intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Quan điểm Tiếp cận nhân sinh trong nghiên cứu cảnh quan địa lý hiện nay

Chia sẻ: Y Y | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST
Báo xấu
18
lượt xem 1
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Based on the analyse of viewpoint and approach to modern anthropogenic landscapes of other authors in combining with the author's results on anthropogenic landscapes in Vietnam with in ten years, the paper proposes a new view-point to study of geographical landscapes.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quan điểm Tiếp cận nhân sinh trong nghiên cứu cảnh quan địa lý hiện nay

  1. Journal of Science of Hanoi National University of Education Natural sciences, Volume 52, Number 4, 2007, pp. 179- 187 QUAN IšM "TI˜P CŠN NH…N SINH" TRONG NGHI–N CÙU CƒNH QUAN ÀA LÞ HI›N „I Nguy¹n «ng Hëi Trung t¥m nhi»t îi Vi»t  Nga, Bë Quèc Pháng 1 °t v§n · Ngay tø khi mîi ra íi, khoa håc àa lþ ¢ ÷ñc ùng döng trong nhi·u l¾nh vüc cõa íi sèng x¢ hëi. Tø nhúng ùng döng câ quy mæ t¦m cï ch¥u löc nh÷ vi»c khai ph¡ c¡c vòng §t mîi, chi¸n tranh x¥m chi¸m, khai th¡c t i nguy¶n... ¸n nhúng ùng döng ð quy mæ hµp nh÷ x¥y düng hç thu lñi, quy ho¤ch vòng c¥y cæng nghi»p, thªm ch½ ch¿ l  vi»c bè tr½ c¡c trang tr¤i ch«n nuæi vøa v  nhä. Tr÷îc ¥y, quan iºm cõa àa lþ trong nghi¶n cùu phöc vö c¡c möc ½ch nâi tr¶n th÷íng bâ hµp ð gâc ë khai th¡c câ t½nh tü nhi¶n. Ngh¾a l  ½t ho°c khæng · cªp ¸n v§n · mæi tr÷íng v  y¸u tè nh¥n sinh (phong töc, tªp qu¡n canh t¡c, °c tr÷ng v«n hâa cõa cëng çng ng÷íi...). Ng y nay vîi sü ph¡t triºn m¤nh m³ cõa íi sèng x¢ hëi, con ng÷íi ng y c ng ái häi nhi·u ð tü nhi¶n, khai th¡c, t¡c ëng v o tü nhi¶n b¬ng nhi·u h¼nh thùc v  mùc ë kh¡c nhau. Trong qu¡ tr¼nh t÷ìng t¡c â, xu§t hi»n nhúng m°t t½ch cüc v  ti¶u cüc, nhi·u khi g¥y ra nhúng hªu qu£ r§t x§u cho th¸ h» hi»n t¤i v  t÷ìng lai do ch÷a t¤o düng ÷ñc sü phò hñp nh§t ành giúa tü nhi¶n v  con ng÷íi. Ch½nh v¼ vªy, nhu c¦u cõa àa lþ håc hi»n ¤i nâi chung, c£nh quan nâi ri¶ng ái häi ph£i câ c¡i nh¼n óng ­n v  to n di»n v· mèi li¶n h» tü nhi¶n - nh¥n sinh trong vi»c khai th¡c t i nguy¶n v  sû döng l¢nh thê nh¬m x¥y düng ch½nh s¡ch th½ch hñp nh§t trong vi»c ph¡t triºn kinh t¸ x¢ hëi v  b£o v» mæi tr÷íng. 2 C£nh quan àa lþ vîi c¡c ho¤t ëng nh¥n sinh N«m 1925, nh  àa lþ v«n hâa Carl Sauer ng÷íi Mÿ ¢ nghi¶n cùu nhúng c£nh quan (CQ) tü nhi¶n chàu t¡c ëng bði c¡c ho¤t ëng cõa con ng÷íi. Carl Sauer xem CQ tü nhi¶n l  èi t÷ñng, v«n hâa l  nh¥n tè t¡c ëng h¼nh th nh n¶n CQ v«n hâa. T÷ t÷ðng v  c¡ch ti¸p cªn nghi¶n cùu cõa Sauer ¢ câ £nh h÷ðng ¸n th¸ h» c¡c nh  àa lþ nh¥n v«n: T÷ t÷ðng cõa Sauer ¢ £nh h÷ðng m¤nh m³ ¸n nhi·u nh  khoa 179
