Quyền con người trong lĩnh vực tôn giáo ở Việt Nam

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑  ± <br /> <br /> <br /> <br /> NGUYӈN QUӔC TUҨN(*)<br /> <br /> QUYӄN CON NGѬӠI<br /> TRONG LƬNH VӴC TÔN GIÁO Ӣ VIӊT NAM<br /> Tóm tҳt: Trên c˯ sͧ phân tích các văn b̫n pháp lu̵t liên quan<br /> ÿ͇n nhân quy͉n và t͹ do tôn giáo, tiêu bi͋u nh˱ “Tuyên ngôn<br /> Nhân quy͉n Th͇ giͣi”, “Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n”; s͹<br /> khác bi͏t trong v̵n dͭng và th͹c thi lu̵t pháp v͉ nhân quy͉n và t͹<br /> do tôn giáo trên th͇ giͣi, nh̭t là khu v͹c Châu Âu, n͡i dung chính<br /> cͯa bài vi͇t này bàn thêm quy͉n t͹ do tín ng˱ͩng, tôn giáo ͧ Vi͏t<br /> Nam, trong ÿó nh̭n m̩nh ÿ͇n s͹ ÿ͝i mͣi lu̵t pháp và chính sách<br /> ÿ͋ ÿ̫m b̫o t͹ do tín ng˱ͩng, tôn giáo ÿ˱ͫc th͹c thi theo lu̵t ÿ͓nh<br /> và phù hͫp vͣi ÿi͉u ki͏n xã h͡i Vi͏t Nam.<br /> Tӯ khóa: Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi, Công ˱ͣc Châu Âu v͉<br /> Nhân quy͉n, quy͉n con ng˱ͥi, pháp quy͉n, tôn giáo ͧ Vi͏t Nam.<br /> 1. Nhұp ÿӅ<br /> Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi (La Déclaration Universelle des<br /> Droits de l'Homme) công bӕ và khҷng ÿӏnh các quyӅn cѫ bҧn cӫa con<br /> ngѭӡi, ÿѭӧc Ĉҥi Hӝi ÿӗng Liên Hӧp Quӕc thông qua ngày 10/12/1948 tҥi<br /> Palais de Chaillot, Paris, Pháp. Văn bҧn này ra ÿӡi ngay sau ThӃ chiӃn<br /> Thӭ hai, mӝt cuӝc chiӃn tranh tàn bҥo và mҩt nhân tính nhҩt trong lӏch sӱ<br /> nhân loҥi. QuyӅn con ngѭӡi lҫn ÿҫu tiên trong lӏch sӱ nhân loҥi ÿѭӧc<br /> tuyên bӕ rõ ràng và ӣ tҫm mӭc thӃ giӟi. Các quyӅn con ngѭӡi cѫ bҧn thӇ<br /> hiӋn trong Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi gӗm 30 ÿiӅu. Nó là khuôn<br /> mүu ÿӇ xây dӵng hiӃn pháp và luұt pháp các quӕc gia, các thӓa ѭӟc quӕc<br /> tӃ và khu vӵc, tiêu biӇu là Công ˱ͣc qu͙c t͇ v͉ các quy͉n kinh t͇, xã h͡i<br /> và văn hóa, và Công ˱ͣc qu͙c t͇ v͉ các quy͉n dân s͹ và chính tr͓ (ÿѭӧc<br /> Ĉҥi Hӝi ÿӗng Liên Hӧp Quӕc thông qua năm 1966).<br /> Tinh thҫn cӫa Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi là dùng tuyên truyӅn<br /> và giáo dөc ÿӇ nӛ lӵc thúc ÿҭy các quӕc gia thành viên Liên Hӧp Quӕc<br /> tôn trӑng các quyӅn cѫ bҧn cӫa con ngѭӡi. ĈiӅu khoҧn cuӕi cùng cӫa<br /> *<br /> <br /> . TS., ViӋn Nghiên cӭu Tôn giáo, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc xã hӝi ViӋt Nam.