YOMEDIA
Sổ tay bệnh động vật - Chương 6
Chia sẻ: Summer Flora
| Ngày:
| Loại File: PDF
| Số trang:21
114
lượt xem
34
download
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
CHƯƠNG 6 ĐỊA DƯ BỆNH LÝ
Những chương trước đã khái quát diễn biến của những bệnh khác nhau và làm thế nào để nhận ra chúng. Một khía cạnh rất quan trọng nữa của hiểu biết về bệnh là biết nơi chúng xẩy ra và tại sao. Một số bệnh phân bố toàn cầu, tìm thấy ở mọi nơi trên thế giới, trong khi một số khác lại có phân bố địa dư bệnh lý giới hạn.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Sổ tay bệnh động vật - Chương 6
- CH¦¥NG 6
§ÞA D¦ BÖNH Lý
Nh÷ng ch−¬ng tr−íc ®· kh¸i qu¸t diÔn biÕn cña nh÷ng bÖnh kh¸c nhau vµ lµm thÕ nµo ®Ó
nhËn ra chóng. Mét khÝa c¹nh rÊt quan träng n÷a cña hiÓu biÕt vÒ bÖnh lµ biÕt n¬i chóng xÈy
ra vµ t¹i sao. Mét sè bÖnh ph©n bè toµn cÇu, t×m thÊy ë mäi n¬i trªn thÕ giíi, trong khi mét sè
kh¸c l¹i cã ph©n bè ®Þa d− bÖnh lý giíi h¹n. §iÒu ®ã do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, mét
sè do c¸c yÕu tè tù nhiªn, mét sè do can thiÖp cña con ng−êi.
HiÓu biÕt ®Þa d− bÖnh lý rÊt h÷u Ých cho chÈn ®o¸n. Ch−¬ng nµy kh¸i qu¸t ®Þa d− bÖnh lý cña
nh÷ng bÖnh xÈy ra ë ViÖt Nam, Nam ¸ vµ §«ng Nam ¸. B¶ng 6.1 liÖt kª c¸c bÖnh ph©n bè
toµn cÇu, t×m thÊy ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi kÓ c¶ ViÖt Nam, cßn hµng lo¹t c¸c b¶n ®å kh¸c
minh ho¹ c¸c bÖnh cã ®Þa d− bÖnh lý giíi h¹n. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng nh÷ng
b¶n ®å nµy lµ nh÷ng h−íng dÉn t−¬ng ®èi, kh«ng nªn coi lµ ph©n bè tuyÖt ®èi cña c¸c bÖnh
kh¸c nhau. BÖnh lµ hiÖn t−îng ®éng, cã thÓ lan réng vµ thu hÑp sù ph©n bè do nh÷ng lý do
kh¸c nhau, th−êng kh¸ nhanh.
1. BÖnh ph©n bè toµn cÇu
1.1. BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm
NhiÒu bÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm quan träng kÓ c¶ nhiÔm trïng qua giao cÊu vµ
nhiÔm trïng bÈm sinh thÊy ë c¸c vïng nhiÖt ®íi còng xÈy ra trªn kh¾p thÕ giíi. §ã lµ v×
nh÷ng bÖnh nµy kh«ng ®ßi hái vect¬ truyÒn bÖnh ®Æc hiÖu vµ cã thÓ truyÒn tõ con vËt nµy
sang con vËt kh¸c bÊt kÓ vÞ trÝ ®Þa lý. Kho¶ng mét nöa c¸c bÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm
chó träng trong quyÓn s¸ch nµy lµ t×m thÊy ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi vµ ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng
6.1.
