Số hóa tài liệu: Giải pháp phát triển tài nguyên thông tin cho các thư viện đại học, kinh nghiệm từ thư viện trường Đại học Dược Hà Nội

NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> SỐ HÓA TÀI LIỆU: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TÀI NGUYÊN THÔNG TIN CHO CÁC THƯ VIỆN<br /> ĐẠI HỌC, KINH NGHIỆM TỪ THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI<br /> Phạm Thị Tuyết<br /> Thư viện- Trường Đại học Dược Hà Nội<br /> <br /> <br /> <br /> Tóm tắt: Xây dựng thư viện số, các bộ sưu tập số là một xu thế tất yếu hiện nay, là một<br /> trong những giải pháp hữu ích để thư viện các trường đại học xây dựng và phát triển nguồn tài<br /> nguyên thông tin cho mình. Bài viết phân tích những lợi ích của việc số hóa tài liệu đối với thư viện<br /> các trường đại học, đưa ra những điều kiện cần thiết đảm bảo cho việc số hóa thành công và kinh<br /> nghiệm số hóa tài liệu tại Thư viện Trường Đại học Dược Hà Nội.<br /> <br /> Từ khóa: Tài liệu số; thư viện đại học; số hóa tài liệu; Trường Đại học Dược Hà Nội.<br /> <br /> Digitization: Solution to developing information resources for university libraries,<br /> experience from Hanoi Pharmaceutical University’s Library<br /> <br /> Abstract: Building a digital library, digital collections is an inevitable trend, one of the useful<br /> solutions for university libraries to build and develop information resources for themselves. The<br /> paper analyzes the benefits of digitizing documents for university libraries, offering the necessary<br /> conditions to ensure successful digitization and experience in digitizing documents at Hanoi<br /> Pharmaceutical University’s Library.<br /> <br /> Keywords: Digital documents; university library; digitizing documents; Hanoi Pharmaceutical<br /> University.<br /> <br /> <br /> <br /> Ñaët vaán ñeà caùc boä söu taäp soá trong caùc thö vieän hieän nay<br /> Thö vieän laø moät thieát cheá vaên hoaù khoâng ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc cung caáp thoâng tin<br /> theå thieáu trong ñôøi soáng xaõ hoäi cuûa con toát hôn so vôùi tröôùc ñaây. Qua ñoù, ngöôøi duøng<br /> ngöôøi. Traûi qua haøng ngaøn naêm lòch söû vôùi tin coù theå truy caäp, khai thaùc, söû duïng voán<br /> nhieàu bieán ñoäng, thö vieän vaãn luoân toàn taïi taøi lieäu cuûa thö vieän töø xa, moïi luùc moïi nôi,<br /> vaø ngaøy caøng phaùt trieån. Tröôùc söï taùc ñoäng khoâng giôùi haïn veà khoâng gian vaø thôøi gian.<br /> cuûa khoa hoïc vaø coâng ngheä, ñaëc bieät laø coâng Hieän nay, coù nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau<br /> ngheä thoâng tin vaø truyeàn thoâng, thö vieän ñang veà “taøi lieäu soá”, nhöng töïu chung laïi coù theå<br /> coù böôùc chuyeån mình maïnh meõ töø moâ hình hieåu taøi lieäu soá laø taøi lieäu chöùa caùc thoâng tin<br /> thö vieän truyeàn thoáng sang moâ hình thö vieän ñöôïc theå hieän döôùi daïng kyõ thuaät soá, ñöôïc xöû<br /> hieän ñaïi. Neáu nhö tröôùc ñaây, vôùi moâ hình thö lyù, löu tröõ vaø truy caäp, phoå bieán treân maùy tính,<br /> vieän truyeàn thoáng, ñoäc giaû phaûi ñeán tröïc tieáp maïng maùy tính vaø caùc thieát bò hieän ñaïi khaùc.