<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi viӃt: “Không mӝt ÿiӅu nào trong Bҧn<br /> Tuyên ngôn này ÿѭӧc hiӇu và hàm ý cho phép mӝt nѭӟc, mӝt nhóm hay<br /> mӝt cá nhân nào ÿѭӧc quyӅn có nhӳng viӋc làm hay hành ÿӝng nhҵm hӫy<br /> diӋt nhân quyӅn và tӵ do ÿѭӧc thӯa nhұn trong Bҧn Tuyên ngôn này”(1).<br /> Cҫn lѭu ý thêm, văn bҧn luұt pháp này trong quá trình soҥn thҧo và thӵc<br /> thi không phҧi ÿã ÿҥt ÿѭӧc sӵ thӕng nhҩt hoàn toàn.<br /> 2. QuyӅn con ngѭӡi và quyӅn tӵ do tôn giáo trong mӝt sӕ văn bҧn<br /> luұt pháp quӕc tӃ<br /> QuyӅn con ngѭӡi là các quyӅn cѫ bҧn cӫa mӑi ngѭӡi, ÿѭӧc thӯa nhұn<br /> và bҧo hӝ bҵng luұt pháp quӕc tӃ và luұt pháp quӕc gia; ÿѭӧc thӯa nhұn<br /> là giá trӏ chung cӫa nhân loҥi, ÿѭӧc xác ÿӏnh trên hai bình diӋn chӫ yӃu là<br /> giá trӏ ÿҥo ÿӭc (còn gӑi là các giá trӏ tӵ nhiên, vӕn có cӫa con ngѭӡi, thӇ<br /> hiӋn chӫ yӃu ӣ bӕn khía cҥnh cѫ bҧn là: nhân phҭm, bình ÿҷng xã hӝi, tӵ<br /> do và tinh thҫn khoan dung) và giá trӏ pháp lý (thӇ chӃ hóa bҵng các chӃ<br /> ÿӏnh trong luұt pháp quӕc tӃ và trong luұt pháp quӕc gia). VӅ mһt pháp lý,<br /> quyӅn con ngѭӡi có thӇ phân ra làm nhiӅu nhóm theo hai loҥi chӫ thӇ<br /> quyӅn và nӝi dung quyӅn.<br /> Theo chӫ thӇ quyӅn, quyӅn con ngѭӡi gӗm:<br /> - QuyӅn cá nhân;<br /> - QuyӅn cӫa nhóm: là quyӅn cá nhân ÿѭӧc quy vӅ nhӳng nhóm xã hӝi<br /> dӵa trên mӝt sӕ ÿһc ÿiӇm chung nào ÿó nhѭ phө nӳ, trҿ em, ngѭӡi khuyӃt<br /> tұt, ngѭӡi tӏ nҥn, ngѭӡi lao ÿӝng nhұp cѭ,...;<br /> - QuyӅn tұp thӇ: là quyӅn cӫa cӝng ÿӗng, trѭӟc hӃt là quyӅn cӫa quӕc<br /> gia (quyӅn dân tӝc tӵ quyӃt và quyӅn cӫa các dân tӝc thiӇu sӕ);<br /> - QuyӅn phát triӇn: là quyӅn cӫa các quӕc gia, các dân tӝc, ÿӗng thӡi<br /> cNJng là quyӅn cӫa cá nhân.<br /> Theo nӝi dung quyӅn, quyӅn con ngѭӡi gӗm:<br /> - QuyӅn dân sӵ, chính trӏ: gӗm quyӅn bҫu cӱ, ӭng cӱ, quyӅn tham gia<br /> quҧn lý nhà nѭӟc và xã hӝi; quyӅn tӵ do cá nhân; tӵ do tѭ tѭӣng, tӵ do<br /> ngôn luұn, tӵ do tín ngѭӥng tôn giáo; quyӅn có quӕc tӏch, quyӅn có khai<br /> sinh, quyӅn ÿѭӧc bҧo vӋ tính mҥng và nhân phҭm,...;<br /> - QuyӅn kinh tӃ, xã hӝi và văn hóa: gӗm quyӅn sӣ hӳu, quyӅn làm<br /> viӋc, quyӅn ÿѭӧc bҧo vӋ sӭc khӓe, ÿѭӧc hӑc tұp, ÿѭӧc bҧo hiӇm xã hӝi;<br /> <br /> 4<br /> <br /> 1JX\ʂQ 4X͑F 7XɢQ 4X\ɾQ FRQ QJɉ͝L WURQJ OśQK YͱF«<br /> <br /> <br /> <br /> quyӅn ÿѭӧc sáng tҥo và hѭӣng thө văn hóa, quyӅn ÿѭӧc sӕng trong hòa<br /> bình, quyӅn ÿѭӧc hѭӣng thө các thành quҧ cӫa sӵ tiӃn bӝ khoa hӑc kӻ<br /> thuұt,...;<br /> Các nѭӟc phát triӇn, dӵa trên chӃ ÿӝ dân chӫ ÿҥi nghӏ, thѭӡng nhҩn<br /> mҥnh quyӅn