Quản trị địa phương trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư: Thách thức và giải pháp

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quản trị địa phương trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư: Thách thức và giải pháp trình bày tập trung xem xét những thách thức và đưa ra những giải pháp để nâng cao chất lượng và năng lực quản trị địa phương trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quản trị địa phương trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư: Thách thức và giải pháp

QUẢN TRỊ ĐỊA PHƢƠNG TRONG BỐI CẢNH CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ TƢ: THÁCH THỨC VÀ GIẢI PHÁP TS. Bùi Quang Xuân1 Tóm tắt: Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư c tác động mạnh mẽ đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội nói chung và quản lý phát triển địa phương n i riêng. Theo đ , cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã tạo ra cơ hội cho sự phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam. Tuy nhiên, n cũng đặt ra không ít những thách thức đối với Việt Nam: (i) Vấn đề chính sách việc làm trong bối cảnh mở rộng ứng dụng các thành tựu của công nghệ thông tin, điều khiển, tự động hóa. (ii) Vấn đề quản trị nhà nước nói chung và quản trị địa phương n i riêng cũng là một trong những thách thức lớn nhất đối với nước ta. Bài viết tập trung xem xét những thách thức và đưa ra những giải pháp để nâng cao chất lượng và năng lực quản trị địa phương trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. 1. Đặt vấn đề Trong bối cảnh hiện nay, khi mà cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ đã ảnh hƣởng đến hầu khắp các quốc gia và tác động đến tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, cơ hội của cuộc cách mạng này là rất lớn nhƣng đồng thời cũng không ít những thách thức đang đặt ra. Đặc biệt trong bối cảnh của nền quản trị công hiện đại, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ sẽ tạo ra một bƣớc chuyển lớn, vận dụng các thành tựu khoa học và kỹ thuật, tự động hóa, kết nối vạn vật lại với nhau,…đây là cơ hội để các quốc gia hƣớng đến một nền quản trị tốt. Quản trị địa phƣơng tốt là yếu tố quan trọng đối với sự phát triển bền vững quốc gia nói chung và của địa phƣơng nói riêng. Rõ ràng, trong bối cảnh này, quản trị địa phƣơng cũng phải đối mặt với thách thức không nhỏ trong việc phải thay đổi tƣ duy và cách thức quản trị với cuộc cách mạng này. Nghiên cứu này tập trung giải quyết các nội dung sau: (1) Tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ đến quản trị địa phƣơng; (2) Thực trạng đổi mới thể chế, chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản trị địa phƣơng; (3) Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị địa phƣơng trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ. 2. Cơ sở lý thuyết và phƣơng pháp nghiên cứu Bài viết vận dụng lý thuyết quản trị tốt vào nghiên cứu thực tiễn hoạt động quản trị địa phƣơng, xem xét vấn đề dƣới góc độ chính sách công mà hoạt động quản trị địa phƣơng chịu ảnh hƣởng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ. Lý thuyết khoa học quản trị đƣợc soi qua thực tiễn của hoạt động quản trị địa phƣơng. Trên cơ sở của việc nghiên cứu khái quát về cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ, bài viết tổng hợp và phân tích thực trạng đổi mới thể chế, chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản trị địa phƣơng ở nƣớc ta thời gian qua, những thách thức mà quá trình quản trị địa 1 Học viện Chính trị Quốc gia Khu vực II 278