<br /> thö vieän ñeå khai thaùc, söû duïng voán taøi lieäu, “Boä söu taäp soá” laø moät taäp hôïp coù toå chöùc caùc<br /> thì ngaøy nay ñuùng nhö William Y. Arms ñaõ taøi lieäu soá theo moät chuû ñeà nhaát ñònh. Caùc taøi<br /> khaúng ñònh trong cuoán Digital Library: “thö lieäu soá naøy coù theå ñöôïc theå hieän döôùi nhieàu<br /> vieän soá mang thö vieän ñeán vôùi ngöôøi duøng” hình thöùc khaùc nhau nhö: vaên baûn, hình aûnh,<br /> [Amrs William Y, 2000]. Taïi sao thö vieän soá aâm thanh, video,… nhöng ñeàu cung caáp moät<br /> laïi laøm ñöôïc ñieàu ñoù? Ñieåm maáu choát chính giao dieän ñoàng nhaát, qua ñoù ngöôøi duøng tin<br /> laø vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån caùc taøi lieäu soá, (NDT) coù theå truy caäp, tìm kieám thoâng tin moät<br /> <br /> THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019 29<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> caùch deã daøng thoâng qua maùy tính, maïng maùy 1. Lôïi ích cuûa vieäc soá hoùa taøi lieäu ñoái vôùi<br /> tính hay caùc thieát bò hieän ñaïi khaùc. Vôùi nhöõng thö vieän caùc tröôøng ñaïi hoïc<br /> ñaëc ñieåm naøy thì thöïc söï thö vieän soá ñaõ - Taïo laäp ñöôïc moät nguoàn taøi lieäu soá quan<br /> mang thö vieän ñeán gaàn hôn vôùi ngöôøi duøng, troïng töø nguoàn taøi lieäu giaáy phong phuù, ña<br /> höôùng ñeán xaây döïng moät thö vieän toát hôn, daïng vaø coù giaù trò trong caùc thö vieän ñaïi hoïc<br /> hoaøn haûo hôn. laø tieàn ñeà ñeå xaây döïng vaø phaùt trieån nguoàn<br /> Vaán ñeà ñaët ra ôû ñaây laø laøm theá naøo ñeå hoïc lieäu soá.<br /> taïo laäp, xaây döïng caùc taøi lieäu soá, caùc boä - Tieát kieäm ngaân saùch trong vieäc boå sung<br /> söu taäp soá? Trong cuoán Introduction to taøi lieäu soá, taän duïng nhaân löïc, vaät löïc saün coù<br /> Digital Libraries, G.G.Chowdhury vaø Sudatta taïi thö vieän ñeå soá hoùa taøi lieäu, tieát kieäm thôøi<br /> Chowdhury (2003) cho raèng “moät thö vieän soá gian, coâng söùc cuûa caùn boä thö vieän trong quaù<br /> coù theå bao goàm caùc taøi lieäu soá nguyeân sinh trình phuïc vuï, quaûn lyù vaø baûo quaûn taøi lieäu soá.<br /> (digital born) nhö taïp chí ñieän töû (e-journal) vaø - Taïo laäp, môû roäng, ña daïng hoùa caùc saûn<br /> saùch ñieän töû (e-books), hoaëc coù theå bao goàm phaåm - dòch vuï thö vieän töø nguoàn taøi lieäu ñöôïc<br /> caùc taøi lieäu ban ñaàu ñöôïc saûn xuaát ôû daïng soá hoùa, nhö: xaây döïng CSDL thö muïc, CSLD<br /> khaùc nhöng sau ñoù ñöôïc soá hoaù” [Gorbinda G toaøn vaên, muïc luïc tra cöùu tröïc tuyeán OPAC,<br /> Chowdhury, Sudatta Chowdhury, 2003]. Ñieàu tra cöùu tìm tin online, ñoïc taøi lieäu tröïc tuyeán,…<br /> naøy coù nghóa laø, soá hoaù taøi lieäu laø moät trong<br /> - Taêng cöôøng khaû naêng hôïp taùc, chia seû taøi<br /> nhöõng phöông thöùc taïo laäp, xaây döïng taøi lieäu<br /> lieäu. Ñaëc bieät, neáu nguoàn taøi lieäu xaùm trong<br /> soá taïi caùc thö vieän. Treân theá giôùi, coâng taùc soá<br /> caùc tröôøng ñaïi hoïc ñöôïc soá hoùa thì ñaây seõ laø<br /> hoaù taøi lieäu ñöôïc phaùt trieån töø nhöõng naêm 80,<br /> nguoàn taøi lieäu soá voâ cuøng coù giaù trò ñöôïc nhieàu<br /> 90 cuûa theá kyû tröôùc, tieâu bieåu laø nhöõng döï aùn<br /> thö vieän vaø ñoâng ñaûo baïn ñoïc beân ngoaøi quan<br /> soá hoaù saùch cuûa Google, Microsoft, Ebrary,…<br /> taâm, chuù yù, mong muoán ñöôïc hôïp taùc, chia seû<br /> Taïi caùc tröôøng ñaïi hoïc, coâng taùc soá hoaù taøi<br /> ñeå söû duïng.<br /> lieäu ñaëc bieät ñöôïc chuù troïng nhaèm phuïc vuï<br /> - Goùp phaàn ñaùp öùng nhu caàu töï hoïc taäp,<br /> toát nhaát nhu caàu ñaøo taïo vaø nghieân cöùu khoa<br /> töï nghieân cöùu cuûa ngöôøi hoïc vaø caùn boä giaûng<br /> hoïc. Hoï coi soá hoaù taøi lieäu laø moät döï aùn quan<br /> vieân trong tröôøng, môû ra cô hoäi hoïc taäp vaø<br /> troïng. Hoï thöôøng ñaët ra caùc caâu hoûi, caùc vaán<br /> nghieân cöùu bình ñaúng cho taát caû moïi ngöôøi,<br /> ñeà caàn giaûi quyeát tröôùc khi tieán haønh soá hoaù,<br /> taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho hoï trong vieäc tieáp<br /> xaây döïng moät quy trình soá hoaù chaët cheõ töø<br /> caän tri thöùc, töø ñoù giuùp naâng cao chaát löôïng<br /> khaâu baét ñaàu ñeán khaâu keát thuùc, chuaån bò<br /> hoïc taäp, giaûng daïy vaø thuùc ñaåy nghieân cöùu<br /> ñaày ñuû caùc ñieàu kieän ñeå tieán haønh soá hoaù,<br /> khoa hoïc trong caùc tröôøng ñaïi hoïc.