cӫa các tӝc ngѭӡi và nhóm ngѭӡi thiӇu sӕ, trong ÿó có<br /> quyӅn chính trӏ. Mӝt cách tiên nghiӋm, các nѭӟc này cho rҵng, quyӅn con<br /> ngѭӡi cao hѫn chӫ quyӅn, tuyӋt ÿӕi hóa quyӅn tӵ do cá nhân, coi ÿһc<br /> quyӅn cӫa cá nhân cao hѫn quyӅn cӫa cӝng ÿӗng, thұm chí cho phép cá<br /> nhân có quyӅn công khai giӳ quan ÿiӇm ÿӕi lұp vӟi nhà nѭӟc, nhҩt là trên<br /> lƭnh vӵc chính trӏ. Trong khi ÿó, các nѭӟc ÿang phát triӇn và các nѭӟc<br /> nghèo cho rҵng, quyӅn cӫa cá nhân phҧi gҳn liӅn và nҵm trong quyӅn cӫa<br /> quӕc gia, cӫa cӝng ÿӗng; quyӅn phҧi ÿi ÿôi vӟi nghƭa vө. Trong trѭӡng<br /> hӧp có sӵ mâu thuүn giӳa quyӅn cӫa cá nhân vӟi lӧi ích cӫa nhà nѭӟc và<br /> cӫa cӝng ÿӗng, thì quyӅn và lӧi ích cӫa nhà nѭӟc và cӫa cӝng ÿӗng ÿѭӧc<br /> ÿӅ cao hѫn.<br /> Riêng vӅ lƭnh vӵc tôn giáo, Ĉi͉u 18 cӫa Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇<br /> giͣi khҷng ÿӏnh: “Mӑi cá nhân có quyӅn tӵ do tѭ tѭӣng, ý thӭc và tôn<br /> giáo; quyӅn này bao gӗm cҧ tӵ do thay ÿәi tôn giáo hay niӅm tin, cNJng<br /> nhѭ tӵ do biӇu lӝ tôn giáo hay niӅm tin cӫa mình, cá nhân hay tұp thӇ, ӣ<br /> nѫi công cӝng hay nѫi riêng tѭ, thông qua sӵ truyӅn dҥy, thӵc hành, thӡ<br /> phөng và thӵc hiӋn nghi lӉ”(2).<br /> Ĉi͉u 18 có liên quan và chӏu tác ÿӝng cӫa ít nhҩt ba ÿiӅu khoҧn khác<br /> trong Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi là Ĉi͉u 19, Ĉi͉u 20 và Ĉi͉u 29.<br /> Ĉi͉u 19 ghi: “Mӑi cá nhân có quyӅn tӵ do ý kiӃn và phát biӇu, bao<br /> gӗm quyӅn không chӏu sӵ quҩy rҫy vì ý kiӃn cӫa mình và quyӅn tìm<br /> kiӃm, tiӃp nhұn và quҧng bá thông tin và ý niӋm qua mӝt sӕ phѭѫng tiӋn<br /> biӇu hiӋn không phө thuӝc biên giӟi”.<br /> Ĉi͉u 20 ghi: “1. Mӑi ngѭӡi ÿӅu có quyӅn tӵ do hӝi hӑp và liên hiӋp ôn<br /> hòa. 2. Không ai có thӇ bӏ bҳt buӝc gia nhұp vào mӝt hӝi”.<br /> Ba ÿiӅu khoҧn này gҫn nhѭ ÿѭӧc tuyӋt ÿӕi hóa và là diӉn giҧi có tính<br /> tiên nghiӋm (a priori). Ĉó là nhӳng ÿiӅu khoҧn có tính chҩt ràng buӝc và<br /> liên quan. Song cNJng trong Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi, Ĉi͉u 29<br /> cho thҩy ba ÿiӅu khoҧn trên không phҧi là vô hҥn, vѭӧt không gian và<br /> thӡi gian, nó cҫn có sӵ bҧo ÿҧm trên thӵc tӃ. Cө thӇ:<br /> <br /> 5<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> “1. Mӑi ngѭӡi ÿӅu có bәn phұn ÿӕi vӟi cӝng ÿӗng nào mà chӍ trong ÿó<br /> mӟi có thӇ phát triӇn toàn vҽn và tӵ do nhân cách cӫa mình.<br /> 2. Trong viӋc thӵc hiӋn nhân quyӅn và thө hѭӣng tӵ do cӫa mình, mӑi<br /> ngѭӡi chӍ phҧi chӏu nhӳng hҥn chӃ do luұt ÿӏnh, và nhӳng hҥn chӃ này<br /> chӍ nhҵm mөc tiêu bҧo ÿҧm sӵ thӯa nhұn và tôn trӑng nhân quyӅn, và<br /> quyӅn tӵ do cӫa ngѭӡi khác, cNJng nhѭ nhҵm thӓa mãn nhӳng ÿòi hӓi<br /> chính ÿáng vӅ luân lý, trұt tӵ công cӝng, và sung túc chung trong mӝt xã<br /> hӝi dân chӫ (NQT nhҩn mҥnh).<br /> 3. Trong bҩt cӭ trѭӡng hӧp nào, các quyӅn này và tӵ do cNJng không<br /> ÿѭӧc thӵc hiӋn ngѭӧc lҥi vӟi các mөc tiêu và nguyên tҳc cӫa Liên Hӧp<br /> Quӕc”.<br /> KӇ tӯ năm 1948, nhѭ ÿã ÿӅ cұp, Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi là<br /> khuôn mүu cho viӋc thiӃt ÿӏnh luұt pháp ӣ nhiӅu quӕc gia, rӗi tiӃn tӟi các<br /> cӝng ÿӗng khu vӵc, nhѭng sӵ khác biӋt là không tránh khӓi. ĈӇ thҩy<br /> ÿѭӧc sӵ khác nhau trong vұn dөng và thӵc thi, xin lҩy Công ˱ͣc Châu Âu<br /> v͉ nhân quy͉n làm thí dө. Nhѭng ÿӇ thҩy thêm sӵ phӭc tҥp và ÿa dҥng<br /> cӫa chӫ ÿӅ bàn luұn, xin mѭӧn cuӕn sách Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân<br /> quy͉n và t͹ do tôn giáo (La Convention Européenne des Droits de<br /> l'Hommes et la Liberté des Religions) cӫa G. Gonzalez, giáo sѭ ӣ Khoa<br /> Luұt thuӝc hai trѭӡng ÿҥi hӑc luұt cӫa Pháp (Perpignan và Strassbourg<br /> III) làm dүn chӭng. Khuôn khә bài viӃt có hҥn không cho phép ÿi vào<br /> mӑi biӋn giҧi cӫa cuӕn sách, do ÿó, tôi chӍ xin rút tӍa mӝt sӕ ÿiӇm chính<br /> liên quan ÿӃn chӫ ÿӅ ÿang bàn thҧo.<br /> Theo nӝi dung cuӕn sách Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n và t͹ do<br /> tôn giáo, kӇ tӯ sau Cách mҥng Tѭ sҧn Pháp năm 1789, quyӅn cѫ bҧn cӫa<br /> con ngѭӡi ÿã ÿѭӧc ÿһt ra trong các văn bҧn hiӃn ÿӏnh và luұt ÿӏnh ӣ Châu<br /> Âu và trӣ thành các giá trӏ ÿѭӧc toàn thӇ Châu Âu thӯa nhұn. ĈӃn ÿҫu<br /> nhӳng năm 1990, mѭӡi ba nѭӟc trong Hӝi ÿӗng Châu Âu (nay là Cӝng<br /> ÿӗng Châu Âu - EC) ÿã thѭѫng thҧo và ÿi ÿӃn ký kӃt Công ˱ͣc Châu Âu<br /> v͉ nhân quy͉n, trong ÿó có nhӳng ÿiӅu khoҧn quy ÿӏnh vӅ tӵ do ý thӭc,<br /> tѭ tѭӣng và tôn giáo.<br /> Tuy nhiên, sau khi ký kӃt và trong quá trình thӵc hiӋn, nhiӅu vҩn ÿӅ<br /> ÿѭӧc ÿһt ra cho các nhà nѭӟc ӣ Châu Âu, cҧ nhӳng nhà nѭӟc ÿѭӧc gӑi là<br /> thӃ tөc, lүn nhӳng nhà nѭӟc có tôn giáo quӕc gia, ÿһc biӋt là các biӋn<br /> pháp ÿӕi phó vӟi các hiӋn tѭӧng gӑi là phong trào tôn giáo mӟi (New<br /> <br /> 6<br /> <br /> 1JX\ʂQ 4X͑F 7XɢQ 4X\ɾQ FRQ QJɉ͝L WURQJ OśQK YͱF«<br /> <br /> <br /> <br /> Movement Religion, Nouvel Mouvement Religieux), mà mӝt