110
- B¶ng 6.1 BÖnh ph©n bè toµn cÇu ë gia sóc
6.1(a) BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm
TÊt c¶ Bß Tr©u Cõu Dª Gµ Ngùa Chã BÖnh nhiÔm
c¸c gia trïng do giao
sóc cÊu vµ nhiÔm
trïng bÈm
sinh
NhiÖt th¸n *
S¶y thai truyÒn *
nhiÔm
CÇu trïng *
BÖnh xo¾n khuÈn *
Øa ch¶y ë gia sóc *
míi ®Î
D¹i *
NÊm da *
Trichophyton
Salmonella *
Lao *
Viªm b· ®Ëu h¹ch * *
l©m ba
BÖnh do Chlamydia *
Viªm da ®ãng v¶y * * * *
§ãng dÊu lîn * *
LoÐt kÏ mãng * *
Gi¶ lao * * *
LoÐt da qu¨n tai * *
Viªm da môn mñ * *
®Æc biÖt ë cõu(Orf)
Tô huyÕt trïng tr©u * *
bß
111
- Aujezsky *
Viªm phæi do *
Mycoplasma
Cóm lîn *
§Ëu lîn *
Parvovirus * *
Campylobacteria * *
Viªm mòi-khÝ qu¶n * * *
nhiÔm trïng ë bß
Viªm bäc mñ ©m * * *
hé, ©m ®¹o nhiÔm
trïng
BÖnh dÞch nhÇy * *
Trïng roi ©m ®¹o * *
BÖnh carª *
Viªm gan nhiÔm *
trïng
Viªm vó * * * *
Vì vai - Ph¹m yªn *
Tô huyÕt trïng *
Ngé ®éc thùc vËt
C©y d−¬ng xØ * *
Nitrat -nitrit * *
xya-nua * * * *
Cá secnecio * *
Ngé ®éc ®éc tè nÊm
Aflatoxin * *
§éc tè cùa lóa m¹ch *
(Ergotism)
112
- Ngé ®éc thøc ¨n
Toan huyÕt * * * *
Kh« dÇu b«ng *
Kh« thÇu dÇu *
Ngé ®éc ho¸ chÊt dïng trong n«ng nghiÖp
Arsenic *
Clo h÷u c¬ *
Ph«t-pho h÷u c¬ *
Amitraz *
C¸c bÖnh kh¸c
Ch−íng h¬i d¹ cá * * * *
C¶m nãng *
Rèi lo¹n trao ®æi * * * *
chÊt
Dinh d−ìng thiÕu *
hay mÊt c©n b»ng
Ngé ®éc thÞt *
113
- 6.1(b) §éng vËt ch©n ®èt, bÖnh do ®éng vËt ch©n ®èt truyÒn, bÖnh giun s¸n.
TÊt c¶ Bß Tr©u Lîn Dª Gµ Ngùa
c¸c gia
sóc
§éng vËt ch©n ®èt
Ruåi hót m¸u vµ g©y khã *
chÞu
Ruåi g©y æ dßi *
RËn *
ChÊy *
GhÎ *
BÖnh do ®éng vËt ch©n ®èt truyÒn
Giun m¾t * * * *
Viªm kÕt m¹c-gi¸c m¹c * * * *
nhiÔm trïng
BÖnh do Êu trïng giun *
Habronema
BÖnh giun h¹t d−íi da * *
BÖnh giun s¸n
Giun ®òa bª nghÐ * *
Giun phæi * * * *
Viªm d¹ dµy-ruét do kÝ sinh * * * *
trïng
NhiÔm giun s¸n nãi chung * *
S¸n l¸ gan Dicrocoelium * * * *
S¸n l¸ gan Fasciola * * * *
S¸n l¸ d¹ cá * * * *
BÖnh giun s¸n cã l©y sang ng−êi
Êu s¸n chã (Echinococcus *
114
- granulosus)
S¸n d©y (Taenia solium) *
S¸n d©y (Taenia saginata) *
Giun bao (Trichinella *
spiralis)
6.1(c) Nh÷ng bÖnh liªn quan tíi ch¨n nu«i vµ m«i tr−êng
TÊt c¶ Bß Tr©u Lîn Dª Gµ Ngùa
c¸c gia
sóc
BÖnh nhiÔm trïng
NhiÔm ®éc huyÕt do *
Clostridium
1.2. §éng vËt ch©n ®èt vµ bÖnh do ®éng vËt ch©n ®èt truyÒn.
Ruåi
HÇu hÕt c¸c loµi ruåi quan träng ®èi víi thó y ®Òu thÊy ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi. Chóng rÊt
kh¸c nhau vÒ sè l−îng, ph©n bè, song nãi chung, ruåi ë miÒn khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi
quan träng h¬n ë vïng khÝ hËu «n ®íi, v× vËy nh÷ng bÖnh do ruåi truyÒn còng quan träng h¬n
ë vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, nh÷ng bÖnh nµy thÊy t−¬ng ®èi Ýt trªn thÕ giíi. VÝ dô,
ruåi tr©u cã ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi nh−ng chØ ë vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, sè
l−îng ruåi tr©u míi cã ®ñ vÒ truyÒn Trypanosoma evansi, mét ký sinh trïng m¸u quan träng
cña gia sóc.
RËn, bä chÐt vµ ghÎ
§©y thËt sù lµ nh÷ng ký sinh trïng ngoµi da cã tÝnh toµn cÇu, sù tån t¹i cña chóng th−êng liªn
quan tíi c¸c yÕu tè tiÒn ®Ò nh− vÖ sinh kÐm vµ ch¨n nu«i qu¸ ®«ng.
1.3. BÖnh giun s¸n
HÇu hÕt c¸c bÖnh giun s¸n quan träng cña gia sóc ®Òu thÊy ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi mÆc dï
chóng chÞu ¶nh h−ëng lín bëi c¸c yÕu tè nh− khÝ hËu vµ møc th©m canh trong ch¨n th¶.
1.4. C¸c bÖnh liªn quan tíi c¸c yÕu tè m«i tr−êng vµ ch¨n nu«i.
HÇu hÕt c¸c bÖnh liªn quan tíi c¸c yÕu tè m«i tr−êng vµ ch¨n nu«i x¶y ra kh¾p thÕ giíi.
Ngo¹i lÖ chñ yÕu lµ ngé ®éc do thùc vËt, nhiÒu lo¹i trong sè thùc vËt ®ã cã ph©n bèvÒ ®Þa lý
rÊt chÆt chÏ.
115
- 2. Nh÷ng bÖnh cã sù ph©n bè giíi h¹n vÒ ®Þa lý
Nh÷ng bÖnh nµy ®−îc nªu trong c¸c b¶n ®å tõ H×nh 6.1 tíi 6.7
2.1. BÖnh nhiÔm trïng vµ bÖnh truyÒn nhiÔm
Nh− ®· nªu ë trªn, nhiÒu bÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm thÊy ë vïng nhiÖt ®íi cã ph©n bè
toµn cÇu. Nh÷ng bÖnh nªu lªn ë H×nh 6.1 ®Õn 6.4 cã ®Þa d− bÖnh lý giíi h¹n nh−ng mét sè
bÖnh trong ®ã tr−íc ®©y ®· tõng ph©n bè réng h¬n nhiÒu. VÝ dô, bÖnh Lë måm long mãng ®·
tõng lan trµn kh¾p ch©u ¢u, nh−ng nhê c¸c chiÕn dÞch phßng chèng ®èi víi c¨n bÖnh truyÒn
nhiÔm rÊt m¹nh nµy nªn ®· thanh to¸n ®−îc bÖnh ë phÇn lín lôc ®Þa nµy. T−¬ng tù, DÞch t¶
tr©u bß ®· tõng lµ bÖnh dÞch giÕt h¹i chñ yÕu tr©u bß phÇn lín kh¾p ch©u ¸, ch©u Phi vµ ch©u
¢u, nh−ng c¸c ch−¬ng tr×nh phßng chèng b»ng tiªm phßng vµ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh ®· hÇu
nh− ®¹t ®−îc kÕt qu¶ thanh to¸n bÖnh dÞch nµy. BiÕt ®−îc ®iÒu nµy rÊt quan träng, bëi v×
nh÷ng bÖnh ®ã vÉn tiÒm tµng kh¶ n¨ng t¸i ph¸t t¹i nh÷ng n−íc tr−íc ®©y ®· x¶y ra, nÕu thùc
hiÖn kh«ng ®óng d−íi bÊt cø h×nh thøc nµo c¸c qui ®Þnh ph¸p lý, vÝ dô viÖc kiÓm tra vËn
chuyÓn ®éng vËt theo luËt ®Þnh.