<br /> quan taâm ñeán caùc vaán ñeà “haäu soá hoaù” nhö:<br /> quaûn lyù, kieåm soaùt, baûo quaûn, chia seû,… Coøn - Giuùp caùc thö vieän ñaïi hoïc naâng cao khaû<br /> ôû Vieät Nam, coâng taùc soá hoaù taøi lieäu cuõng baét naêng phuïc vuï cuõng nhö hieäu quaû hoaït ñoäng,<br /> ñaàu phaùt trieån töø hôn 10 naêm nay, tuy nhieân caûi thieän hình aûnh baèng vieäc xaây döïng moät<br /> quy moâ coøn nhoû leû, töï phaùt vaø chuû yeáu ôû caùc thö vieän naêng ñoäng, hieän ñaïi, phuø hôïp vôùi xu<br /> thö vieän lôùn. Hieän Vieät Nam coù khoaûng hôn theá phaùt trieån chung cuûa theá giôùi. Ngoaøi ra,<br /> 400 tröôøng ñaïi hoïc, cao ñaúng trong caû nöôùc. soá hoùa coøn theå hieän naêng löïc chuyeân moân,<br /> Nhu caàu cung caáp taøi lieäu phuïc vuï hoïc taäp vaø trình ñoä öùng duïng khoa hoïc coâng ngheä vaø<br /> nghieân cöùu khoa hoïc laø voâ cuøng lôùn. Ñaëc bieät coâng ngheä thoâng tin cuûa caùc thö vieän ñaïi hoïc.<br /> trong thôøi ñaïi coâng ngheä 4.0 nhö hieän nay 2. Caùc ñieàu kieän ñaûm baûo ñeå tieán haønh<br /> thì vieäc soá hoaù taøi lieäu laø moät giaûi phaùp höõu soá hoùa thaønh coâng<br /> ích ñeå thö vieän caùc tröôøng ñaïi hoïc, cao ñaúng Thöù nhaát, caàn coù taøi lieäu ñeå tieán haønh soá<br /> phaùt trieån nguoàn taøi lieäu soá nhaèm ñaùp öùng hoùa. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø soá hoùa taøi<br /> nhu caàu ngaøy caøng cao cuûa NDT. lieäu naøo cuõng ñöôïc maø taøi lieäu soá hoùa caàn<br /> <br /> 30 THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> ñöôïc löïa choïn kyõ löôõng. Cokie Anderson gaây toán keùm hoaëc maát nhieàu thôøi gian; nhanh<br /> vaø David Maxwel trong cuoán “Staring a nhaïy trong vieäc tieáp caän vaø laøm chuû coâng<br /> Digitization Center” ñaõ ñöa ra 3 yeáu toá cô baûn ngheä môùi, hieän ñaïi bôûi soá hoùa taøi lieäu söû duïng<br /> caàn xem xeùt khi löïa choïn taøi lieäu soá hoùa ñoù raát nhieàu trang thieát bò - phaàn meàm môùi, hieän<br /> laø: söï ñoäc ñaùo cuûa taøi lieäu, nhu caàu cuûa ngöôøi ñaïi, ñoøi hoûi ngöôøi laøm coâng taùc soá hoùa phaûi<br /> ñoïc vaø tình traïng vaät lyù cuûa chuùng [4, tr.2]. naüm vöõng caùch thöùc söû duïng cuõng nhö bieát<br /> Ñaây ñöôïc xem laø nhöõng tieâu chí cô baûn ñeå vaän duïng toát vaøo coâng vieäc, bieát söûa chöõa,<br /> löïa choïn taøi lieäu soá hoùa, neàn taûng ñeå thö vieän khaéc phuïc khi gaëp söï coá, do ñoù hoï cuõng phaûi<br /> xaây döïng caùc boä söu taäp soá coù giaù trò, gioáng coù trình ñoä ngoaïi ngöõ vaø tin hoïc ñeå naém baét<br /> nhö H.Witter ñaõ töøng ñaùnh giaù veà boä söu taäp ñöôïc coâng ngheä môùi ñang thay ñoåi töøng ngaøy;<br /> soá trong caùc thö vieän: “noù laø moät kho baùu taâm huyeát vôùi coâng vieäc hay noùi roäng ra laø yeâu<br /> ñöôïc löïa choïn caån thaän hay chæ laø moät ñoáng ngheà bôûi neáu khoâng taâm huyeát vôùi coâng vieäc<br /> phuø du voâ giaù trò” [8, tr.9]. Moät trong nhöõng mình laøm, khoâng yeâu ngheà thì khoâng theå hoaøn<br /> nguoàn taøi lieäu caàn öu tieân soá hoùa trong caùc thaønh toát coâng vieäc ñöôïc giao vaø ñaûm baûo<br /> thö vieän ñaïi hoïc ñoù chính laø nguoàn taøi lieäu chaát löôïng vaø hieäu quaû taøi lieäu ñöôïc soá hoùa.