Quyền quyết định về các vấn đề liên quan đến con cái của vợ và chồng trong các gia đình miền núi biên giới phía Bắc Việt Nam

Chia sẻ: Chauchaungayxua6 Chauchaungayxua6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu quyền quyết định của người vợ và người chồng trong các gia đình miền núi biên giới phía Bắc liên quan đến việc học hành và hôn nhân của các con.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quyền quyết định về các vấn đề liên quan đến con cái của vợ và chồng trong các gia đình miền núi biên giới phía Bắc Việt Nam

Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Sè 5 - 2015 QuyÒn quyÕt ®Þnh vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn con c¸i cña vî vµ chång trong c¸c gia ®×nh miÒn nói biªn giíi phÝa B¾c ViÖt Nam TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng ViÖn Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Tãm t¾t: Dùa vµo kÕt qu¶ ®Ò tµi cÊp Nhµ nưíc “H«n nh©n xuyªn biªn giíi víi ph¸t triÓn x· héi ë c¸c tØnh miÒn nói biªn giíi nưíc ta” do ViÖn Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi thùc hiÖn trong hai n¨m 2014-2015, bµi viÕt ®Ò cËp tíi quyÒn quyÕt ®Þnh cña ngưêi vî vµ ngưêi chång trong c¸c gia ®×nh miÒn nói biªn giíi phÝa B¾c liªn quan ®Õn viÖc häc hµnh vµ h«n nh©n cña c¸c con. KÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy ngưêi cã quyÒn quyÕt ®Þnh chÝnh tíi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn con c¸i còng như c¸c c«ng viÖc quan träng kh¸c trong gia ®×nh vÉn thuéc vÒ ngưêi chång, mÆc dï h×nh thøc hai vî chång cïng ®ưa ra quyÕt ®Þnh ë mét sè c«ng viÖc kh¸ phæ biÕn. Nghiªn cøu nµy còng cho thÊy, trong c¸c gia ®×nh d©n téc thiÓu sè, vai trß cña c¸c yÕu tè häc vÊn vµ c«ng viÖc cña ngưêi vî cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc lµm t¨ng quyÒn cho ngưêi phô n÷ ®èi víi c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn con c¸i cña hä. Tõ khãa: H«n nh©n gia ®×nh; Quan hÖ vî chång; QuyÒn quyÕt ®Þnh; Quan hÖ cha mÑ - con c¸i; D©n téc thiÓu sè; MiÒn nói phÝa B¾c. §Æt vÊn ®Ò C¸c tØnh miÒn nói ë ViÖt Nam lµ n¬i cư tró cña nhiÒu téc ngưêi cã mèi quan hÖ lÞch sö l©u ®êi víi c¸c nưíc l¸ng giÒng cã chung ®ưêng biªn giíi.
104 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 5, tr. 103-115 Trong bèi c¶nh ph¸t triÓn vµ héi nhËp víi sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña toµn cÇu hãa ®· lµm n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò míi trong quan hÖ gia ®×nh vïng biªn giíi. Kh«ng chØ c¸c yÕu tè kinh tÕ mµ nh÷ng chuÈn mùc, gi¸ trÞ v¨n hãa, c¸c quan niÖm vÒ vai trß x· héi cña nam vµ n÷, cña ngưêi chång vµ ngưêi vî, ®ang cã chiÒu hưíng biÕn ®æi phï hîp víi hoµn c¶nh hiÖn t¹i. QuyÒn lùc cña vî vµ chång trong gia ®×nh lµ mèi quan hÖ c¬ b¶n trong quan hÖ vî chång chøa ®ùng nhiÒu khu«n mÉu v¨n hãa ®ưîc h×nh thµnh tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm sèng cña c¸c céng ®ång kh¸c nhau. Trong gia ®×nh th× c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn con c¸i lu«n ®ưîc cha mÑ quan t©m hµng ®Çu v× vËy trªn thùc tÕ, quan hÖ quyÒn lùc vî chång ë khÝa c¹nh liªn quan ®Õn con c¸i cã nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt so víi c¸c khÝa c¹nh kh¸c cña ®êi sèng gia ®×nh như s¶n xuÊt kinh doanh, qu¶n lý chi tiªu gia ®×nh, quan hÖ hä hµng... Bëi con c¸i lµ mét gi¸ trÞ ®Æc biÖt. Ngoµi gi¸ trÞ tinh thÇn, con c¸i cßn ®ưîc kú väng lµ nguån hç trî vËt chÊt cho cha mÑ lóc vÒ giµ, ®Æc biÖt víi con trai cßn lµ ngưêi tiÕp nèi nguån céi cña gia ®×nh, hä téc (ViÖn Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi, 2012). Do vËy, nghiªn cøu mèi quan hÖ quyÒn lùc gi÷a vî vµ chång liªn quan ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh ®èi víi vÊn ®Ò con c¸i lµ mét ®iÒu cÇn thiÕt. Bªn c¹nh ®ã, khu vùc miÒn nói biªn giíi phÝa B¾c lµ ®Þa bµn cư tró chñ yÕu cña c¸c d©n téc Ýt ngưêi, quan hÖ quyÒn lùc vî chång cã nhiÒu ®Æc trưng riªng kh¸c víi quan hÖ quyÒn lùc vî chång nãi chung hÇu như cßn chưa ®ưîc ph©n tÝch. QuyÒn lùc cña vî vµ chång trong gia ®×nh ®ưîc xem lµ kh¶ n¨ng ngưêi vî hoÆc chång g©y ¶nh hưëng ®Õn hµnh vi/hµnh ®éng cña ngưêi kia vµ thưêng ®ưîc thÓ hiÖn b»ng viÖc ®ưa ra c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn ®êi sèng gia ®×nh. Trong bµi viÕt nµy, mèi quan hÖ quyÒn lùc vî chång trong gia ®×nh ®ưîc ph©n tÝch dùa vµo chØ b¸o vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh cuèi cïng tíi mét trong sè c¸c c«ng viÖc quan träng cña gia ®×nh ®ã lµ viÖc häc hµnh vµ h«n nh©n cña c¸c con. Sè liÖu ®Þnh lưîng ®ưîc ph©n tÝch trong bµi viÕt sö dông tõ c¸c cuéc ®iÒu tra t¹i 13 x·(1) thuéc 3 tØnh miÒn nói phÝa B¾c lµ Qu¶ng Ninh, Cao B»ng vµ L¹ng S¬n trong sè 6 tØnh lµ ®Þa bµn kh¶o s¸t cña ®Ò tµi cÊp nhµ nưíc “H«n nh©n xuyªn biªn giíi víi ph¸t triÓn x· héi ë c¸c tØnh miÒn nói biªn giíi nưíc ta”. MÉu ph©n tÝch ®ưîc lùa chän cã ®Çy ®ñ hai vî chång hiÖn ®ang sinh sèng t¹i ®Þa phư¬ng, lo¹i bá c¸c trưêng hîp chưa cã vî/chång hoÆc gãa, ly th©n, ly h«n. Tæng sè mÉu phï hîp cã ®ưîc lµ 698 trong tæng sè 814 trưêng hîp tham gia nghiªn cøu t¹i 3 tØnh ®· ®iÒu tra. PhiÕu ®iÒu tra chØ dµnh cho mét ®¹i diÖn hé gia ®×nh tuy nhiªn th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm cña ngưêi vî/chång cña hä ®ưîc thu thËp qua tr¶ lêi cña ngưêi ®¹i diÖn hé.
TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng 105 1. Quan hÖ quyÒn lùc vµ quyÒn quyÕt ®Þnh cña vî vµ chång qua c¸c nghiªn cøu quèc tÕ vµ ViÖt Nam Quan hÖ quyÒn lùc vî chång lµ mèi quan hÖ c¬ b¶n trong quan hÖ vî chång, do ®ã lÜnh vùc nµy thu hót sù quan t©m ë hÇu hÕt c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu x· héi häc vÒ mèi quan hÖ vî chång vµ b×nh ®¼ng giíi. Mét sè c«ng tr×nh tiªu biÓu ë nưíc ngoµi như Blood, R., & Wolf, D., (1960); Scanzoni (1979), Blumberg, R.L., & Coleman, M.T. (1989), Xiaohe Xu and Shu-Chuan Lai (2002),v.v.; Mét sè nghiªn cøu ë ViÖt Nam cña c¸c t¸c gi¶ như Lª Ngäc V¨n vµ céng sù (2000), Bé V¨n hãa, ThÓ thao & Du lÞch vµ c¸c c¬ quan kh¸c (2008), TrÇn ThÞ V©n Anh vµ NguyÔn H÷u Minh (2008),v.v. C¸c nghiªn cøu nµy ®· ph©n tÝch quan hÖ quyÒn lùc gi÷a ngưêi vî vµ ngưêi chång trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, ®ång thêi cho thÊy sù kh¸c biÖt cña mèi quan hÖ nµy ë c¸c thêi ®iÓm vµ bèi c¶nh v¨n hãa kh¸c nhau. Trong sè c¸c nghiªn cøu quèc tÕ vÒ c¸n c©n quyÒn lùc gi÷a vî vµ chång ph¶i kÓ ®Õn cuéc tranh luËn ®Ó t×m ra c¸c yÕu tè chi phèi nhiÒu nhÊt vÒ nguån lùc cÊu tróc như thu nhËp, ®Þa vÞ nghÒ nghiÖp, häc vÊn hay c¸c yÕu tè vÒ v¨n hãa, tư tưëng giíi (Orpesa, 1997; Rodman, 1972; Scanzoni, 1979; Xiaohe Xu and Shu-Chuan Lai, 2002...). VÝ dô như Orpesa (1997) cho r»ng c¸c nguån lùc vÒ kinh tÕ x· héi cña c¸c c¸ nh©n cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong viÖc gia t¨ng møc kiÓm so¸t cña hä ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh. Tuy nhiªn c¸c ph¸t hiÖn cña Rodman (1972) vµ Scanzoni (1979) (dÉn theo Xiaohe Xu and Shu-Chuan Lai, 2002) l¹i kh¼ng ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a bèi c¶nh v¨n hãa, c¸c chuÈn mùc v¨n hãa víi quan hÖ quyÒn lùc vî chång trong c¸c x· héi gia trưëng. §Æc biÖt, c¸c nghiªn cøu tiÕp theo cña nhãm t¸c gi¶ nµy trong nh÷ng x· héi ®ang chuyÓn ®æi ®· ®ưa ra c¸c c¸ch nh×n rÊt ®a d¹ng vÒ quan hÖ quyÒn lùc vî chång. Mét nghiªn cøu kh¸c ë ch©u ¸ cña hai t¸c gi¶ §µi Loan, c«ng bè n¨m 2002 cho r»ng c¸c nguån lùc kinh tÕ x· héi vµ tư tưëng giíi cña c¶ nam vµ n÷ ®· kÕt h«n lµ nh÷ng yÕu tè cã ý nghÜa lín ®èi víi viÖc c©n b»ng c¸n c©n quyÒn lùc vî chång. QuyÒn lùc vî chång trong c¸c cÆp ®«i t¹i §µi Loan ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, mÆc dï vÉn cßn kh«ng Ýt ngưêi chång ph¶n øng vÒ sù t¨ng lªn vai trß cña ngưêi vî trong viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh quan träng (Xiaohe Xu and Shu-Chuan Lai, 2002). Tãm l¹i, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu quèc tÕ cho thÊy, mèi quan hÖ quyÒn lùc thùc sù kh«ng chØ kh¸c biÖt gi÷a c¸c x· héi mµ cßn kh¸c biÖt gi÷a c¸c nhãm kh¸c nhau trong cïng mét x· héi, cïng mét nÒn v¨n hãa. Do vËy, nh÷ng thay ®æi trong tư tưëng vÒ vai trß giíi cña c¸ nh©n cã thÓ dÉn thay ®æi c¸n c©n quyÒn lùc trong h«n nh©n.