  2. NGUY™N ‹NG HËI håc ð B­c Mÿ công nh÷ lan rëng sang T¥y …u v  ÷ñc ¡nh gi¡ v÷ñt l¶n tr¶n tr÷íng ph¡i àa lþ v«n hâa cõa Berkely - Tr÷íng ph¡i Berkely [7, tr. 138-140]. C¦n bi¸t th¶m, Berkely l  nh  tri¸t håc, àa lþ håc nêi ti¸ng ng÷íi Ai Xì Len th¸ k XVIII. C¡c nh  àa lþ Anh m  iºn h¼nh l  Lovejoy ¢ i s¥u nghi¶n cùu CQ bà thay êi do nhúng t¡c nh¥n tø ph½a con ng÷íi [6]. Theo Lovejoy, ð nhúng nìi câ qu¡ tr¼nh h¼nh th nh v  ph¡t triºn l¥u íi v  th÷íng xuy¶n chàu sü t¡c ëng cõa con ng÷íi th¼ ð â ¢ h¼nh th nh n¶n c£nh quan nh¥n sinh (CQNS) v  khi nghi¶n cùu nâ khæng n¶n cùng nh­c t¡ch bi»t vîi c£nh quan tü nhi¶n. ¸n nay câ thº kh¯ng ành, c£nh quan håc nh¥n sinh ra íi v o nhúng n«m 30 cõa th¸ k XX vîi vi»c Gozep sû döng thuªt ngú CQNS º ành rã °c t½nh c¡c d¤ng l¢nh thê ð khu àa h¼nh c¡t. Ti¸p theo l  Ramenxki (1935,1938) ¢ chó þ tîi sü h¼nh th nh CQ d÷îi t¡c ëng cõa con ng÷íi. Theo æng, èi t÷ñng nghi¶n cùu cõa nh  CQ håc khæng ch¿ ð méi ìn và CQ tü nhi¶n m  c£ nhúng CQ bi¸n êi do con ng÷íi [11, tr. 12-13]. Tr£i qua mët sè thªp k, nhúng cæng tr¼nh nghi¶n cùu cõa Mirotxev (1951), Luxki (1957), Lidov (1960), Khariton÷trev (1960), Prokaev (1965), Dobrodxkaia (1968), Nheul÷bin (1970) v  nhúng nh  nghi¶n cùu kh¡c ¢ l¦n l÷ñt l m s¡ng tä vai trá cõa y¸u tè do con ng÷íi trong vi»c h¼nh th nh n¶n c¡c tê hñp c£nh quan. °c bi»t câ þ ngh¾a l  cæng tr¼nh cõa Grelukov (1972) trong l¾nh vüc làch sû àa lþ c¡c c£nh quan. Tuy vªy, c£nh quan håc nh¥n sinh ¤t ÷ñc th nh tüu ¡ng kº sau nhúng n«m 70 cõa th¸ k XX. iºn h¼nh l  c¡c cæng tr¼nh cõa Akhtysev, Berec, Bulatov, Drozdov, Kobalev v  Minkov. Nhúng t¡c gi£ n y ·u · cªp tîi nhúng bi¸n êi nh¥n sinh cõa CQ do t¡c ëng cõa con ng÷íi, trong â °c bi»t nh§n m¤nh tîi c§u tróc, chùc n«ng v  sü vªn ëng ph¡t triºn cõa CQNS. Sauxkin cán sû döng thuªt ngú Tü nhi¶n con ng÷íi hay l  Làch sû cõa tü nhi¶n º kh¯ng ành vai trá cõa con ng÷íi trong vi»c ki¸n t¤o CQNS. 3 Nhúng quan ni»m v· c£nh quan nh¥n sinh Công gièng nh÷ nhúng quan ni»m v· CQ, CQNS ÷ñc xem x²t ð nhi·u gâc ë kh¡c nhau. Nhi·u t¡c gi£ gåi CQ ÷ñc h¼nh th nh do nhúng t¡c ëng cõa con ng÷íi v o CQ tü nhi¶n l  CQNS, song mët sè t¡c gi£ kh¡c l¤i gåi â l  CQ v«n hâa (cultural landscape) v¼ cho r¬ng â l  k¸t qu£ cõa nhúng ho¤t ëng v«n hâa l¶n tü nhi¶n. Ð gâc ë nghi¶n cùu cõa m¼nh, Sauer xem x²t nhúng CQ ÷ñc th nh t¤o sau khi câ ho¤t ëng cõa mët n·n v«n hâa, mët nhâm y¸u tè v«n hâa l¶n tü nhi¶n. Nhúng CQ â ÷ñc Sauer gåi l  CQ v«n hâa v  ÷ñc di¹n ¤t kh¡i qu¡t nh÷ h¼nh 1. Sauer v  nhi·u nh  àa lþ kh¡c thøa nhªn v  ¡nh gi¡ cao vai trá cõa t¦m v«n hâa tîi vi»c h¼nh th nh