<br /> xaùm cuûa tröôøng, bao goàm: luaän aùn, luaän vaên,<br /> Beân caïnh ñoù, caàn coù moät chính saùch soá<br /> khoùa luaän, coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc,<br /> hoùa cuï theå, toát nhaát neân ñöôïc xaây döïng thaønh<br /> taïp chí chuyeân ngaønh, baøi giaûng, giaùo trình…<br /> moät vaên baûn chính thöùc. Neáu nhö ta coù taøi<br /> bôûi noù ñaùp öùng gaàn nhö ñaày ñuû 3 tieâu chí maø<br /> lieäu ñeå soá hoùa, coù trang thieát bò - phaàn meàm<br /> Cokie Anderson vaø David Maxwel ñaõ ñöa ra.<br /> hieän ñaïi vaø coù nhaân löïc saün saøng ñaûm nhieäm<br /> Nhö vaäy, soá hoùa taøi lieäu laø ñieàu caàn thieát ñoái<br /> vieäc soá hoùa nhöng khoâng coù chính saùch soá<br /> vôùi caùc thö vieän ñaïi hoïc vaø hoï coù saün nguoàn<br /> taøi lieäu quyù giaù ñeå soá hoùa. hoùa cuï theå thì khoâng theå thöïc hieän moät caùch<br /> thaønh coâng. Xaây döïng chính saùch soá hoùa laø<br /> Thöù hai, caàn coù heä thoáng trang thieát bò -<br /> böôùc ñaàu tieân trong vieäc quyeát ñònh coù soá hoùa<br /> phaàn meàm ñeå tieán haønh soá hoùa: heä thoáng<br /> hay khoâng. Noù seõ vaïch ra keá hoaïch, böôùc ñi,<br /> trang thieát bò bao goàm maùy tính, maùy scan,<br /> quy trình cuï theå ñeå tieán haønh soá hoùa. Vieäc<br /> thieát bò löu tröõ, ñöôøng truyeàn maïng,…; heä<br /> xaây döïng chính saùch soá hoùa cuõng theå hieän<br /> thoáng phaàn meàm bao goàm: phaàn meàm xöû lyù<br /> söï quan taâm, nhaát trí cuûa caùc caáp laõnh ñaïo<br /> aûnh sau khi scan; phaàn meàm nhaän daïng kyù<br /> cuõng nhö söï ñoàng thuaän cuûa taäp theå caùn boä<br /> töï quang hoïc OCR; phaàn meàm quaûn lyù taøi<br /> thö vieän. Ñieàu naøy voâ cuøng quan troïng, noù<br /> lieäu soá (phaàn meàm thöông maïi nhö: Libol,<br /> quyeát ñònh ñeán vieäc soá hoùa taøi lieäu coù thaønh<br /> Ilib, Elib,… phaàn meàm maõ nguoàn môû nhö<br /> coâng hay khoâng.<br /> GreenStone, Dspace, Koha,…),… Khi löïa choïn<br /> phaàn meàm caàn chuù yù ñeán tính linh hoaït, khaû 3. Kinh nghieäm soá hoùa taøi lieäu taïi Thö<br /> naêng tuøy bieán vaø phuø hôïp vôùi caùc coâng ngheä vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc Haø Noäi<br /> hieän ñaïi ngaøy nay. Ban laõnh ñaïo Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc<br /> Thöù ba, caàn coù nhaân löïc ñeå tieán haønh soá Döôïc Haø Noäi raát quan taâm tôùi vieäc aùp duïng caùc<br /> hoùa: yeáu toá con ngöôøi luoân laø nhaân toá quyeát coâng ngheä tieân tieán vaøo hoaït ñoäng thö vieän.<br /> ñònh söï thaønh baïi cuûa baát kyø coâng vieäc naøo. Ñaây chính laø ñieàu kieän quan troïng ñeå Thö vieän<br /> Vì vaäy, vieäc löïa choïn nhaân löïc ñeå tieán haønh ñaït ñöôïc nhöõng thaønh coâng nhö hieän nay.<br /> soá hoùa caàn heát söùc caån troïng, ñaûm baûo ít Naêm 2012, Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc Haø<br /> nhaát caùc tieâu chuaån sau ñaây: caån thaän, tæ mæ Noäi trieån khai döï aùn xaây döïng thö vieän ñieän töû<br /> bôûi quaù trình soá hoùa taøi lieäu ñoøi hoûi söï chính vaø cuõng töø ñoù Thö vieän baét ñaàu coâng taùc soá<br /> xaùc cao trong khi ñaây cuõng laø coâng vieäc laëp hoùa taøi lieäu. Thö vieän aùp duïng song song hai<br /> ñi laëp laïi deã gaây nhaøm chaùn neân coù theå gaây hình thöùc soá hoùa laø soá hoùa taøi lieäu hieän taïi vaø<br /> ra nhöõng sai soùt, maø vieäc khaéc phuïc thöôøng soá hoùa taøi lieäu cuõ (hoài coá).