Sổ tay bệnh động vật - Chương 6

Chia sẻ: Summer Flora | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:21

Thêm vào BST

Báo xấu

118
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

CHƯƠNG 6 ĐỊA DƯ BỆNH LÝ Những chương trước đã khái quát diễn biến của những bệnh khác nhau và làm thế nào để nhận ra chúng. Một khía cạnh rất quan trọng nữa của hiểu biết về bệnh là biết nơi chúng xẩy ra và tại sao. Một số bệnh phân bố toàn cầu, tìm thấy ở mọi nơi trên thế giới, trong khi một số khác lại có phân bố địa dư bệnh lý giới hạn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sổ tay bệnh động vật - Chương 6

CH¦¥NG 6 §ÞA D¦ BÖNH Lý Nh÷ng ch−¬ng tr−íc ®· kh¸i qu¸t diÔn biÕn cña nh÷ng bÖnh kh¸c nhau vµ lµm thÕ nµo ®Ó nhËn ra chóng. Mét khÝa c¹nh rÊt quan träng n÷a cña hiÓu biÕt vÒ bÖnh lµ biÕt n¬i chóng xÈy ra vµ t¹i sao. Mét sè bÖnh ph©n bè toµn cÇu, t×m thÊy ë mäi n¬i trªn thÕ giíi, trong khi mét sè kh¸c l¹i cã ph©n bè ®Þa d− bÖnh lý giíi h¹n. §iÒu ®ã do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, mét sè do c¸c yÕu tè tù nhiªn, mét sè do can thiÖp cña con ng−êi. HiÓu biÕt ®Þa d− bÖnh lý rÊt h÷u Ých cho chÈn ®o¸n. Ch−¬ng nµy kh¸i qu¸t ®Þa d− bÖnh lý cña nh÷ng bÖnh xÈy ra ë ViÖt Nam, Nam ¸ vµ §«ng Nam ¸. B¶ng 6.1 liÖt kª c¸c bÖnh ph©n bè toµn cÇu, t×m thÊy ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi kÓ c¶ ViÖt Nam, cßn hµng lo¹t c¸c b¶n ®å kh¸c minh ho¹ c¸c bÖnh cã ®Þa d− bÖnh lý giíi h¹n. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng nh÷ng b¶n ®å nµy lµ nh÷ng h−íng dÉn t−¬ng ®èi, kh«ng nªn coi lµ ph©n bè tuyÖt ®èi cña c¸c bÖnh kh¸c nhau. BÖnh lµ hiÖn t−îng ®éng, cã thÓ lan réng vµ thu hÑp sù ph©n bè do nh÷ng lý do kh¸c nhau, th−êng kh¸ nhanh. 1. BÖnh ph©n bè toµn cÇu 1.1. BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm NhiÒu bÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm quan träng kÓ c¶ nhiÔm trïng qua giao cÊu vµ nhiÔm trïng bÈm sinh thÊy ë c¸c vïng nhiÖt ®íi còng xÈy ra trªn kh¾p thÕ giíi. §ã lµ v× nh÷ng bÖnh nµy kh«ng ®ßi hái vect¬ truyÒn bÖnh ®Æc hiÖu vµ cã thÓ truyÒn tõ con vËt nµy sang con vËt kh¸c bÊt kÓ vÞ trÝ ®Þa lý. Kho¶ng mét nöa c¸c bÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm chó träng trong quyÓn s¸ch nµy lµ t×m thÊy ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi vµ ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 6.1. 110