106 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 5, tr. 103-115 MÆt kh¸c tõ bèi c¶nh v¨n hãa nhÊn m¹nh tíi sù thay ®æi vai trß giíi ë phÝa ngưêi chång hay ngưêi vî còng ¶nh hưëng lín ®Õn tư¬ng quan quyÒn lùc gi÷a vî vµ chång. C¸c nghiªn cøu t¹i ViÖt Nam còng cho thÊy m« h×nh ra quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh ®· cã nhiÒu thay ®æi so víi truyÒn thèng. Ngưêi phô n÷, ngưêi vî tham gia ®¸ng kÓ vµo viÖc quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò quan träng cña gia ®×nh như c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c kho¶n chi tiªu lín, sè con... (Bé V¨n hãa, ThÓ thao & Du lÞch vµ c¸c c¬ quan kh¸c, 2008; Lª Ngäc V¨n, 2011). §ång thêi c¸c nghiªn cøu nµy còng cho thÊy h×nh thøc phæ biÕn nhÊt vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh gi÷a vî vµ chång lµ hai vî chång cïng bµn b¹c ra quyÕt ®Þnh. LÜnh vùc duy nhÊt mµ ngưêi vî thÓ hiÖn lµ cã nhiÒu quyÒn h¬n chång hä lµ trong viÖc chi tiªu mua s¾m phôc vô cho cuéc sèng thưêng ngµy như ®i chî, nÊu ¨n... VÒ c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn c¸n c©n quyÒn lùc, c¸c nghiªn cøu còng chØ ra sù tham gia ngµy cµng s©u réng cña phô n÷ vµo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng x· héi bªn ngoµi gia ®×nh; t¸c ®éng cña luËt ph¸p, chÝnh s¸ch, c¸c chư¬ng tr×nh x· héi hưíng tíi b×nh ®¼ng giíi lµm t¨ng quyÒn, sù tham gia vµ tiÕng nãi cho phô n÷ (Bé V¨n hãa, ThÓ thao vµ Du lÞch vµ c¸c c¬ quan kh¸c, 2008). 2. KÕt qu¶ nghiªn cøu 2.1. QuyÒn quyÕt ®Þnh cña vî vµ chång trong gia ®×nh Quan hÖ quyÒn lùc gi÷a vî vµ chång ë khÝa c¹nh liªn quan ®Õn con c¸i lµ quan hÖ ®Æc biÖt h¬n so víi c¸c lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng gia ®×nh. Lµm râ quyÒn quyÕt ®Þnh gi÷a vî chång ë c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng gia ®×nh trong c¸c gia ®×nh miÒn nói biªn giíi phÝa B¾c sÏ gióp cho h×nh dung râ h¬n vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh gi÷a vî vµ chång liªn quan ®Õn con c¸i trong tư¬ng quan víi quyÒn quyÕt ®Þnh ë c¸c lÜnh vùc kh¸c trong gia ®×nh. Nh×n chung, quan hÖ quyÒn lùc vî chång trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng hiÖn nay thÓ hiÖn ë h×nh thøc quyÕt ®Þnh phæ biÕn lµ hai vî chång cïng bµn b¹c ra quyÕt ®Þnh. Tuy vËy, ®iÓm nhÊn m¹nh lµ ngưêi chång ra quyÕt ®Þnh cuèi cïng cao h¬n ®¸ng kÓ so víi ngưêi vî. Ch¼ng h¹n, trong 9 lÜnh vùc tr×nh bµy ë B¶ng 1 th× cã ®Õn 8 lÜnh vùc tû lÖ ngưêi chång lµ ngưêi quyÕt ®Þnh cuèi cïng cao h¬n so víi ngưêi vî. Duy nhÊt viÖc chi tiªu hµng ngµy lµ khÝa c¹nh mµ tû lÖ ngưêi vî cã quyÒn quyÕt ®Þnh chÝnh cao h¬n so víi ngưêi chång. KÕt qu¶ cho thÊy c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn con c¸i lµ mèi quan t©m lín
TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng 107 B¶ng 1. QuyÒn quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn con c¸i so víi quyÒn quyÕt mét sè c¸c c«ng viÖc kh¸c trong gia ®×nh gi÷a vî vµ chång (%) cÇn sù tham gia ý kiÕn cña c¶ ngưêi vî vµ ngưêi chång. Tû lÖ c¶ hai vî chång cïng quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn con c¸i cao h¬n h¼n so víi c¸c c«ng viÖc kh¸c. Cô thÓ tû lÖ c¶ hai vî chång cïng quyÕt ®Þnh sè con lµ 70%, quyÕt ®Þnh h«n nh©n cña c¸c con (61,2%) quyÕt ®Þnh viÖc häc hµnh (54%) trong khi tû lÖ c¶ hai vî chång cïng quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc kh¸c cã tû lÖ dao ®éng tõ 14,5% ®Õn 48,8% (B¶ng 1). Trong c¸c vÊn ®Ò gia ®×nh, cã nh÷ng c«ng viÖc mµ quyÒn quyÕt ®Þnh cuèi cïng kh«ng chØ ë ngưêi vî hoÆc/vµ ngưêi chång mµ cßn sù tham gia cña mét sè thµnh viªn kh¸c như con c¸i, bè mÑ chång/vî, hä hµng... Do ®ã, c¸c th«ng tin thu ®ưîc vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh cuèi cïng c¸c vÊn ®Ò trong gia ®×nh sÏ ®ưîc nhãm thµnh sù tham gia quyÕt ®Þnh cña ngưêi vî, ngưêi chång, c¶ hai vî chång vµ ngưêi kh¸c. Trong néi dung ph©n tÝch tiÕp theo t¸c gi¶ chØ nhÊn m¹nh sù kh¸c biÖt vÒ quyÒn quyÒn ®Þnh gi÷a ngưêi vî vµ ngưêi chång liªn quan ®Õn viÖc häc tËp vµ h«n nh©n cña con c¸i. 2.2. QuyÒn quyÕt ®Þnh cña vî vµ chång liªn quan ®Õn viÖc häc tËp cña con Sè liÖu B¶ng 2 vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh cuèi cïng ®èi víi viÖc häc hµnh cña con c¸i theo ®Æc ®iÓm cña vî vµ chång cho thÊy cã sù kh¸c biÖt gi÷a nhãm ngưêi vî vµ ngưêi chång kh¸c nhau vÒ ®é tuæi, d©n téc, häc vÊn vµ khu vùc sinh sèng.
108 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 5, tr. 103-115 B¶ng 2. QuyÒn quyÕt ®Þnh cuèi cïng ®èi víi viÖc häc hµnh cña con c¸i theo ®Æc ®iÓm cña vî vµ chång (%) Møc ý nghÜa thèng kª * P< 0,05 ** P< 0,01 *** P< 0,001
TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng 109 Cô thÓ lµ cã sù kh¸c biÖt râ nÐt gi÷a nhãm ngưêi vî vµ ngưêi chång ë ®é tuæi kh¸c nhau trong viÖc quyÕt ®Þnh viÖc häc hµnh cña con c¸i. Ngưêi vî ë nhãm tuæi cµng trÎ cã tû lÖ quyÕt ®Þnh viÖc häc hµnh cña c¸c con cao h¬n hai nhãm cßn l¹i. Do vËy, trong nh÷ng gia ®×nh ®ã, nh÷ng ngưêi vî cµng lín tuæi th× ngưêi chång cña hä cµng cã nhiÒu quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc häc cña con. §iÒu nµy cã thÓ lý gi¶i lµ do nh÷ng ngưêi phô n÷ trong ®é tuæi trung niªn trë lªn sèng ë khu vùc miÒn nói thưêng kh«ng ®ưîc häc hµnh ®Çy ®ñ b»ng nh÷ng ngưêi ®µn «ng cïng thêi, do vËy, ë nhãm tuæi nµy vai trß cña ngưêi chång trong gia ®×nh vÉn lµ ®ưîc ®Ò cao ®èi víi viÖc häc hµnh cña c¸c con. Häc vÊn cña vî vµ cña ngưêi chång còng t¸c ®éng ®Õn quyÒn quyÕt ®Þnh cña hä ®èi víi viÖc häc cña c¸c con. Cô thÓ, nh÷ng ngưêi vî vµ ngưêi chång cã häc vÊn cµng cao th× cã tû lÖ quyÕt ®Þnh cµng lín h¬n so víi c¸c nhãm cßn l¹i. Tuy vËy, mét ®iÓm thó vÞ lµ, xÐt theo ®Æc ®iÓm vÒ häc vÊn cña ngưêi chång, cã tíi 27,7% ngưêi chång cã tr×nh ®é tõ líp 9 trë lªn cã quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc häc hµnh cña con c¸i, trong khi ®ã chØ cã 14,5% ngưêi vî cña nh÷ng ngưêi chång ë nhãm häc vÊn ®ã cã quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc häc cña con. Ngưîc l¹i, xÐt theo häc vÊn cña ngưêi vî, cã 21,1% ngưêi vî cã tr×nh ®é líp 9 trë lªn quyÕt ®Þnh viÖc häc cña con, tuy vËy trong nh÷ng gia ®×nh ®ã, còng cã kho¶ng 21% ngưêi chång quyÕt ®Þnh chÝnh viÖc nµy. Như vËy, khi ph©n t¸ch häc vÊn cña ngưêi vî vµ ngưêi chång ®· cho thÊy nh÷ng kh¸c biÖt cô thÓ vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh gi÷a hä trong gia ®×nh. Ph¶i ch¨ng, yÕu tè häc vÊn cña ngưêi vî chưa thùc sù lµ yÕu tè c¨n b¶n ®Ó thay ®æi c¸n c©n quyÒn lùc vÒ phÝa ngưêi vî. Tuy nhiªn, sè liÖu trªn còng gîi ra r»ng sù kh¸c biÖt nµy cã thÓ xuÊt ph¸t tõ sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é häc vÊn gi÷a vî vµ chång. Do vËy trong nh÷ng gia ®×nh mµ ngưêi vî cã tr×nh ®é häc vÊn tõ líp 9 trë lªn, tû lÖ ngưêi chång quyÕt ®Þnh chÝnh vµ ngưêi vî quyÕt ®Þnh chÝnh viÖc häc cña con kh¸ tư¬ng ®ång víi nhau. XÐt theo ®Æc ®iÓm téc ngưêi cho thÊy, nh÷ng ngưêi chång d©n téc Nïng cã tû lÖ quyÕt ®Þnh chÝnh viÖc häc hµnh cña con cao nhÊt so víi nh÷ng ngưêi chång ë c¸c d©n téc cßn l¹i. Trong khi ®ã ngưêi vî d©n téc Kinh cã vai trß chÝnh ®èi víi viÖc häc tËp cña con c¸i, cao h¬n h¼n so víi nh÷ng ngưêi vî Tµy, Nïng vµ mét sè d©n téc kh¸c. §Æc biÖt, trong gia ®×nh mµ ngưêi chång lµ ngưêi d©n téc Kinh th× viÖc ngưêi vî cã quyÒn quyÕt ®Þnh chÝnh viÖc häc cña c¸c con chiÕm tû lÖ kh¸ cao. Tuy vËy, yÕu tè téc ngưêi cña ngưêi chång cã quan hÖ chÆt h¬n víi quyÒn quyÕt ®Þnh
110 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 5, tr. 103-115 chÝnh viÖc häc cña c¸c con so víi yÕu tè téc ngưêi cña ngưêi vî. YÕu tè nghÒ nghiÖp cña ngưêi vî cã t¸c ®éng kh«ng ®¸ng kÓ ®èi víi quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc häc tËp cña c¸c con, tuy vËy vÉn theo xu hưíng ngưêi vî lµm phi n«ng nghiÖp cã vai trß lín h¬n nh÷ng ngưêi vî ë nhãm nghÒ n«ng nghiÖp trong viÖc ®ưa ra quyÕt ®Þnh cuèi cïng liªn quan ®Õn viÖc häc hµnh cña con. MÆt kh¸c, kh«ng cã mèi liªn hÖ gi÷a nghÒ nghiÖp cña ngưêi chång ®èi víi quyÒn quyÕt ®Þnh cuèi cïng viÖc häc tËp cña con c¸i trong gia ®×nh. ë nh÷ng ®Þa bµn kh¶o s¸t kh¸c nhau còng cho thÊy vai trß kh¸c biÖt cña ngưêi vî vµ ngưêi chång ®èi víi quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc häc hµnh cña con c¸i. Ch¼ng h¹n, Cao B»ng lµ n¬i cã tû lÖ ngưêi vî lµ ngưêi quyÕt ®Þnh chÝnh viÖc häc cña con thÊp h¬n so víi L¹ng S¬n vµ Qu¶ng Ninh, ®ång thêi còng thÊp h¬n tû lÖ nµy ë ngưêi chång. Qu¶ng Ninh lµ n¬i cã tû lÖ ngưêi vî ®ưîc quyÒn chñ ®éng quyÕt ®Þnh viÖc häc cña con cao h¬n ngưêi chång vµ cao h¬n tû lÖ nµy ë hai tØnh cßn l¹i. Trong trưêng hîp nµy, luËn ®iÓm vÒ vïng ®Þa lý cña lý thuyÕt tiÓu v¨n hãa rÊt thÝch hîp ®Ó gi¶i thÝch sù kh¸c biÖt vÒ quyÒn lùc vî chång gi÷a Qu¶ng Ninh so víi Cao B»ng vµ L¹ng S¬n. Nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt vÒ v¨n hãa như phư¬ng thøc s¶n xuÊt, thãi quen sinh ho¹t, phong tôc tËp qu¸n... ®ưîc h×nh thµnh do nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ lÞch sö -x· héi cña