So sánh kết quả xét nghiệm dung tích hồng cầu giữa kỹ thuật lấy máu tại mao mạch và động mạch ở trẻ sốt xuất Dengue nặng

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 4 * 2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SO SÁNH KẾT QUẢ XÉT NGHIỆM DUNG TÍCH HỒNG CẦU GIỮA KỸ THUẬT<br /> LẤY MÁU TẠI MAO MẠCH VÀ ĐỘNG MẠCH<br /> Ở TRẺ SỐT XUẤT DENGUE NẶNG<br /> Nguyễn Lê Ngọc Trâm *, Bùi Thị Bích Phượng *, Nguyễn Minh Tuấn **<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu nghiên cứu: So sánh kết quả dung tích hồng cầu (Hct) bằng kỹ thuật lấy máu mao mạch và động<br /> mạch ở bệnh nhi SXHD nặng có đo HAĐMXL<br /> Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang<br /> Kết quả: Từ 01/07/2013 đến 30/06/2014, có 60 trẻ SXHD nặng theo tiêu chuẩn của Tổ Chức Y Tế Thế<br /> Giới 2009 được đưa vào nghiên cứu. Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về kết quả Hct giữa hai<br /> phương pháp xét nghiệm máu mao mạch và máu động mạch. Xét nghiệm Hct qua mao mạch dễ thực hiện,<br /> an toàn, ít tốn kém, có thể áp dụng trong mọi trường hợp nhưng có thể làm đau cho bệnh nhân nếu phải lặp<br /> lại nhiều lần. Xét nghiệm Hct qua máu động mạch có ưu điểm là ít đau hơn nhưng kỹ thuật phức tạp, nguy<br /> hiểm, tốn thời gian và chi phí hơn.<br /> Kết luận: Hct là một xét nghiệm quan trọng trong theo dõi điều trị bệnh nhân SXHD. Những bệnh nhân<br /> SXHD nặng có đặt catheter động mạch thì khi xét nghiệm máu có thể kết hợp với thử Hct để ít làm đau cho bệnh<br /> nhân nhưng cần tránh lạm dụng vì cũng có nhiều nguy cơ chảy máu và nhiễm trùng hơn so với lấy máu thử Hct<br /> qua mao mạch.<br /> Từ khóa: Sốt xuất huyết Dengue nặng, dung tích hồng cầu, máu mao mạch, động mạch xâm lấn.<br /> ABSTRACT<br /> COMPARISON OF HEMATOCRIT IN CAPILLARY AND ARTERIAL BLOOD FROM PATIENTS WITH<br /> SEVERE DENGUE<br /> Nguyen Le Ngoc Tram, Bui Thi Bich Phuong, Nguyen Minh Tuan<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 20 - No 4 - 2016: 198 - 202<br /> Objectives: To compare hematocrit in capillary and arterial blood from severe dengue patients having<br /> arterial catheter for monitoring invasive blood pressure.<br /> Study design: Cross-sectional study.<br /> Results: 60 severe dengue patients according to WHO 2009 criteria were enrolled into the study from 1 July<br /> 2013 to 30 Jun 2014. There was no statistically significant difference in Hct between capillary and arterial blood.<br /> Measurement of capillary hematocrit is simple, safe, inexpensive, suitable for every case but may hurt the patients<br /> when repeated. On the contrary, measurement of arterial hematocrit is less painful but the technique is<br /> complicated, unsafe, time-consuming and expensive.<br /> Conclusions: Hematocrit is an important test for monitoring dengue patients. Taking advantage of the<br /> arterial catheter in severe dengue patients to measure the hematocrit can help them feel less painful, but this<br /> technique should not be abused because of the higher risk for bleeding and infection.<br /> <br /> <br /> Bệnh viện Nhi Đồng 1<br /> Tác giả liên lạc: ĐD Nguyễn Lê Ngọc Trâm, ĐT: 0989233826, Email: traulun1985@gmail.com<br /> <br /> 198 Chuyên Đề Nhi Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 4 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> <br /> Key words: Severe dengue, hematocrit, capillary, invasive arterial blood<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ Đối tượng nghiên cứu<br /> Đo dung tích hồng cầu (Hematocrit-Hct) là Tất cả những trẻ SXHD nặng nhập khoa SXH<br /> một xét nghiệm thường quy trong quá trình điều Bệnh Viện Nhi Đồng 1 từ 01/07/2013 đến<br /> trị và theo dõi chăm sóc trẻ bệnh Sốt Xuất Huyết 30/06/2014 có đặt catheter đo huyết áp động<br /> Dengue (SXHD). Ở những bệnh nhi sốc SXHD, mạch xâm lấn.<br /> để đảm bảo tính liên tục và chính xác trong quá Cỡ mẫu<br /> trình điều trị, theo dõi và chăm sóc, bác sĩ<br /> Lấy trọn<br /> thường có chỉ định đo huyết áp động mạch xâm<br /> lấn (HAĐMXL), một kỹ thuật có đặt catheter Tiêu chí chọn mẫu<br /> động mạch(2). Do đó điều dưỡng có thể tận dụng Trẻ được chẩn đoán SXHD nặng nhập khoa<br /> đường này để lấy máu xét nghiệm Hct, giúp SXH BVNĐ1 từ 01/07/2013 đến 30/06/2014, thỏa<br /> bệnh nhân giảm đau do không phải chích nhiều tiêu chí: được chẩn đoán lâm sàng SXHD(2) nặng<br /> lần vào đầu ngón tay, cho nên chúng tôi tiến theo Tổ Chức Y Tế Thế Giới (TCYTTG) năm 2009<br /> hành nghiên cứu này nhằm so sánh kết quả Hct xác định bằng huyết thanh chẩn đoán Mac<br /> lấy máu tại mao mạch và động mạch ở bệnh nhi ELISA (IgM) Dengue dương tính. Có chỉ định đo<br /> SXHD nặng có đo HAĐMXL. HAĐMXL hoặc có chỉ định đặt catheter động<br /> Mục tiêu nghiên cứu mạch quay.<br /> <br /> Đánh giá kỹ thuật lấy máu qua động mạch Tiêu chí loại trừ<br /> xâm lấn để đo Hct trên bệnh nhân SXHD nặng Những bệnh nhân có bệnh lý kèm theo như<br /> về khả năng thực hiện, tính an toàn và quy trình dị tật bẩm sinh, tim bẩm sinh, nhiễm trùng nặng,<br /> thực hiện kỹ thuật qua khảo sát ý kiến của điều bệnh về máu.<br /> dưỡng So sánh sự khác biệt về kết quả của Hct Thu thập số liệu<br /> bằng kỹ thuật lấy máu tại mao mạch và động<br /> Dựa vào bảng thu thập dữ liệu<br /> mạch ở bệnh nhi SXHD nặng có đo HAĐMXL.<br /> Xử lý dữ liệu<br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Bằng phần mềm SPSS 16.0. So sánh trung<br /> Thiết kế nghiên cứu bình của hai nhóm độc lập bằng kiểm định t-test.<br /> Mô tả cắt ngang<br /> Các bước tiến hành kỹ thuật lấy mẫu máu xét nghiệm Hct tại mao mạch và động mạch cùng<br /> lúc(1)<br /> KỸ THUẬT LẤY MÁU MAO MẠCH KỸ THUẬT LẤY MÁU ĐỘNG MẠCH<br /> 0 0<br /> 1.1 Chuẩn bị Lancet vô trùng, gòn tẩm cồn 70 , gòn khô, găng Ống chích 5 ml, ống chích 1 ml, gòn tẩm cồn 70 , gòn<br /> dụng cụ sạch, ống mao dẫn, đất sét, máy quay ly tâm khô, 0,5 ml Heparin 5000UI/ml pha 500 ml NaCl 0,9 %<br /> (lưu Catheter động mạch), găng sạch, ống mao dẫn,<br /> đất sét, máy quay ly tâm<br /> 1.2 Các bước Thông báo và Giải thích với thân nhân Thông báo và giải thích với thân nhân<br /> tiến hành Mang khẩu trang, rửa tay Mang khẩu trang, rửa tay<br /> Chọn vị trí đâm lancet: Mang găng<br /> Mặt bên đầu ngón tay Ngưng đo HAĐMXL<br /> 0<br /> Sát trùng tay nhanh Sát trùng nắp đậy kim luồn bằng gòn có tẩm cồn 70 , lau<br /> Mang găng sạch lại bằng gòn khô<br /> Sát trùng vị trí lấy máu, lau lại bằng gòn khô Dùng ống chích 5ml đâm vào nắp đậy kim luồn, rút đủ<br /> lượng máu cần dùng để làm các XN khác (trong trường<br /> Đặt vị trí lấy máu thấp, vuốt máu nhẹ nhàng về<br /> <br /> Chuyên Đề Nhi Khoa 199<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 4 * 2016<br /> <br /> <br /> <br /> KỸ THUẬT LẤY MÁU MAO MẠCH KỸ THUẬT LẤY MÁU ĐỘNG MẠCH<br /> nơi định lấy máu hợp Bác sĩ chỉ định thêm các XN khác) hoặc 1ml máu<br /> Đâm lancet, để máu tự chảy, không nặn (không đo HAĐMXL hoặc không làm thêm XN)<br /> Lau bỏ giọt máu đầu bằng gòn khô Dùng ống 1ml đâm vào nắp đậy kim luồn, rút khoảng<br /> 0,3ml-0,5ml máu<br /> Đặt ống mao quản vào để lấy máu, lấy khoảng<br /> 2/3 ống Lấy máu từ ống 1ml vào ống mao dẫn<br /> Ghim đất sét Bơm khoảng 0,5 ml NaCl 0,9% có pha Heparin để thông<br /> lại catheter động mạch<br /> Đặt ống mao dẫn vào máy quay ly tâm trong 5 0<br /> phút Sát trùng nắp đậy kim luồn bằng gòn tẩm cồn 70 , lau lại<br /> bằng gòn khô<br /> Đọc kết quả<br /> Tiếp tục đo HAĐMXL<br /> Ghi lại kết quả<br /> Ghim đất sét, đặt ống mao dẫn vào máy quay ly tâm<br /> trong 5 phút<br /> Đọc kết quả<br /> Ghi lại kết quả<br /> 1.3 Theo dõi Chảy máu ít Không chảy máu<br /> sau khi lấy máu Cầm máu nhanh Catheter động mạch thông, hoạt động tốt<br /> Đau Không đau<br /> BẢNG ĐÁNH GIÁ ĐAU CHO TRẺ EM (Tài liệu của Seattle’s children Hospital<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KẾT QUẢ Đặc điểm dịch tễ của bệnh nhân tham gia<br /> Trong thời gian từ 01/07/2013 đến 30/06/2014, nghiên cứu<br /> có 60 trẻ được chọn vào nghiên cứu với kết quả Bảng 1. Đặc điểm dịch tễ<br /> như sau: Kết quả Trung bình  SD /<br /> Đặc điểm<br /> Tần suất (%)<br /> Tuổi (năm) 8,2  2,3<br /> Giới: Nam (n, %) 26 (43,3)<br /> 2<br /> BMI (kg/m ) 17,3  1,4<br /> <br /> <br /> 200 Chuyên Đề Nhi Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 4 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> <br /> Đặc điểm bệnh nhân SXH Chi tiết<br /> Đo Hct bằng lấy máu ( N ,%)<br /> Tại mao mạch Tại động mạch<br /> Bảng 2: Đặc điểm bệnh SXH<br /> Tổn thương mô 2(3,3) 30(50)<br /> Đặc điểm Kết quả (N, %)<br /> Nguy cơ huyết khối, tắc<br /> Đặc điểm SXHD nặng 0 10(16,67)<br /> mạch tại chỗ<br /> Sốc SXH Dengue (n, %) 46 (76,7) Nguy cơ nhiễm trùng 5(8,33) 20(33.34)<br /> Sốc SXH Dengue nặng (n, %) 6 (10,0)<br /> Bảng 6: Quy trình thực hiện kỹ thuật<br /> Xuất huyết nặng (n, %) 6 (10,0)<br /> Đo Hct bằng lấy máu<br /> Suy đa cơ quan (n, %) 2 (3,3) Chi tiết<br /> Tại mao mạch Tại động mạch<br /> Ngày của bệnh khi thử Hct (trung vị,<br /> 5 (4 - 7) Đánh giá chung Đơn giản Phức tạp<br /> khoảng)<br /> Vị trí thử Hct Chuẩn bị dụng cụ Ít, đơn giản Nhiều<br /> Máu mao mạch: Các bước thực hiện Ít Nhiều<br /> Đầu ngón tay (n, %) 60 (100) Chế độ kiểm soát Đơn giản, thường<br /> Nghiêm ngặt<br /> nhiễm khuẩn quy<br /> Máu động mạch:<br /> Chế độ theo dõi sau<br /> Động mạch quay (n, %) 56 (93,4) Thường quy Chặt chẽ<br /> thực hiện<br /> Động mạch mu chân (n, %) 4 (6,6)<br /> BÀN LUẬN<br /> Kết quả Hct<br /> Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy<br /> Bảng 3: Kết quả Hct<br /> tuổi trung bình của những trường hợp SXHD<br /> Đo Hct bằng lấy máu<br /> Chi tiết P nặng là 8,22,3 (tuổi) và tỉ lệ nam/nữ là tương tự<br /> Tại mao mạch Tại động mạch<br /> như nhau. Phần lớn các trường hợp SXHD nặng<br /> Kết quả Hct (%,<br /> 34  8 33  7 0,823 là sốc SXHD hoặc sốc SXHD nặng theo phân loại<br /> trung bình  SD)<br /> của TCYTTG 2009. Kết quả này cũng tương tự<br /> Đánh giá kỹ thuật đo Hct bằng lấy máu qua<br /> như nghiên cứu của tác giả như NM Tiến và<br /> mao mạch và động mạch xâm lấn trên bệnh<br /> HND Liêm về các đặc điểm về tuổi và giới tính<br /> nhân SXHD nặng về khả năng thực hiện, tính an<br /> trong SXHD nặng(3,4).<br /> toàn và quy trình thực hiện kỹ thuật.<br /> Phần lớn những bệnh nhân SXHD nặng khi<br /> Bảng 4: Khả năng thực hiện<br /> đặt catheter động mạch để theo dõi HAĐMXL<br /> Đo Hct bằng lấy máu hoặc lấy máu theo dõi nhiều lần khí máu động<br /> Chi tiết<br /> Tại mao Tại động mạch, chức năng đông máu, chức năng gan…,<br /> mạch mạch<br /> động mạch quay là vị trí thường được sử dụng<br /> Thời gian thực hiện kĩ thuật<br /> (Phút,trung bình)<br /> 7-9 (6) 10-12(11) vì dễ tiếp cận, dễ chăm sóc và dễ cầm máu nếu<br /> Khả năng thực hiện nhiều lần có xuất huyết hơn là các vị trí khác như động<br /> Thấp Cao<br /> trên cùng vị trí mạch mu chân, động mạch chày sau. Trong<br /> Khả năng hợp tác của bệnh nghiên cứu của chúng tôi, vị trí đặt catheter<br /> 60(100) 3(5)<br /> nhân (N,%)<br /> Không hợp tác Không hợp tác động mạch quay chiếm 93,4% so với tại động<br /> ( Theo bảng đánh giá đau )<br /> mạch mu chân chỉ có 6,6% trường hợp. Tất cả các<br /> Chi phí Thấp Cao<br /> trường hợp lấy máu mao mạch để xét nghiệm<br /> Bảng 5: Tính an toàn Hct đều được thực hiện ở đầu ngón tay vì đây<br /> Đo Hct bằng lấy máu ( N ,%) cũng là vị trí dễ tiếp cận, dễ lấy máu và thường<br /> Chi tiết<br /> Tại mao mạch Tại động mạch sạch hơn so với vị trí ở ngón chân.<br /> Đau (Dựa vào bảng<br /> đánh giá đau )<br /> 60 (100) 3 (5) Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy không<br /> Chảy máu 6(10) 14(23,34) có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về kết quả<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Nhi Khoa 201<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 4 * 2016<br /> <br /> <br /> <br /> Hct giữa hai phương pháp lấy máu tại mao tương tự như nhau. Kỹ thuật xét nghiệm Hct<br /> mạch và động mạch ở bệnh nhi sốc SXHD. qua mao mạch dễ thực hiện, an toàn, ít tốn kém,<br /> Theo Lee Goldman và Andrew I Schafer, các có thể áp dụng trong mọi trường hợp nhưng có<br /> yếu tố ảnh hưởng đến kết quả Hct bao gồm thể làm đau cho