B¶ng 6.1 BÖnh ph©n bè toµn cÇu ë gia sóc 6.1(a) BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm TÊt c¶ Bß Tr©u Cõu Dª Gµ Ngùa Chã BÖnh nhiÔm c¸c gia trïng do giao sóc cÊu vµ nhiÔm trïng bÈm sinh NhiÖt th¸n * S¶y thai truyÒn * nhiÔm CÇu trïng * BÖnh xo¾n khuÈn * Øa ch¶y ë gia sóc * míi ®Î D¹i * NÊm da * Trichophyton Salmonella * Lao * Viªm b· ®Ëu h¹ch * * l©m ba BÖnh do Chlamydia * Viªm da ®ãng v¶y * * * * §ãng dÊu lîn * * LoÐt kÏ mãng * * Gi¶ lao * * * LoÐt da qu¨n tai * * Viªm da môn mñ * * ®Æc biÖt ë cõu(Orf) Tô huyÕt trïng tr©u * * bß 111
Aujezsky * Viªm phæi do * Mycoplasma Cóm lîn * §Ëu lîn * Parvovirus * * Campylobacteria * * Viªm mòi-khÝ qu¶n * * * nhiÔm trïng ë bß Viªm bäc mñ ©m * * * hé, ©m ®¹o nhiÔm trïng BÖnh dÞch nhÇy * * Trïng roi ©m ®¹o * * BÖnh carª * Viªm gan nhiÔm * trïng Viªm vó * * * * Vì vai - Ph¹m yªn * Tô huyÕt trïng * Ngé ®éc thùc vËt C©y d−¬ng xØ * * Nitrat -nitrit * * xya-nua * * * * Cá secnecio * * Ngé ®éc ®éc tè nÊm Aflatoxin * * §éc tè cùa lóa m¹ch * (Ergotism) 112
Ngé ®éc thøc ¨n Toan huyÕt * * * * Kh« dÇu b«ng * Kh« thÇu dÇu * Ngé ®éc ho¸ chÊt dïng trong n«ng nghiÖp Arsenic * Clo h÷u c¬ * Ph«t-pho h÷u c¬ * Amitraz * C¸c bÖnh kh¸c Ch−íng h¬i d¹ cá * * * * C¶m nãng * Rèi lo¹n trao ®æi * * * * chÊt Dinh d−ìng thiÕu * hay mÊt c©n b»ng Ngé ®éc thÞt * 113
6.1(b) §éng vËt ch©n ®èt, bÖnh do ®éng vËt ch©n ®èt truyÒn, bÖnh giun s¸n. TÊt c¶ Bß Tr©u Lîn Dª Gµ Ngùa c¸c gia sóc §éng vËt ch©n ®èt Ruåi hót m¸u vµ g©y khã * chÞu Ruåi g©y æ dßi * RËn * ChÊy * GhÎ * BÖnh do ®éng vËt ch©n ®èt truyÒn Giun m¾t * * * * Viªm kÕt m¹c-gi¸c m¹c * * * * nhiÔm trïng BÖnh do Êu trïng giun * Habronema BÖnh giun h¹t d−íi da * * BÖnh giun s¸n Giun ®òa bª nghÐ * * Giun phæi * * * * Viªm d¹ dµy-ruét do kÝ sinh * * * * trïng NhiÔm giun s¸n nãi chung * * S¸n l¸ gan Dicrocoelium * * * * S¸n l¸ gan Fasciola * * * * S¸n l¸ d¹ cá * * * * BÖnh giun s¸n cã l©y sang ng−êi Êu s¸n chã (Echinococcus * 114
granulosus) S¸n d©y (Taenia solium) * S¸n d©y (Taenia saginata) * Giun bao (Trichinella * spiralis) 6.1(c) Nh÷ng bÖnh liªn quan tíi ch¨n nu«i vµ m«i tr−êng TÊt c¶ Bß Tr©u Lîn Dª Gµ Ngùa c¸c gia sóc BÖnh nhiÔm trïng NhiÔm ®éc huyÕt do * Clostridium 1.2. §éng vËt ch©n ®èt vµ bÖnh do ®éng vËt ch©n ®èt truyÒn. Ruåi HÇu hÕt c¸c loµi ruåi quan träng ®èi víi thó y ®Òu thÊy ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi. Chóng rÊt kh¸c nhau vÒ sè l−îng, ph©n bè, song nãi chung, ruåi ë miÒn khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi quan träng h¬n ë vïng khÝ hËu «n ®íi, v× vËy nh÷ng bÖnh do ruåi truyÒn còng quan träng h¬n ë vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, nh÷ng bÖnh nµy thÊy t−¬ng ®èi Ýt trªn thÕ giíi. VÝ dô, ruåi tr©u cã ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi nh−ng chØ ë vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, sè l−îng ruåi tr©u míi cã ®ñ vÒ truyÒn Trypanosoma evansi, mét ký sinh trïng m¸u quan träng cña gia sóc. RËn, bä chÐt vµ ghÎ §©y thËt sù lµ nh÷ng ký sinh trïng ngoµi da cã tÝnh toµn cÇu, sù tån t¹i cña chóng th−êng liªn quan tíi c¸c yÕu tè tiÒn ®Ò nh− vÖ sinh kÐm vµ ch¨n nu«i qu¸ ®«ng. 1.3. BÖnh giun s¸n HÇu hÕt c¸c bÖnh giun s¸n quan träng cña gia sóc ®Òu thÊy ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi mÆc dï chóng chÞu ¶nh h−ëng lín bëi c¸c yÕu tè nh− khÝ hËu vµ møc th©m canh trong ch¨n th¶. 1.4. C¸c bÖnh liªn quan tíi c¸c yÕu tè m«i tr−êng vµ ch¨n nu«i. HÇu hÕt c¸c bÖnh liªn quan tíi c¸c yÕu tè m«i tr−êng vµ ch¨n nu«i x¶y ra kh¾p thÕ giíi. Ngo¹i lÖ chñ yÕu lµ ngé ®éc do thùc vËt, nhiÒu lo¹i trong sè thùc vËt ®ã cã ph©n bèvÒ ®Þa lý rÊt chÆt chÏ. 115
2. Nh÷ng bÖnh cã sù ph©n bè giíi h¹n vÒ ®Þa lý Nh÷ng bÖnh nµy ®−îc nªu trong c¸c b¶n ®å tõ H×nh 6.1 tíi 6.7 2.1. BÖnh nhiÔm trïng vµ bÖnh truyÒn nhiÔm Nh− ®· nªu ë trªn, nhiÒu bÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm thÊy ë vïng nhiÖt ®íi cã ph©n bè toµn cÇu. Nh÷ng bÖnh nªu lªn ë H×nh 6.1 ®Õn 6.4 cã ®Þa d− bÖnh lý giíi h¹n nh−ng mét sè bÖnh trong ®ã tr−íc ®©y ®· tõng ph©n bè réng h¬n nhiÒu. VÝ dô, bÖnh Lë måm long mãng ®· tõng lan trµn kh¾p ch©u ¢u, nh−ng nhê c¸c chiÕn dÞch phßng chèng ®èi víi c¨n bÖnh truyÒn nhiÔm rÊt m¹nh nµy nªn ®· thanh to¸n ®−îc bÖnh ë phÇn lín lôc ®Þa nµy. T−¬ng tù, DÞch t¶ tr©u bß ®· tõng lµ bÖnh dÞch giÕt h¹i chñ yÕu tr©u bß phÇn lín kh¾p ch©u ¸, ch©u Phi vµ ch©u ¢u, nh−ng c¸c ch−¬ng tr×nh phßng chèng b»ng tiªm phßng vµ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh ®· hÇu nh− ®¹t ®−îc kÕt qu¶ thanh to¸n bÖnh dÞch nµy. BiÕt ®−îc ®iÒu nµy rÊt quan träng, bëi v× nh÷ng bÖnh ®ã vÉn tiÒm tµng kh¶ n¨ng t¸i ph¸t t¹i nh÷ng n−íc tr−íc ®©y ®· x¶y ra, nÕu thùc hiÖn kh«ng ®óng d−íi bÊt cø h×nh thøc nµo c¸c qui ®Þnh ph¸p lý, vÝ dô viÖc kiÓm tra vËn chuyÓn ®éng vËt theo luËt ®Þnh. H×nh 6.1 BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm loµi nhai l¹i 116
