Sổ tay bệnh động vật - Chương 9

Chia sẻ: Summer Flora | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:63

Thêm vào BST

Báo xấu

136
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

CHƯƠNG 9 BỆNH NHIỄM TRÙNG VÀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM 1. Trâu bò 1.1 Viêm hệ lâm ba ở bò (Bovine farcy) Tên khác Nocardiosis, bệnh Xạ khuẩn nhiệt đới (Tropical actinomycosis) Định nghĩa Bệnh nhiễm trùng các tổ chức dƯới da ở bò do vi khuẩn có liên quan tới vi khuẩn gây bệnh lao bò là Nocardia farcinica và Mycobacterium farcinogenes.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sổ tay bệnh động vật - Chương 9

CH¦¥NG 9 BÖNH NHIÔM TRïNG Vµ BÖNH TRUYÒN NHIÔM 1. Tr©u bß 1.1 Viªm hÖ l©m ba ë bß (Bovine farcy) Tªn kh¸c Nocardiosis, bÖnh X¹ khuÈn nhiÖt ®íi (Tropical actinomycosis) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm trïng c¸c tæ chøc d−íi da ë bß do vi khuÈn cã liªn quan tíi vi khuÈn g©y bÖnh lao bß lµ Nocardia farcinica vµ Mycobacterium farcinogenes. Ph©n bè Vïng nhiÖt ®íi TriÖu chøng l©m sµng C¸c u nhá vµ b−íu ph¸t triÓn ë d−íi da vïng cæ, vai vµ ch©n (H×nh 9.1). C¸c u b−íu nµy ph¸t triÓn chËm vµ l©y lan theo h¹ch lympho, mÆc dï cã thÓ lan kh¸ réng vµ liªn kÕt thµnh bÖnh tÝch cã ®−êng kÝnh 10cm nh−ng kh«ng ®au vµ hiÕm khi ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ chung cña bß m¾c bÖnh. C¸c bÖnh tÝch nµy dai d¼ng hµng n¨m vµ cã thÓ vì ch¶y mñ. H×nh 9.1 BÖnh Viªm hÖ l©m ba ë bß: tæn th−¬ng u ë vai con vËt. Trong mét sè rÊt Ýt tr−êng hîp, bÖnh lan vµo c¸c c¬ quan néi t¹ng g©y mét bÖnh gièng nh− lao. C¸ch l©y lan. BÖnh cã thÓ x¶y ra do nhiÔm trïng vÕt th−¬ng ngoµi da. Vi khuÈn nµy cã thÓ ë trong ®Êt nh−ng tiÕp xóc víi bß m¾c bÖnh lµ nguån l©y nhiÔm bÖnh chñ yÕu 157
§iÒu trÞ. §iÒu trÞ phÇn lín kh«ng cã kÕt qu¶ vµ Ýt khi tiÕn hµnh. PhÉu thuËt lo¹i bá c¸c u khi cßn t−¬ng ®èi nhá cã thÓ ®¹t kÕt qu¶. Phßng chèng. NÕu bÖnh ë møc ®é kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc, ph¶i ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p vÖ sinh triÖt ®Ó ®Ó gi¶m tèi ®a l©y lan. Ph¶i c¸ch ly nh÷ng con cã triÖu chøng l©m sµng. CÇn ph¶i chó ý tr¸nh g©y trÇy x−íc da ë n¬i cã thÓ cã, vÝ dô do ¸ch cµy kÐo kh«ng võa. VÕt th−¬ng vµ trÇy x−íc da ph¶i röa s¹ch vµ ®iÒu trÞ ngay b»ng thuèc s¸t trïng hay kh¸ng sinh thÝch hîp. Chuång tr¹i vµ dông cô ph¶i gi÷ s¹ch sÏ vµ th−êng xuyªn thay chÊt ®én chuång. NhËn xÐt BÖnh Viªm hÖ l©m ba ë bß th−êng chØ lµm bß tr«ng xÊu xÝ chø kh«ng ph¶i lµ mét bÖnh chÝnh, nh−ng cã thÓ g©y phøc t¹p cho viÖc phßng chèng bÖnh .lao bß do gia sóc m¾c bÖnh cã thÓ còng ph¶n øng d−¬ng tÝnh khi kiÓm tra da dß lao. 1.2 BÖnh bß ®iªn (Mad cow disease) Tªn kh¸c Viªm n·o thÓ xèp ë bß (Bovine spongiform encephalopathy - BSE) §Þnh nghÜa BÖnh bß ®iªn lµ bÖnh ë n·o vµ tuû sèng bß tr−ëng thµnh. Nguyªn nh©n chÝnh x¸c vÉn ch−a ®−îc x¸c ®Þnh nh−ng ng−êi ta tin lµ t¸c nh©n lµ prion, mét protein (PrP) gièng nh− vi-rót nh−ng kh«ng cã chÊt liÖu di