Sơ lược một số nước trên thế giới về lịch sử giáo dục Việt Nam: Phần 1

Chia sẻ: Thương Hoài | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:151

Thêm vào BST

Báo xấu

417
lượt xem 121
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Sơ lược lịch sử giáo dục Việt Nam và một số nước trên thế giới: Phần 1 giới thiệu tới người đọc sơ lược lịch sử giáo dục Việt Nam qua các thời kỳ. Sơ lược quá trình phát triển và cải cách giáo dục của một số nước ở khu vực Châu Á như: Trung Quốc, Singapore, Malaysia, Nhật Bản. Mời các bạn cùng tham khảo để nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sơ lược một số nước trên thế giới về lịch sử giáo dục Việt Nam: Phần 1

TAØI LIEÄU DUØNG CHO CAÙN BOÄ QUAÛN LYÙ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG SÔ LÖÔÏC LÒCH SÖÛ GIAÙO DUÏC VIEÄT NAM VAØ MOÄT SOÁ NÖÔÙC TREÂN THEÁ GIÔÙI Nhaø xuaát baûn haø noäi
NHÖÕNG NGÖÔØI BIEÂN SOAÏN Nhoùm bieân soaïn Nguyeãn Thò Thaùi Huyønh Thò Mai Phöông Nguyeãn Quang Kính Andrea Gallina Eberhards Kobler Traàn Phöôùc Lónh Bieân dòch Vuõ Vaên Huøng Buøi Thò Thanh Hieàn Nguyeãn Tieán Cöông Chuû trì bieân soaïn vaø hieäu ñính Nguyeãn Thò Thaùi
MUÏC LUÏC Lôøi noùi ñaàu 5 Lôøi giôùi thieäu 7 CHÖÔNG I - SÔ LÖÔÏC LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN GIAÙO DUÏC VIEÄT NAM 9 I. Quaù trình phaùt trieån giaùo duïc- Nhöõng moác lòch söû vaø söï kieän quan troïng 10 II. Cô caáu quaûn lyù giaùo duïc ôû Vieät Nam 24 III. Heä thoáng giaùo duïc quoác daân Vieät Nam hieän nay 26 IV. Nhöõng thaùch thöùc ñoái vôùi giaùo duïc Vieät Nam 34 V. Caûi caùch giaùo duïc laø yeâu caàu taát yeáu - Phöông höôùng phaùt trieån giaùo duïc vaø ñaøo taïo ñeán naêm 2020 52 VI. Phuï luïc 56 CHÖÔNG II - SÔ LÖÔÏC QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN VAØ CAÛI CAÙCH GIAÙO DUÏC CUÛA MOÄT SOÁ NÖÔÙC ÔÛ KHU VÖÏC CHAÂU AÙ 65 A. GIAÙO DUÏC TRUNG QUOÁC 66 I. Sô löôïc quaù trình phaùt trieån cuûa neàn giaùo duïc Trung Quoác 66 II. Cô caáu quaûn lyù giaùo duïc 67 III. Khaùi quaùt heä thoáng giaùo duïc Trung Quoác 68 IV. Nhöõng caûi caùch giaùo duïc trong thôøi kyø hieän ñaïi hoaù ôû Trung Quoác 72 B. GIAÙO DUÏC SINGAPORE 83 I. Sô löôïc veà Singapore 83 II. Caùc giai ñoaïn phaùt trieån giaùo duïc cuûa Singapore 86 III. Khaùi quaùt veà heä thoáng giaùo duïc Singapore 91 IV. Chöông trình giaùo duïc phoå thoâng - Söï thay ñoåi veà muïc tieâu ñaøo taïo 94 V. Nhöõng thay ñoåi tieâu bieåu trong giaùo duïc töø naêm 1997 96 VI. Nhöõng thay ñoåi trong cô caáu quaûn lyù giaùo duïc 97 VII. Caùc thay ñoåi trong chöông trình giaûng daïy cuûa nhaø tröôøng vaø saép xeáp trong lôùp 99 VIII. Môû roäng caùc cô hoäi ngheà nghieäp cho giaùo vieân 104 C. GIAÙO DUÏC MALAYSIA 108 I. Sô löôïc quaù trình phaùt trieån giaùo duïc cuûa Malaysia töø nhöõng naêm 1950 108 II. Khaùi quaùt heä thoáng giaùo duïc Malaysia 112 III. Nhöõng caûi caùch giaùo duïc gaàn ñaây 121 D. GIAÙO DUÏC NHAÄT BAÛN 124 I. Sô löôïc quaù trình phaùt trieån cuûa neàn giaùo duïc Nhaät Baûn 124 MỤC LỤC 3
II. Khaùi quaùt heä thoáng giaùo duïc Nhaät Baûn 126 III. Chöông trình giaûng daïy 135 IV. Giaùo vieân 137 V. Thi cöû vaø ñaùnh giaù 146 VI. Nhöõng caûi caùch giaùo duïc ôû Nhaät Baûn 147 CHÖÔNG III - QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN GIAÙO DUÏC CUÛA MOÄT SOÁ NÖÔÙC ÔÛ KHU VÖÏC CHAÂU AÂU VAØ CHAÂU MYÕƠƠ 152 A. GIAÙO DUÏC ANH 153 I. Sô löôïc quaù trình phaùt trieån giaùo duïc ôû nöôùc Anh 153 II. Cô caáu quaûn lyù giaùo duïc ôû Anh 154 III Khaùi quaùt heä thoáng giaùo duïc Anh 155 IV. Nhöõng caûi caùch quan troïng trong giaùo duïc 158 B. GIAÙO DUÏC PHAÙP 162 I. Sô löôïc quaù trình phaùt trieån cuûa neàn giaùo duïc Phaùp 162 II. Quaûn lyù giaùo duïc ôû Phaùp 163 III. Cô caáu heä thoáng giaùo duïc Phaùp 166 IV. Heä thoáng ñaùnh giaù trong giaùo duïc Phaùp 173 V. Caùc chöông trình hoã trôï ngöôøi hoïc 173 VI. Nhöõng caûi caùch chính gaàn ñaây 175 VII. Phuï luïc 179 C. GIAÙO DUÏC PHAÀN LAN 187 I. Sô löôïc quaù trình phaùt trieån giaùo duïc Phaàn Lan 187 II. Cô caáu quaûn lyù giaùo duïc Phaàn Lan 189 III. Khaùi quaùt heä thoáng giaùo duïc Phaàn Lan 190 IV. Nhöõng caûi caùch trong heä thoáng giaùo duïc 193 V. Phuï luïc: Nhöõng lyù giaûi cho thaønh coâng cuûa Phaàn Lan trong PISA 194 D. GIAÙO DUÏC HOA KYØ 203 I. Sô löôïc quaù trình phaùt trieån cuûa heä thoáng giaùo duïc Hoa Kyø 203 II. Quaûn lyù giaùo duïc 204 III. Khaùi quaùt veà heä thoáng giaùo duïc Hoa Kyø 208 IV. Heä thoáng kieåm tra vaø ñaùnh giaù 211 V. Nhöõng khuynh höôùng caûi caùch giaùo duïc ôû Hoa Kyø töø nhöõng naêm 1980 212 VI. Phuï luïc: Chia seû kinh nghieäm thöïc tieãn veà daân chuû trong giaùo duïc Hoa Kyø 218 LÔØI KEÁT 224 4 MỤC LỤC
LÔØI NOÙI ÑAÀU D öï aùn Hoã trôï ñoåi môùi quaûn lyù giaùo duïc - Support to the Renovation of Education Management (sau ñaây vieát taét laø SREM) do Lieân minh Chaâu AÂu taøi trôï. Döï aùn coù nhieäm vuï hoã trôï Boä ñaåy nhanh tieán trình thöïc hieän ñoåi môùi quaûn lyù giaùo duïc thoâng qua vieäc taêng cöôøng khung phaùp lyù cho phaân caáp quaûn lyù vaø thöïc hieän Luaät Giaùo duïc, ñoàng thôøi xaây döïng Heä thoáng thoâng tin quaûn lyù giaùo duïc, thöïc hieän tin hoïc hoaù quaûn lyù giaùo duïc vaø ñoåi môùi phöông thöùc quaûn lyù treân phaïm vi toaøn ngaønh. Vôùi muïc tieâu hoã trôï hieäu tröôûng taêng cöôøng nhaän thöùc veà tieán trình ñoåi môùi vaø naâng cao naêng löïc quaûn lyù treân caû phöông dieän lyù luaän laãn thöïc tieãn, ñoàng thôøi thuùc ñaåy vaên hoùa töï hoïc vaø hoïc suoát ñôøi cuûa caùn boä quaûn lyù giaùo duïc, Döï aùn SREM bieân soaïn Boä Taøi lieäu duøng cho caùn boä quaûn lyù tröôøng phoå thoâng. Boä Taøi lieäu cung caáp nhieàu kieán thöùc chung veà nhöõng lónh vöïc khaùc nhau cuûa quaûn lyù giaùo duïc vaø nhöõng nhieäm vuï rieâng trong quaûn lyù tröôøng hoïc, töø cô baûn ñeán naâng cao. Ngoaøi ra, coøn giôùi thieäu quaù trình phaùt trieån giaùo duïc ôû Vieät Nam vaø moät soá nöôùc treân theá giôùi, taïo ñieàu kieän cho moãi hieäu tröôûng ruùt ra baøi hoïc kinh nghieäm cho rieâng mình, vaän duïng caùc kieán thöùc naøy trong hoaøn caûnh thöïc teá cuûa töøng tröôøng. Khi bieân soaïn, Döï aùn SREM coá gaéng ñeå Boä Taøi lieäu phaûn aùnh ñöôïc tình hình giaùo duïc Vieät Nam hieän taïi, ñoàng thôøi töøng böôùc hoøa nhaäp vôùi caùc chuaån giaùo duïc quoác teá. Döï aùn ñaõ tham khaûo caùc taøi lieäu quaûn lyù giaùo duïc trong vaø ngoaøi nöôùc; heä thoáng hoùa laïi caùc vaán ñeà caàn thieát ñoái vôùi hieäu tröôûng, döïa