SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT LÊ VIẾT THUẬT
=====*=====
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Tên đề tài:
TỔ CHỨC DẠY HỌC CHƯƠNG “CHẤT RẮN VÀ CHẤT LỎNG. SỰ
CHUYỂN THỂ” - VẬT LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM
CHẤT NĂNG LỰC CHO HỌC SINH THPT
LĨNH VỰC: VẬT LÍ
NHÓM TÁC GIẢ: ĐẬU THỊ THÚY HẰNG
NGUYỄN THỊ PHƯƠNG
SỐ ĐIỆN THOẠI: 0397232406
Tháng 4/2022
MỤC LỤC
PHẦN I - MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI ....................................................................................... 1
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ................................... 2
III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ........................................................................... 2
PHẦN II – NỘI DUNG ......................................................................................... 4
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DẠY HỌC PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC .... 4
1. Định hướng của Bộ GD-ĐT về dạy học phát triển phẩm chất, năng lực .......... 4
2.Một số phương pháp, hình thức dạy học Vật lí tích cực hiện nay nhằm phát
triển phẩm chất, năng lực người học ..................................................................... 5
2.1 Dạy học dự án ................................................................................................. 6
2.2. Dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược – Flipped classroom .................... 6
2.3. Dạy học theo định hướng giáo dục STEM ..................................................... 7
II. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC DẠY HỌC VẬT LÍ THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC Ở MỘT TRƯỜNG PHỔ THÔNG
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ VINH ................................................................ 8
III. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TỔ CHỨC DẠY HỌC CHƯƠNG “CHẤT RẮN VÀ
CHẤT LỎNG. SỰ CHUYỂN THỂ” – VẬT LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC CHO HS THPT. ........................... 10
1.Đặc điểm nội dung, vị trí của chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể”
trong chương trình Vật lí phổ thông Chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển
thể” là chương cuối của phần Nhiệt học, đồng thời cũng là chương cuối cùng
trong chương trình Vật lí 10. ............................................................................... 10
2. Một số giải pháp tổ chức dạy học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sựchuyển
thể” theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS. .................................. 11
2.1. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm .............................................................. 11
2.2. Dạy học các chủ đề STEM ........................................................................... 17
2.3. Dạy học dự án............................................................................................... 22
2.4. Dạy học mô hình lớp học đảo ngược ........................................................... 35
IV. ĐÁNH GIÁ PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC CỦA HS KHI TỔ CHỨC DẠY
HỌC CHƯƠNG “CHẤT RẮN VÀ CHẤT LỎNG. SỰ CHUYỂN THỂ”. ....... 48
PHẦN III: KẾT LUẬN ....................................................................................... 54
I. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI ................................................................................. 54
II. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ VÀ ĐỀ XUẤT .......................................................... 56
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 57
PHỤ LỤC
1
PHẦN I - MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện những bước chuyển mình mạnh
mẽ, đó là chuyển từ chương trình giáo dục nội dung sang tiếp cận phẩm chất,
năng lực người học nghĩa là chuyển từ chỗ quan tâm học sinh (HS) học được cái
gì đến chỗ HS làm được gì sau khi học, từ chỗ học để biết chuyển sang học để
làm, học để chung sống và phát triển. Quan điểm đó được thể hiện trong Nghị
Quyết 29 – NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về đổi mới
căn bản, toàn diện nước ta: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học
theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực; chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ
máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển
từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt
động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ
thông tin và truyền thông dạy học”.
Để thực hiện được mục tiêu trên trong thời gian qua Bộ giáo dục và Đào tạo
(GD - ĐT) đã xây dựng và triển khai chiến lược phát triển giáo dục với nhiều
vấn đề đổi mới: đổi mới về nội dung chương trình, đổi mới sách giáo khoa, đổi
mới phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực, đổi mới hình thức, phương pháp
kiểm tra, đánh giá… bằng việc triển khai liên tiếp mạnh mẽ các đợt tập huấn,
bồi dưỡng đại trà giúp GV tìm hiểu về chương trình GDPT tổng thể 2018 qua
các modul dạy học và các tài liệu, kênh học liệu phong phú. Các nội dung đổi
mới trên đều hướng đến một mục tiêu cụ thể là nâng cao chất lượng, hiệu quả
dạy và học, lấy người học làm trung tâm nhằm phát triển phẩm chất, năng lực
của người học.
Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) mới có thật sự đi vào cuộc sống một
cách có hiệu quả nhất hay không phụ thuộc rất lớn vào năng lực đội ngũ nhà
giáo – những người được xem là linh hồn của ngành giáo dục. Chính vì vậy mỗi
thầy cô giáo phải luôn không ngừng học hỏi, trau dồi chuyên môn, công tâm với
nghề, để làm thế nào có thể tổ chức tốt các hoạt động dạy học thông qua mỗi bài
học để phát triển được phẩm chất, năng lực HS là một trong những khâu vô cùng
quan trọng quyết định đến sự thành công trong việc đổi mới giáo dục.
Tuy nhiên trong quá trình giảng dạy Vật lý ở nhiều trường phổ thông nói chung
và trường THPT Lê Viết Thuật nói riêng vì nhiều lí do khách quan và chủ quan
mà nhiều GV chưa thật sự mạnh dạn thay đổi việc tổ chức hoạt động dạy học để
đáp ứng với yêu cầu của chương trình GDPT mới khi mà thời gian thực hiện
2
chương trình ở bậc phổ thông chỉ còn không đầy một năm nữa. Vì vậy HS vẫn
chưa có cơ hội để phát triển tối ưu những năng lực, phẩm chất của mình đáp ứng
với xu hướng phát triển nhanh chóng của xã hội.