<br /> <br /> THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019 31<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> - Soá hoùa taøi lieäu hieän taïi: aùp duïng ñoái vôùi Baûng 1. Taøi lieäu soá hoùa taïi Thö vieän<br /> nhöõng taøi lieäu môùi boå sung, caäp nhaät, bao Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc Haø Noäi (tính ñeán<br /> goàm: luaän aùn, luaän vaên, khoùa luaän, Taïp chí 31/5/2019)<br /> Nghieân cöùu Döôïc vaø Thoâng tin thuoác, kyû yeáu<br /> Ñôn vò Soá<br /> caùc coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc,... Caùc Taøi lieäu soá hoùa<br /> tính löôïng<br /> taøi lieäu naøy sau khi xöû lyù nghieäp vuï xong seõ<br /> ñöôïc tieán haønh soá hoùa luoân ñeå kòp thôøi phuïc Khoùa luaän, luaän vaên,<br /> Cuoán 5.781<br /> vuï baïn ñoïc. luaän aùn<br /> - Soá hoùa taøi lieäu cuõ (hoài coá): aùp duïng Coâng trình nghieân cöùu Coâng<br /> 76<br /> ñoái vôùi nhöõng taøi lieäu cuõ hieän ñang löu tröõ khoa hoïc trình<br /> trong caùc kho. Tính ñeán nay, Thö vieän ñaõ Taïp chí Nghieân cöùu döôïc Baøi<br /> soá hoùa hoài coá toaøn boä kho luaän aùn tieán syõ 379<br /> vaø Thoâng tin thuoác trích<br /> Döôïc hoïc, luaän vaên thaïc syõ cao hoïc - chuyeân<br /> khoa 1 - chuyeân khoa 2, Taïp chí Nghieân cöùu Toång coäng 6.236<br /> döôïc vaø Thoâng tin thuoác. Rieâng khoùa luaän Tuy nhieân, trong quaù trình soá hoùa taøi lieäu,<br /> toát nghieäp, thö vieän môùi soá hoùa ñöôïc töø naêm Thö vieän cuõng gaëp phaûi moät soá khoù khaên,<br /> 2000 ñeán nay. Kyû yeáu caùc coâng trình nghieân haïn cheá, vöôùng maéc, ñoù laø:<br /> cöùu khoa hoïc trong Hoäi nghò khoa hoïc tuoåi treû - Thö vieän môùi chæ soá hoùa ñöôïc nguoàn taøi<br /> cuûa tröôøng môùi soá hoùa hoài coá töø naêm 2014 lieäu noäi sinh trong tröôøng, caùc nguoàn taøi lieäu<br /> ñeán nay. ngoaïi sinh khaùc chöa soá hoùa ñöôïc do lo ngaïi<br /> Thö vieän tieán haønh soá hoùa taøi lieäu vôùi 1 vaán ñeà baûn quyeàn.<br /> maùy scan thöôøng Hp G4010 duøng cho nhöõng - Caùc trang thieát bò phaàn cöùng - phaàn meàm<br /> taøi lieäu khoâng theå caét rôøi vaø 1 maùy scan toác phuïc vuï soá hoùa ñang ngaøy caøng xuoáng caáp,<br /> ñoä cao Fujifitshu 6760 duøng cho nhöõng taøi thöôøng xuyeân hoûng hoùc vaø loãi thôøi so vôùi toác ñoä<br /> lieäu coù theå caét rôøi. Sau khi scan xong, file phaùt trieån coâng ngheä choùng maët nhö hieän nay.<br /> taøi lieäu ñöôïc chuyeån qua phaàn meàm ABBYY<br /> - Vaán ñeà baûo maät thoâng tin, an toaøn döõ<br /> FineReade - laø phaàn meàm nhaän daïng (OCR)<br /> lieäu caùc taøi lieäu soá hoùa coøn nhieàu haïn cheá<br /> thoâng minh coù theå chuyeån ñoåi taøi lieäu scan<br /> gaây ra tình traïng taøi lieäu soá hoùa bò thaát thoaùt<br /> töø taøi lieäu treân giaáy, aûnh soá vaø caùc taäp tin<br /> ra ngoaøi khoâng roõ nguyeân nhaân.<br /> PDF sang vaên baûn ñieän töû ôû ñònh daïng coù theå<br /> soaïn thaûo vaø tìm kieám ñöôïc (PDF hai lôùp), - Nguoàn taøi chính, kinh phí daønh cho soá<br /> ñoàng thôøi chænh söûa hình thöùc ñoái vôùi nhöõng hoùa taøi lieäu gaàn nhö khoâng coù, chuû yeáu do<br /> taøi lieäu bò môø, ñen trang, leäch trang, caét xeùn Thö vieän töï taän duïng nhaân löïc, vaät löïc hieän<br /> caùc trang,… Sau ñoù file taøi lieäu seõ ñöôïc giaûm coù ñeå thöïc hieän.<br /> dung löôïng, caét trang bìa. Sau khi taát caû caùc Noùi toùm laïi, ñeå soá hoùa thaønh coâng ñöôïc<br /> khaâu chuyeån daïng taøi lieäu töø baûn giaáy sang nguoàn taøi lieäu nhö treân laø söï coá gaéng, noã<br /> baûn ñieän töû ñaõ hoaøn thaønh, file PDF hoaøn löïc cuûa taäp theå caùn boä Thö vieän trong moät<br /> chænh cuûa taøi lieäu seõ ñöôïc caùn boä thö vieän thôøi gian daøi. Trong töông lai, Thö vieän mong<br /> bieân muïc ñöa leân phaàn meàm LibolDigital 6.5 muoán coù theå soá hoùa taát caû nguoàn taøi lieäu maø<br /> ñeå quaûn lyù vaø phuïc vuï baïn ñoïc truy caäp, khai baïn ñoïc coù nhu caàu, naâng cao hieäu quaû coâng<br /> thaùc toaøn vaên. taùc soá hoùa, goùp phaàn laøm doài daøo, phong phuù<br /> Cho ñeán nay, Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc theâm nguoàn taøi nguyeân thoâng tin cho Thö<br /> Döôïc Haø Noäi ñaõ soá hoùa ñöôïc nguoàn taøi lieäu vieän. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù, Thö vieän caàn aùp<br /> khaù lôùn, ñaùp öùng nhu caàu truy caäp, khai thaùc, duïng caùc giaûi phaùp nhö sau:<br /> söû duïng taøi lieäu töø xa cuûa baïn ñoïc, chi tieát Moät laø, giaûi quyeát trieät ñeå vaán ñeà baûn<br /> xem trong baûng döôùi ñaây: quyeàn taøi lieäu. Bôûi ñaây laø vaán ñeà then choát<br /> <br /> 32 THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> quyeát ñònh Thö vieän coù theå soá hoùa taøi lieäu hay nhieân, ñaây laø vaán ñeà laâu daøi, tröôùc maét chuùng<br /> khoâng. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, tröôùc heát Thö ta caàn ñaûm baûo raèng “nhöõng ngöôøi xaây döïng<br /> vieän caàn phaân loaïi caùc taøi lieäu muoán soá hoùa thö vieän soá phaûi am hieåu quyeàn sôû höõu trí<br /> ra thaønh hai loaïi nhö sau: tueä ñeå haønh ñoäng moät caùch coù traùch nhieäm<br /> - Caùc taøi lieäu ñöôïc pheùp soá hoùa, coù theå vaø ñuùng luaät xung quanh nhöõng öùng duïng cuï<br /> soá hoùa maø khoâng caàn xin pheùp (caùc taøi lieäu theå cuûa mình” [2, tr.23].<br /> thuoäc baûn quyeàn cuûa tröôøng, taøi lieäu noäi sinh, Hai laø, phoái hôïp soá hoùa taøi lieäu giöõa caùc thö<br /> taøi lieäu ñaõ heát thôøi gian baûo hoä baûn quyeàn,…). vieän. Vieäc phoái hôïp soá hoùa taøi lieäu vöøa giuùp<br /> Hieän Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc Haø Noäi taêng cöôøng nguoàn taøi lieäu soá cho thö vieän vöøa<br /> ñaõ laøm ñöôïc ñieàu naøy, minh chöùng chính laø giuùp traùnh soá hoùa truøng laëp, töø ñoù giuùp tieát<br /> keát quaû soá hoùa nguoàn taøi lieäu noäi sinh thuoäc kieäm chi phí cuõng nhö thôøi gian, coâng söùc cuûa<br /> baûn quyeàn cuûa Tröôøng (xem Baûng 1). caùn boä thö vieän. Hieän taïi, theo tìm hieåu cuûa<br /> - Caùc taøi lieäu phaûi xin pheùp khi soá hoùa. Ñoái taùc giaû, coù khaù nhieàu taïp chí ñöôïc soá hoùa bôûi<br /> chieáu vôùi Luaät Sôû höõu trí trueä, coù theå thaáy 2 thaäm chí 3, 4 thö vieän hay cô quan thoâng<br /> tin, ñieàu naøy gaây ra laõng phí veà thôøi gian, tieàn<br /> phaàn lôùn taøi lieäu cuûa Thö vieän thuoäc daïng<br /> cuûa. Vieäc phoái hôïp soá hoùa neân ñöôïc thöïc<br /> naøy, trong ñoù coù khaù nhieàu saùch chuyeân<br /> hieän giöõa caùc thö vieän coù cuøng dieän chuû ñeà<br /> khaûo, giaùo trình baèng tieáng Vieät vaø tieáng nöôùc<br /> taøi lieäu, ví duï: Thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc<br /> ngoaøi, cho tôùi nay Thö vieän haàu nhö chöa soá<br /> Haø Noäi neân phoái hôïp soá hoùa taøi lieäu vôùi thö<br /> hoùa ñöôïc maûng taøi lieäu naøy do chöa coù höôùng<br /> vieän caùc tröôøng ñaïi hoïc thuoäc khoái ngaønh y<br /> daãn cuûa caùc caáp quaûn lyù veà phöông thöùc xin<br /> döôïc bôûi seõ coù nhieàu taøi lieäu truøng nhau vaø<br /> pheùp (nhaát laø ñoái vôùi taøi lieäu nöôùc ngoaøi), thôøi<br /> chæ caàn soá hoùa moät laàn laø coù theå duøng chung<br /> haïn xin pheùp, caùc ñieàu khoaûn thoûa thuaän,<br /> cho taát caû caùc thö vieän thaønh vieân; Ñoàng thôøi,<br /> kinh phí traû baûn quyeàn cho taùc giaû,…<br /> moãi thö vieän luoân coù nhöõng nguoàn taøi lieäu<br /> Ñeå giuùp caùc Thö vieän deã daøng hôn trong khaùc nhau, taøi lieäu ñaëc höõu, rieâng coù voâ cuøng<br /> vieäc xaây döïng thö vieäc soá, taùc