phƣơng đối diện trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ để nâng cao năng lực của hoạt động quản trị của mình, đồng thời đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản trị địa phƣơng (quản trị địa phƣơng tốt) để có thể đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ. 3. Kết quả và thảo luận 3. 1. Tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ đến quản trị địa phƣơng Loài ngƣời xuất hiện trên trái đất đã hàng triệu năm nhƣng xã hội nông nghiệp thực sự mới bƣớc vào khoảng 8000 năm Tr.CN, đến thế kỷ thứ 17 thì cuộc cách mạng công nghiệp đƣợc ra đời. Từ đó đến nay, chúng ta trải qua 4 cuộc cách mạng công nghiệp tác động sâu sắc, triệt để toàn bộ sự phát triển về kinh tế-xã hội và chính con ngƣời. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ (cách mạng công nghiệp 4.0): Trên cơ sở thành tựu của 3 cuộc cách mạng công nghiệp trƣớc, cách mạng công nghiệp 4.0 mới nửa thập niên của thế kỷ 21, đã ăn sâu, bám rễ vào xã hội thậm chí cơ thể con ngƣời, hệ thống siêu máy tính. Máy móc tạo ra năng lực mới hoàn toàn cho cả máy và con ngƣời. Các Robot rồi đến các nhà máy thông minh ra đời. Giai đoạn này có sự biến đổi về lực lƣợng sản xuất, khoa học công nghệ trở thành lực lƣợng sản xuất trực tiếp, nhân tố chủ đạo của sự phát triển nền sản xuất xã hội. Cách mạng 4.0 là cuộc cách mạng công nghiệp dựa trên nền tảng công nghệ thông tin và tự động hóa, đây là xu hƣớng phát triển của thế giới. Cuộc cách mạng 4.0 đƣợc xây dựng trên cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba là cuộc cách mạng kỹ thuật số và điện tử (máy tính, công nghệ viễn thông và Internet ra đời và phổ cập) đã xuất hiện từ giữa thế kỷ trƣớc. Đặc trƣng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 là sự hợp nhất của các loại công nghệ và làm xóa nhòa ranh giới giữa các lĩnh vực vật lý, kỹ thuật số và sinh học mà với trung tâm là sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, rô bốt, Internet vạn vật (IOT) khoa học vật liệu, sinh học, công nghệ di động không dây mang tính liên ngành sâu rộng... Theo đó, cách mạng công nghiệp 4.0 với sự phát triển nhƣ vũ bão của trí tuệ nhân tạo, ngƣời máy robot, hệ thống kết nối mạng xã hội đã đem đến những ảnh hƣởng, thay đổi không ngừng cho đời sống con ngƣời. Thành phố thông minh, nhà thông minh, phƣơng tiện thông minh,…và biết bao những giá trị xã hội, thƣợng tầng kiến trúc xã hội thay đổi kèm theo những thay đổi của cơ sở hạ tầng xã hội. Với bối cảnh này đã tác động đến đời sống xã hội và do đó cũng song trùng tác động làm thay đổi những cách thức, phƣơng pháp và công cụ trong hoạt động quản trị nhà nƣớc nói chung và quản trị địa phƣơng nói riêng cũng nhƣ vấn đề hoàn thiện thể chế và bản thân chính sách, đặc biệt là chính sách công của Nhà nƣớc đối với vấn đề quản trị địa phƣơng. Khả năng thích ứng với môi trƣờng quản trị công trong một thế giới công nghệ đang thay đổi không ngừng sẽ quyết định sự tồn tại và phát triển của các cơ quan 279
Chính phủ và tổ chức xã hội. Điều này đƣợc minh chứng bằng năng lực của chủ thể quản trị nhà nƣớc/quản trị địa phƣơng trong việc bắt nhịp cùng thế giới với những thay đổi đột phá, cải thiện cơ cấu để đạt mức minh bạch nhằm nâng cao hiệu lực và hiệu quả của hoạt động quản trị công. Ngƣợc lại, nếu không chứng minh đƣợc khả năng bắt kịp thế giới của mình thì nhà quản trị công đó phải đối mặt với nhiều vấn đề, trong đó có các vấn đề về chính sách và xác định các yếu tố ảnh hƣởng đến hoạch định và phân tích chính sách công sẽ làm giảm chất lƣợng của chính sách trong quá trình quản trị địa phƣơng; khả năng bắt nhịp kém sẽ có nguy cơ tụt hậu so với các địa phƣơng, quốc gia trên thế giới trong bối cảnh quản trị nhà nƣớc hiện đại (nhà nƣớc thông minh). Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ, công nghệ thông tin chiếm một vai trò quan trọng. Cũng vậy, việc vận dụng các thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với vấn đề quản trị địa phƣơng. Do đó, quản trị địa phƣơng phải ứng dụng công nghệ thông tin một cách triệt để nhằm thu hẹp khoảng cách giữa công dân với chính quyền trung ƣơng/chính quyền địa phƣơng bằng truyền thông và công nghệ thông tin. Đồng thời, quản trị địa phƣơng phải điều chỉnh và thích nghi với công nghệ để tái thiết kế bộ máy quản trị phù hợp với mạng lƣới và công nghệ. Trong quá trình này, các chủ thể quản trị địa phƣơng phải nhận thức đúng về bản chất, đặc trƣng, đặc biệt xác định vấn đề chính sách công trong quản trị địa phƣơng đúng bản chất, đúng đối tƣợng có vai trò quan trọng trong xây dựng chính sách đối với quản trị phát triển địa phƣơng; chủ động nắm bắt cơ hội, xác định mục tiêu và đƣa ra giải pháp tốt nhất để thực hiện mục tiêu đó nhằm tận dụng tối đa các nguồn lực, các lợi thế, đồng thời giảm thiểu những tác động tiêu cực của cuộc cách mạng này sẽ là chìa khóa giúp các chính quyền địa phƣơng phát triển bền vững. Đặc biệt hơn, các chính quyền hƣớng tới xây dựng thành phố thông minh, đầu tƣ xây dựng và phát triển nông nghiệp công nghệ cao; triển khai mô hình nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, phát triển sản phẩm chủ lực của địa phƣơng dựa trên lợi thế so sánh và vận dụng thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ để có quy mô sản xuất hàng hóa với sản lƣợng và chất lƣợng cao; cung ứng dịch vụ và hàng hóa công trong bối cảnh ứng dụng các thành tựu công nghệ hiện đại. Để đảm bảo quyền lợi của cộng đồng ngƣời dân và doanh nghiệp, huy động trí tuệ của của cả cộng đồng, tiếp tục hỗ trợ và phát triển công nghệ, quản trị địa phƣơng tốt đòi hỏi hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực của chủ thể hoạch định chính sách, các nhà lập chính sách phải không ngừng thích nghi với môi trƣờng mới đầy biến động và biến đổi nhanh chóng, đồng thời không ngừng học hỏi, trau dồi bản thân để thực sự hiểu rõ họ đang quản trị cái gì? Quản trị nhƣ thế nào? Để làm tốt điều này, trong quá trình hoạch định, xây dựng, phân tích, tổ chức thực thi và đánh giá chính sách ở địa phƣơng đòi hỏi các chính phủ và cơ quan lập pháp phải thu hút sự tham gia ngƣời dân và doanh nghiệp, tức là ―chính sách công có sự tham gia của ngƣời dân và doanh nghiệp‖2. 2 Đỗ Phú Hải, 2012 280
Quản trị địa phƣơng tốt đòi hỏi có thế chế tốt và chính sách tốt. Quản trị địa phƣơng thực chất là quản trị nhà nƣớc gắn liền với chính quyền địa phƣơng, hoạt động quản trị của địa phƣơng. Một địa phƣơng, một đất nƣớc giàu mạnh, phát triển hay nghèo, kém phát triển phụ thuộc vào quản trị địa phƣơng, tức là quản trị địa phƣơng quyết định sự phát triển của một địa phƣơng, góp phần vào sự phát triển của một quốc gia. Quản trị địa phƣơng tốt sẽ làm cho địa phƣơng phát triển nhanh, mạnh và bền vững. Quản trị địa phƣơng phụ thuộc vào thể chế và chính sách của quốc gia đó đối với địa phƣơng về kinh tế - chính trị - xã hội - văn hóa. Trong đó, đối với các quốc gia đang phát triển đổi mới thể chế, chính sách đóng vai trò rất quan trọng đối với chất lƣợng quản trị nhà nƣớc nói chung và quản trị địa phƣơng nói riêng. Đặc biệt, trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ đòi hỏi phải đổi mới thể chế, chính sách nhằm nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản trị địa phƣơng. 3.2. Thực trạng đổi mới thể chế, chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản trị địa phƣơng Trong những năm qua, Việt Nam không ngừng đổi mới thể chế, chính sách với những thành tựu quan trọng, góp phần nâng cao nâng lực quản trị công của Việt Nam. Với những nỗ lực đó, đổi mới thể chế, chính sách ở nƣớc ta đƣợc thực hiện trên cả hai mặt kinh tế và chính trị với những kết quả đƣợc đánh giá nhƣ sau: Về thể chế chính sách kinh tế, Nhà nƣớc đã xác định: ―Chất lƣợng thể chế không chỉ tác động nhƣ một yếu tố tự thân mà còn ảnh hƣởng có tính quyết định đến môi trƣờng kinh doanh, năng lực cạnh tranh của cả nền kinh tế, của từng doanh nghiệp và là điều kiện tiên quyết để phát huy có hiệu quả lợi thế quốc gia‖3. Sau 30 năm đổi mới, Việt Nam đã đạt đƣợc nhiều thành tựu phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, nền kinh tế đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc duy trì mức tăng trƣởng cao: tỷ lệ lạm phát cao, thâm hụt cán cân thƣơng mại và tài khóa ngày càng lớn; năng suất lao động và hiệu quả giảm sút, đầu tƣ công kém hiệu quả, năng lực cạnh tranh thấp. Điều này đƣợc xác định có nguyên nhân từ hệ thống thể chế, rủi ro và thiếu linh hoạt. Các biện pháp cải cách kinh tế dƣới hình thức tái cơ cấu nền kinh tế, chuyển đổi cơ cấu cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nƣớc, hội nhập kinh tế toàn cầu trở nên ít hiệu quả trong giai đoạn phát triển lên tầng mức cao hơn, đặt ra việc phải cải cách thể chế mạnh mẽ để giải phóng hơn nữa lực lƣợng sản xuất đang bị các quy định không phù hợp hạn chế, nhằm tăng năng suất lao động và hiệu quả kinh tế. Cải cách thể chế lần này nhằm hƣớng tới việc tạo điều kiện cho thị trƣờng vận hành hiệu quả, tái phân bổ nguồn lực nhanh hơn đẩy nhanh quá trình chuyển đổi cơ cấu. Nói cách khác, Việt Nam cần có thêm động lực để lấy lại đà tăng trƣởng nhanh và phát triển bền vững. Và nguồn động lực đó phải đến từ đổi mới thể chế4. 3 Trích Thông điệp đầu năm 2014 của Thủ tƣớng Nguyễn Tấn Dũng, http://nguyentandung.chinhphu.vn/Home/Thong-diep-nam-moi-cua-Thu-tuong-Nguyen-Tan- Dung/20141/21868.vgp 4 Đỗ Phú Hải (2017), Đổi mới thể chế, chính sách để quản trị tốt ở Việt Nam hiện nay, Quản trị tốt: Lý luận và thực tiễn, NXB. Chính trị Quốc gia sự thật, trang 232. 281
Về thể chế chính trị, Nhà nƣớc xác định: ―Không thể có đƣợc năng lực cạnh tranh cao nếu không có một thể chế chất lƣợng cao và một nền quản trị quốc gia hiện đại‖5. Thông điệp đầu năm 2014 của Thủ tƣớng Nguyễn Tấn Dũng đã nêu rõ muốn đổi mới thể chế, cần phải tăng cƣờng dân chủ, gắn đổi mới thể chế chính trị với tăng cƣờng dân chủ là nhằm phát huy mạnh mẽ dân chủ trong toàn xã hội, phát huy thế mạnh và huy động các nguồn lực của đất nƣớc, sức mạnh của dân tộc và thời đại. Đây thực sự là điều kiện quan trọng để quốc gia phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, nền kinh tế tri thức cũng nhƣ sự tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ hiện nay đã tạo ra nhiều cơ hội, cơ hội lớn nhƣng cũng không ít thách thức đang đặt ra. Do đó, cần tăng cƣờng dân chủ, thực hiện dân chủ rộng rãi và chủ động đổi mới thể chế để phát triển và hội nhập ngay trong khó khăn, chủ động đƣa đất nƣớc phát triển đi lên, ngang tầm với các quốc gia phát triển trên thế giới. Từ vị thế của nền kinh tế Việt Nam so với thế giới và khu vực Đông Nam Á, cho thấy đổi mới thể chế là quyết sách chính trị về đổi mới phù hợp của Đảng và Nhà nƣớc ta đã đƣa Việt Nam từ một nƣớc kém phát triển trở thành quốc gia đang phát triển có thu nhập trung bình, đứng thứ 6 so với các nƣớc trong khu vực Đông Nam Á. Và đã đạt đƣợc những thành tựu ấn tƣợng và đƣợc cộng đồng quốc tế đánh giá cao trong thực hiện chính sách xóa đói, giảm nghèo/giảm nghèo bền vững. Bên cạnh đó, nhìn lại thời gian qua cho chúng ta thấy: Chất lƣợng thể chế và năng lực quản trị công vẫn còn yếu kém và đã trở thành một trong những nguyên nhân ảnh hƣởng đến năng lực cạnh tranh toàn cầu/quốc gia/địa phƣơng. Theo PGS.TS. Đỗ Phú Hải thì nguyên nhân của những hạn chế này là do: (1) Chƣa có hiểu biết đúng về đổi mới thể chế; (2) Bộ máy nhà nƣớc hoạt động chƣa đƣợc hiệu quả; (3) Hệ thống chính sách pháp luật chƣa hoàn thiện; (4) Quản lý nhà nƣớc còn bỏ qua những nguyên tắc của cơ chế thị trƣờng; (5) Mức tham gia làm chủ của nhân dân còn thấp6. Rất đồng tình với những nguyên nhân nêu trên, theo chúng tôi còn có những nguyên nhân xuất phát từ tƣ duy quản trị dựa vào các nguồn lực và mô hình truyền thống là vấn đề (khó khăn, vƣớng mắc, trở ngại) đặt ra trong bối cảnh hội nhập quốc tế; Còn những yếu kém, hạn chế về năng lực quản trị của cơ quan công quyền, năng lực chính sách công đã dẫn đến thực trạng quản trị và dịch vụ quản trị của Việt Nam hiện nay còn không ít những hạn chế; chất lƣợng dịch vụ công chƣa cao cũng là bài toán cần sớm có lời giải đáp để công dân, tổ chức (khách hàng) hài lòng hơn với chất lƣợng dịch vụ công mà các cơ quan công quyền cung ứng dịch vụ công. Theo xu hƣớng chung của các quốc gia trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ, Việt Nam chúng ta là không ngoại lệ, chịu tác động mạnh mẽ của 5 Trích Thông điệp đầu năm 2014 của Thủ tƣớng Nguyễn Tấn Dũng, http://nguyentandung.chinhphu.vn/Home/Thong-diep-nam-moi-cua-Thu-tuong-Nguyen-Tan- Dung/20141/21868.vgp 6 Đỗ Phú Hải (2017), Đổi mới thể chế, chính sách để quản trị tốt ở Việt Nam hiện nay, Quản trị tốt: Lý luận và thực tiễn, NXB. Chính trị Quốc gia sự thật, trang 236 - 243. 282