CQ v«n hâa. Ùng vîi mët cëng çng ng÷íi trong mët giai o¤n làch sû nh§t ành s³ cho ra íi mët bë m°t °c thò cõa CQNS trong mët vòng l¢nh thê cö thº. i·u n y kh¯ng ành r¬ng, sü h¼nh th nh v  ph¡t triºn cõa CQNS phö thuëc ch°t ch³ v o nhúng gi¡ trà thüc v  sü thay êi cõa v«n hâa theo khæng gian v  thíi gian. Quan ni»m v  c¡ch nh¼n nhªn cõa Sauer ÷ñc nhi·u nh  àa lþ nh¥n v«n t¡n th nh v  õng hë, iºn h¼nh l  Lovejoy (1973), Mc Comark, O'Leary (2000). . . Tø iºn àa lþ nh¥n v«n cõa Anh (2001) mët l¦n núa kh¯ng ành l¤i kh¡i ni»m cõa Sauer v· CQ v«n hâa, çng 180
  3. Quan iºm "Ti¸p cªn nh¥n sinh" H¼nh 1: T¦m v«n hâa H¼nh 1. Kh¡i qu¡t c£nh quan v«n hâa cõa Sauer [7] thíi nh§n m¤nh: CQ v«n hâa ÷ñc th nh t¤o tø CQ tü nhi¶n bði sü t¡c ëng cõa nhâm y¸u tè v«n hâa. V«n hâa l  chõ thº t¡c ëng, CQ tü nhi¶n l  èi t÷ñng (mæi tr÷íng) bà t¡c ëng v  CQ v«n hâa l  k¸t qu£ [7, tr.138]. Tuy nhi¶n, quan ni»m v· CQ v«n hâa cán ch÷a câ t½nh thèng nh§t cao: ¥y cán l  chõ · tranh luªn gay g­t cõa c¡c nh  àa lþ nh¥n v«n [7, tr. 138]. M°c dò thuªt ngú "c£nh quan nh¥n sinh" ÷ñc sû döng l¦n ¦u ti¶n ð Li¶n Xæ bði Gozep. Tuy nhi¶n khi â nhúng kh¡i ni»m v· CQNS ÷a ra cán ch÷a rã r ng v  tòy thuëc v o nhúng nghi¶n cùu cö thº, tòy v o gâc ë nh¼n nhªn m  quan ni»m cõa méi ng÷íi. N«m 1973, Minkov ¢ ÷a ra kh¡i ni»m mîi, theo æng: CQNS l  c¡c CQ ÷ñc x¥y düng bði con ng÷íi v  công l  c¡c CQ tü nhi¶n m  trong â câ b§t ký mët th nh ph¦n n o bà thay êi tªn gèc v  khæng tªn gèc cõa c¡c hñp ph¦n â [11, tr. 25]. Minkov thøa nhªn sü hi»n húu cõa CQNS, nâ khæng ch¿ l  c¡c CQ ÷ñc x¥y düng bði c¡c cæng tr¼nh kÿ thuªt cõa con ng÷íi, m  cán bao gçm c¡c CQ tü nhi¶n ¢ bà t¡c ëng º d¨n ¸n mët hñp ph¦n n o â bà thay êi. Drozdov (1988) l¤i xem x²t CQNS ð kh½a c¤nh d÷îi måi h¼nh thùc t¡c ëng chõ quan v  kh¡ch quan cõa con ng÷íi. Theo æng: CQNS l  c¡c àa têng thº m  trong â câ sü bi¸n d¤ng n£y sinh li¶n quan ¸n sü xu§t hi»n cõa ho¤t ëng con ng÷íi (d¨n theo [4, tr. 59]). ¥y l  mët kh¡i ni»m kh¡ rëng, h m chùa c£ sü thay êi CQ d÷îi t¡c ëng gi¡n ti¸p cõa con ng÷íi. Câ thº nhªn th§y r¬ng, h¦u h¸t nhúng CQ tü nhi¶n sau khi chàu nhúng t¡c ëng trüc ti¸p hay gi¡n ti¸p (qu£n lþ, b£o tçn) ·u trð th nh CQNS. Nh÷ vªy công gièng nh÷ Sauer v  nhi·u nh  àa lþ kh¡c, CQNS cõa Drozdov chùa üng 2 nhâm nh¥n tè c§u th nh l  tü nhi¶n v  nh¥n sinh. Tø iºn B¡ch khoa to n th÷ àa lþ Li¶n Xæ (1988) ch¿ rã: CQNS l  CQ àa lþ ÷ñc t¤o n¶n tø k¸t qu£ c¡c ho¤t ëng câ möc ½ch cõa con ng÷íi, çng thíi công l  nhúng CQ xu§t hi»n trong qu¡ tr¼nh bi¸n êi CQ tü nhi¶n ngo i þ thùc cõa con ng÷íi [15, tr. 16]. Nh÷ vªy, v· b£n ch§t th¼ CQNS h¼nh th nh do k¸t qu£ cõa c¡c t¡c ëng trüc ti¸p hay gi¡n