sӕ trong ÿó<br /> ÿã có nhӳng biӇu hiӋn cӵc ÿoan, vi phҥm an ninh và trұt tӵ công cӝng<br /> vào nhӳng thұp niên 70, 80, 90 cӫa thӃ kӹ XX. Do vұy, không chӍ các<br /> nhà quҧn lý xã hӝi bӏ thu hút bӣi vҩn ÿӅ và tranh luұn, nhҩt là trong bӕi<br /> cҧnh mӛi nѭӟc tham gia ký kӃt lҥi có mӝt cách giҧi thích và thi hành<br /> Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n không thӕng nhҩt, mà còn tҥo ra<br /> nhӳng cuӝc tranh luұn xã hӝi trong tӯng nѭӟc và toàn Châu Âu vӅ vҩn ÿӅ<br /> thӵc hiӋn văn bҧn pháp luұt này.<br /> Phҧi nói rҵng, Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n ra ÿӡi khá muӝn nӃu<br /> so vӟi Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi. Nhìn chung, các quyӅn con<br /> ngѭӡi ÿã ÿѭӧc Tuyên ngôn Nhân quy͉n Th͇ giͣi khҷng ÿӏnh, trong ÿó có<br /> quyӅn tӵ do tôn giáo ÿѭӧc quy ÿӏnh ӣ Ĉi͉u 18. TiӃt thӭ nhҩt cӫa Ĉi͉u 9<br /> cӫa Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n dүn ngay dѭӟi ÿây ÿã dùng Ĉi͉u<br /> 18 này làm cѫ sӣ ÿӇ quy chiӃu.<br /> Thêm nӳa, các nѭӟc ÿҫu tiên (Pháp, Ĉӭc, Anh, Italia, Ĉan Mҥch, BӍ,<br /> Hà Lan, Hy Lҥp, Luxembourg, Tây Ban Nha, Bӗ Ĉào Nha, Ailen và<br /> Thөy ĈiӇn, sau có Thә Nhƭ KǤ) tham gia soҥn thҧo và ký kӃt trong thӵc<br /> tӃ lҥi ÿѭӧc chia thành nhiӅu dҥng thӇ chӃ nhà nѭӟc: nhà nѭӟc thӃ tөc, nhà<br /> nѭӟc quӕc giáo, nhà nѭӟc thӃ tөc - ӫng hӝ. Do vұy có nhӳng ÿòi hӓi bҧo<br /> lѭu luұt pháp cӫa các nѭӟc thành viên, nhҩt là hai nѭӟc Thөy ĈiӇn và<br /> Thә Nhƭ KǤ (Thә Nhƭ KǤ, Thөy ĈiӇn chѭa tham gia Cӝng ÿӗng Châu Âu<br /> vào lúc ÿó, nhѭng cNJng tham gia Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n, tӭc<br /> là thӡi ÿiӇm ký văn bҧn pháp luұt này gӗm mѭӡi ba nѭӟc, sau thêm mӝt<br /> sӕ nѭӟc khác)(3).<br /> Trong Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n, nhӳng ÿiӅu khoҧn trӵc tiӃp<br /> liên quan ÿӃn quyӅn tӵ do tôn giáo gӗm Ĉi͉u 9 và Ĉi͉u 14; và gián tiӃp<br /> là các ÿiӅu 8, 9, 10, 11.<br /> Ngoài ra, liên quan ÿӃn tӵ do tôn giáo còn có Ĉi͉u 2 cӫa Ngh͓ ÿ͓nh<br /> th˱ Thͱ nh̭t (Premier Protocole) ÿѭӧc các nѭӟc Châu Âu thông qua<br /> ngày 20/3/1952 ÿӇ bә sung cho Công ˱ͣc v͉ giáo dͭc ÿѭӧc ký năm 1950.<br /> Sau ÿây, xin ÿiӇm mӝt sӕ ÿiӅu khoҧn chính nhѭ ÿã nói trên ÿây. Ĉi͉u<br /> 9 cӫa Công ˱ͣc Châu Âu v͉ nhân quy͉n quy ÿӏnh:<br /> “1. Mӑi ngѭӡi có quyӅn tӵ do tѭ tѭӣng, ý thӭc và tôn giáo; quyӅn này<br /> bao gӗm cҧ tӵ do thay ÿәi tôn giáo hoһc niӅm tin, cNJng nhѭ tӵ do thӇ hiӋn<br /> <br /> 7<br /> <br />