nó. Việt Nam là một trong ít những quốc gia trên thế giới nhận thức sớm về những thách thức, cơ hội và tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đến con đƣờng phát triển tƣơng lai của quốc gia. Đặc biệt trong bối cảnh quản trị nhà nƣớc nói chung và quản trị địa phƣơng nói riêng, từ đó, đổi mới thể chế, chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản trị địa phƣơng trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ. Chính vì vậy, nhận thức đƣợc bối cảnh và tình hình tác động và những ảnh hƣởng cuộc cuộc cách mạng này, Chỉ thị số 16/CT-TTg ngày 04/5/2017 của Thủ tƣớng Chính phủ về việc tăng cƣờng năng lực tiếp cận cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ trong đó khẳng định: ―Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 với xu hƣớng phát triển dựa trên nền tảng tích hợp cao độ của hệ thống kết nối số hóa - vật lý - sinh học với sự đột phá của Internet vạn vật và Trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi căn bản nền sản xuất của thế giới. Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 với đặc điểm là tận dụng một cách triệt để sức mạnh lan tỏa của số hóa và công nghệ thông tin. Làn sóng công nghệ mới này đang diễn ra với tốc độ khác nhau tại các quốc gia trên thế giới, nhƣng đang tạo ra tác động mạnh mẽ, ngày một gia tăng tới mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội, dẫn đến việc thay đổi phƣơng thức và lực lƣợng sản xuất của xã hội. Việt Nam là quốc gia đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 mở ra nhiều cơ hội trong việc nâng cao trình độ công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất và cạnh tranh trong chuỗi sản phẩm; tạo ra sự thay đổi lớn về hình thái kinh doanh dịch vụ; tạo ra nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo; giảm đáng kể chi phí giao dịch, vận chuyển; tạo cơ hội đầu tƣ hấp dẫn và đầy tiềm năng trong lĩnh vực công nghệ số và Internet đồng thời cũng là cơ hội lớn cho sản xuất công nghiệp với trình độ khoa học và công nghệ tiên tiến‖. Để cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ thực sự tạo ra động lực thúc đẩy sự phát triển. Quản trị nhà nƣớc/quản trị địa phƣơng có vai trò hết sức quan trọng - với tƣ cách là vị trí trung tâm kết nối các nỗ lực đổi mới, sáng tạo và là chủ thể giải quyết những vấn đề, thách thức mà cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ mang đến. Đối với quản trị nhà nƣớc/quản trị địa phƣơng ở nƣớc ta cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ đem đến những cơ hội và đặt ra những thách thức to lớn trong việc xây dựng Chính phủ liêm chính, kiến tạo và phát triển phục vụ nhân dân, phục vụ doanh nghiệp trong chỉnh thể hệ thống chính quyền từ Trung ƣơng đến địa phƣơng; ý nghĩa của việc đổi mới thể chế, chính sách để quản trị tốt (quản trị nhà nƣớc/ quản trị địa phƣơng), tức là quản trị địa phƣơng tốt (Quản trị địa phƣơng tốt = Thể chế tốt + Chính sách tốt). Đây là cơ hội để nâng cao hiệu lực và hiệu quả hoạt động, minh bạch hóa, thông minh hơn, năng động hơn, sáng tạo hơn và để thích ứng hơn. Song, cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ cũng đặt ra những thách thức mà quản trị công (Quản trị Nhà nƣớc/Quản trị địa phƣơng) phải đối mặt và vƣợt qua, đó là: 283
Thứ nhất, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ đem đến những thay đổi to lớn chƣa từng có về sản xuất, về phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia nói chung và các địa phƣơng nói riêng. Các đối tƣợng quản trị địa phƣơng mới xuất hiện và những đối tƣợng quản trị địa phƣơng cũ cũng có những thay đổi đòi hỏi chính quyền địa phƣơng cần có cách tiếp cận mới và phƣơng thức quản trị mới phù hợp. Với sự xuất hiện ngày càng nhiều các sản phẩm số hóa, đƣợc thừa nhận, đƣợc giao dịch đòi hỏi và đặt ra cho quản trị công cần có khung pháp lý cần thiết để quản trị các đối tƣợng của mình. Khung pháp lý đó là thể chế chính sách tốt. Thứ hai, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ với nền tảng trí tuệ nhân tạo, vạn vật kết nối đòi hỏi quản trị địa phƣơng phải tăng cƣờng sự phối kết hợp, phối kết nối. Vai trò của chính phủ và các cấp chính quyền địa phƣơng không chỉ ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin (Chính phủ điện tử) vào hoạt động quản lý mà còn xây dựng hành lang pháp lý thừa nhận và công nhận các cơ sở dữ liệu phù hợp, có cơ chế pháp lý cần thiết để tạo ra sự chia sẻ giữa các cá nhân, tổ chức, trong các chủ thể quản trị công, giữa trung ƣơng và địa phƣơng, giữa quản trị ngành và quản trị lãnh thổ. Đặc biệt, là sự tham gia, chia sẻ thông tin, phản biện, đối thoại trong quá trình hoạch định, xây dựng, phân tích, tổ chức thực hiện và đánh giá chính sách công, tức là trong điều kiện cắt khúc về thông tin sẽ khó khăn hơn trong việc ban hành chính sách và đƣa ra những thái độ ứng xử phù hợp của chủ thể quản lý bởi sự vận động nhanh của đối tƣợng quản lý. Về mặt công nghệ, Chính phủ và các cấp chính quyền địa phƣơng phải thiết lập đƣợc cơ sở dữ liệu thông suốt trong nhiều lĩnh vực liên quan đến dân số, việc làm (hệ thống dữ liệu cung cầu thị trƣờng lao động - việc làm), các ngành công nghiệp dịch vụ để có thái độ ứng xử kịp thời và nhanh chóng để thích ứng với những thay đổi trong cơ cấu kinh tế, giải quyết vấn đề việc làm cho ngƣời lao động, thu nhập, nhập cƣ,…Chính vì vậy, để đáp ứng yêu cầu đặt ra cần có chính sách phát triển nguồn nhân lực chất lƣợng cao, đào tạo nguồn lực lực có tay nghề và bồi dƣỡng kiến thức để đáp ứng với tình hình mới, thích ứng với môi trƣờng của khoa học, kỹ thuật và công nghệ mới. Thứ ba, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ làm phát sinh những vấn đề mới và làm thay đổi căn bản những vấn đề cũ đòi hỏi quản trị địa phƣơng phải không ngừng năng cao nâng lực để thực hiện chức năng quản trị của mình. Điều đáng lo ngại là vấn đề chênh lệnh về tri thức và sáng tạo sẽ làm phát sinh vấn đề chênh lệch giàu nghèo trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ (Vấn đề chênh lệch giàu nghèo gắn với chênh lệch về tri thức và sáng tạo), tạo ra xu hƣớng bị bỏ rơi đối với những ngƣời có tri thức và kỹ năng thấp. Ngƣợc lại, những ngƣời có tri thức và sức sáng tạo sẽ tạo nên một bứt phá ngày càng xa hơn theo cấp số công mà sớm trở thành cấp số nhân. Cùng với đó là tâm lý chƣa sẵn sàng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ cũng là một trong những rào cản trong hoạt động quản trị địa phƣơng. Quản trị địa phƣơng phải cân nhắc các yếu tố tác động của cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ, để lƣờng trƣớc đƣợc những điều này và dự báo, đƣa ra các giải pháp chính sách đồng bộ 284
để những đối tƣợng chƣa đủ tri thức và kỹ năng bị ―bỏ rơi‖ bên lề của quá trình pháp triển và hội nhập. 3.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị địa phƣơng trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ đã và đang đặt ra những thách thức đối với quản trị địa phƣơng, để vƣợt qua những thách thức này chúng ta phải tiếp cận và ứng dụng có hiệu quả những cơ hội do cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ đem lại, quản trị địa phƣơng phải tiếp cận theo hƣớng quản trị địa phƣơng tốt nhằm theo hƣớng hiện đại hóa, chuyên nghiệp hóa và thông minh để phát triển kinh tế - xã hội ở địa phƣơng theo hƣớng phát triển bền vững. Năng lực thể chế chính sách ở địa phƣơng và năng lực chính sách ở địa phƣơng (Năng lực quản trị địa phƣơng) cần đƣợc chú trọng đúng mức để thúc đẩy sự phát triển địa phƣơng. Để nâng cao hiệu quả quản trị địa phƣơng trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ, thiết nghĩ nên thực hiện một số giải pháp nhƣ sau: Thứ nhất, hoàn thiện thể chế chính sách, pháp luật của Nhà nƣớc về thúc đẩy sự sáng tạo, cải thiện môi trƣờng kinh doanh, hỗ trợ và thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp, sáng tạo, ƣơm mầm, nuôi dƣỡng và phát huy sáng tạo trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong hoạt động quản trị, Nhà nƣớc cần phải có cơ chế, chính sách đồng bộ và lồng ghép trong các chƣơng trình kinh tế - xã hội để tập trung tạo động lực thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp nhƣ: chính sách đầu tƣ tài chính thỏa đáng cho hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới công nghệ của doanh nghiệp; đổi mới cơ chế đầu tƣ, tài