ti¸p cõa con ng÷íi. ¸n nay CQNS ¢ ÷ñc thøa nhªn tçn t¤i v  khæng cán b n c¢i nhi·u ð Li¶n Bang Nga. B¬ng chùng l  trong cæng tr¼nh luªn ¡n ti¸n s¾ cõa m¼nh, Bulatov khæng · cªp tîi kh¡i ni»m m  i s¥u nghi¶n cùu c§u tróc v  chùc n«ng CQNS. Ð ¥y, Bulatov cán · cªp tîi h÷îng ti¸p cªn sinh th¡i trong nghi¶n cùu sü thay êi, bi¸n êi nh¥n sinh cõa CQ. T¡c gi£ cho r¬ng: Nghi¶n cùu bi¸n êi nh¥n sinh CQ l  mët nëi dung quan trång trong lþ thuy¸t thay êi mæi tr÷íng tü nhi¶n. Ti¸p cªn Sinh th¡i - C£nh quan l  h÷îng quan trång v  câ þ ngh¾a khi nghi¶n cùu qu¡ tr¼nh ph¡t triºn v  thay êi CQ [10, tr. 9-16]. 181
  4. NGUY™N ‹NG HËI Nh÷ vªy, CQNS l  mët thüc thº tçn t¤i trong th¸ giîi cõa chóng ta v  theo chóng tæi: C£nh quan nh¥n sinh l  mët d¤ng cõa CQ hi»n ¤i, ÷ñc h¼nh th nh tr¶n n·n chung cõa c¡c àa têng thº m  trong â ho¤t ëng cõa con ng÷íi trð th nh y¸u tè cì b£n tham gia th nh t¤o v  di¹n th¸ ph¡t triºn cõa c£nh quan [3]. Vi»c ÷a ra ành ngh¾a nh÷ tr¶n ch¿ ìn thu¦n nh¬m x¡c ành rã èi t÷ñng trong vi»c nghi¶n cùu. Nâ khæng ÷ñc xem l  mîi v· nëi dung, m  ch¿ câ n²t mîi ð gâc ë nh¼n nhªn èi t÷ñng. V½ nh÷ nhúng quan ni»m v· C£nh quan sinh th¡i cõa Nguy¹n Th¸ Thæn [5]; H» sinh th¡i mæi tr÷íng, H» sinh th¡i næng nghi»p cõa L¶ Huy B¡ v  L¥m Minh Tri¸t [2], . . . Tâm l¤i, h¦u h¸t c¡c t¡c gi£ ·u thøa nhªn sü câ m°t cõa CQNS, â l  nhúng CQ hi»n ¤i mang d§u §n cõa ho¤t ëng con ng÷íi. N¸u nh÷ d¤ng t¡c ëng l  h¼nh thùc th¼ nëi dung chùa üng trong nâ biºu ¤t t¦m v«n hâa cõa cëng çng ng÷íi tr¶n mët l¢nh thê cö thº ð mët giai o¤n làch sû nh§t ành. K¸t qu£ l  t¤o n¶n nhúng CQ gçm c¡c hñp ph¦n tü nhi¶n ho  nhªp vîi nhúng y¸u tè do con ng÷íi t¡c ëng, t¤o düng n¶n v  nâ ti¸p töc bà bi¸n êi theo quy luªt, qu¡ tr¼nh tü nhi¶n v  nhu c¦u, t¦m nhªn thùc cõa con ng÷íi. 4 Quan iºm ti¸p cªn nh¥n sinh trong nghi¶n cùu c£nh quan àa lþ hi»n ¤i 4.1 Quan iºm chung Trong qu¡ tr¼nh nghi¶n cùu c£nh quan nâi chung, c£nh quan nh¥n sinh nâi ri¶ng, nhi·u t¡c gi£ nhªn th§y trong CQ luæn tçn t¤i mèi quan h» kh«ng kh½t giúa sinh vªt vîi mæi tr÷íng v  sü c¦n thi¸t ph£i gi£i quy¸t mèi quan h» â mët c¡ch óng ­n. Ch½nh v¼ l³ â ¢ xu§t hi»n quan iºm Ti¸p cªn sinh th¡i hay sinh th¡i hâa CQ. Thuëc tr÷íng ph¡i n y câ nhi·u ¤i di»n nh÷ Bychkonxkaia, Mikhailov, Trupakhin, Bulatov, Nguy¹n Cao Hu¦n, Ph¤m Quang Anh, Ph¤m Ho ng H£i . . . Thüc ra trong quan ni»m cõa CQ håc hi»n ¤i, con ng÷íi ch¿ l  mët bë phªn n¬m trong giîi sinh vªt c§u th nh CQ. Trong c£nh quan håc nh¥n sinh, y¸u tè con ng÷íi ÷ñc °t ri¶ng v  xem nh÷ mët hñp ph¦n ho n ch¿nh c§u th nh CQNS v¼ vai trá v  þ ngh¾a cõa nâ trong sü h¼nh th nh v  ph¡t triºn CQ. Y¸u tè con ng÷íi ð ¥y câ gi¡ trà to lîn v  ho¤t ëng nh¥n sinh nghi¹m nhi¶n trð th nh y¸u tè trüc ti¸p hay gi¡n ti¸p tham gia v o chu tr¼nh vªt ch§t v  n«ng l÷ñng cõa CQNS, çng thíi câ t¡c döng c£i t¤o, bi¸n êi CQ theo h÷îng nh¥n sinh. 4.2 ành ngh¾a Công nh÷ trong nghi¶n cùu CQ, khi ti¸n h nh nghi¶n cùu CQNS, c¡c quan iºm truy·n thèng nh÷: quan iºm têng hñp, quan iºm h» thèng, quan iºm làch sû th÷íng ÷ñc vªn döng. Quan iºm sinh th¡i công ¢ xu§t hi»n trong nhi·u cæng tr¼nh nghi¶n cùu kh¡c nhau. Tuy nhi¶n, º nhªn thùc mët c¡ch rã r ng vai trá, þ ngh¾a cõa con ng÷íi còng c¡c 182
  5. Quan iºm "Ti¸p cªn nh¥n sinh" ho¤t ëng nh¥n sinh èi vîi CQNS, çng thíi º câ c¡ch thùc sû döng hñp lþ t i nguy¶n trong CQ c¦n xem x²t s¥u hìn nhúng kh½a c¤nh â trong vi»c h¼nh th nh, ph¡t triºn cõa CQNS, ¥y ch½nh l  nëi dung cõa quan iºm Ti¸p cªn nh¥n sinh hay "Ti¸p cªn nh¥n v«n". Ti¸p cªn nh¥n sinh l  vi»c xem con ng÷íi còng c¡c ho¤t ëng ph¡t triºn nh÷ mët hñp ph¦n câ t½nh ëc lªp t÷ìng èi v  câ vai trá quy¸t ành tîi vi»c h¼nh th nh, ph¡t triºn cõa CQNS. 4.3 Gi£i th½ch Sü bi¸n êi cõa c¡c ìn và tü nhi¶n (CQ tü nhi¶n) phö thuëc v o þ chõ quan cõa con ng÷íi. Do â t½nh b·n vúng cõa c¡c ìn và CQ công nh÷ h¼nh th¡i cõa chóng câ quan h» trüc ti¸p ho°c gi¡n ti¸p vîi c¡c chõ tr÷ìng, ch½nh s¡ch v  c¡ch thùc ùng xû cö thº cõa con ng÷íi vîi tü nhi¶n. Khi nghi¶n cùu CQNS công nh÷ khi · cªp tîi vi»c sû döng hñp lþ l¢nh thê, khæng thº ìn thu¦n nghi¶n cùu, xem x²t theo logic li¶n töc cõa quy luªt tü nhi¶n vèn câ m  ph£i °t chóng d÷îi nhúng t¡c ëng (qu¡ khù, hi»n t¤i v  t÷ìng lai) cõa ch½nh chóng ta. Hìn núa, ph£i câ mët c¡i nh¼n to n di»n v  bao tròm, khæng n¶n t¡ch bi»t khèi tü nhi¶n vîi khèi kinh t¸ - d¥n sinh. i·u n y thº hi»n rã trong quan iºm cõa c¡c nh  c£nh quan håc nh¥n sinh hi»n ¤i ð Li¶n Xæ tr÷îc ¥y m  ti¶u biºu l  Solntsev. Ch½nh æng l  mët trong nhúng ng÷íi ¦u ti¶n ph¶ ph¡n quan iºm t¡ch bi»t ri¶ng r³ tü nhi¶n v  x¢ hëi trong nghi¶n cùu CQ hi»n ¤i [14, tr. 36-37]. Trong thüc t¸, nhi·u ìn và CQNS câ ÷ñc di»n m¤o hi»n t¤i v· cì b£n l  do con ng÷íi t¤o n¶n, v½ dö nh÷ CQ qu¦n c÷ æ thà, CQ røng trçng, ... B¶n c¤nh â công câ nhúng ìn và ch¿ chàu sü qu£n lþ, b£o v» cõa con ng÷íi b¬ng c¡c h¼nh thùc t¡c ëng phi vªt ch§t nh÷ khu b£o tçn tü nhi¶n, røng c§m, røng tü nhi¶n ÷ñc b£o v», hç tü nhi¶n ÷ñc b£o v»... T§t c£ ·u ¢ trð th nh èi t÷ñng t¡c ëng cõa con ng÷íi trong ti¸n tr¼nh ph¡t triºn cõa x¢ hëi v  chàu sü chi phèi cõa mët t¦m v«n hâa cõa cëng çng ng÷íi b£n àa công nh÷ ngo¤i lai (thæng qua c¡c ch½nh s¡ch, dü ¡n, ch÷ìng tr¼nh. . . ). V¼ vªy, n¸u nh¼n nhªn kh¡ch quan th¼ con ng÷íi hay l  y¸u tè nh¥n sinh ¢ câ m°t trong c¡c ìn và §y, lóc â c¡c ìn và n y nghi¹m nhi¶n l  èi t÷ñng nghi¶n cùu cõa c£nh quan håc nh¥n sinh. H¼nh 2 ph£n ¡nh r§t rã c£nh quan nh¥n sinh khæng thüc sü gièng c£nh quan tü nhi¶n, nâ ph£i chùa üng 2 nhâm thuëc t½nh vîi nhúng gi¡ trà tü nhi¶n v  gi¡ trà nh¥n sinh. Nh÷ vªy, CQNS câ c§u tróc gçm hai khèi: khèi tü nhi¶n v  khèi nh¥n sinh (hay cán gåi l  khèi nh¥n v«n). Do â, méi ìn và CQNS luæn chùa üng hai nhâm thuëc t½nh l  thuëc t½nh tü nhi¶n (àa ch§t, àa m¤o, kh½ hªu, thu v«n, §t ai, giîi sinh vªt) v  thuëc t½nh nh¥n sinh (con ng÷íi còng c¡c ho¤t ëng ph¡t triºn). T÷ìng ùng vîi c§u tróc n y, CQNS công câ hai chùc n«ng: - Chùc n«ng tü nhi¶n - Chùc n«ng x¢ hëi (kh£ n«ng £m b£o gi¡ trà v· kinh t¸, x¢ hëi, mæi tr÷íng sèng). Chùc n«ng x¢ hëi cõa CQNS ph£i ÷ñc chó trång nghi¶n cùu dò ð c¡c mùc ë v  gâc nh¼n kh¡c nhau. Nâ l  mët trong nhúng cì cð khoa håc º lüa chån nhúng ph÷ìng ¡n tèi ÷u nh§t cho khai th¡c, sû döng v  b£o v» mæi tr÷íng tr¶n nguy¶n t­c £m b£o sü h i 183
  6. NGUY™N ‹NG HËI H¼nh 2: H¼nh 2. Con ng÷íi v  sü h¼nh th nh c£nh quan nh¥n sinh ho  giúa mæi tr÷íng, x¢ hëi v  an ninh quèc pháng. N¸u xem c¡c hñp ph¦n c§u th nh CQ l  nhúng bi¸n th¼ CQ tü nhi¶n l  mët h m cõa 6 bi¸n: CQTN = u(x), vîi x nhªn c¡c gi¡ trà l  x1 , x2 , x3 , x4 , x5 , x6 V  èi vîi CQNS, sè l÷ñng bi¸n phö thuëc v o möc ½ch nghi¶n cùu ùng döng ban ¦u v  b­t buëc ph£i câ ch¿ ti¶u nh¥n sinh: CQNS = g(u(x), v(y)) Trong â: CQTN: CQ tü nhi¶n; CQNS: CQ nh¥n sinh; x1 : Y¸u tè àa ch§t; x2 : Y¸u tè àa h¼nh; x3 : Y¸u tè kh½ hªu; x4 : Y¸u tè thu v«n; x5 : Y¸u tè §t ai; x6 : Y¸u tè sinh vªt nâi chung; v(y): H m nh¥n sinh, vîi y l  c¡c bi¸n y¸u tè nh¥n sinh Trong nhi·u b i to¡n ùng döng cö thº, v(y) th÷íng l  mët h m cõa mët sè bi¸n theo möc ½ch ng÷íi sû döng (nhi·u gi¡ trà ÷ñc g¡n cho y nh÷ d¥n tëc, và tr½ c¡c iºm qu¦n c÷, kh£ n«ng t÷îi n÷îc...). Ngh¾a l , c¦n ph£i khai th¡c gâc ë nh¥n sinh trong CQ º câ nhúng gi£i ph¡p phò hñp nh§t. Rã r ng ð ¥y con ng÷íi ¢ trð th nh mët hñp ph¦n ho n ch¿nh c§u th nh CQNS. Nh÷ vªy, vi»c x¡c lªp mët c¡ch thùc c÷ xû óng ­n vîi tü nhi¶n (trong vi»c khai th¡c, sû döng hñp lþ v  b£o v» t i nguy¶n thi¶n nhi¶n) c¦n câ cì sð khoa håc rã r ng, l  i·u ki»n ti¶n quy¸t gâp ph¦n ph¡t triºn kinh t¸ x¢ hëi mët c¡ch l¥u b·n, m  theo Ph¤m Quang Anh v  nnk: . . . ùng xû giúa con ng÷íi vîi con ng÷íi, giúa con ng÷íi v  tü nhi¶n tèt, óng müc, t¤o ra c¥n b¬ng kinh t¸ sinh th¡i ên ành, x¢ hëi lo i ng÷íi s³ ph¡t triºn b·n vúng [1, tr. 7]. Ch½nh i·u n y l  h» qu£ cõa mèi li¶n k¸t, t¡c ëng qua l¤i giúa h» thèng tü nhi¶n v  h» thèng x¢ hëi theo nhúng kho£ng thíi gian làch sû nh§t ành. Quan iºm ti¸p cªn nh¥n sinh cán ch¿ ra r¬ng, khi ti¸n h nh ph¥n t½ch, ¡nh gi¡ 184
  7. Quan iºm "Ti¸p cªn nh¥n sinh" CQNS æi khi c¡c ch¿ ti¶u x¢ hëi ¢ ÷ñc lçng gh²p ngay trong h» thèng ch¿ ti¶u tü nhi¶n v  â ch½nh l  ch¿ ti¶u tü nhi¶n - nh¥n sinh. V½ dö, khi ¡nh gi¡ cho ph¡t triºn t i nguy¶n røng, mët sè t¡c gi£ ch¿ ÷a nhúng ìn và CQ câ ë dèc > 15o v  xem c§p ë dèc 15 − 25o l  thuªn lñi nh§t. Tuy nhi¶n, tr¶n thüc t¸ nhúng ë o dèc < 15 câ mùc ë thuªn lñi cao hìn, song do nhu c¦u sû döng v o möc ½ch kh¡c n¶n khæng ÷a v o ¡nh gi¡ m  thæi. Trong nghi¶n cùu CQ tü nhi¶n, c¡c ìn và th÷íng ÷ñc ph¥n chia trong h» thèng r§t chi ti¸t v  mang n°ng t½nh nguçn gèc. V½ dö khi nghi¶n cùu ð t l» b£n ç trung b¼nh, rã r ng l  n÷ìng r¨y hay §t trçng c¥y cæng nghi»p v¨n °t trong ìn và l  kiºu CQ røng nhi»t îi th÷íng xanh (Nguy¹n Th nh Long 1988, B£n ç CQ sinh th¡i T¥y Nguy¶n)... Ngh¾a l  hi»n tr¤ng công nh÷ c¡c y¸u tè nh¥n sinh khæng ÷ñc thº hi»n. Vîi quan iºm ti¸p cªn nh¥n sinh, c¡c ìn và ph£i thº hi»n rã c¡c h÷îng, lo¤i h¼nh ho¤t ëng ph¡t triºn tr¶n mët n·n t£ng tü nhi¶n x¡c ành. Ch½nh v¼ th¸, tø b£n ç c£nh quan nh¥n sinh câ thº sì bë ¡nh gi¡ ÷ñc t½nh phò hñp v· m°t tü nhi¶n, v· ph÷ìng di»n b£o v» mæi tr÷íng cõa CQNS (chùc n«ng x¢ hëi cõa CQNS). Quan iºm Ti¸p cªn nh¥n sinh công ½t nhi·u l m s¡ng tä th¶m m°t ÷ñc v  ch÷a ÷ñc cõa quan ni»m "Sinh th¡i cüc oan" trong sû döng l¢nh thê. i·u n y thº hi»n ð mët hi»n t÷ñng mang t½nh phê bi¸n l  khâ t¼m th§y sü dung ho  thªt sü giúa c¡c nh  kinh t¸ v  b£o v» mæi tr÷íng: c¡c nh  kinh t¸ luæn nghi¶n cùu t¼m tái l m th¸ n o º khai th¡c tri»t º c¡c lo¤i t i nguy¶n phöc vö ph¡t triºn kinh t¸ x¢ hëi (dò r¬ng ¸n nay v§n · mæi tr÷íng công ¢ ÷ñc nhi·u nh  kinh t¸ quan t¥m). Trong khi â nhúng ng÷íi l m v· mæi tr÷íng, b£o tçn th¼ h¸t sùc d± d°t trong vi»c khai th¡c, sû döng t i nguy¶n. Vîi hå, i·u tr¶n h¸t l  b£o tçn, l  giú g¼n. Ch½nh quan iºm §y nhi·u khi d¨n ¸n quan ni»m sinh th¡i cüc oan, ngh¾a l  ch§p nhªn khæng khai th¡c núa m  ch¿ b£o tçn. Nh÷ vªy th¼ l m sao câ ti·m lüc vªt ch§t cho ph¡t triºn? 5 K¸t luªn Ng y nay, sü tçn t¤i v  ph¡t triºn cõa c¡c ìn và c£nh quan luæn chàu sü chi phèi cõa quy luªt tü nhi¶n v  quy luªt x¢ hëi. Nhi·u lóc, nhi·u nìi quy luªt x¢ hëi biºu hi»n trëi hìn so vîi quy luªt tü nhi¶n, t¤o n¶n c§u tróc v  chùc n«ng c£nh quan mang ªm d§u §n nh¥n sinh. Quan iºm Ti¸p cªn nh¥n sinh l  vi»c xem con ng÷íi còng c¡c ho¤t ëng ph¡t triºn nh÷ mët hñp ph¦n câ t½nh ëc lªp t÷ìng èi v  câ vai trá quy¸t ành tîi vi»c h¼nh th nh, ph¡t triºn cõa CQNS. Quan iºm ti¸p cªn nh¥n sinh cho ph²p nghi¶n cùu c£nh quan hi»n ¤i mët c¡ch to n di»n hìn, hñp lþ hìn. ¥y l  cì sð x¡c ành óng và tr½ cõa con ng÷íi trong th¸ giîi tü nhi¶n v  vai trá cõa c¡c ho¤t ëng nh¥n sinh trong sü h¼nh th nh, ph¡t triºn CQ ð qu¡ khù, hi»n t¤i v  t÷ìng lai (s³ x¥y düng c£nh quan nh÷ th¸ n o?). ÷ñc x¥y düng tr¶n h» thèng vøa tü nhi¶n, vøa nh¥n sinh, quan iºm ti¸p cªn nh¥n sinh l  ch¼a khâa £m b£o sü h i ho  giúa lñi ½ch kinh t¸, x¢ hëi v  mæi tr÷íng theo xu th¸ ph¡t triºn b·n vúng. L  i·u ki»n ti¶n quy¸t ành h÷îng c¡ch ùng xû cõa méi cëng 185