treân cô sôû naêng löïc caàn coù cuûa hieäu tröôûng ñeå ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu quaûn lyù môùi. Boä Taøi lieäu coøn laø söï toång hôïp nhöõng kieán thöùc, kinh nghieäm vaø thöïc tieãn quaûn lyù giaùo duïc maø Döï aùn thu thaäp ñöôïc qua thöïc tieãn vaø caùc hoäi thaûo, giuùp hieäu tröôûng coù taàm nhìn roäng hôn veà xu theá giaùo duïc hieän nay cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Boä Taøi lieäu goàm 6 cuoán: 1. Sô löôïc lòch söû giaùo duïc cuûa Vieät Nam vaø moät soá nöôùc treân theá giôùi; 2. Quaûn lyù nhaø nöôùc veà giaùo duïc; 3. Ñieàu haønh caùc hoaït ñoäng trong tröôøng hoïc; 4. Giaùm saùt, ñaùnh giaù trong tröôøng hoïc; 5. Coâng ngheä thoâng tin trong tröôøng hoïc; 6. Quaûn trò hieäu quaû tröôøng hoïc. Boä Taøi lieäu ñöôïc bieân soaïn cho hieäu tröôûng caùc tröôøng phoå thoâng (keå caû caùc tröôøng ngoaøi coâng laäp) vaø cuõng seõ raát boå ích ñoái vôùi caùc phoù hieäu tröôûng, nhöõng ngöôøi giuùp hieäu tröôûng thöïc hieän keá hoaïch phaùt trieån nhaø tröôøng. Caùc toå tröôûng boä moân, giaùo vieân coát caùn, vôùi hy voïng moät ngaøy naøo ñoù seõ trôû thaønh hieäu tröôûng, cuõng raát caàn tham khaûo taøi lieäu naøy. Trong luùc chöa trôû thaønh hieäu tröôûng, vieäc am töôøng caùc nhieäm vuï cuûa hieäu tröôûng seõ giuùp hoï tích luyõ kieán thöùc, kinh nghieäm ñeå phaùt trieån caùc kyõ naêng laõnh ñaïo; ñeå hoã trôï vaø giaùm saùt hieäu tröôûng trong vieäc ñaùp öùng caùc yeâu caàu quaûn lyù theo höôùng coâng khai, minh baïch...vv. Döï aùn hy voïng caùc cô sôû ñaøo taïo veà quaûn lyù giaùo duïc, thaäm chí caû caùc tröôøng sö phaïm cuõng tìm thaáy söï höõu duïng trong boä taøi lieäu naøy khi thöïc hieän caùc khoùa ñaøo taïo sinh vieân sö phaïm. LỜI NÓI ĐẦU 5
Döï aùn tin raèng nhöõng ngöôøi coâng taùc trong ngaønh giaùo duïc, töø caùc caùn boä trong Boä GD-ÑT, cho tôùi caùc caùn boä coâng taùc taïi caùc Sôû GD-ÑT, Phoøng GD-ÑT vaø nhöõng ngöôøi tieán haønh caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu veà vieäc naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa tröôøng hoïc cuõng seõ tìm thaáy nhöõng noäi dung boå ích trong Boä Taøi lieäu naøy. Boä Taøi lieäu seõ hoã trôï caùc hieäu tröôûng noùi rieâng vaø caùc nhaø quaûn lyù giaùo duïc noùi chung trong quaù trình phaùt trieån naêng löïc quaûn lyù cuûa mình. Tuy nhieân, do ñieàu kieän ñòa lyù, kinh teá vaø giaùo duïc taïi caùc vuøng mieàn cuûa nöôùc ta raát khaùc nhau, taøi lieäu khoâng theå bao quaùt heát vaø ñaùp öùng ñaày ñuû nhu caàu thöïc tieãn quaûn lyù cho töøng ñòa phöông. Ñieàu naøy ñoøi hoûi söï saùng taïo cuûa moãi caùn boä quaûn lyù trong vieäc aùp duïng linh hoaït vaøo thöïc tieãn ñòa phöông mình, phuø hôïp vôùi ñaëc thuø nhaø tröôøng vaø ñaëc thuø giaùo duïc cuûa vuøng mieàn. Phöông phaùp söû duïng taøi lieäu Do moãi ngöôøi coù moät xuaát phaùt ñieåm khaùc nhau veà trình ñoä vaø kinh nghieäm chuyeân moân neân nhu caàu hoïc taäp cuûa moãi ngöôøi laø raát khaùc nhau. Caùch söû duïng phuø hôïp nhaát laø töï hoïc theo nhöõng ñònh höôùng phaùt trieån cuûa baûn thaân (coøn goïi laø hoïc taäp theo loái môû). Coù nghóa laø, ngöôøi ñoïc töï choïn thôøi gian vaø noäi dung muoán hoïc theo thöù töï öu tieân cuûa chính mình. Neáu töï hoïc, ngöôøi ñoïc caàn suy ngaãm veà nhöõng ñieàu vöøa ñoïc ñöôïc, so saùnh, vaän duïng vaøo thöïc teá ñang dieãn ra. Coù theå laøm ñieàu naøy baát cöù luùc naøo, khi ôû tröôøng, ôû nhaø, thaäm chí treân ñöôøng ñi coâng taùc. Theo caùch naøy, ngöôøi ñoïc seõ khoâng phaûi chòu aùp löïc töø beân ngoaøi maø laïi coù theå töï tìm ra nhöõng gì phuø hôïp nhaát ñeå aùp duïng cho baûn thaân vaø ñôn vò cuûa mình. Töïu chung laïi, coù theå ñoïc töøng cuoán trong Boä Taøi lieäu theo baát cöù trình töï naøo. Ñeå coù theå aùp duïng vaøo thöïc tieãn tröôøng hoïc cuûa mình, moãi hieäu tröôûng phaûi tö duy vaø thöïc haønh caùc coâng vieäc qua caùc chuû ñeà. Caùch thöïc haønh naøy coù theå bao goàm nhöõng hoaït ñoäng nhö laäp ra caùc baûng danh muïc hoaït ñoäng caàn kieåm tra, traû lôøi caùc caâu hoûi, taäp hôïp döõ lieäu vaø thaûo luaän vôùi caùc ñoàng nghieäp, caùc giaùo vieân trong tröôøng hoaëc caùc hieäu tröôûng khaùc nhaèm söu taàm theâm caùc taøi lieäu veà lòch söû vaø quaù trình phaùt trieån ngaønh giaùo duïc ôû ñòa phöông mình ñeå cuï theå hoùa caùc noäi dung vaø tình huoáng quaûn lyù, tieáp theâm söùc soáng cho Boä Taøi lieäu vaø laøm giaøu theâm lyù luaän veà quaûn lyù giaùo duïc ôû Vieät Nam. Quaûn lyù giaùo duïc laø moät lónh vöïc khoù, lieân quan ñeán söï phaùt trieån toaøn dieän cuûa nhaø tröôøng cuõng nhö cuûa töøng caù nhaân, ñoøi hoûi kieán thöùc saâu roäng, tích hôïp nhieàu kyõ naêng vaø kinh nghieäm thöïc tieãn cuûa moãi caùn boä quaûn lyù, caùc noäi dung ñöôïc bieân soaïn trong taøi lieäu seõ laø nhöõng gôïi yù höõu ích cho nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc quaûn lyù. Döï aùn SREM chaân thaønh caûm ôn söï coäng taùc cuûa haøng traêm hieäu tröôûng caùc tröôøng phoå thoâng trong toaøn quoác, caùn boä quaûn lyù caùc Sôû GD-ÑT, Phoøng GD-ÑT vaø caùc chuyeân gia tö vaán quoác teá ñaõ tham gia xaây döïng Boä Taøi lieäu naøy. Döï aùn ñaëc bieät caûm ôn Phoù Thuû töôùng Chính phuû Nguyeãn Thieän Nhaân ñaõ gôïi yù Döï aùn xaây döïng Boä Taøi lieäu naøy. Döï aùn mong raèng Boä Taøi lieäu seõ goùp phaàn ñaåy nhanh tieán trình ñoåi môùi quaûn lyù giaùo duïc nhaèm naâng cao chaát löôïng giaùo duïc. Hieäu quaû cuûa Boä Taøi lieäu naøy vôùi vieäc naâng cao chaát löôïng tröôøng hoïc seõ chæ ñöôïc nhaän thaáy sau moät thôøi gian, nhöng chaéc chaén Boä Taøi lieäu seõ coù taùc ñoäng ngay tôùi caùc hieäu tröôûng vì tính cuï theå vaø thöïc tieãn cuûa noù. Giaùm ñoác döï aùn Phaïm Vuõ Luaän 6 LỜI NÓI ĐẦU