giaû xin ñeà xuaát höõu ích vaø coù giaù trò vôùi baïn ñoïc beân ngoaøi<br /> vôùi caùc cô quan laäp phaùp xem xeùt söûa ñoåi nhöng laïi raát khoù tieáp caän. Neáu vieäc phoái hôïp<br /> quy ñònh taïi Khoaûn 3, Ñieàu 25, Nghò ñònh soá hoùa thaønh coâng seõ môû ra cô hoäi khai thaùc,<br /> 100/2006/NÑ-CP quy ñònh chi tieát vaø höôùng söû duïng chung nhöõng taøi lieäu ñaëc höõu aáy cho<br /> daãn thi haønh moät soá ñieàu cuûa Boä luaät Daân caùc thö vieän khaùc. Tuy nhieân, vieäc phoái hôïp<br /> söï, Luaät Sôû höõu trí tueä veà quyeàn taùc giaû vaø soá hoùa taøi lieäu hieän nay vaãn chöa thöïc söï ñi<br /> quyeàn lieân quan cuõng nhö quy ñònh taïi Nghò vaøo thöïc teá, coøn mang naëng tính hình thöùc,<br /> ñònh soá 85/2011/NÑ-CP söûa ñoåi, boå sung hoâ khaåu hieäu laø chính, maïnh thö vieän naøo thö<br /> moät soá ñieàu cuûa Nghò ñònh 100, trong ñoù quy vieän aáy laøm, caùc thö vieän khoâng muoán chia<br /> ñònh: “thö vieän khoâng ñöôïc sao cheùp vaø phaân seû taøi lieäu cuûa mình cho ngöôøi khaùc sôï bò maát<br /> phoái baûn sao taùc phaåm tôùi coâng chuùng, keå caû döõ lieäu/taøi lieäu. Thieát nghó, neân coù söï nhìn<br /> baûn sao kyõ thuaät soá”. Bôûi neáu theo nhö quy nhaän laïi veà vieäc phoái hôïp soá hoùa taøi lieäu giöõa<br /> ñònh naøy thì Thö vieän khoâng theå sao cheùp taùc caùc thö vieän baèng caùch caùc cô quan, ñôn vò<br /> phaåm, keå caû baûn sao kyõ thuaät soá ñeå phuïc vuï ñaàu ngaønh trong lónh vöïc thoâng tin - thö vieän<br /> baïn ñoïc vôùi muïc ñích hoïc taäp, nghieân cöùu, nhö Vuï thö vieän, Hoäi thö vieän, caùc Lieân hieäp<br /> naâng cao trình ñoä. Nhö vaäy, seõ haïn cheá raát thö vieän, Thö vieän Quoác gia, caùc trung taâm<br /> nhieàu khaû naêng phuïc vuï cuûa thö vieän. Ñoàng thoâng tin - thö vieän lôùn… neân coù caùc hình thöùc<br /> thôøi, cuõng kieán nghò vôùi caùc nhaø laäp phaùp vaø tuyeân truyeàn, giôùi thieäu ñeå caùc thö vieän hieåu<br /> haønh phaùp coù hình thöùc quy ñònh, xöû lyù thích ñöôïc lôïi ích cuûa vieäc phoái hôïp soá hoùa hoaëc<br /> ñaùng ñoái vôùi nhöõng haønh vi ñaùnh caép thoâng chính hoï ñöùng ra toå chöùc phoái hôïp soá hoùa<br /> tin/taøi lieäu nhaèm muïc ñích thöông maïi. Tuy taøi lieäu giöõa caùc ñôn vò phuø hôïp. Trong ñoù<br /> <br /> THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019 33<br />  NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI<br /> <br /> caàn coù söï phaân coâng roõ raøng: ai ñöùng ra toå baûo quaûn taøi lieäu löu tröõ kyõ thuaät soá vaø caûi<br /> chöùc, ai laø ngöôøi thöïc hieän, ai soá hoùa caùi gì tieán caùc phöông phaùp löu tröõ vaø truy xuaát döõ<br /> vaø quy ñònh chi tieát veà traùch nhieäm, quyeàn lieäu [7, tr.2]. Chuùng ta ñang soáng trong thôøi<br /> lôïi, phöông thöùc vaø dieän taøi lieäu chia seû duøng kyø giaû ñònh cuûa baùo caùo hôn 10 naêm tröôùc<br /> chung,… Chæ coù nhö vaäy, vieäc phoái hôïp soá vaø thöïc söï soá hoùa ñang laø xu theá daãn ñaàu<br /> hoùa taøi lieäu giöõa caùc thö vieän môùi ñöôïc hieän trong thö vieän caùc tröôøng ñaïi hoïc hieän nay.<br /> thöïc hoùa trong thôøi gian khoâng xa. Caùc döï aùn soá hoùa trong caùc thö vieän ñaïi hoïc<br /> Ba laø, taïo nguoàn kinh phí oån ñònh ñaàu tö döôøng nhö coù maët khaép nôi khi maø caùc thö<br /> cho coâng taùc soá hoùa taøi lieäu. Ví duï nhö vieäc vieän ñang ngaøy caøng tham gia vaøo vieäc thu<br /> ñaàu tö mua saém caùc trang thieát bò môùi, hieän nhaän, phaùt trieån vaø quaûn lyù nguoàn thoâng tin<br /> ñaïi phuïc vuï soá hoùa taøi lieäu, ñaëc bieät laø caùc soá. Vieäc nhaän thöùc ñöôïc nhöõng lôïi ích maø soá<br /> coâng ngheä môùi veà