bệnh nhân nếu phải lặp lại<br /> tình trạng bệnh lý, số lượng hồng cầu, kích nhiều lần. Trên những bệnh nhân đã được đặt<br /> thước hồng cầu còn vị trí lấy máu như mao catheter động mạch, khi cần lấy máu để thực<br /> mạch, động mạch, tĩnh mạch không gây ảnh hiện những xét nghiệm khác nhằm theo dõi tình<br /> hưởng lên kết quả của Hct(5). trạng bệnh lý thì có thể kết hợp cùng lúc để thử<br /> Kết quả Hct tại mao mạch và động mạch có Hct qua máu động mạch để giảm số lần đâm<br /> kết quả tương đương, sự chênh lệch là rất nhỏ,có kim thử máu trên bệnh nhân. Tuy nhiên, không<br /> thể sử dụng kết quả Hct tại động mạch trong nên lạm dụng lấy máu qua động mạch chỉ để<br /> quá trình điều trị và theo dõi bệnh nhân SXH thử Hct vì có nguy cơ như dễ chảy máu nặng,<br /> nặng có đo HAĐMXL. nhiễm trùng và chi phí cao hơn so với lấy máu<br /> qua mao mạch. Cần lưu ý quy trình chống<br /> Bệnh nhân SXH nặng có sự hợp tác rất kém<br /> nhiễm khuẩn nghiêm ngặt khi thực hiện lấy máu<br /> trong quá trình lấy máu mao mạch, 100% cảm<br /> xét nghiệm qua động mạch để đảm bảo an toàn<br /> thấy rất đau, trong khi đó chỉ có 3% bệnh nhân<br /> cho người bệnh.<br /> cho thấy cảm giác đau trong kĩ thuật lấy máu<br /> động mạch, tỉ lệ hợp tác của bệnh nhân trong kĩ TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> thuật lấy máu mao mạch rất cao chiếm 90%. Tuy 1. Bạch Văn Cam (2009), Lấy máu mao mạch. Trích dẫn từ: Tăng<br /> Chí Thượng, Kỹ thuật điều dưỡng Nhi Khoa, Tr. 277, Nhà xuất<br /> nhiên, về các nguy cơ như chảy máu, tổn thương bản Y học, Tp. Hồ Chí Minh<br /> mô, nguy cơ nhiễm trùng thì kĩ thuật lấy máu 2. Bộ Y tế (2011), Phác đồ điều trị sốt xuất huyết Dengue, Tr. 11-12<br /> động mạch có tỉ lệ cao hơn rất nhiều so với kĩ 3. Nguyễn Minh Tiến (2005), Tổn thương các cơ quan trong sốc<br /> thuật lấy máu tại mao mạch. Cùng với quy trình sốt xuất Dengue kéo dài ở trẻ em, Luận án chuyên khoa 2, Đại<br /> học Y Dược Tp.HCM, Tr. 61 - 62<br /> kĩ thuật phức tạp, thời gian thực hiện dài hơn so<br /> 4. Huỳnh Nguyễn Duy Liêm, Lâm Thị Mỹ. Đặc điểm dịch tễ, lâm<br /> với kĩ thuật lấy máu mao mạch, yêu cầu về chế sàng, cận lâm sàng và điều trị ở trẻ em bi sốc sốt xuất huyết có<br /> độ kiểm soát nhiễm khuẩn cao, thì kĩ thuật lấy rối loạn đông máu. Y Học TP. Hồ Chí Minh, 2010, Tập 14, Phụ<br /> máu động mạch để thử Hct nên được cân nhắc bản của Số 1, Tr. 67-74<br /> 5. Goldman L, Schafer AI (2015). Goldman-Cecil Medicine, 25th<br /> trước khi thực hiện. Việc vận dụng kĩ thuật này<br /> ed Elsevier, , 1059-1067<br /> để thử Hct nên linh động và chỉ nên áp dụng<br /> trong những trường hợp cần thiết: Bệnh nhân có<br /> tri giác kích thích nhiều, lấy nhiều loại xét Ngày nhận bài báo: 01/6/2016<br /> nghiệm cùng lúc với Hct,… Ngày phản biện nhận xét bài báo: 01/6/2016<br /> <br /> KẾT LUẬN Ngày bài báo được đăng: 25/7/2016<br /> <br /> Kết quả Hct của kỹ thuật lấy máu mao mạch<br /> và máu động mạch trên bệnh nhân SXHD là<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 202 Chuyên Đề Nhi Khoa<br />