LÔØI GIÔÙI THIEÄU M uïc ñích cuûa quyeån 1 trong Boä Taøi lieäu duøng cho caùn boä quaûn lyù tröôøng phoå thoâng nhaèm cung caáp moät soá thoâng tin veà quaù trình phaùt trieån giaùo duïc cuûa Vieät Nam, tình hình phaùt trieån giaùo duïc vaø xu höôùng caûi caùch giaùo duïc cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi. Trong quaûn lyù giaùo duïc, giaùo duïc ñoái chieáu ñöôïc xem laø moät phöông thöùc quan troïng giuùp nhaø quaûn lyù hieåu ñöôïc caùc heä thoáng giaùo duïc khaùc nhau, naém ñöôïc caùc vaán ñeà cô baûn veà caûi caùch giaùo duïc, ñoàng thôøi ruùt ra nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm trong quaù trình phaùt trieån vaø caûi caùch. Vôùi vieäc nghieân cöùu giaùo duïc ñoái chieáu, chuùng ta hoïc taäp ñöôïc nhöõng caùch laøm hay vaø hieäu quaû, ñoàng thôøi traùnh ñöôïc nhöõng sai laàm trong caûi caùch maø caùc nöôùc ñaõ traûi qua. Trong cuoán saùch naøy, ngoaøi giaùo duïc Vieät Nam, chuùng toâi coøn giôùi thieäu taùm heä thoáng giaùo duïc tieâu bieåu thuoäc hai neàn giaùo duïc phöông Ñoâng vaø phöông Taây vôùi ñaëc thuø veà heä thoáng, trình ñoä phaùt trieån vaø xu höôùng caûi caùch giaùo duïc do nhöõng söï khaùc bieät caên baûn veà vaên hoùa, lòch söû, chính trò cuõng nhö ñaëc ñieåm kinh teá, xaõ hoäi cuûa töøng quoác gia. Caùc nöôùc chaâu AÙ maø chuùng toâi giôùi thieäu goàm Trung Quoác, Singapore, Malaysia vaø Nhaät Baûn. Caùc nöôùc phöông Taây maø chuùng toâi choïn löïa goàm coù Anh, Phaùp, Phaàn Lan vaø Hoa Kyø. Ñaây ñeàu laø caùc quoác gia coù söï phaùt trieån giaùo duïc ôû trình ñoä cao vôùi vieäc phaân caáp, phaân quyeàn trong quaûn lyù vaø vieäc cung caáp nhöõng cô hoäi giaùo duïc toát nhaát cho ngöôøi hoïc. Baøi hoïc ruùt ra töø thöïc tieãn giaùo duïc caùc nöôùc coù theå cho thaáy xu höôùng giaùo duïc hieän ñaïi laø thoáng nhaát söï ña daïng baèng vieäc chuaån hoùa trong ñaùnh giaù, ña daïng hoùa caùc loaïi hình giaùo duïc vaø quaûn lyù; tìm caùc bieän phaùp giaûi quyeát khoù khaên giöõa söï caïnh tranh vöôït troäi vaø bình ñaúng trong giaùo duïc; phaùt trieån giaùo duïc toaøn dieän vaø giaùo duïc höôùng ñeán nhöõng kyõ naêng thöïc tieãn ñeå giuùp ngöôøi hoïc giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuûa cuoäc soáng trong xu theá toaøn caàu hoùa vôùi söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa coâng ngheä thoâng tin. Trong cuoán saùch naøy, ngoaøi vieäc giôùi thieäu lòch söû phaùt trieån giaùo duïc, chuùng toâi coøn moâ taû heä thoáng giaùo duïc vaø ñaëc bieät laø nhöõng vaán ñeà caûi caùch cuï theå gaàn ñaây cuûa töøng quoác gia vôùi mong muoán laøm taøi lieäu tham khaûo cho caùc caùn boä quaûn lyù trong quaûn lyù tröôøng hoïc cuõng nhö trong tieán trình caûi caùch giaùo duïc ôû Vieät Nam. Do thôøi gian chuaån bò taøi lieäu coù haïn, chuùng toâi chöa giôùi thieäu heát nhöõng heä thoáng giaùo duïc vaø nhöõng noã löïc caûi caùch giaùo duïc cuûa taát caû caùc nöôùc, ñaëc bieät laø Haøn Quoác, Nga, Ñöùc, UÙc, New Zealand, Canada, v.v... maëc duø ñaây laø nhöõng nöôùc coù quan heä quoác teá veà giaùo duïc raát gaàn guõi vôùi Vieät Nam. Nhöõng taøi lieäu maø chuùng toâi söû duïng khaù ña daïng vaø goàm nhieàu thöù tieáng khaùc nhau, neân chaéc chaén trong quaù trình bieân soaïn vaø toång hôïp khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Raát mong söï löôïng thöù cuûa quyù ñoäc giaû. TM. Nhoùm bieân soaïn NGUYEÃN THÒ THAÙI LỜI GIỚI THIỆU 7
For Better Education Management!
Chöông I SÔ LÖÔÏC LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN GIAÙO DUÏC VIEÄT NAM Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM 9
I. QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN GIAÙO DUÏC - NHÖÕNG MOÁC LÒCH SÖÛ VAØ SÖÏ KIEÄN QUAN TROÏNG 1. Giaùo duïc Vieät Nam trong thôøi phong kieán vaø thôøi thuoäc ñòa 1.1. Giaùo duïc Vieät Nam trong thôøi phong kieán Keå töø thôøi caùc vua Huøng döïng nöôùc cho tôùi khi Ngoâ Quyeàn xöng vöông, ñaùnh tan quaân Nam Haùn, chaám döùt hôn nghìn naêm Baéc thuoäc, haàu nhö khoâng coù taøi lieäu noùi veà giaùo duïc (vôùi nghóa heïp laø daïy vaø hoïc chöõ). Tuy nhieân, caên cöù vaøo vieäc söû saùch ca ngôïi coâng lao cuûa Thaùi thuù Syõ Nhieáp môû mang vieäc hoïc taïi Giao Chæ vaø moät soá ñoaïn noùi veà moät vaøi ngöôøi Vieät ñoã ñaït vaø laøm quan ôû phöông Baéc, coù theå noùi trong thôøi Baéc thuoäc ñaõ coù moät taàng lôùp ngöôøi Vieät bieát chöõ. Hôn nöõa, cuøng vôùi vieäc du nhaäp ñaïo Phaät, chaéc chaén chuøa chieàn phaûi laø nôi daïy chöõ ñeå ñaøo taïo caùc nhaø sö vaø truyeàn baù kinh keä. Baét ñaàu töø thieân nieân kyû thöù hai, cuøng vôùi vieäc xaây döïng vaø baûo veä ñaát nöôùc, toå tieân ta ñaõ daønh nhieàu coâng söùc phaùt trieån neàn giaùo duïc daân toäc. Cô sôû giaùo duïc ñaàu tieân cuûa Nhaø nöôùc phong kieán Vieät Nam (ñöôïc ghi nhaän trong söû saùch) laø Quoác Töû Giaùm Thaêng Long, do vua Lyù Nhaân Toâng cho thaønh laäp vaøo naêm 1076. Luùc ñaàu Quoác Töû Giaùm chæ nhaèm daïy con caùi vua quan, sau môû roäng daàn cho nhöõng thanh thieáu nieân coù tö chaát vaø ñuû trình ñoä trong daân gian. Vaøo naêm 1483, Quoác Töû Giaùm ñaõ coù 300 xaù sinh (sinh vieân noäi truù) goàm con em gia ñình quyù toäc, quan laïi, chöa keå soá con em daân thöôøng, hoïc gioûi ñöôïc pheùp ñeán nghe giaûng (nhö sinh vieân ngoaïi truù). Veà löïc löôïng giaûng daïy, ngoaøi nhöõng quan chöùc ôû Quoác Töû Giaùm, trieàu ñình coøn cho pheùp caùc nhaø nho uyeân thaâm ñeán giaûng daïy (töông töï giaùo sö thænh giaûng ngaøy nay). Sau naøy, trieàu Nguyeãn ñoùng ñoâ taïi Phuù Xuaân, ñaõ môû Quoác Töû Giaùm taïi Hueá. Ngaøy nay, Quoác Töû Giaùm Thaêng Long ñöôïc xem laø tröôøng ñaïi hoïc ñaàu tieân cuûa Vieät Nam. Sau khi môû mang vieäc daïy hoïc ôû kinh ñoâ, daàn daàn Nhaø nöôùc phong kieán chuù yù ñeán vieäc toå chöùc hoaït ñoäng giaùo duïc ôû ñòa phöông. Naêm 1397, thôøi vua Traàn Thuaän Toâng, trieàu ñình cho ñaët hoïc quan ôû caùc loä, phuû lôùn (ñôn vò haønh chính töông ñöông vôùi caáp tænh ngaøy nay) ñeå lo vieäc giaùo duïc. Ñeán theá kyû XV - XVI, neàn giaùo duïc Vieät Nam ñaõ phaùt trieån röïc rôõ. Caùc phuû, loä ñeàu coù tröôøng coâng. Ñoàng thôøi vôùi vieäc phaùt trieån heä thoáng giaùo duïc, Nhaø nöôùc phong kieán raát quan taâm toå chöùc caùc kyø thi, xem ñaây laø bieän phaùp quan troïng nhaèm choïn ngöôøi taøi gioûi tham gia boä maùy ñieàu haønh quoác gia. Naêm AÁt Maõo (1075), döôùi thôøi vua Lyù Nhaân Toâng, trieàu ñình môû kyø thi Nho hoïc tam tröôøng ñeå tuyeån Minh kinh baùc hoïc. Thoáng keâ töø chính söû, trong thôøi gian 84 naêm (1442 ñeán 1526), Nhaø nöôùc phong kieán ñaõ toå chöùc 26 khoa thi Hoäi. Theo quy ñònh thôøi ñoù, tröôùc thi Hoäi coù thi Höông, nhö vaäy toång soá caùc kyø thi leân tôùi 52, chöa keå cöù sau moät kyø thi Hoäi coøn moät kyø thi Ñình ñeå choïn 3 10 Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM
ngöôøi ñöùng ñaàu vaø xeáp haïng nhöõng ngöôøi truùng tuyeån. Naêm 1471 (ñôøi vua Leâ Thaùnh Toâng), soá quan laïi coù phaåm töôùc laø 5.370, rieâng ôû trieàu ñình (Nhaø nöôùc Trung öông) laø 2.755, phaàn lôùn ñöôïc löïa choïn qua thi cöû. Caùc trieàu ñaïi tieáp theo, vieäc thi cöû vaãn ñöôïc duy trì vaø phaùt trieån vôùi quy moâ lôùn hôn, keå caû trong thôøi gian Trònh - Nguyeãn phaân tranh. Theo thoáng keâ chöa ñaày ñuû, toång soá caùc tieán só, phoù baûng vaø töông ñöông (truùng tuyeån thi Hoäi) keå töø khoa thi ñaàu tieân 1075 ñeán khoa thi cuoái cuøng 1919 laø 2.848 ngöôøi. Caàn löu yù laø, caùc quy ñònh veà thi cöû döôùi thôøi phong kieán heát söùc chaët cheõ, chöùng toû naêng löïc quaûn lyù ñoái vôùi heä thoáng giaùo duïc cuûa caùc trieàu vua töø Lyù, Traàn ñeán haäu Leâ, Nguyeãn raát cao. Kyø thi Hoäi naêm 1442 coù 450 thí sinh, truùng tuyeån 33 (chieám 7,3%). Kyø thi Hoäi naêm 1448 coù 750 thí sinh, truùng tuyeån 27 (chieám 3,6%). Tuy chuyeän buoân quan, baùn töôùc cuõng coù luùc xaûy ra nhöng vieäc gian laän trong thi cöû thì raát hieám vaø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù haønh vi gian laän trong thi cöû duø ôû baát kyø caáp baäc naøo cuõng ñeàu bò tröøng trò nghieâm khaéc. Baèng vieäc tuyeån choïn nhaân taøi thoâng qua thi cöû, tuy heát söùc khaét khe nhöng laïi mang yeáu toá daân chuû vì ñaõ taïo ñöôïc cô may cho con caùi taàng lôùp bình daân. Moät ñieàu ñaëc bieät lyù thuù laø, trong giai ñoaïn môùi thaønh laäp, vöông trieàu Traàn cuõng ñaõ tính ñeán ñieàu kieän hoïc taäp khoâng ñoàng ñeàu giöõa caùc ñòa phöông, töø ñoù quy ñònh moät kyø thi coù hai traïng nguyeân: kinh traïng nguyeân cho khu vöïc thuaän lôïi vaø traïi traïng nguyeân cho khu vöïc khoù khaên. Trong heä thoáng giaùo duïc quoác daân thôøi phong kieán, beân caïnh moät soá löôïng khoâng nhieàu caùc tröôøng coâng, taïi nhieàu laøng xaõ, ñaõ coù nhöõng gia ñình môøi thaày ñeán ôû trong nhaø, daïy con em mình vaø thanh thieáu nieân trong laøng. Nhaø chuû chòu traùch nhieäm chu caáp cho thaày. Nhö vaäy, töø xa xöa daïy hoïc ñaõ laø moät ngheà. Hôn nöõa, theo Nho giaùo, ñoái vôùi moãi con ngöôøi, vò trí cuûa oâng thaày chæ ôû döôùi vua vaø treân caû cha meï (quaân - sö - phuï). Trong xaõ hoäi Vieät Nam, quan nieäm phoå bieán cuûa khoâng ít ngöôøi laø “duø ngheøo, cuõng coá cho con hoïc daêm ba chöõ ñeå laøm ngöôøi”. Coøn ñeå trôû thaønh ngöôøi laõnh ñaïo, theo caùch löïa choïn quan laïi cuûa haàu heát caùc trieàu ñaïi, nhaát thieát phaûi hoïc gioûi vaø ñoã ñaït trong caùc kyø thi (thi vaên hoaëc thi voõ). Cuõng neân nhôù raèng, cuøng vôùi caùc kyø thi choïn tieán syõ, Nhaø nöôùc phong kieán coøn toå chöùc caùc kyø thi laïi vieân, tuyeån choïn nhöõng ngöôøi bieát chöõ, bieát tính toaùn, ñeå laøm thuoäc laïi ôû caùc saûnh, vieän, giuùp vieäc cho caùc quan ñaàu trieàu. Suoát caû nghìn naêm, ngöôøi Vieät Nam hoïc chöõ Haùn (ñoïc chöõ Haùn theo caùch phaùt aâm rieâng cuûa ngöôøi Vieät) vaø söû duïng chöõ Haùn laøm vaên töï chính thöùc ñeå ghi cheùp. Maëc daàu vaäy, nhôø phaùt trieån giaùo duïc, duy trì vaø hun ñuùc yù thöùc ñoäc laäp daân toäc, giöõ gìn baûn saéc vaên hoaù daân toäc, ngöôøi Vieät ñaõ khoâng bò Haùn hoaù. Beân caïnh vieäc söû duïng chöõ Haùn, ngöôøi Vieät Nam coøn döïa theo chöõ Haùn cheá taùc chöõ noâm ñeå ghi cheùp, bieåu ñaït baèng tieáng Vieät. Ngöôøi ñaàu tieân, ñöôïc saùch söû ghi teân, coù coâng ñoái vôùi vieäc phaùt trieån chöõ noâm Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM 11
laø Nguyeãn Thuyeân. OÂng ñaõ duøng chöõ noâm laøm baøi vaên teá ñuoåi caù saáu, ñöôïc vua Traàn Nhaân Toâng cho ñoåi sang hoï Haøn - Haøn Thuyeân, ví oâng nhö Haøn Duõ, vaên syõ ñôøi Haùn beân Taøu cuõng ñaõ laøm vaên ñuoåi caù saáu. Baûn thaân vua Traàn Nhaân Toâng cuõng coù baøi phuù Cö traàn laïc ñaïo vieát baèng chöõ noâm. Sau naøy, nhieàu taùc phaåm vaên chöông, lòch söû, y hoïc, khoa hoïc coù giaù trò raát lôùn ñaõ ñöôïc vieát baèng chöõ noâm. Tieâu bieåu laø Quoác aâm thi taäp cuûa Nguyeãn Traõi, baûn dòch Chinh phuï ngaâm khuùc cuûa Ñoaøn Thò Ñieåm, Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du. 1.2. Giaùo duïc Vieät Nam thôøi thuoäc Phaùp Töø cuoái theá kyû XIX ñeán gaàn nöûa theá kyû XX, trong hôn 80 naêm nöôùc ta bò thöïc daân Phaùp xaâm löôïc. Döôùi cheá ñoä thuoäc ñòa, neàn giaùo duïc Nho hoïc ñöôïc thay theá daàn baèng neàn giaùo duïc Phaùp - Vieät, chuû yeáu ñeå ñaøo taïo ngöôøi phuïc vuï cho boä maùy cai trò cuûa thöïc daân. Trong naêm hoïc 1936 - 1937, ôû vaøo thôøi ñieåm thònh vöôïng nhaát cuûa xöù Ñoâng Döông, caû nöôùc chæ coù 2.322 tröôøng sô hoïc (3 naêm), bình quaân 3 laøng, chöøng 3.000 daân coù moät tröôøng, soá hoïc sinh baèng 2% daân soá; 638 tröôøng tieåu hoïc (3 naêm), bình quaân 34 laøng, chöøng 30.000 daân coù moät tröôøng, soá hoïc sinh baèng 0,4% daân soá; 16 tröôøng cao ñaúng tieåu hoïc (4 naêm), bình quaân 1,2 trieäu daân coù moät tröôøng, soá hoïc sinh baèng 0,05% daân soá; 3 tröôøng trung hoïc coâng vaø 3 tröôøng trung hoïc tö ôû ba thaønh phoá (Haø Noäi, Hueá, Saøi Goøn), soá hoïc sinh trung hoïc coâng baèng 0,0019% daân soá. Naêm hoïc 1941 - 1942, toaøn Ñoâng Döông coù 3 tröôøng ñaïi hoïc (Luaät, Y - Döôïc, Khoa hoïc) ñaët taïi Haø Noäi vôùi toång soá 834 sinh vieân (628 sinh vieân ngöôøi Vieät). Trong heä thoáng giaùo duïc Phaùp - Vieät, tieáng Phaùp chieám öu theá vaø laø chuyeån ngöõ ôû baäc ñaïi hoïc. Vôùi moät neàn giaùo duïc nhö vaäy, treân 95% daân soá Vieät Nam muø chöõ. Nhöng, vöôït ngoaøi mong ñôïi cuûa chính quyeàn thöïc daân, töø trong neàn giaùo duïc ñoù vaãn xuaát hieän moät ñoäi nguõ trí thöùc uyeân thaâm veà hoïc thuaät, noàng naøn loøng yeâu nöôùc, coù nhöõng ñoùng goùp raát to lôùn vaøo coâng cuoäc giaønh laïi ñoäc laäp, baûo veä vaø xaây döïng Toå quoác. Trong lónh vöïc giaùo duïc döôùi thôøi thuoäc Phaùp, beân caïnh hoaït ñoäng cuûa heä thoáng tröôøng lôùp cuûa Nhaø nöôùc thöïc daân - phong kieán, coù hai söï kieän quan troïng: Moät laø, phong traøo Duy Taân do moät soá nhaø Nho yeâu nöôùc (Phan Chu Trinh, Huyønh Thuùc Khaùng, Traàn Quyù Caùp…) khôûi xöôùng maø noäi dung quan troïng laø laäp tröôøng hoïc, coå xuùy loøng yeâu nöôùc, pheâ phaùn cheá ñoä quaân chuû loãi thôøi, khuyeán khích thöïc nghieäp, vôùi mong muoán thöïc thi hoïc thuyeát “Chaán daân khí - Khai daân trí - Haäu daân sinh” nhaèm naâng daân toäc ngang taàm thôøi ñaïi ñeå treân cô sôû ñoù giaønh laïi ñoäc laäp. Phong traøo Duy Taân dieãn ra soâi noåi ôû Quaûng Nam baét ñaàu töø naêm 1902, ñeán naêm 1907, vôùi vieäc thaønh laäp Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc ôû Haø Noäi (do Löông Vaên Can chuû xöôùng), phong traøo Duy Taân ñaõ tieán vöôït baäc caû veà toå chöùc vaø lyù luaän. Hai laø, Hoäi truyeàn baù chöõ quoác ngöõ do caùc trí thöùc yeâu nöôùc thaønh laäp ngaøy 05/11/1938. Ban laõnh ñaïo goàm caùc oâng Nguyeãn Vaên Toá, Buøi Kyû, 12 Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM
Phan Thanh, Quaûn Xuaân Nam, Ñaëng Thai Mai, Voõ Nguyeân Giaùp, Nguyeãn Vaên Huyeân, Hoaøng Xuaân Haõn, Leâ Thöôùc, Traàn Vaên Giaùp… Trong suoát 7 naêm toàn taïi, tính ñeán thaùng 8 naêm 1945, Hoäi ñaõ giuùp cho hôn 7 vaïn ngöôøi bieát ñoïc, bieát vieát, bieát tính toaùn. Beân caïnh keát quaû ñoù, phong traøo truyeàn baù chöõ quoác ngöõ coøn ñaøo taïo ñöôïc nhieàu caùn boä trung kieân, coù kinh nghieäm veà choáng naïn thaát hoïc, ñaõ cung caáp cho Caùch maïng moät soá caùn boä vaø chieán só ñeå sau naøy, qua reøn luyeän ñaõ trôû thaønh nhöõng caùn boä quaûn lyù chuû choát cuûa ngaønh giaùo duïc cuûa boä maùy chính quyeàn môùi. 2. Töø ngaøy ñoäc laäp ñeán khaùng chieán thöù nhaát thaéng lôïi (1945-1954) 2.1. Trong naêm ñaàu cuûa cheá ñoä Daân chuû Coäng hoøa Sau khi nhaân daân giaønh ñöôïc chính quyeàn vaø tuyeân boá neàn ñoäc laäp cuûa ñaát nöôùc, ngay taïi phieân hoïp ñaàu tieân cuûa Chính phuû Caùch maïng laâm thôøi (03/9/1945), Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ xaùc ñònh: “choáng giaëc ñoùi, choáng giaëc doát, choáng giaëc ngoaïi xaâm” laø ba nhieäm vuï troïng yeáu cuûa Chính phuû vaø nhaân daân ta luùc ñoù. Ngaøy 06/9/1945, Ngöôøi ñaõ göûi thö cho hoïc sinh nhaân dòp khai giaûng naêm hoïc 1945 - 1946, khaúng ñònh söï ra ñôøi cuûa moät neàn giaùo duïc môùi vôùi söù meänh phuïc vuï coâng cuoäc giöõ gìn ñoäc laäp vaø phuïc höng ñaát nöôùc, trong ñoù chæ roõ muïc ñích hoïc taäp cuûa theá heä treû maø cuõng laø nhieäm vuï chieán löôïc cuûa neàn giaùo duïc môùi laø laøm cho “non soâng Vieät Nam trôû neân töôi ñeïp”, “daân toäc Vieät Nam saùnh vai vôùi caùc cöôøng quoác naêm chaâu”. Ngaøy 08/9/1945, Chính phuû ban haønh caùc vaên kieän phaùp lyù quan troïng: Saéc leänh soá 17-SL: “Ñaët ra moät bình daân hoïc vuï trong toaøn coõi Vieät Nam”, Saéc leänh soá 19-SL: “Trong toaøn coõi Vieät Nam seõ thieát laäp cho noâng daân vaø thôï thuyeàn nhöõng lôùp hoïc bình daân hoïc buoåi toái” vaø Saéc leänh soá 20-SL: “Trong khi chôø ñôïi laäp ñöôïc neàn tieåu hoïc baét buoäc, vieäc hoïc chöõ quoác ngöõ töø nay baét buoäc vaø khoâng maát tieàn cho taát caû moïi ngöôøi”(1) Tieáp ñoù, vaøo ñaàu thaùng 10 naêm 1945, Chuû tòch Hoà Chí Minh laïi ra Lôøi keâu goïi toaøn daân choáng naïn thaát hoïc. Thöïc hieän chuû tröông cuûa Chính phuû vaø höôûng öùng lôøi keâu goïi cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh, chæ trong voøng chöa ñaày moät naêm, caû nöôùc ñaõ coù gaàn 75 ngaøn lôùp hoïc bình daân vôùi gaàn 96 ngaøn giaùo vieân (ngöôøi bieát chöõ daïy ngöôøi khoâng bieát chöõ) giuùp cho hôn 2,5 trieäu ngöôøi thoaùt khoûi naïn muø chöõ. Nhö vaäy, ngay khi neàn coäng hoaø daân chuû vöøa ñöôïc thaønh laäp, xoaù naïn muø chöõ vaø naâng cao trình ñoä hoïc vaán cuûa toaøn daân ñaõ trôû thaønh moät quoác saùch vaø vieäc hoïc taäp ñeå bieát ñoïc, bieát vieát, bieát tính toaùn ñaõ ñöôïc nhaân daân tieáp nhaän laøm moät tieâu chí bieåu hieän vaên hoaù. Töø ñoù, qua suoát nhieàu thaäp kyû, Vieät Nam kieân trì thöïc hieän xoaù muø chöõ vaø naâng cao trình ñoä hoïc vaán cuûa toaøn daân. 1. Ngöôøi thay maët Chuû tòch Hoà Chí Minh kyù ba saéc leänh naøy laø Ñaïi töôùng Voõ Nguyeân Giaùp, luùc ñoù laø Boä tröôûng Boä Noäi vuï cuûa Chính phuû laâm thôøi Vieät Nam Daân chuû Coäng hoaø. Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM 13
Song song vôùi vieäc toå chöùc ñeå caùc tröôøng môû cöûa, tieáp tuïc coâng vieäc giaûng daïy, hoïc taäp, Boä Giaùo duïc coá gaéng giuùp Chính phuû kieán taïo cô sôû phaùp lyù cho chính saùch giaùo duïc cuûa cheá ñoä môùi. Naêm 1946, trong boái caûnh phaûi taäp trung ñoái phoù vôùi möu moâ gaây chieán cuûa caùc theá löïc thöïc daân, Chính phuû ñaõ ban haønh hai saéc leänh soá 146-SL vaø soá 147-SL. Noäi dung chuû yeáu cuûa hai saéc leänh naøy laø: (i) Khaúng ñònh toân chæ cuûa neàn giaùo duïc nöôùc nhaø laø phuïng söï lyù töôûng quoác gia vaø daân chuû; ba nguyeân taéc cô baûn cuûa neàn giaùo duïc laø: daân toäc, khoa hoïc, ñaïi chuùng. (ii) Xaùc ñònh cô caáu cuûa neàn giaùo duïc môùi, sau giaùo duïc aáu tró (tieàn hoïc ñöôøng), coù ba caáp hoïc: Ñeä nhaát caáp, laø baäc hoïc cô baûn, thöïc hieän trong 4 naêm hoïc. Ñeä nhò caáp, coù hai ngaønh: (i) ngaønh hoïc toång quaùt goàm hai baäc: baäc phoå thoâng 4 naêm vaø baäc chuyeân khoa 3 naêm; (ii) ngaønh hoïc chuyeân moân, goàm hai baäc: baäc thöïc nghieäm 1 naêm vaø baäc chuyeân nghieäp töø 1 - 3 naêm (tuyø theo ban). Ñeä tam caáp, coù ñaïi hoïc (goàm caùc ban: vaên khoa, khoa hoïc, phaùp lyù...) vaø cao ñaúng chuyeân moân, sinh vieân hoïc ít nhaát 3 naêm. Tieáp noái ñaïi hoïc laø caùc “nghieân cöùu vieän”. Song song vôùi ba caáp hoïc laø ba caáp cuûa ngaønh sö phaïm, goàm sö phaïm sô caáp, sö phaïm trung caáp, sö phaïm cao caáp. (iii) AÁn ñònh nhöõng ñieàu khoaûn phaùp lyù ñeå thöïc hieän baäc hoïc cô baûn: taát caû treû em töø 7 - 13 tuoåi ñeàu coù theå ñeán tröôøng, khoâng phaûi traû tieàn hoïc vaø töø naêm 1950 seõ laø baäc hoïc baét buoäc. Ñoái vôùi ñaïi hoïc, töø 1950 trôû ñi, caùc moân hoïc ñöôïc daïy baèng tieáng Vieät. Ñaây laø moät quyeát ñònh taùo baïo, theå hieän tinh thaàn daân toäc cuûa ñoäi nguõ trí thöùc Vieät Nam, vì tieáng Phaùp, trong moät thôøi gian daøi tröôùc ñoù voán ñöôïc duøng laøm chuyeån ngöõ ôû taát caû caùc nhaø tröôøng.(2) 2.2. Trong nhöõng naêm khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp Maëc daàu Chính phuû Daân chuû Coäng hoøa tìm moïi caùch ñeå giöõ gìn neàn ñoäc laäp trong moái quan heä höõu nghò vôùi nöôùc Phaùp, nhöng thöïc daân Phaùp laïi muoán duy trì aùch thoáng trò ñoái vôùi Vieät Nam cuõng nhö toaøn coõi Ñoâng Döông. Do ñoù nhaân daân ta buoäc phaûi tieán haønh cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp. 2. Ñeå chuaån bò cho vieäc duøng tieáng Vieät laøm chuyeån ngöõ trong nhaø tröôøng, caùc nhaø khoa hoïc ngöôøi Vieät ñaõ phaûi raát coá gaéng ñeå xaây döïng heä thoáng thuaät ngöõ baèng tieáng Vieät ôû nhieàu boä moân khoa hoïc, tieâu bieåu laø caùc coâng trình “Danh töø khoa hoïc Toaùn-Lyù-Hoaù” (Hoaøng Xuaân Haõn), “Danh töø Vaïn vaät hoïc” (Ñaøo Vaên Tieán), “Danh töø Y hoïc” (Leâ Khaéc Thieàn), “Noâng hoïc” (Leâ Vaên Can, Nguyeãn Höõu Quaân) 14 Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM
Taïi vuøng töï do, caùc tröôøng hoïc tieáp tuïc hoaït ñoäng. Ñeå taïo nguoàn ñaøo taïo caùn boä phuïc vuï khaùng chieán vaø xaây döïng ñaát nöôùc sau ngaøy khaùng chieán thaéng lôïi, naêm 1950, Chính phuû chính thöùc thoâng qua ñeà aùn caûi caùch giaùo duïc. Muïc tieâu ñaøo taïo cuûa nhaø tröôøng khi ñoù ñöôïc xaùc ñònh laø: Giaùo duïc, boài döôõng theá heä treû thaønh nhöõng ngöôøi coâng daân lao ñoäng töông lai, trung thaønh vôùi cheá ñoä daân chuû nhaân daân, coù ñuû naêng löïc phuïc vuï nhaân daân, phuïc vuï khaùng chieán. Ñeå phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh chieán tranh, noäi dung chuû yeáu cuûa cuoäc caûi caùch laàn naøy laø thay ñoåi cô caáu giaùo duïc phoå thoâng (ruùt bôùt soá naêm hoïc) vaø ñieàu chænh quan heä giöõa caùc boä phaän cuûa heä thoáng giaùo duïc ñeå thoáng nhaát vôùi söï thay ñoåi ñoù. Theo ñoù, cô caáu giaùo duïc phoå thoâng goàm 3 caáp, thöïc hieän trong 9 naêm: caáp I coù 4 lôùp, khoâng keå lôùp vôõ loøng (hoïc ñoïc vaø vieát chöõ Vieät); caáp II coù 3 lôùp; caáp III coù 3 lôùp. Veà noäi dung giaûng daïy, taïm gaùc laïi moät soá moân hoïc (nhö ngoaïi ngöõ, aâm nhaïc, veõ, nöõ coâng gia chaùnh); boå sung moät soá moân hoïc môùi (nhö thôøi söï, chính saùch, giaùo duïc coâng daân, taêng gia saûn xuaát). Do chöông trình phoå thoâng taïm ruùt ngaén, sau khi toát nghieäp lôùp 9, ñeå vaøo ñaïi hoïc, hoïc sinh phaûi qua tröôøng döï bò ñaïi hoïc (luùc ñaàu laø 2 naêm sau ñoåi thaønh 1 naêm). Ñoàng thôøi, heä thoáng giaùo duïc bình daân vaø giaùo duïc chuyeân nghieäp cuõng thay ñoåi (sau chöông trình xoaù muø chöõ, coù chöông trình tieåu hoïc bình daân vaø trung hoïc bình daân...). Tröôøng ñaïi hoïc y döôïc, tröôøng ñaïi hoïc khoa hoïc (chuû yeáu laø vaên khoa vaø toaùn hoïc) vaãn tieáp tuïc hoaït ñoäng. Taïi vuøng taïm chieám, caùc tröôøng hoïc giaûng daïy, hoïc taäp theo moät chöông trình 12 naêm, caên baûn döïa treân moät chöông trình ñöôïc canh taân bôûi moät soá hoïc giaû yeâu nöôùc töø ñaàu naêm 1945 (Chöông trình Hoaøng Xuaân Haõn), khi Ñoâng Döông thuoäc Phaùp bò ngöôøi Nhaät xaâm chieám(3). Ñaëc tröng cuûa neàn giaùo duïc ôû vuøng taïm chieám laø giaûm bôùt maøu saéc cuûa cuûa neàn giaùo duïc thuoäc ñòa, tieáng Vieät ñöôïc thay theá cho tieáng Phaùp trong giaûng daïy ôû giaùo duïc phoå thoâng, nhieàu noäi dung coù yeáu toá daân toäc ñaõ ñöôïc ñöa vaøo chöông trình. Tuy nhieân, chöông trình vuøng taïm chieám vaãn chòu aûnh höôûng naëng neà cuûa neàn giaùo duïc cuûa Phaùp. 3. Giaùo duïc Vieät Nam trong nhöõng naêm ñaát nöôùc bò taïm thôøi chia caét 3.1. ÔÛ mieàn Baéc Sau khi hoaø bình ñöôïc laäp laïi, treân mieàn Baéc, Chính phuû Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa ñaõ tieáp quaûn giaùo duïc ôû vuøng môùi giaûi phoùng vaø tích cöïc chuaån bò cho moät cuoäc caûi caùch giaùo duïc (thöù hai) trong boái caûnh vöøa phuïc hoài kinh teá, xaây döïng mieàn Baéc vöøa ñaáu tranh thöïc hieän thoáng nhaát nöôùc nhaø. Trong cuoäc caûi caùch giaùo duïc laàn naøy, muïc ñích giaùo duïc ñöôïc xaùc ñònh laø: Ñaøo 3. Chöông trình cuûa hoïc giaû yeâu nöôùc Hoaøng Xuaân Haõn Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM 15
taïo, boài döôõng theá heä thanh thieáu nieân thaønh “nhöõng ngöôøi phaùt trieån veà moïi maët, nhöõng coâng daân toát, caùn boä toát”. Nhaèm muïc ñích ñoù, noäi dung giaùo duïc mang tính toaøn dieän (coi troïng 4 maët: ñöùc, trí, theå, myõ) vôùi phöông chaâm: “Lieân heä lyù luaän vôùi thöïc tieãn, gaén nhaø tröôøng vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi”. Veà maët phöông phaùp, cuoäc caûi caùch laàn naøy ñaõ xoaù boû neàn sö phaïm quyeàn uy, khai môû quan heä thaày - troø daân chuû, phaùt huy taùc duïng cuûa caùc hoaït ñoäng ngoaïi khoaù vaø töøng böôùc ñöa hoaït ñoäng lao ñoäng coâng ích, lao ñoäng saûn xuaát vaøo nhaø tröôøng, xem ñoù nhö laø phöông thöùc quan troïng ñeå hình thaønh nhaân caùch. Thoâng qua cuoäc caûi caùch giaùo duïc laàn thöù hai, heä thoáng giaùo duïc phoå thoâng 12 naêm taïi vuøng môùi ñöôïc giaûi phoùng vaø heä thoáng giaùo duïc phoå thoâng 9 naêm ôû vuøng töï do ñaõ ñöôïc thoáng nhaát thaønh heä thoáng giaùo duïc phoå thoâng 10 naêm (caáp I coù 4 lôùp, caáp II coù 3 lôùp, caáp III coù 3 lôùp)(4). Heä thoáng naøy ít nhieàu moâ phoûng theo heä thoáng giaùo duïc cuûa Lieân Xoâ luùc ñoù. Ñeå ñaùp öùng nhu caàu hoïc taäp cuûa nhaân daân, Chính phuû chuû tröông “Taän löïc phaùt trieån giaùo duïc phoå thoâng”. Ñeán cuoái kyø keá hoaïch 5 naêm (1961 - 1965), maïng löôùi tröôøng lôùp ñöôïc môû roäng: Phaàn lôùn caùc xaõ coù tröôøng caáp I; hai hoaëc ba xaõ coù moät tröôøng caáp II; phaàn lôùn caùc huyeän coù tröôøng caáp III. Loaïi tröôøng vöøa daïy tri thöùc phoå thoâng, vöøa daïy kyõ thuaät saûn xuaát ra ñôøi nhö tröôøng phoå thoâng coâng nghieäp ôû thaønh phoá, tröôøng phoå thoâng noâng nghieäp ôû noâng thoân, tröôøng thanh nieân daân toäc vöøa hoïc vöøa laøm ôû caùc tænh mieàn nuùi. Thöïc hieän chuû tröông cuûa Chính phuû, ôû haàu heát caùc xaõ treân mieàn Baéc, nhaân daân thaønh laäp “Ban baûo trôï hoïc ñöôøng”, huy ñoäng söùc ngöôøi, söùc cuûa xaây döïng caùc tröôøng caáp I, caáp II, ñeà cöû ngöôøi ôû ñòa phöông laøm giaùo vieân, töï ñònh möùc ñoùng goùp ñeå traû löông thaày, töø ñoù xuaát hieän hình thöùc tröôøng daân laäp. Chính phuû quy ñònh: Giaùo vieân daân laäp vaø giaùo vieân quoác laäp höôûng moïi chính saùch, cheá ñoä nhö nhau, chæ khaùc tieàn löông cuûa giaùo vieân daân laäp do ngaân saùch ñòa phöông ñaøi thoï, coù söï hoã trôï thích ñaùng cuûa Nhaø nöôùc. Cuõng trong thôøi gian naøy, beân caïnh caùc tröôøng ñaïi hoïc Y - Döôïc, Sö phaïm, Toång hôïp, coù theâm caùc tröôøng ñaïi hoïc môùi: Noâng Laâm, Baùch khoa, Kinh teá..., heä thoáng giaùo duïc ñaïi hoïc ñöôïc cuûng coá, hoaøn chænh moät böôùc nhaèm ñaøo taïo ñoäi nguõ trí thöùc môùi. Caùc tröôøng trung hoïc chuyeân nghieäp, daïy ngheà ñöôïc thaønh laäp, trong ñoù ñaëc bieät quan troïng laø nhöõng lôùp daïy ngheà beân caïnh xí nghieäp ñaõ goùp phaàn cung caáp nhaân löïc cho coâng cuoäc xaây döïng mieàn Baéc, baûo veä Toå quoác, thoáng nhaát ñaát nöôùc. Ñieàu ñaùng löu yù laø, caùc tröôøng phoå thoâng coâng nghieäp vaø tröôøng phoå thoâng noâng 4. Thöïc chaát, chöông trình giaùo duïc phoå thoâng coøn coù lôùp vôõ loøng, daïy hoïc sinh taäp ñoïc, taäp vieát tröôùc khi vaøo lôùp 1. 16 Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM
nghieäp ñaõ coù chöông trình giaûng daïy, hoïc taäp giaøu tính thöïc haønh, tieác raèng khi quaân ñoäi Myõ môû roäng chieán tranh baèng khoâng quaân ra mieàn Baéc, caùc loaïi tröôøng naøy khoâng coøn ñieàu kieän ñeå duy trì. Song song vôùi vieäc trieån khai caûi caùch giaùo duïc ôû phoå thoâng, Chính phuû thaønh laäp Ban laõnh ñaïo Trung öông thanh toaùn naïn muø chöõ, xaùc ñònh giaùo duïc bình daân laø moät boä phaän khoâng theå thieáu trong keá hoaïch Nhaø nöôùc(5) vaø phaùt ñoäng thöïc hieän keá hoaïch 3 naêm thanh toaùn naïn muø chöõ (1956 - 1958). Keát quaû, ñeán naêm 1959 ñaõ coù 2.161.362 ngöôøi ñaõ thoaùt naïn muø chöõ, haàu heát daân cö trong caùc tænh ñoàng baèng bieát ñoïc, bieát vieát; ñöa tyû leä daân soá bieát chöõ trong ñoä tuoåi 12 - 50 leân 93,4%. Tuy vaäy, keát quaû xoaù muø chöõ laàn naøy, cuõng nhö veà sau naøy, khoâng beàn vöõng, do nhieàu nguyeân nhaân, trong ñoù nguyeân nhaân chuû yeáu laø do chöa thöïc hieän phoå caäp giaùo duïc caáp I. Treân cô sôû keát quaû xoaù muø chöõ ñaõ ñaït ñöôïc, heä thoáng giaùo duïc bình daân chuyeån troïng taâm sang naâng cao trình ñoä hoïc vaán cuûa ngöôøi lôùn - ngöôøi lao ñoäng vaø ñöôïc goïi laø heä thoáng boå tuùc vaên hoaù, song haønh vôùi heä thoáng giaùo duïc phoå thoâng. Vôùi phöông chaâm “caàn gì hoïc naáy”, heä thoáng boå tuùc vaên hoùa raát ña daïng veà hình thöùc toå chöùc cuõng nhö veà chöông trình hoïc. Hình thöùc hoïc taäp taïi chöùc coù loaïi tröôøng/lôùp daønh cho ñoái töôïng coâng taùc taïi cô quan, xí nghieäp, coù loaïi tröôøng/lôùp daønh cho ñoái töôïng laø noâng daân. Hình thöùc hoïc taäp taäp trung coù tröôøng phoå thoâng lao ñoäng (daønh cho caùn boä quaûn lyù), tröôøng boå tuùc vaên hoùa coâng noâng daønh cho nhöõng ngöôøi lao ñoäng treû tuoåi ñeå ñöa vaøo ñaïi hoïc nhaèm ñaøo taïo caùn boä khoa hoïc - kyõ thuaät xuaát thaân töø coâng noâng. Moãi loaïi hình tröôøng/lôùp laïi coù chöông trình vaø saùch giaùo khoa (hoaëc taøi lieäu hoïc taäp rieâng) nhaèm “phuø hôïp vôùi ñoái töôïng vaø muïc tieâu ñaøo taïo”. Song song vôùi vieäc môû caùc tröôøng boå tuùc vaên hoùa taäp trung, ôû mieàn Baéc coøn coù caùc tröôøng hoïc sinh mieàn Nam ñeå nuoâi, daïy con em caùc caùn boä mieàn Nam. Nhieàu hoïc sinh toát nghieäp caùc tröôøng boå tuùc coâng noâng vaø tröôøng hoïc sinh mieàn Nam ñaõ ñöôïc tuyeån vaøo ñaïi hoïc trong vaø ngoaøi nöôùc, veà sau trôû thaønh nguoàn caùn boä quaûn lyù ôû mieàn Nam sau ngaøy giaûi phoùng, trong ñoù coù moät soá trôû thaønh nhöõng trí thöùc coù teân tuoåi hoaëc nhaø laõnh ñaïo cuûa ñòa phöông hoaëc cuûa caû nöôùc. Trong thôøi gian Myõ môû roäng chieán tranh ra mieàn Baéc (1965 - 1972), nhaø tröôøng cuõng trôû thaønh muïc tieâu baén phaù. Chæ trong 4 naêm ñaàu cuûa cuoäc chieán tranh baèng khoâng quaân cuûa Myõ, ñaõ coù 1.558 ngoâi tröôøng bò phaù huyû. Trong ñoù coù: 1.334 tröôøng caáp I, 179 tröôøng caáp II, 38 tröôøng caáp III, 7 tröôøng ñaïi hoïc(6). Trong hoaøn caûnh chieán tranh khoác lieät, phöông höôùng hoaït ñoäng giaùo duïc ñaõ ñöôïc Chính phuû xaùc ñònh laø: Tieáp tuïc phaùt trieån, 5. Chæ thò 114/TTg ngaøy 27/3/1957 6. Theo cuoán “Escalade de guerre et du crime par Nixon au Vieät Nam” (Cuoäc leo thang chieán tranh vaø toäi aùc do Nixon gaây ra ôû Vieät Nam) Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM 17
baûo ñaûm an toaøn cho hoïc sinh, gaén hôn nöõa hoaït ñoäng cuûa nhaø tröôøng vôùi ñôøi soáng, saûn xuaát vaø chieán ñaáu. Tröôøng, lôùp töø giaùo duïc phoå thoâng, giaùo duïc ngheà nghieäp ñeán giaùo duïc ñaïi hoïc ñöôïc sô taùn ra khoûi thaønh phoá, thò xaõ, caùc ñaàu moái giao thoâng vaø nhöõng ñieåm taäp trung daân cö lôùn, tieáp tuïc duy trì hoaït ñoäng daïy vaø hoïc. Thaønh coâng lôùn nhaát trong thôøi gian naøy laø nhaø tröôøng ôû taát caû caùc caáp ñaõ giaùo duïc, reøn luyeän ñöôïc moät theá heä thanh thieáu nieân saün saøng thöïc hieän nghóa vuï coâng daân trong thôøi chieán, goùp phaàn taïo ra moät heä thoáng giaù trò veà tinh thaàn yeâu nöôùc, loøng töï haøo daân toäc vaø nieàm tin vaøo lyù töôûng ñoäc laäp daân toäc vaø chuû nghóa xaõ hoäi. 3.2. ÔÛ mieàn Nam Trong thôøi kyø 1954 - 1975, ôû vuøng do chính quyeàn Saøi Goøn kieåm soaùt, cuõng nhö veà sau naøy ôû vuøng giaûi phoùng, hoaït ñoäng giaùo duïc vaãn dieãn ra ñeå ñaùp öùng nhu caàu hoïc taäp cuûa ngöôøi daân vaø ñaûm nhieäm chöùc naêng ñaøo taïo nhaân löïc. Tuy nhieân, hoaït ñoäng giaùo duïc ôû hai vuøng coù ñaëc ñieåm rieâng, thaäm chí ñoái nghòch nhau. ÔÛ vuøng do chính quyeàn Saøi Goøn kieåm soaùt, neàn giaùo duïc chuyeån daàn töø choã chòu taùc ñoäng vaø aûnh höôûng cuûa neàn giaùo duïc AÂu Phaùp sang chòu taùc ñoäng vaø aûnh höôûng cuûa neàn giaùo duïc Baéc Myõ. Heä thoáng giaùo duïc phoå thoâng traûi qua moät vaøi laàn thay ñoåi, song vaãn theo cô caáu khung: tieåu hoïc (5 naêm), trung hoïc caáp thaáp (4 naêm), trung hoïc caáp cao (3 naêm) goàm nhieàu ban. Giaùo duïc ñaïi hoïc vaãn coù thieân höôùng haøn laâm nhieàu hôn thöïc haønh, taäp trung vaøo vaøo caùc ngaønh khoa hoïc cô baûn, luaät, kinh teá, haønh chính. Caùc tröôøng ñaïi hoïc thuoäc caùc ngaønh naøy phaùt trieån nhanh hôn caùc tröôøng kyõ thuaät, coâng ngheä, noâng - laâm - suùc. Maët khaùc, tieáp xuùc vôùi neàn giaùo duïc Baéc Myõ, moät soá nhaø giaùo duïc cuõng ñaõ hoïc taäp, tieáp thu ñöôïc moät soá kinh nghieäm giaùo duïc Hoa Kyø, treân cô sôû ñoù ñeà xuaát moät soá saùng kieán goùp phaàn canh taân giaùo duïc nhaát laø veà xaây döïng chöông trình vaø phöông phaùp daïy hoïc. Ñieàu ñaëc bieät laø, suoát trong thôøi gian ñoâ thò mieàn Nam naèm trong söï kieåm soaùt cuûa chính quyeàn Saøi Goøn, maëc duø chòu taùc ñoäng vaø aûnh höôûng cuûa neàn giaùo duïc Baéc Myõ, tuoåi treû hoïc ñöôøng vaãn duy trì tinh thaàn phaûn khaùng vaø ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp ñaùng keå vaøo söï nghieäp choáng ngoaïi xaâm cuûa daân toäc. ÔÛ vuøng giaûi phoùng, Boä Giaùo duïc trong Chính phuû Caùch maïng laâm thôøi mieàn Nam Vieät Nam ñaõ ban haønh chöông trình phoå thoâng 12 naêm, vôùi loaïi saùch giaùo khoa khaùc haún saùch giaùo khoa duøng trong vuøng taïm chieám, theå hieän roõ reät tinh thaàn yeâu nöôùc, choáng xaâm löôïc vaø tay sai. Boä chöông trình vaø saùch giaùo khoa naøy coù nhieàu caûi tieán caû veà noäi dung vaø phöông phaùp so vôùi chöông trình vaø saùch giaùo khoa 10 naêm ôû mieàn Baéc. 4. Giaùo duïc Vieät Nam töø 1975 ñeán 1986 4.1. Trong nhöõng naêm ñaàu thoáng nhaát ñaát nöôùc Thaùng 4 naêm 1975, cuoäc khaùng chieán baûo veä ñoäc laäp vaø thoáng nhaát ñaát nöôùc cuûa 18 Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM
nhaân daân Vieät Nam giaønh thaéng lôïi hoaøn toaøn. Sau ngaøy chieán thaéng, ñoái vôùi lónh vöïc giaùo duïc ôû caùc tænh mieàn Nam, Chính phuû taäp trung vaøo hai nhieäm vuï: (i) Xoaù boû taøn dö cuûa neàn giaùo duïc cuõ; (ii) Thöïc hieän xoaù muø chöõ cho nhaân daân trong ñoä tuoåi 12 - 50. Veà nhieäm vuï thöù nhaát, Boä Giaùo duïc ñaõ khaån tröông xaây döïng vaø ban haønh haønh chöông trình 12 naêm môùi, bieân soaïn vaø in 20 trieäu baûn saùch giaùo khoa theo chöông trình ñoù ñeå thay theá saùch giaùo khoa cuõ ôû mieàn Nam. Haàu heát giaùo vieân cuûa cheá ñoä cuõ ñöôïc tuyeån duïng laïi; ñoàng thôøi, thöïc hieän coâng laäp hoaù tröôøng tö thuïc(7), taùch nhaø tröôøng ra khoûi aûnh höôûng cuûa toân giaùo, ñöa daàn toaøn boä tröôøng tö vaøo söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc. Veà nhieäm vuï thöù hai, Chính phuû chuû tröông nhanh choùng xoaù naïn muø chöõ vaø ñaåy maïnh boå tuùc vaên hoaù, xem ñoù laø nhieäm vuï caáp baùch soá moät. Moät laàn nöõa, hoaït ñoäng xoaù naïn muø chöõ trôû thaønh moät bieåu hieän cuûa loøng yeâu nöôùc, thu huùt haøng trieäu ngöôøi tham gia giaûng daïy, hoïc taäp hoaëc giuùp ñôõ ngöôøi hoïc. Ñaàu naêm 1978, taát caû caùc tænh vaø thaønh phoá mieàn Nam ñaõ caên baûn xoaù naïn muø chöõ. Trong toång soá 1.405.870 ngöôøi ñaõ ñöôïc xaùc ñònh khoâng bieát chöõ, ñaõ coù 1.323.670 ngöôøi thoaùt naïn muø chöõ, ñaït 94,14% keá hoaïch. 4.2. Cuoäc caûi caùch giaùo duïc laàn thöù ba Trong khi thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï khaån caáp tröôùc maét ñoái vôùi giaùo duïc mieàn Nam vaø tieáp tuïc phaùt trieån giaùo duïc ôû mieàn Baéc, Ñaûng vaø Chính phuû cuõng khaån tröông chuaån bò cho moät cuoäc caûi caùch giaùo duïc nhaèm tieán tôùi moät neàn giaùo duïc quoác daân thoáng nhaát phuø hôïp vôùi chieán löôïc taùi thieát vaø phaùt trieån ñaát nöôùc. Ngaøy 11/01/1979, Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng ban haønh Nghò quyeát soá 14- NQ/TW veà caûi caùch giaùo duïc. Theo ñoù, nhöõng ñònh höôùng coù tính nguyeân taéc cho cuoäc caûi caùch giaùo duïc laàn thöù ba naøy laø: - Veà muïc tieâu giaùo duïc: Chaêm soùc, giaùo duïc theá heä treû töø tuoåi aáu thô cho ñeán luùc tröôûng thaønh nhaèm taïo cô sôû ban ñaàu cho con ngöôøi phaùt trieån toaøn dieän; thöïc hieän phoå caäp giaùo duïc toaøn daân nhaèm taïo ñieàu kieän thöïc hieän 3 cuoäc Caùch maïng (veà quan heä saûn xuaát, veà khoa hoïc - kyõ thuaät vaø veà vaên hoaù - tö töôûng); ñaøo taïo vaø boài döôõng vôùi quy moâ ngaøy caøng lôùn ñoäi nguõ lao ñoäng phuø hôïp yeâu caàu phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi. - Veà noäi dung giaùo duïc: Höôùng vaøo vieäc “Naâng cao chaát löôïng giaùo duïc toaøn dieän (ñöùc, trí, theå, myõ), taïo ra nhöõng lôùp ngöôøi lao ñoäng môùi laøm chuû taäp theå, ñuû söùc gaùnh vaùc söï nghieäp xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi cuûa nhaân daân…”. - Veà nguyeân lyù giaùo duïc: Yeâu caàu hoïc ñi ñoâi vôùi haønh, giaùo duïc keát hôïp vôùi lao 7. Trong cheá ñoä cuõ coù tôùi 2.500 tröôøng tö thuïc, trong ñoù moät nöûa do caùc toå chöùc toân giaùo môû Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM 19
ñoäng, nhaø tröôøng gaén lieàn vôùi xaõ hoäi. - Veà heä thoáng giaùo duïc: Thay theá heä thoáng phoå thoâng 12 naêm ôû mieàn Nam vaø heä thoáng 10 naêm ôû mieàn Baéc baèng moät heä thoáng giaùo duïc phoå thoâng 12 naêm môùi, trong ñoù, tröôøng caáp I vaø tröôøng caáp II ñöôïc saùp nhaäp thaønh tröôøng phoå thoâng cô sôû (9 naêm), ñoàng thôøi chuaån bò phaân ban ôû trung hoïc phoå thoâng. Nhieàu tröôøng ñaïi hoïc chuyeân ngaønh ñöôïc xaây döïng vaø phaùt trieån. Ñoàng thôøi vôùi vieäc ra Nghò quyeát xaùc ñònh phöông höôùng caûi caùch giaùo duïc, Boä Chính trò cuõng ñaõ quyeát ñònh thaønh laäp Uyû ban Caûi caùch giaùo duïc cuûa Trung öông vaø Chính phuû. Toå chöùc naøy coù ba nhieäm vuï: - Chæ ñaïo nghieân cöùu vaø xaây döïng caùc ñeà aùn veà chuû tröông, keá hoaïch vaø bieän phaùp thöïc hieän; - Kieåm tra, ñoân ñoác caùc ngaønh, caùc ñòa phöông; - Chuaån bò döï luaät caûi caùch ñeå trình Quoác hoäi. Cuoäc caûi caùch giaùo duïc laàn naøy ñöôïc trieån khai baét ñaàu töø naêm hoïc 1981 - 1982. Vieäc thay saùch giaùo khoa ôû caùc caáp hoïc phoå thoâng, moät nhieäm vuï quan troïng nhaát cuûa cuoäc caûi caùch giaùo duïc laàn thöù ba, ñaõ hoaøn thaønh vaøo naêm 1996, taïo ra söï thoáng nhaát veà giaùo duïc phoå thoâng trong caû nöôùc. Rieâng veà noäi dung giaùo duïc, so vôùi caùc chöông trình giaûng daïy vaø hoïc taäp tröôùc ñoù, chöông trình caûi caùch mang nhieàu yeáu toá hieän ñaïi hôn, do ñoù taïo ra tieàn ñeà chaát löôïng giaùo duïc coù theå ñaït tôùi trình ñoä cao hôn tröôùc. Tuy nhieân, trong quaù trình trieån khai, cuoäc caûi caùch laàn naøy ñaõ gaëp raát nhieàu khoù khaên vaø boäc loä moät soá haïn cheá. Haïn cheá lôùn nhaát laø, muïc tieâu vaø giaûi phaùp thieáu tính khaû thi, chaúng haïn muoán phaùt trieån quy moâ lôùn, muoán bao caáp veà giaùo duïc cho moïi ñoái töôïng, muoán phoå caäp giaùo duïc toaøn daân... Trong khi ñoù laïi thieáu söï chuaån bò veà nguoàn löïc vaø söï thöïc khoâng theå baûo ñaûm veà nguoàn löïc do chieán tranh bieân giôùi vaø kinh teá suy thoaùi. Moät ví duï cuï theå veà giaûi phaùp thieáu tính khaû thi cuûa cuoäc caûi caùch giaùo duïc laàn thöù ba, bieåu hieän cuûa cô cheá keá hoaïch hoaù taäp trung quan lieâu, laø vieäc saùp nhaäp tröôøng caáp I vaø caáp II thaønh tröôøng phoå thoâng cô sôû (9 naêm). Vì caùc ñieàu kieän thöïc teá khoâng cho pheùp (ñoäi nguõ giaùo vieân vaø caùn boä quaûn lyù khoâng ñuû naêng löïc; tröôøng sôû, thieát bò thieáu thoán...) neân nhöõng tröôøng ñaõ saùp nhaäp sau moät thôøi gian ñeàu phaûi taùch trôû laïi. Veà maët quan nieäm, tö töôûng bao caáp naëng neà, nhaán maïnh giaùo duïc laø “phuùc lôïi xaõ hoäi” ñaõ caûn trôû söï phaùt trieån giaùo duïc. Vôùi quan nieäm ñoù, khi xaây döïng döï toaùn ngaân saùch Nhaø nöôùc, kinh phí giaùo duïc chæ chieám moät tyû leä nhoû sau khi ñaõ öu tieân boá trí cho caùc khu vöïc khaùc. Ngöôøi daân, do vaäy, sinh ra tö töôûng yû laïi, xem chi phí hoïc haønh cuûa con em, ngay caû hoïc ngheà hay hoïc ñaïi hoïc, cuõng döïa vaøo söï bao caáp cuûa Nhaø nöôùc. Tö töôûng naøy hoaøn toaøn khoâng phuø hôïp vôùi moät nöôùc ngheøo vaø chaäm phaùt trieån nhö Vieät Nam, nhaát laø trong boái caûnh sau moät cuoäc chieán tranh keùo daøi, kinh teá khuûng hoaûng. 20 Chương I - SƠ LƯỢC LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM