1
MỤC LỤC
I. ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................. 2
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 2
2. Mục đích và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2
II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ........................................................................ 3
1. Thực trạng trước khi áp dụng đề tài ........................................................... 3
2. Nội dung đề tài ............................................................................................... 6
3. Tính mới, tính sáng tạo của đề tài ............................................................. 12
a. Đối với học sinh ........................................................................................... 12
b. Đối với giáo viên .......................................................................................... 13
III. HIỆU QUẢ ĐẠT ĐƯỢC ......................................................................... 14
1. Tác dụng của bộ câu hỏi, bài tập định hướng hướng dẫn học sinh tự học14
2. Kết quả đạt được ......................................................................................... 15
IV. ĐIỀU KIỆN VÀ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG .............................................. 17
PHỤ LỤC 1 ...................................................................................................... 18
KẾ HOẠCH BÀI HỌC MINH HỌA ............................................................ 18
PHỤ LỤC 2 ...................................................................................................... 28
CÁC PHIẾU HỌC TẬP PHIẾU HƯỚNG DẪN CHUẨN BỊ BÀI HỌC .. 28
PHỤ LỤC 3: ..................................................................................................... 30
PHIẾU HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ VÀ CHUẨN BỊ CHO TIẾT HỌC TỚI 30
PHỤ LỤC 5: PHIẾU KHẢO SÁT VẤN ĐỀ TỰ HỌC MÔN TOÁN CỦA
HỌC SINH LỚP 10 TRƯỜNG THPT ................................................................ 35
PHỤ LỤC 6 ...................................................................................................... 36
2
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Năm học 2022 – 2023 là năm đầu tiên thực hiện chương trình giáo dục phổ
thông 2018 cho học sinh khối 10 với mục tiêu chính là phát triển năng lực cho học
sinh, đồi hỏi học sinh cần tích cực, chủ động trong học tập và chiếm lĩnh tri thức.
* Về phía giáo viên:
- Tích cực thay đổi phương pháp dạy học nhằm đạt được mục tiêu của chương
trình giáo dục phổ thông 2018 và đáp ứng nhu cầu của người học. Trong quá trình
dạy học, nhiều giáo viên đã có những câu hỏi định hướng, dẫn dắt học sinh tìm ra
tri thức mới.
- Bên cạnh đó, một bộ phận giáo viên vẫn còn theo các phương pháp dạy học
truyền thống, chưa thực sự đổi mới, hoặc đổi mới một cách hình thức.
* Về phía học sinh:
- Đa phần các em đều chăm ngoan, tự giác trong học tập. Các em cũng đã được
làm quen với các phương pháp học tập tích cực từ các bậc học dưới nên có thể dễ
dàng thích nghi với những phương pháp học tập mới. Tuy nhiên các em học còn
thụ động, giáo viên dạy gì học nấy.
Để giải quyết vấn đề đó, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Xây dựng bộ câu hỏi, bài
tập định hướng hướng dẫn học sinh tự học, tự chuẩn bị bài trong dạy học Bất
phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn nhằm nâng cao khả năng
tự học và phát triển năng lực mô hình hóa Toán học cho học sinh khối 10”.
2. Mục đích và phạm vi nghiên cứu
1.1. Mục đích nghiên cứu
- Khi giải quyết các vấn đề mới của bộ môn, Giáo viên không xây dựng trên
cơ sở thực nghiệm hoặc khái quát, tương tự hóa mà sẽ đưa ra vấn đề trực tiếp. Khi
gặp tình huống tương tự học sinh vận dụng máy móc, thiếu sáng tạo và không có
nhu cầu và khả năng tìm và phát hiện ra một điều mới mẻ. Hầu hết các nội dung
của bài 4: Bất phương trình bậc nhất hai ẩn – Chương IV: Bất đẳng thức, bất
phương trình , đều được giáo viên đưa ra một cách trực tiếp, cho học sinh công
nhận luôn điều đó mà không giải thích tại sao hoặc dẫn dắt, kết nối từ kiến thức cũ,
từ các vấn đề trong thực tiễn
1.2. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu năng lực Toán học trong chương trình Toán học lớp 10 ở trường
trung học phổ thông.
1.3.Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu một số văn bản, tài liệu liên
quan đến phương pháp dạy học, tài liệu giáo dục học và lý luận dạy học môn Toán.
3
Phương pháp điều tra, quan sát thực tiễn: Lập phiếu khảo sát khả năng phát triển năng
lực Toán học và giải quyết vấn đề thực tiễn thông qua dạy học chủ đề quy hoạch
tuyến tính 10. Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm sư phạm ở
trường trung học phổ thông để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của đề tài.
1.4. Các bước thực hiện đề tài
- Khảo sát thực tiễn vào dạy học chủ đề quy hoạch tuyến tính 10 ở trường
THPT Đô Lương 1.