117
118
119
120
H×nh 6.2 BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm cña lîn 121
H×nh 6.3 BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm cña ngùa 122
H×nh 6.4 BÖnh nhiÔm trïng vµ truyÒn nhiÔm cña lîn vµ loµi nhai l¹i 2.2 §éng vËt ch©n ®èt vµ bÖnh do ®éng vËt ch©n ®èt truyÒn Ruåi g©y æ gißi Kh«ng gièng nh− ruåi ®èt vµ g©y khã chÞu, mét sè loµi ruåi g©y æ dßi (xem Ch−¬ng 1 vµ c¸c ch−¬ng sau) cã ®Þa d− bÖnh lý giíi h¹n, xem H×nh 6.5. Mét trong nh÷ng loµi ®Æc biÖt l−u ý lµ loµi ruåi Mü Cochliomyia hominivorax, Êu trïng cña loµi ruåi nµy h×nh chiÕc ®inh vÝt, chui s©u vµo tæ chøc cña vËt chñ, g©y ra nh÷ng tæn th−¬ng réng, mïi thèi. Loµi ruåi nµy t×nh cê x©m nhËp vµo Libi nh−ng ®· thanh to¸n thµnh c«ng ë n−íc nµy n¨m 1991. §iÒu nµy lµ mét c¶nh b¸o vÒ mèi nguy hiÓm cña ký sinh trïng lan ®Õn nh÷ng vïng míi. BÖnh do ruåi truyÒn C¸c bÖnh do ruåi truyÒn tr×nh bµy trong c¸c h×nh tõ 6.6 ®Õn 6.9. BÖnh do tuåi truyÒn quan träng nhÊt ë ViÖt Nam lµ bÖnh Tiªn mao trïng (Trypanosomiasis) do Trypanosoma evansi. 123
BÖnh xÈy ra ë phÇn lín vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi trªn thÕ giíi n¬i mµ c¸c loµi ruåi hót m¸u phæ biÕn. C¸c bÖnh do ve truyÒn C¸c bÖnh do ve truyÒn ®−îc tr×nh bµy ë c¸c h×nh tõ 6.10 ®Õn 6.13. Kh¸c víi ruåi, ve cã ph©n bè ®Þa lý t−¬ng ®èi h¹n ehÕ, ph©n bè nµy quyÕt ®Þnh sù xuÊt hiÖn c¸c bÖnh do chóng truyÒn. Mét sè bÖnh chØ do ve truyÒn nªn ph©n bè cña nh÷ng bÖnh nµy còng chØ giíi h¹n trong ph¹m vi ph©n bè c¸c vect¬ truyÒn bÖnh cña chóng, nh− bÖnh Babesia vµ bÖnh Theileria. Mét ngo¹i lÖ ®¸ng chó ý lµ bÖnh Biªn trïng cña bß do Anaplasma marginale. BÖnh do Rickettsia nµy ®−îc truyÒn chñ yÕu do cïng c¸c gièng ve thuéc loµi Boophilus truyÒn Babesia bigemina vµ Babesia bovis cho bß, v× vËy bÖnh Biªn trïng t×m thÊy ë cïng nh÷ng n¬i trong vïng nhiÖt ®íi cã bÖnh do B.bigemina vµ B. bovis. (xem H×nh 6.10 vµ 6.12). Tuy nhiªn A.marginale còng cã thÓ ®−îc truyÒn qua nhiÒu loµi ve kh¸c, c¸c loµi ruåi ®èt, qua kim tiªm, s¬-ranh vµ dông cô dÝnh m¸u con bÖnh vv V× vËy ph©n bè cña A. marginale réng h¬n ph©n bè cña B. bovis vµ B. bigemina. H×nh 6.5 BÖnh do ruåi truyÒn. 124
125
126
H×nh 6.6 BÖnh do ve truyÒn. Anaplasma (Nhai l¹i) 127
128
129