trợ và hỗ trợ nghiên cứu khoa học, phát triển và đổi mới công nghệ; cần ban hành chính sách phát triển doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo; kết nối cộng đồng khoa học và công nghệ ngƣời Việt Nam ở nƣớc ngoài và cộng đồng trong nƣớc. Hoàn thiện thể chế chính sách về thuế, tài chính nhằm khuyến khích doanh nghiệp đầu tƣ cho hoạt động công nghệ, phát triển và đổi mới công nghệ, nghiên cứu phát triển và đầu tƣ kinh doanh, cơ hội kinh doanh trong lĩnh vực công nghệ thông tin và các công nghệ tiên tiến trên thế giới. Thứ hai, cần phải nhận thức đúng đắn về thời cơ và thách thức của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ đối với sự phát triển bền vững của địa phƣơng, các địa phƣơng phải nhận diện đƣợc những thời cơ và thách thức đang đặt ra đối với địa phƣơng mình để có thái độ ứng xử phù hợp. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ sẽ lan tỏa vào từng địa phƣơng, từng lĩnh vực của đời sống ở địa phƣơng với nền công nghiệp thông minh dựa trên hệ thống dữ liệu đầy đủ và cập nhật thị trƣờng; phát triển nền sản xuất nông nghiệp thông minh với sự tối ƣu hóa về giống cây trồng, vật nuôi, dinh dƣỡng, quy trình canh tác, chăn nuôi,…và công nghiệp chế biến các sản phẩm nông nghiệp chất lƣợng cao. Giải quyết đƣợc các vấn đề phúc lợi về y tế ở địa phƣơng trong việc số hóa thông tin tình trạng bệnh nhân để hỗ trợ chẩn đoán, khắc phục các sự cố y học. Đó là hệ thống giao thông kết nối thông minh đã phá vỡ hệ thống giao thông truyền thống. Trong lĩnh vực giáo dục đào tạo cũng ứng dụng mạnh mẽ các thành tựu 285
khoa học kỹ thuật và công nghệ thông tin. Ở mỗi địa phƣơng, tùy vào tình hình cụ thể ở địa phƣơng có những chính sách, chƣơng trình hành động cụ thể và phù hợp trong bối cảnh này. Có chính sách phát triển khoa học và công nghệ, đặc biệt là phát triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ; phát triển công nghệ thông tin, xây dựng chính phủ điện tử, công khai minh bạch, tạo điều kiện cho ngƣời dân giao dịch với cơ quan nhà nhà nƣớc và tiếp cận các dịch vụ công trên các lĩnh vực ở địa phƣơng. Thứ ba, nâng cao năng lực quản trị địa phƣơng với trọng tâm là nâng cao năng lực chính sách ở địa phƣơng thể hiện ở năng lực của đội ngũ cán bộ, công chức, những chủ thể chính sách ở địa phƣơng: từ phát hiện mâu thuẫn, xác định vấn đề chính sách, hoạch định chính sách, tổ chức thực hiện chính sách, duy trì chính sách, đánh giá chính sách trong chu trình chính sách. Cán bộ, công chức cần có tƣ duy về chính sách, xem chính sách là một tập hợp các quyết định chính trị có liên quan của Nhà nƣớc, chứ không phải là một quyết định đơn lẻ, có tƣ duy phản biện chính sách trong quản trị địa phƣơng, tƣ duy sáng tạo, kiến tạo xã hội ở địa phƣơng. Cán bộ, công chức ở địa phƣơng phải nhanh nhạy nhận diện, phát hiện những mâu thuẫn nảy sinh trong đời sống xã hội ở địa phƣơng để tham gia vào quá trình hoạch định và xây dựng chính sách ở địa phƣơng. Cần đào tào, bồi dƣỡng cho cán bộ, công chức về kiến thức, kỹ năng quản trị địa phƣơng, kiến thức về chính sách công nói chung và các chính sách ở địa phƣơng nói riêng nhằm nâng cao năng lực chính sách cho đội ngũ cán bộ, công chức. Phải đổi mới phƣơng thức đào tạo và bồi dƣỡng cán bộ, công chức để thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ, đặc biệt thông qua hình thức trực tuyến hỏi đáp, đối thoại, trao đổi kinh nghiệm quản trị ở các địa phƣơng. Thứ tư, đổi mới quản trị địa phƣơng theo hƣớng năng động, linh hoạt. Huy động sự tham gia tích cực và chủ động của các chủ thể vào quá trình chính sách, đặc biệt là mức độ tham gia của cộng đồng ngƣời dân vào các chính sách ở phƣơng. Điều này đòi hỏi chủ thể chính sách phải tạo ra kênh kết nối từ hệ thống dữ liệu của các bên liên quan trong xây dựng và thực hiện, đánh giá chính sách ở địa phƣơng. Trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ tính liên kết, tính phối hợp liên ngành, giữa các địa phƣơng cần đƣợc đảm bảo trong mạng lƣới chính sách. Chủ thể quản trị địa phƣơng cần có khả năng thu thập (truy cập thông tin), xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ cho quá trình xây dựng chính sách và hoạt động quản trị địa phƣơng, đồng thời tạo ra sự liên kết giữa các địa phƣơng trong việc trao đổi thông tin, tìm kiếm dữ liệu trong hoạt động quản trị địa phƣơng. Thứ năm, tăng cƣờng sự kết nối và sự tham gia của cộng đồng trong quá trình quản trị địa phƣơng. Hoạt động đối thoại chính sách, thu hút sự tham gia của cộng đồng ngƣời dân, doanh nghiệp và các bên liên quan vào quá trình chính sách của địa phƣơng. Đặc biệt, trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ, các nền tảng công nghệ cho phép các chủ thể chính sách tham gia thuận lợi vào quá trình giám sát và đánh giá chính sách. Các chủ thể quản trị địa phƣơng phải sẵn sàng thích ứng với bối cảnh này, sẵn sàng đối thoại chính sác, sẵn sàng lắng nghe ý kiến của các bên liên quan và có những thông tin kịp thời trong hoạt động quản trị địa phƣơng. Quản trị địa 286
phƣơng tốt cần phải có sự tham gia của ngƣời dân, doanh nghiệp và các bên liên quan vào quá trình chính sách để thể chế hóa những sáng kiến, những ý tƣởng từ cộng đồng, phát huy trí tuệ tập thể vào sự phát triển của địa phƣơng. Thứ sáu, trong hoạt động quản trị địa phƣơng cần ứng dụng công nghệ thông tin một cách hiệu quả trong việc thu thập thông tin quản lý, cung cấp thông tin, thủ tục hành chính; nghiên cứu và vận dụng thành tựu khoa học công nghệ trong việc cải cách thủ tục hành chính, cung cấp thông tin kịp thời và đúng hạn. Ngoài ra, cần xây dựng chính phủ điện tử, chính quyền điện tử phù hợp với nhu cầu giải quyết các thủ tục hành chính trực tuyến theo hƣớng tiếp cận dịch vụ trực tuyến cuả ngƣời dân và tổ chức; xây dựng thành phố thông minh với khả năng sử dụng triệt để các thành tựu khoa học kỹ thuật và công nghệ thông tin vào đời sống, kết nối vạn vật trở nên gần lại nhau hơn. 4. Kết luận Đúng nhƣ lời Mac nói: Lịch sử nhân loại là sự phát triển của công cụ sản xuất. Còn August Comte, nhà xã hội học Pháp cách đây cả trăm năm đã tiên đoán: Lịch sử loài ngƣời là sự phát triển của tri thức (sự hiểu biết). Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ có tác động mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống xã hội. Đồng thời, cũng là nhân tố tác động đến chính sách công trong chu trình của chính sách từ xác định vấn đề chính sách, hoạch định chính sách, thực hiện chính sách, duy trì chính sách, phân tích và đánh giá chính sách. Trong hoạt động quản trị địa phƣơng tốt cần chú trọng nâng cao thể chế chính sách và năng lực chính sách để đáp ứng yêu cầu của bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ. Và chú trọng đến vấn đề đào tạo nhân lực về công nghệ thông tin, khoa học công nghệ và đội ngũ nhà quản trị địa phƣơng giỏi. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ là cơ hội lớn, nhiều cơ hội những cũng đặt ra cho chúng ta những thách thức, đòi hỏi phải sẵn sàng đón nhận và phát huy các thế mạnh ở địa phƣơng. Đặc biệt trong xu hƣớng xây dựng nhà nƣớc kiến tạo xã hội, trách nhiệm giải trình đƣợc nêu cao, thì vần đề đối thoại chính sách ở địa phƣơng đƣợc thực hiện thông qua các hình thức đƣợc ứng dụng triệt để các thành tựu khoa học kỹ thuật. Quản trị địa phƣơng đƣợc nâng cao năng lực và hiệu quả, chất lƣợng chính sách đƣợc đảm bảo theo hƣớng có sự tham gia của ngƣời dân, doanh nghiệp và cộng đồng chính sách vào quá trình chính sách ở địa phƣơng. Chính vì vậy, cần ứng dụng các thành tựu khoa học kỹ thuật vào hoạt động quản trị nhà nƣớc, phát triển chính phủ điện tử hiệu lực và hiệu quả trong bối cảnh xây dựng chính phủ kiến tạo và phát triển đối diện với cuộc cách mạng cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Học viện Hành chính Quốc gia (2017), Hội thảo khoa học “Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư với Quản trị Nhà nước” 2. Vũ Công Giao (2017), Quản trị tốt: Lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật. 3. Thủ tƣớng Chính phủ (2017), Chỉ thị số 16/CT-TTg ngày 04/5/2017 về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. 4. Bùi Quang Xuân (2017), Giáo dục đại học đối diện với cuộc cách mạng 4.0. 287