H×nh 6.1 BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm loµi nhai l¹i
116
- 117
- 118
- 119
- 120
- H×nh 6.2 BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm cña lîn
121
- H×nh 6.3 BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm cña ngùa
122
- H×nh 6.4 BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm cña lîn vµ loµi nhai l¹i
2.2 §éng vËt ch©n ®èt vµ bÖnh do ®éng vËt ch©n ®èt truyÒn
Ruåi g©y æ gißi
Kh«ng gièng nh− ruåi ®èt vµ g©y khã chÞu, mét sè loµi ruåi g©y æ dßi (xem Ch−¬ng 1 vµ c¸c
ch−¬ng sau) cã ®Þa d− bÖnh lý giíi h¹n, xem H×nh 6.5. Mét trong nh÷ng loµi ®Æc biÖt l−u ý lµ
loµi ruåi Mü Cochliomyia hominivorax, Êu trïng cña loµi ruåi nµy h×nh chiÕc ®inh vÝt, chui
s©u vµo tæ chøc cña vËt chñ, g©y ra nh÷ng tæn th−¬ng réng, mïi thèi. Loµi ruåi nµy t×nh cê
x©m nhËp vµo Libi nh−ng ®· thanh to¸n thµnh c«ng ë n−íc nµy n¨m 1991. §iÒu nµy lµ mét
c¶nh b¸o vÒ mèi nguy hiÓm cña ký sinh trïng lan ®Õn nh÷ng vïng míi.
BÖnh do ruåi truyÒn
C¸c bÖnh do ruåi truyÒn tr×nh bµy trong c¸c h×nh tõ 6.6 ®Õn 6.9. BÖnh do tuåi truyÒn quan
träng nhÊt ë ViÖt Nam lµ bÖnh Tiªn mao trïng (Trypanosomiasis) do Trypanosoma evansi.
123
- BÖnh xÈy ra ë phÇn lín vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi trªn thÕ giíi n¬i mµ c¸c loµi ruåi hót
m¸u phæ biÕn.
C¸c bÖnh do ve truyÒn
C¸c bÖnh do ve truyÒn ®−îc tr×nh bµy ë c¸c h×nh tõ 6.10 ®Õn 6.13. Kh¸c víi ruåi, ve cã ph©n
bè ®Þa lý t−¬ng ®èi h¹n ehÕ, ph©n bè nµy quyÕt ®Þnh sù xuÊt hiÖn c¸c bÖnh do chóng truyÒn.
Mét sè bÖnh chØ do ve truyÒn nªn ph©n bè cña nh÷ng bÖnh nµy còng chØ giíi h¹n trong ph¹m
vi ph©n bè c¸c vect¬ truyÒn bÖnh cña chóng, nh− bÖnh Babesia vµ bÖnh Theileria. Mét ngo¹i
lÖ ®¸ng chó ý lµ bÖnh Biªn trïng cña bß do Anaplasma marginale. BÖnh do Rickettsia nµy
®−îc truyÒn chñ yÕu do cïng c¸c gièng ve thuéc loµi Boophilus truyÒn Babesia bigemina vµ
Babesia bovis cho bß, v× vËy bÖnh Biªn trïng t×m thÊy ë cïng nh÷ng n¬i trong vïng nhiÖt ®íi
cã bÖnh do B.bigemina vµ B. bovis. (xem H×nh 6.10 vµ 6.12). Tuy nhiªn A.marginale còng
cã thÓ ®−îc truyÒn qua nhiÒu loµi ve kh¸c, c¸c loµi ruåi ®èt, qua kim tiªm, s¬-ranh vµ dông cô
dÝnh m¸u con bÖnh vv V× vËy ph©n bè cña A. marginale réng h¬n ph©n bè cña B. bovis vµ B.
bigemina.
H×nh 6.5 BÖnh do ruåi truyÒn.
124
- 125
- 126
- H×nh 6.6 BÖnh do ve truyÒn.
Anaplasma (Nhai l¹i)
127
- 128
- 129
Thêm tài liệu vào bộ sưu tập có sẵn:
Báo xấu
LAVA
ERROR:connection to 10.20.1.100:9315 failed (errno=111, msg=Connection refused)
ERROR:connection to 10.20.1.100:9315 failed (errno=111, msg=Connection refused)
Đang xử lý...
Thêm vào BST
Báo xấu