baûo maät, ñaûm baûo an toaøn hoùa mang laïi, chuaån bò ñaày ñuû caùc ñieàu kieän<br /> döõ lieäu soá hoùa; ñaàu tö kinh phí chi traû baûn ñeå tieán haønh soá hoùa cuõng nhö löôøng tröôùc<br /> quyeàn cho taùc giaû; ñaàu tö trong vieäc phoái caùc khoù khaên, thaùch thöùc vaø tìm ra giaûi phaùp<br /> hôïp soá hoùa taøi lieäu vôùi caùc ñôn vò khaùc,…. Ñeå khaéc phuïc seõ laø nhöõng yeáu toá cô baûn quyeát<br /> laøm ñöôïc ñieàu naøy, moät maët, Thö vieän neân ñònh ñeå caùc thö vieän ñaïi hoïc tieán haønh soá hoùa<br /> aùp duïng giaûi phaùp tuyeân truyeàn, giôùi thieäu, thaønh coâng, taát caû vì muïc tieâu xaây döïng moät<br /> thuyeát phuïc ñeå ban laõnh ñaïo nhaø tröôøng thö vieän soá hieän ñaïi, thoâng minh.<br /> nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa coâng taùc<br /> TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br /> soá hoùa taøi lieäu töø ñoù coù söï quan taâm, ñaàu tö<br /> thích ñaùng, maët khaùc, Thö vieän caàn tích cöïc 1. Nguyeãn Huy Chöông (2015). Taïo laäp, quaûn<br /> trò vaø khai thaùc taøi nguyeân soá trong thö vieän ñaïi hoïc<br /> huy ñoäng nguoàn kinh phí xaõ hoäi hoùa, naêng<br /> Vieät Nam, Thoâng tin vaø Tö lieäu, soá 4, tr.3-9<br /> ñoäng trong vieäc xin caùc nguoàn taøi trôï töø beân<br /> 2. Nguyeãn Minh Hieäp (2014). Thö vieän soá vaø<br /> ngoaøi. Ñoàng thôøi, caùc caùn boä thö vieän caàn<br /> vaán ñeà xaây döïng thö vieän soá ôû Vieät Nam, Thö vieän<br /> chòu khoù tìm toøi, hoïc taäp naâng cao trình ñoä,<br /> Vieät Nam, soá 3, tr.20-25,37<br /> kyõ naêng söû duïng, khai thaùc caùc trang thieát bò<br /> 3. Cao Minh Kieåm (2011). Phaùt trieån thö vieän<br /> hieän coù, khaéc phuïc khoù khaên, tìm caùc phaàn<br /> soá: nhöõng vaán ñeà caàn xem xeùt, Thoâng tin vaø Tö<br /> meàm mieãn phí treân maïng, naâng cao yù thöùc lieäu, soá 2, tr.3-9<br /> tieát kieäm, caån thaän trong söû duïng caùc maùy<br /> 4. Cokie Anderson, David Maxwel (2004).<br /> moùc hieän ñaïi. Statring a Digitization Center, Elsevier, 208 page<br /> Boán laø, phoái hôïp vôùi boä phaän coâng ngheä 5. William Y. Amrs (2000). Digital Library,<br /> thoâng tin tieán haønh nghieân cöùu öùng duïng thuûy Massachusetts Institute of Technology, 304 pages<br /> vaân soá (digital watermark) ñeå ñaùnh daáu leân caùc 6. Gorbinda G. Chowdhury, Sudatta<br /> taøi lieäu maø thö vieän ñaõ soá hoùa nhaèm haïn cheá Chowdhury (2003). Introduction to Digital Libraries,<br /> vieäc caùc taøi lieäu do thö vieän soá hoùa bò loït ra Facet Publising, 359 pages<br /> ngoaøi vaø bò rao baùn traøn lan treân moät soá trang 7. Mullins J.L., Allen F.R., Hufford J.R (2007).<br /> maïng nhö ñaõ noùi ôû phaàn treân. Top ten assumptions for the future of academic<br /> libraries and librarians: a report from the ACRL<br /> Keát luaän<br /> Research Committee. C&RL News. Vol.68, No.4,<br /> Trong moät baùo caùo thaùng 4 naêm 2007 3 pages<br /> cuûa nhoùm nghieân cöùu thuoäc Hoäi Thö vieän 8. Ian H. Witter, David Bainbridge, David M.<br /> caùc tröôøng ñaïi hoïc Hoa Kyø ñaõ ñöa ra 10 giaû Nichols (2010). How to Build a Digitatl Library - 2nd<br /> ñònh veà töông lai seõ taùc ñoäng ñaùng keå ñeán edition, Elsevier, 656 pages<br /> caùc thuû thö vaø thö vieän hoïc thuaät. Trong ñoù (Ngaøy Toøa soaïn nhaän ñöôïc baøi: 10-5-2019;<br /> soá hoùa ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu, nhaán maïnh Ngaøy phaûn bieän ñaùnh giaù: 20-5-2019; Ngaøy chaáp<br /> ñeán söï gia taêng veà soá hoùa caùc boä söu taäp, nhaän ñaêng: 15-6-2019).<br /> <br /> 34 THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2019<br />