mçi vïng kh«ng gièng nhau. C¸c x· thuéc ®Þa bµn kh¶o s¸t t¹i Qu¶ng Ninh, nh×n chung lµ vïng ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ x· héi h¬n so víi c¸c ®Þa bµn kh¸c, do ®iÒu kiÖn ®Þa lý thuËn tiÖn vÒ thư¬ng m¹i vµ dÞch vô trªn c¶ ®ưêng biÓn vµ ®ưêng bé. Do ®ã, ngưêi d©n chÞu ¶nh hưëng nhiÒu h¬n cña kinh tÕ thÞ trưêng, cña sù héi nhËp quèc tÕ vµ víi møc sèng cao h¬n, nghÒ nghiÖp phi n«ng nghiÖp nhiÒu h¬n, dÞch vô ph¸t triÓn h¬n, kh¶ n¨ng tiÕp cËn lèi sèng hiÖn ®¹i dÔ dµng h¬n... nªn kh¶ n¨ng ngưêi vî ®ưîc quyÒn ®ưa ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ c¸c vÊn ®Ò cña gia ®×nh nhiÒu h¬n. Cã thÓ thÊy, ®»ng sau nh÷ng yÕu tè vÒ cÊu tróc như häc vÊn, nghÒ nghiÖp, kh¶ n¨ng ®ãng gãp thu nhËp cña ngưêi vî vµ ngưêi chång th× nh÷ng yÕu tè v¨n hãa như khu vùc cư tró vµ téc ngưêi lµ hai yÕu tè kh¸c ®ang chi phèi quyÒn lùc cña ngưêi vî vµ ngưêi chång trong gia ®×nh. C¸c ®Æc ®iÓm v¨n hãa téc ngưêi vµ khu vùc ®Þa lý t¹o nªn nh÷ng kh¸c biÖt vÒ tËp qu¸n sinh ho¹t, phong tôc truyÒn thèng. 2.3. QuyÒn quyÕt ®Þnh cña vî vµ chång ®èi víi h«n nh©n cña con c¸i H«n nh©n lµ mét nghi thøc träng ®¹i kh«ng chØ riªng ®èi víi cÆp vî chång mµ cßn ®èi víi gia ®×nh më réng vµ hÖ thèng th©n téc (§µo Duy
TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng 111 Anh, 1938). §èi víi céng ®ång cư d©n ë vïng nói, h«n nh©n võa mang c¶ ý nghÜa v¨n hãa vµ ý nghÜa x· héi s©u s¾c ®èi víi b¶n th©n nh÷ng ngưêi kÕt h«n, víi gia ®×nh hä téc vµ víi c¶ céng ®ång. H«n nh©n ë vïng biªn giíi chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè v¨n hãa vµ kinh tÕ x· héi kh¸c. Ngưêi phô n÷ cã nhiÒu kh¶ n¨ng lÊy chång bªn kia biªn giíi mµ trong nhiÒu trưêng hîp bè mÑ kh«ng thÓ cã ý kiÕn víi nh÷ng cuéc h«n nh©n nµy. Trong sè 698 ®¹i diÖn hé kh¶o s¸t cã ®Õn 48% chưa cã con tõng kÕt h«n. Do vËy, t¸c gi¶ lùa chän sè cßn l¹i (363 ngưêi tr¶ lêi cã con ®· tõng kÕt h«n) ®Ó ph©n tÝch tư¬ng quan quyÒn lùc gi÷a vî vµ chång ë khÝa c¹nh viÖc h«n nh©n cña con c¸i. Cã thÓ thÊy, víi nh÷ng cÆp vî chång ®· cã con tõng kÕt h«n th× quyÒn quyÕt ®Þnh h«n nh©n cña con c¸i kh«ng hoµn toµn theo khu«n mÉu truyÒn thèng, tû lÖ ngưêi chång quyÕt ®Þnh chÝnh chiÕm gÇn 19,3%, quyÒn quyÕt ®Þnh ë phÝa ngưêi vî cã tû lÖ lµ 6,3%; cã 40,5% ngưêi tr¶ lêi kh¼ng ®Þnh viÖc h«n nh©n cña c¸c con lµ do hai vî chång cïng quyÕt ®Þnh, ngoµi ra mét tû lÖ ®¸ng lưu ý lµ cã 33,9% ngưêi tr¶ lêi cho r»ng viÖc h«n nh©n cña con hä lµ do chÝnh con c¸i, thËm chÝ lµ do ngưêi kh¸c quyÕt ®Þnh. Th«ng tin thu ®ưîc tõ c¸c d÷ liÖu ®Þnh tÝnh cho thÊy, ®Æc ®iÓm v¨n hãa téc ngưêi vµ khu vùc sinh sèng s¸t biªn giíi lµ hai trong sè nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng khiÕn viÖc con c¸i tù quyÕt ®Þnh viÖc h«n nh©n hoÆc ngưêi kh¸c quyÕt ®Þnh chiÕm tû lÖ cao như vËy. “Chóng nã cø rñ nhau ®i lµ ®i th«i, ®i mét thêi gian råi còng ch¼ng vÒ, ®Õn khi vÒ b¶o lÊy chång råi th× biÕt lµ ®· lÊy chång” (PVS nam, 54 tuæi, d©n téc Tµy). Trong nhiÒu trưêng hîp, phô n÷ thưêng ®i lµm xa vµ tù quyÕt ®Þnh viÖc kÕt h«n cña m×nh, hoÆc còng cã khi hä bÞ lõa b¸n/ g¶ b¸n cho nh÷ng ngưêi ®µn «ng hä kh«ng quen biÕt. §èi víi nh÷ng gia ®×nh mµ cha mÑ cã tham gia quyÕt ®Þnh viÖc h«n nh©n cña con, t¸c gi¶ xem xÐt sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c nhãm x· héi vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh gi÷a vî vµ chång ®èi víi h«n nh©n cña c¸c con, nhËn thÊy r»ng, yÕu tè khu vùc sinh sèng còng t¸c ®éng ®¸ng kÓ ®Õn quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc h«n nh©n cña con c¸i cña ngưêi vî vµ ngưêi chång ë c¸c khu vùc nµy (B¶ng 3). Cô thÓ, Cao B»ng lµ n¬i cã tû lÖ ngưêi vî cã quyÒn quyÕt ®Þnh cuèi cïng viÖc h«n nh©n cña con thÊp h¬n so víi hai khu vùc cßn l¹i. Cßn t¹i Qu¶ng Ninh, tû lÖ ngưêi vî lµ ngưêi quyÕt ®Þnh cuèi cïng vµ hai vî chång cïng quyÕt ®Þnh cao h¬n so víi L¹ng S¬n vµ Cao B»ng. Sù kh¸c biÖt theo vÒ khu vùc cư tró còng xuÊt ph¸t tõ lîi thÕ cña Qu¶ng Ninh, vèn lµ n¬i cã
112 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 5, tr. 103-115 B¶ng 3. QuyÒn quyÕt ®Þnh cuèi cïng trong viÖc h«n nh©n cña con c¸i theo khu vùc sinh sèng ®èi víi (%) Møc ý nghÜa thèng kª * P< 0,05 ** P< 0,01 *** P< 0,001 nh÷ng thuËn lîi vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi h¬n so víi L¹ng S¬n vµ Cao B»ng, do vËy viÖc quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc hÖ träng trong gia ®×nh cña vî vµ chång cã xu hưíng b×nh ®¼ng h¬n so víi hai ®Þa bµn cßn l¹i. Ph©n tÝch thªm cho thÊy, yÕu tè d©n téc, häc vÊn, tuæi, nghÒ nghiÖp, c«ng viÖc cña ngưêi chång kh«ng cã mèi liªn hÖ víi tiÕng nãi quyÕt ®Þnh cuèi cïng cña ngưêi chång ë lÜnh vùc nµy. Nã cho thÊy dï ngưêi chång ë ®é tuæi nµo, téc ngưêi nµo, tr×nh ®é häc vÊn như thÕ nµo còng kh«ng ¶nh hưëng ®Õn tiÕng nãi quyÕt ®Þnh cuèi cïng cña hä víi viÖc hÖ träng cña gia ®×nh, hä téc liªn quan ®Õn viÖc h«n nh©n cña con c¸i. Tuy vËy, viÖc ngưêi vî cã c«ng viÖc ®ưîc tr¶ c«ng vµ cã lµm ngoµi biªn giíi cã mèi quan hÖ cã ý nghÜa thèng kª víi tû lÖ quyÕt ®Þnh cña ngưêi vî trong h«n nh©n cña con c¸i. Sè liÖu BiÓu ®å 1 cho thÊy, ngưêi vî cã c«ng viÖc ®ưîc tr¶ c«ng vµ cã ®i lµm ngoµi biªn giíi cã tû lÖ quyÕt ®Þnh viÖc h«n nh©n cña c¸c con cao h¬n h¼n so víi tû lÖ nµy ë nh÷ng ngưêi vî kh«ng lµm viÖc ®ưîc tr¶ c«ng vµ kh«ng lµm ngoµi biªn giíi, lÇn lưît lµ 16,4% so víi 4,2% vµ 25% so víi 4,9%. ThËm chÝ trong nh÷ng gia ®×nh nµy, tû lÖ ngưêi chång quyÕt ®Þnh cuèi cïng viÖc h«n sù cña c¸c con cßn thÊp h¬n tû lÖ nµy ë ngưêi vî. Sù lý gi¶i ë ®©y hưíng ®Õn yÕu tè ®ãng gãp thu nhËp b»ng tiÒn mÆt cña ngưêi vî ®èi víi gia ®×nh liªn quan ®Õn viÖc quyÕt ®Þnh thêi ®iÓm kÕt h«n cña con, thªm n÷a lµ vai trß cña ngưêi phô n÷ trong thu xÕp qu¸n xuyÕn c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn lÔ nghi phong tôc... Do vËy, nh÷ng phô n÷ nµy cã quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc h«n nh©n cña con cao h¬n so víi chång hä vµ nh÷ng phô n÷ kh¸c cã Ýt ®ãng gãp thu nhËp b»ng tiÒn.
TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng 113 BiÓu 1. Tư¬ng quan gi÷a quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc h«n nh©n cña con c¸i víi t×nh tr¹ng cã viÖc lµm ®ưîc tr¶ c«ng vµ c«ng viÖc ngoµi biªn giíi cña ngưêi vî (%) KÕt luËn Ph©n tÝch quyÒn quyÕt ®Þnh cña vî vµ chång liªn quan ®Õn viªc häc tËp vµ h«n nh©n cña con c¸i trong c¸c gia ®×nh miÒn nói biªn giíi phÝa B¾c cho thÊy c¸c yÕu tè c¸ nh©n như nhãm tuæi, nghÒ nghiÖp vµ häc vÊn cña ngưêi vî cã mèi liªn hÖ víi viªc t¨ng quyÒn quyÕt ®Þnh chÝnh ®Õn viÖc häc tËp cña con c¸i trong c¸c gia ®×nh. Nh÷ng yÕu tè như khu vùc cư tró vµ téc ngưêi cã t¸c ®éng, chi phèi quyÒn lùc cña ngưêi vî vµ ngưêi chång trong gia ®×nh. ë khÝa c¹nh quyÒn quyÕt ®Þnh h«n nh©n cña con c¸i, quan hÖ quyÒn lùc vî chång béc lé nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt h¬n so víi mèi tư¬ng quan quyÒn lùc nµy ®èi víi viÖc häc hµnh cña c¸c con. C¸c yÕu tè như tuæi, häc vÊn, d©n téc vµ nghÒ nghiÖp cña ngưêi vî vµ chång kh«ng cho thÊy cã t¸c ®éng ®Õn quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc häc tËp cña c¸c con nhưng yÕu tè ngưêi vî cã c«ng viÖc ®ưîc tr¶ c«ng vµ cã viÖc lµm ngoµi biªn giíi l¹i cã ¶nh hưëng m¹nh mÏ ®Õn quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc h«n nh©n cña c¸c con ë nh÷ng gia ®×nh ®ã. LuËn ®iÓm nµy gîi ra r»ng yÕu tè thu nhËp ®· gãp phÇn lµm t¨ng quyÒn quyÕt ®Þnh cña phô n÷ ë khÝa c¹nh quyÕt ®Þnh h«n nh©n cña c¸c con. C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch ®· gãp phÇn nhËn diÖn vÒ quan hÖ quyÒn lùc gi÷a vî vµ chång ë khÝa c¹nh vÒ quyÒn quyÕt ®Þnh ®Õn con c¸i trong c¸c gia
114 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 25, sè 5, tr. 103-115 ®×nh miÒn nói biªn giíi ViÖt Nam. Nã vÉn thÊy khu«n mÉu truyÒn thèng ngưêi chång chung ®ã lµ ngưêi chång vÉn lµ ngưêi quyÕt ®Þnh chÝnh c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn con c¸i. Tuy nhiªn, c¸c yÕu tè vÒ häc vÊn vµ c«ng viÖc cña ngưêi vî ®ang cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc lµm t¨ng quyÒn cho ngưêi phô n÷ ®èi víi c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn con c¸i cña hä. §Æc biÖt lµ trong c¸c gia ®×nh d©n téc thiÓu sè ë khu vùc miÒn nói biªn giíi phÝa B¾c th× hai yÕu tè vÒ häc vÊn vµ c«ng viÖc t¹o thu nhËp cã mèi liªn hÖ tÝch cùc ®èi víi quyÒn lùc cña ngưêi phô n÷ trong gia ®×nh.n Chó thÝch (1) §ång V¨n, Hoµnh M«, Ninh Dư¬ng, Qu¶ng NghÜa (Qu¶ng Ninh); §µm Thñy, ChÝ ViÔn, C« Ba vµ Cèc Pµng (Cao B»ng) vµ Thanh Long, Trïng Kh¸nh, Cao L©u, B¶o L©m, XuÊt LÔ (L¹ng S¬n). Tµi liÖu trÝch dÉn Blumberg, R.L., & Coleman, M.T. 1989. “A Theoretical Look at the Gender Balance of Power in the American Couple”. Journal of Family Issues, June 1989 vol.10, No.2, p.225-250. Bé V¨n hãa, ThÓ thao vµ Du lÞch, Tæng côc Thèng kª, ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi, Quü Nhi ®ång Liªn hîp Quèc (Unicef). 2008. KÕt qu¶ §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam n¨m 2006, Hµ Néi. §µo Duy Anh. 1938. ViÖt Nam v¨n hãa sö cư¬ng. Nxb. Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Khoa Sö - §¹i häc Sư ph¹m thµnh phè Hå ChÝ Minh in l¹i 1992. Hyman Rodman. 1972. “Marital Power and the Theory of Resources in Cultural Context”. Journal of Comparative Family Studies, Vol. 3, No. 1, Comparative perspectives on marriage and the family (Spring 1972), pp. 50- 69. Isee. 2011. Häc kh«ng ®ưîc hay häc ®Ó lµm g×? Tr¶i nghiÖm häc tËp cña thanh thiÕu niªn d©n téc thiÓu sè (Nghiªn cøu trưêng hîp t¹i Yªn B¸i, Hµ Giang vµ §iÖn Biªn). ViÖn Nghiªn cøu X· héi, Kinh tÕ vµ M«i trưêng (iSEE) vµ CARE: http://isee.org.vn/Content/Home/Library/ethnic-minorities/hoc- khong-duoc-hay-hoc-de-lam-gi-trai-nghiem-hoc-tap-cua-thanh-thieu-nien- dan-toc-thieu-so.pdf Lª Ngäc V¨n. 2011. Gia ®×nh vµ biÕn ®æi gia ®×nh ë ViÖt Nam. Nxb. Khoa häc X· héi. Hµ Néi. Murray A Straus and Carrie L. Yodanis. 1995. “Marital power”. In David Levison (Editor): Encyclopedia of Marriage and the Family, Vol 2, pp 437-422. Ny Simon and Schuster Macmilan.
TrÇn ThÞ V©n Nư¬ng 115 Orpesa. 1997. Development and Marital Power in Mexico. Social Forces 75 (4): 1291-1318. TrÇn ThÞ V©n Anh, NguyÔn H÷u Minh (chñ biªn). 2008. B×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam: Ph©n tÝch sè liÖu ®iÒu tra. Nxb. Khoa häc X· héi. Hµ Néi. ViÖn Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. 2012. Gi¸ trÞ con c¸i trong gia ®×nh ViÖt Nam: nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra. §Ò tµi cÊp Bé. Xiaohe Xu and Shu-Chuan Lai. 2002. “Resourse, Gender Ideologies and Marital Power: The case of Taiwan” Journal of Family Issue, March.