai naïn coù theå<br /> nhaân gaây tai naïn ñeå choïn löïa<br /> laø: Thò löïc cuûa ngöôøi ñoù keùm; nhaän thöùc sai leäch veà moâi tröôøng,<br /> caùc taùc nhaân gaây tai naïn trong<br /> vì tröôùc kia chöa bao giôø coù daàu roø ræ ra saøn nhaø; khoâng theå<br /> nghieân cöùu dòch teã hoïc tai naïn.<br /> phaân bieät ñöôïc daàu vôùi nhöõng caùi khaùc xuaát hieän do aûnh höôûng<br /> Caùc yeáu toá laøm taêng möùc ñoä<br /> cuûa maøu saéc hoaëc do caáu truùc beà maët cuûa saøn; khoâng theå nhìn<br /> naëng hoaëc laøm giaûm nheï taùc<br /> thaáy daàu do chieáu saùng cuûa nôi laøm vieäc yeáu; tri giaùc cuûa ngöôøi<br /> ñoäng aûnh höôûng phaûi ñöôïc<br /> ñoù bò aûnh höôûng bôûi coàn, thuoác phieän, beänh taät v.v..; ñang voäi<br /> phaân tích ñeå ñaùnh giaù caùc keát<br /> do nhöõng coâng vieäc caáp baùch naøo ñoù; do caùc hoaït ñoäng khaùc<br /> quaû nghieân cöùu dòch teã hoïc tai<br /> ñoàng thôøi, ñang nghó veà vieäc rieâng hoaëc nghó ñeán coâng vieäc tieáp<br /> naïn, an toaøn lao ñoäng.<br /> theo; coù theå ngöôøi ñoù böôùc chaân leân ñieåm trôn tröôït moät caùch<br /> Caùc taùc nhaân gaây tai naïn coá yù, coù theå muoán kieåm nghieäm tính naêng ma saùt cuûa giaøy baûo<br /> khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù hoä môùi v.v..<br /> <br /> <br /> 44 Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 1&2-2012<br />  Qua phaân tích treân cho thaáy: moái quan heä cuûa moät haøm ña ñònh ñöôïc baûn chaát cuûa noù<br /> bieán giöõa vieäc ñi laïi bò tai naïn teù ngaõ vôùi nhieàu taùc nhaân phöùc cho tôùi khi tai naïn xaûy ra.<br /> taïp gaây ra veà ñaëc ñieåm beà maët saøn nhaø, kieåu coâng vieäc, söï<br /> khaùc nhau giöõa caùc caù theå trong vieäc nhaän bieát vaø öùng xöû,<br /> III. KEÁT LUAÄN<br /> nhöõng chæ daãn ñöôïc phoå bieán, thieát bò kyõ thuaät söû duïng vaø caùc<br /> yeáu toá moâi tröôøng... Tình hình an toaøn/tai naïn lao<br /> ñoäng ñang dieãn ra raát ña daïng<br /> 4.2. Caáu truùc cuûa moät tai naïn<br /> vaø phöùc taïp caû veà nguyeân<br /> Caáu truùc cuûa moät tai naïn laø cô sôû ñeå xaùc laäp moät moâ hình tai nhaân vaø tính chaát vuï vieäc tai<br /> naïn. Tai naïn laø moät quaù trình caùc söï kieän song song lieân tieáp naïn gaây thöông tích ñeán ngöôøi<br /> daãn ñeán haäu quaû coù haïi (xem hình 2). lao ñoäng vaø söï giaûm suùt nguoàn<br /> löïc lao ñoäng, ñang ñöôïc caû xaõ<br /> hoäi quan taâm.<br /> (1)Vieäc öùng duïng phöông<br /> phaùp nghieân cöùu dòch teã hoïc<br /> trong phoøng ngöøa TNLÑ ñeå<br /> giaûm thieåu tai naïn laø raát caàn<br /> thieát nhaèm xaùc ñònh nguyeân<br /> nhaân, tính toaùn möùc ñoä an<br /> toaøn cuûa heä thoáng veà toå chöùc<br /> lao ñoäng, möùc ñoä ñaøo taïo hôïp<br /> lyù ngöôøi lao ñoäng, coâng cuï vaø<br /> kyõ thuaät an toaøn lao ñoäng v.v…<br /> (2) Vieäc öùng duïng phöông<br /> phaùp dòch teã hoïc trong phoøng<br /> ngöøa tai naïn lao ñoäng goùp<br /> phaàn baûo veä söùc khoûe ngöôøi<br /> lao ñoäng, söùc saûn xuaát cuûa xaõ<br /> hoäi.<br /> (3) Caàn tieáp tuïc nghieân cöùu<br /> Hình 2. Caáu truùc cuûa moät tai naïn dòch teã hoïc trong phoøng ngöøa<br /> (Nguoàn: Dòch teã hoïc trong y hoïc lao ñoäng, Boä Y teá, 1993) tai naïn lao ñoäng coù caùc tieâu<br /> chí, tieâu chuaån phuø hôïp ñeå<br /> Qua hình 2: tình huoáng tai naïn, thöông taät xaûy ra bôûi naêng xaùc ñònh hoà sô quoác gia veà<br /> löôïng vaät lí vöôït quaù giôùi haïn chòu ñöïng cuûa con ngöôøi vaø möùc dòch teã hoïc trong phoøng ngöøa,<br /> ñoä nghieâm troïng cuûa thöông taät tuøy thuoäc vaøo: ngaên chaën vaø laøm giaûm tai<br /> (1) Löôïng naêng löôïng ñöôïc giaûi phoùng ra vaø söï phaân boá cuûa noù naïn lao ñoäng.<br /> trong khoâng gian.<br /> (2) Giôùi haïn chòu ñöïng cuûa ngöôøi bò taùc ñoäng, phuï thuoäc vaøo:<br /> boä phaän cô theå chòu taùc ñoäng; caùc ñaëc ñieåm cuûa caù theå.<br /> Vieäc tieáp xuùc xaûy ra tröôùc thöông taät trong quaù trình con<br /> ngöôøi tieáp xuùc vôùi yeáu toá gaây thöông taät (naêng löôïng) coù theå<br /> ngay laäp töùc hoaëc sau moät thôøi gian môùi gaây ra thöông taät;<br /> phaàn lôùn nhöõng söï kieän tröôùc tai naïn laø baát bình thöôøng, khoâng<br /> mong muoán hoaëc naèm ngoaøi döï kieán vaø thöôøng khoâng theå xaùc<br /> <br /> <br /> Taïp chí Hoaït ñoäng KHCN An toaøn - Söùc khoûe & Moâi tröôøng lao ñoäng, Soá 1&2-2012 45<br />