Chương trình Vật lý 10 hiện hành gồm hai phần cơ học và nhiệt học, trong
đó chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” ở phần nhiệt học có rất nhiều
nội dung hấp dẫn, nhiều ứng dụng khoa học, sản xuất và gắn liền với thực tiễn
cuộc sống. Những nội dung trong chương này phù hợp để có thể thiết kế các tiến
trình dạy học vừa xây dựng được kiến thức vừa có thể bồi dưỡng được phẩm
chất, phát triển năng lực người học. Cũng có một số đề tài khoa học nghiên cứu
về nội dung của chương này nhưng chưa khai thác hết các hình thức tổ chức,
phương pháp dạy học mới để thích ứng với tình hình đất nước và xu thế ứng
dụng công nghệ số 4.0 trong dạy học hiện nay.
Với những lí do trên, bằng những kinh nghiệm trong các năm trực tiếp
giảng dạy, tìm hiểu về nội dung chương trình sách giáo khoa mới, nhằm tạo tiền
đề đón đầu cho năm học đổi mới sắp mới 2022- 2023 chúng tôi mạnh dạn chọn
đề tài theo hướng tiếp cận chương trình GDPT mới với sáng kiến “Tổ chức dạy
học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” – Vật lí 10 theo định
hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
- Đối tượng nghiên cứu: HS lớp 10 trường THPT Lê Viết Thuật, quá trình dạy
học Vật lí ở trường phổ thông.
- Phạm vi nghiên cứu:chương VII Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể thuộc
chương trình Vật lý 10 THPT. Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại trường THPT
Lê Viết Thuật TP Vinh.
III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
- Phân tích cơ sở lý luận về việc tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm
chất năng lực của HS trong chương trình GDPT mới. Điều tra thực trạng việc tổ
chức dạy học Vật lý nhằm phát triển phẩm chất năng lực ở một số trường THPT
trên địa bàn thành phố Vinh. Trên cơ sở đó phân tích các nguyên nhân, khó khăn,
rút ra các bài học kinh nghiệm để đề xuất các giải pháp thực hiện của đề tài.
- Đề xuất giải pháp thực hiện đề tài nghiên cứu: hướng dẫn tổ chức dạy học
chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” nhằm phát triển phẩm chất, năng
lực cho HS THPT.
3
IV. TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI
“Tổ chức dạy học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” Vật lý 10 theo
định hướng phát triển phẩm chất năng lực cho HS THPT” là một đề tài có tính
mới, bắtkịp xu hướng chính của chương trình giáo dục phổ thông môn Vật lý
năm 2018.Điều đó có nghĩa là sáng kiến đã đón đầu, có những bước tiên phong
trong việc đềra các giải pháp để phát triển phẩm chất, năng lực choHS ngay khi
đang thực hiện ở chương trình cũ. Cụ thể như:
- Trình bày được những định hướng đổi mới của chương trình GDPT 2018 và
một số hình thức, phương pháp dạy học tích cực phù hợp với xu thế dạy học
hiện nay.
- Phân tích được cơ sở thực tiễn để đánh giá sự cần thiết phải tổ chức dạy học
Vật lý theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực cho HS.
- Chỉ ra được một số giải pháp cụ thể và thực hiện có hiệu quả việc tổ chức dạy
học một số bài học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” hướng đến
việc phát triển phẩm chất, năng lực cho HS đảm bảo yêu cầu đổi mớihiện nay
trong dạy học.
- Đề tài đã hướng dẫn việc tổ chức dạy học của các bài học của chương VII -
Vật lí 10 với nhiều hình thức, phương pháp dạy học mới, tích cực phù hợp với
tình hình đất nước trong bối cảnh thích ứng với đại dịch Covid và xu thế chuyển
đổi số trong giáo dục mà chưa ai từng làm trong các đề tài sáng kiến dạy học
Vật lí đang có hiện nay như:hình thức trải nghiệm viết cẩm nang Vật lí, đóng
vai, dạy học STEM, vận dụng bài giảng E-learning vào dạy học theo mô hình
lớp học đảo ngược….
- Giúp các GV có thêm nguồn tài liệu tham khảo hướng dẫn về việc áp dụng công
nghệ thông tin vào dạy học Vật lí, đồng thời phát triển mạnh mẽ năng lực sử dụng
công nghệ cho HS thông qua việc áp dụng các phầm mềm GD tạo nên phong trào
đổi mới tích cực trong việcứng dụng chuyển đổi số dạy và học hiện nay.
Tự thiết kế được các dự án, hoạt động, trò chơi hấp dẫn, lôi cuốn cho HS thông
qua các phần mềm GD.
- Giúp HS mở mang được nhiều kiến thức thực tiễn, cung cấp nhiều bài học, kinh
nghiệm quý giá áp dụng vào cuộc sống mà ít đề tài sáng kiến có thể làm được.
- Giúp HS có thể tự làm được nhiều sản phẩm hữu ích phục vụ cho cuộc sống
gia đình từ những vật liệu tái sử dụng, rẻ tiền.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm và đánh giá hiệu quả của sáng kiến tại trường
THPT Lê Viết Thuật