- Tổng hợp kết quả điều tra và phân tích số liệu thu thập được để đưa ra kết
luận về thực trạng vấn đề và tính thiết thực, cần thiết của vấn đề nghiên cứu. - Soạn
giáo án theo hướng phát triển năng lực học sinh thông qua chủ đề quy hoạch tuyến
tính. Từ đó thực nghiệm ở lớp được chọn, kiểm tra đánh giá sự tiến bộ của học
sinh để đánh giá tính hiệu quả của đề tài.
- Phân tích kết quả sau khi tác động, từ đó đưa ra kết luận về tính thiết thực,
khả năng ứng dụng của đề tài nghiên cứu
II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
1. Thực trạng trước khi áp dụng đề tài
1.1. Thực trạng
Năm học 2022 – 2023 là năm đầu tiên thực hiện chương trình giáo dục phổ
thông 2018 cho học sinh khối 10 với mục tiêu chính là phát triển năng lực cho học
sinh, đồi hỏi học sinh cần tích cực, chủ động trong học tập và chiếm lĩnh tri thức.
* Về phía giáo viên:
- Tích cực thay đổi phương pháp dạy học nhằm đạt được mục tiêu của chương
trình giáo dục phổ thông 2018 và đáp ứng nhu cầu của người học. Trong quá trình
dạy học, nhiều giáo viên đã có những câu hỏi định hướng, dẫn dắt học sinh tìm ra
tri thức mới.
- Bên cạnh đó, một bộ phận giáo viên vẫn còn theo các phương pháp dạy học
truyền thống, chưa thực sự đổi mới, hoặc đổi mới một cách hình thức.
Trong thời gian qua, khi giảng dạy các nội dung của môn Toán, giáo viên
thường đi theo các bước truyền thống như sau:
+ Đưa ra nội dung kiến thức mới.
+ Giáo viên hướng dẫn học sinh làm ví dụ mẫu.
+ Học sinh làm bài tập áp dụng trên lớp.
+ Giao nhiệm vụ cho học sinh làm bài tập về nhà.
Cụ thể trong dạy học bài 4: Bất phương trình bậc nhất hai ẩn – Chương IV: Bất
đẳng thức, bất phương trình – Đại số 10 (Bộ sách giáo khoa theo chương trình phổ
thông 2006), giáo viên thường dạy theo quy trình như sau:
4
Bước 1: Dạy học hình thành khái niệm bất phương trình bậc nhất hai ẩn.
Bước 2: Dạy học củng cố, luyện tập khái niệm.
Bước 3: Nêu cách biểu diễn tập nghiệm của bất phương trình bậc nhất hai ẩn.
Bước 4: Thực hiện ví dụ mẫu thể hiện việc biểu diễn tập nghiệm của bất
phương trình bậc nhất hai ẩn.
Bước 5: Học sinh thực hành lại với ví dụ tiếp theo.
Bước 6: Nêu khái niệm hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn.
Bước 7: Biểu diễn tập nghiệm của bất phương trình bậc nhất hai ẩn.
Bước 8: Áp dụng vào bài toán tối ưu.
Bước 9: Giao nhiệm vụ về nhà.
Với quy trình giảng dạy như trên và kinh nghiệm giảng dạy từ những năm học
trước thì hầu hết giáo viên cũng áp dụng quy trình đó cho chương trình GDPT mới
mà cụ thể là Chương II: Bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn –
Toán 10 (Bộ sách giáo khoa “Kết nối tri thức” – Chương trình phổ thông 2018).
Như vậy, trong bài học, giáo viên hầu như không có hoạt động giao nhiệm vụ
cho học sinh chuẩn bị cho bài học sau. Nếu có thì giáo viên chỉ nhắc học sinh đọc
trước bài chứ không có hoạt động định hướng cho học sinh phải nhớ lại, tìm hiểu
những kiến thức nào hoặc có bài tập tìm tòi mở rộng cho bài học. Vì phần áp dụng
kiến thức vào thực tiễn, các bài toán tối ưu diễn ra vào cuối cùng của bài học nên
việc áp dụng xử lý các tình huống liên quan đến thực tiễn còn sơ khoáng, thậm chí
là bỏ qua, yêu cầu học sinh tự về nhà tìm hiểu (không có hướng dẫn cụ thể) do hết
thời gian trên lớp. Theo chương trình giáo dục phổ thông mới, việc đổi mới
phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh là một yêu cầu
bắt buộc. Theo quy trình trên thì phương pháp giảng dạy này chưa đáp ứng được
yêu cầu đó.
* Về phía học sinh:
- Đa phần các em đều chăm ngoan, tự giác trong học tập. Các em cũng đã được
làm quen với các phương pháp học tập tích cực từ các bậc học dưới nên có thể dễ
dàng thích nghi với những phương pháp học tập mới. Tuy nhiên các em học còn
thụ động, giáo viên dạy gì học nấy.
- Khi học bài 4: Bất phương trình bậc nhất hai ẩn – Chương IV: Bất đẳng thức,
bất phương trình – Đại số 10 (Bộ sách giáo khoa theo chương trình phổ thông
2006) và Chương II: Bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn –
Toán 10 (Bộ sách giáo khoa “Kết nối tri thức” – Chương trình phổ thông 2018),
học sinh thường cảm thấy rất khó hiểu, nhiều nội dung kiến thức đan xen, khó ghi
nhớ. Các em hay gặp khó khăn về các nội dung kiến thức như: Vẽ đường thẳng
0 ax by c
, cách xác định điểm trên mặt phẳng tọa độ, xác định miền nghiệm
của các bất phương trình, hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn. Đặc biệt là khi gặp
5
các bài toán gắn liền với thực tiễn, học sinh không biết cách đưa các bài toán này
về các bài toán học thông thường dẫn đến hoang mang, không giải quyết được,
hoặc làm theo một cách máy móc nhưng không hiểu.
- Bài 4: Bất phương trình bậc nhất hai ẩn – Chương IV: Bất đẳng thức, bất
phương trình – Đại số 10 (Bộ sách giáo khoa theo chương trình phổ thông 2006)
và Chương II: Bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn – Toán 10
(Bộ sách giáo khoa “Kết Nối Tri Thức” – Chương trình phổ thông 2018) là nội
dung học khá trừu tượng, có nhiều ứng dụng trong thực tiễn, có tính tư duy cao đòi
hỏi học sinh tập trung cao độ, nỗ lực và cố gắng rất nhiều và hơn hết là phải biết
liên hệ kiến thức vào thực tiễn và từ tình huống thực tiễn phải biết diễn giải chúng
bằng ngôn ngữ toán học. Tuy nhiên, hầu hết học sinh đều nắm kiến thức phần này
một cách mơ màng, hời hợt. Ngay tại thời điểm học đó, học sinh có thể làm được
hầu hết các dạng bài tập nhưng chỉ một thời gian ngắn sau đó, các em đã quên hết
cách làm. Biểu hiện cụ thể là khi thi hết học kì, các em đều cảm thấy các bài tập
dạng này khó, không biết cách giải quyết nhất là những bài toán có tính liên hệ
thực tế, bài toán quy hoạch tuyến tính . Một biểu hiện nữa là học sinh gặp lúng
túng, không biết cách làm khi gặp những dạng toán “mới”, “lạ”, thậm chí cả những
vấn đề thực chất là những vấn đề cũ mà chỉ đổi cách hỏi, cách tiếp cận.
1.2. Nguyên nhân của thực trạng trên
- Khi giải quyết các vấn đề mới của bộ môn, Giáo viên không xây dựng trên cơ
sở thực nghiệm hoặc khái quát, tương tự hóa mà sẽ đưa ra vấn đề trực tiếp. Khi gặp
tình huống tương tự học sinh vận dụng máy móc, thiếu sáng tạo và không có nhu
cầu và khả năng tìm và phát hiện ra một điều mới mẻ. Hầu hết các nội dung của bài
4: Bất phương trình bậc nhất hai ẩn – Chương IV: Bất đẳng thức, bất phương trình
, đều được giáo viên đưa ra một cách trực tiếp, cho học sinh công nhận luôn điều
đó mà không giải thích tại sao hoặc dẫn dắt, kết nối từ kiến thức cũ, từ các vấn đề
trong thực tiễn.
- Giáo viên chưa thực sự chú trọng trong việc phát triển các năng lực toán học
(biểu hiện tập trung nhất của năng lực tính toán) bao gồm các thành phần cốt lõi
sau: năng lực tư duy và lập luận toán học; năng lực mô hình hoá toán học; năng lực
giải quyết vấn đề toán học; năng lực giao tiếp toán học; năng lực sử dụng công cụ,
phương tiện học toán. Trong đó năng lực mô hình hóa Toán học thường ít được
quan tâm, hoặc bỏ qua.
- Giáo viên chưa thấy được sự quan trọng của việc chuẩn bị cho bài học tới của
học sinh. Với lối suy nghĩ, kiến thức mới học sinh không thể tự tiếp thu được hay
học sinh có đọc bài thì cũng chẳng hiểu gì nên phần đa giáo viên đều bỏ qua khâu
hướng dẫn, định hướng cho học sinh tự học. Nhất là với nội dung phần Bất phương
trình, hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn lại khá khó, nhiều kiến thức được công
nhận. Các tiết học trên lớp chỉ có thời gian nhất định nhưng giáo viên phải truyền
tải một lượng kiến thức khá lớn. Học sinh chưa chuẩn bị bài nên các kiến thức đưa
ra học sinh không tiếp thu kịp, hoặc giáo viên không đủ thời gian để truyền tải hết