  8. NGUY™N ‹NG HËI çng ng÷íi vîi c¡c ìn và l¢nh thê tü nhi¶n m  trong â hå l  chõ thº t¡c ëng. T€I LI›U THAM KHƒO 1. Ph¤m Quang Anh, Vô Thà Hoa,  o ¼nh B­c (2000), "àa lþ håc hi»n ¤i vîi cì sð khoa håc cho b÷îc cæng nghi»p hâa næng thæn mi·n nói Vi»t Nam", Thæng b¡o Khoa håc cõa c¡c tr÷íng ¤i håc, tr. 5-16. 2. L¶ Huy B¡, L¥m Minh Tri¸t (2000), Sinh th¡i mæi tr÷íng ùng döng, Nxb Khoa håc Kÿ thuªt, H  Nëi. 3. Nguy¹n «ng Hëi (2000), Nghi¶n cùu c£nh quan nh¥n sinh phöc vö sû döng hñp lþ l¢nh thê, T¤p ch½ Khoa håc ¤i håc S÷ ph¤m (Sè 4), tr.35-37. 4. Nguy¹n Cao Hu¦n, Tr¦n Anh Tu§n (2002), "Nghi¶n cùu ph¥n lo¤i c£nh quan nh¥n sinh Vi»t Nam", Thæng b¡o Khoa håc cõa c¡c tr÷íng ¤i håc, tr. 59-64. 5. Nguy¹n Th¸ Thæn (2000), "V· lþ thuy¸t c£nh quan sinh th¡i", T¤p ch½ c¡c khoa håc v· tr¡i §t (Sè 1), tr. 70-75. 6. Lovejoy D. (1973), Land Use and Landscape planning, Leonard Hill Book, Great Britain. 7. R.J. Johnton et al (2001), The Dictionary of Human Geography, Blackwell Pulisher, Great Britain. 8. 9. SUMMARY VIEWPOINT ANTHROPOGENIC APPROACH IN STUDY MODERN GEOGRAPHICAL LANDSCAPE Dr Nguyen Dang Hoi Vietnam-Russian Tropical Centre, Nation Defence Based on the analyse of viewpoint and approach to modern anthropogenic landscapes of other authors in combining with the author's results on anthropogenic landscapes in Vietnam with in ten years, the paper proposes a new view-point to study of geographical landscapes. Viewpoint Anthropogenic Approach is to put human beings and their activities as part of relative independence and play a decision role in creating and processing of anthropogenic landscapes. Viewpoint Anthropogenic Approach allows study of modern landscapes entirely rationally. This is a foundation to define correctly the location of human beings in nature and role of anthropogenic activities in formation and development of territorial units in the past, present and future. 186
  9. Quan iºm "Ti¸p cªn nh¥n sinh" Viewpoint Anthropogenic Approach is considered as a key to make sure socio- economical and environmental benefits in trend of sustainable development. It is a prereq- uisite to orient the behave of communities to nature in which human beings are subject to its impacts. 187
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2