truyÒn. BÖnh bß ®iªn t−¬ng tù víi bÖnh Ngøa g·i ë cõu (Scraprie) nªn cã gi¶ thuyÕt cho r»ng t¸c nh©n PrP xuÊt xø tõ thøc ¨n cña bß cã chøa c¸c tæ chøc cña cõu m¾c bÖnh Scraprie. Ph©n bè BÖnh bß ®iªn b¾t nguån tõ n−íc Anh vµo nh÷ng n¨m 80 khi cã mét dÞch kÐo dµi sang nh÷ng n¨m 90 víi trªn 100.000 ca m¾c bÖnh trong kho¶ng 30.000 ®µn bß. HÇu hÕt c¸c ca bÖnh lµ ë gièng bß s÷a Holstein/ Friesian. Mét sè Ýt tr−êng hîp kh¸c ®−îc ghi l¹i ë mét sè n−íc ch©u ¢u kh¸c vµ mét sè tr−êng hîp x¶y ra bß nhËp khÈu tõ Anh sang ¤-man, Ca-na-®a vµ quÇn ®¶o Man-vi-nat. TriÖu chøng l©m sµng BÖnh bß ®iªn cã thêi gian ñ bÖnh dµi, th−êng lµ vµi n¨m vµ hÇu hÕt ca bÖnh thÊy ë bß trªn 4 n¨m tuæi. TriÖu chøng l©m sµng mét khi ®· xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn vµ chÕt lµ kh«ng tr¸nh khái sau vµi tuÇn hay vµi th¸ng. TriÖu chøng l©m sµng kh¸c nhau nh−ng thuéc 3 lo¹i: • Thay ®æi vÒ hµnh vi. Bß m¾c bÖnh trë nªn sî sÖt vµ trë thµnh ®iªn lo¹n khi d¾t qua cöa hay qua cæng. • T− thÕ vµ d¸ng ®i kh«ng b×nh th−êng. Bß ®i l¾c l− ch©n sau, ch©n nhÊc cao, run rÈy, rò xuèng vµ n»m liÖt. • T¨ng nh¹y c¶m. Bß m¾c bÖnh rÊt nh¹y c¶m víi tiÕng ®éng hay bÞ sê mã. TÊt c¶ triÖu chøng trªn cã thÓ xuÊt hiÖn. Bß m¾c bÖnh sót c©n, n»m liÖt, h«n mª vµ kh«ng tr¸nh khái chÕt. C¸ch l©y lan MÆc dï vÉn ch−a x¸c ®Þnh hoµn toµn, bÖnh dÞch bß ®iªn ë Anh cã thÓ do kÕt hîp nhiÒu yÕu tè trong nh÷ng n¨m 80 dÉn tíi thay ®æi nu«i d−ìng bß. Nh÷ng yÕu tè tiÒn ®Ò ®èi víi bÖnh dÞch nµy ë Anh nh− sau: • Tr−íc nh÷ng n¨m 80, bét thÞt vµ bét x−¬ng lµm thøc ¨n cho bß ®−îc chÕ biÕn b»ng sù kÕt hîp nhiÖt ®é cao vµ chiÕt xuÊt b»ng dung m«i. Qu¸ tr×nh nµy ®−îc thay b»ng xö lý liªn tôc ë nhiÖt ®é thÊp h¬n kh«ng cã chiÕt xuÊt dung m«i vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80. • §µn cõu t¨ng cã thÓ dÉn tíi nhiÒu h¬n s¶n phÈm tõ cõu dïng lµm thøc ¨n cho bß. 158
Qu¸ tr×nh chÕ biÕn míi kh«ng tiªu diÖt ®−îc bÖnh Scrapie trong c¸c s¶n phÈm tõ cõu. §iÒu ®ã kÕt hîp víi t¨ng s¶n phÈm tõ cõu dïng lµm thøc ¨n cho bß cã thÓ dÉn tíi t¨ng ®¸ng kÓ t¸c nh©n g©y bÖnh Scrapie x©m nhËp d©y chuyÒn thøc ¨n cho bß. Tuy nhiªn, bÖnh bß ®iªn kh¸c víi bÖnh Scrapie, vµ nÕu ®©y lµ nh÷ng yÕu tè tiÒn ®Ò dÉn tíi bÖnh dÞch bß ®iªn th× t¸c nh©n g©y bÖnh Scrapie ch¾c lµ ®· thay ®æi, cã thÓ do mét sè d¹ng ®ét biÕn. Mét khi h×nh thµnh dÞch bß ®iªn, t¸c nh©n PrP cã thÓ ®· t¸i quay vßng trong ®µn bß do c¸c s¶n phÈm tõ bß còng ®−îc sö dông lµm bét thÞt vµ bét x−¬ng, do ®ã t¨ng thªm nguy c¬ nhiÔm bÖnh. Khi bÖnh h×nh thµnh, kh«ng cã nh÷ng ph−¬ng thøc truyÒn l©y kh¸c, mÆc dï kh¶ n¨ng truyÒn däc tõ bß mÑ sang bª còng ch−a b¸c bá ®−îc. Mét sè x¶y ra ngoµi n−íc Anh ®Òu b¾t nguån gèc tõ bß nhËp khÈu cña Anh hoÆc tõ bß nu«i b»ng s¶n phÈm thøc ¨n nhiÔm mÇm bÖnh. §iÒu trÞ Ch−a cã ®iÒu trÞ ®èi víi bÖnh bß ®iªn Phßng chèng Theo hiÓu biÕt hiÖn nay cña chóng ta vÒ bÖnh bß ®iªn, c¸ch phßng bÖnh duy nhÊt lµ ng¨n kh«ng nu«i bß b»ng c¸c s¶n phÈm ®éng vËt cã thÓ bÞ nhiÔm t¸c nh©n g©y bÖnh bß ®iªn hay bÖnh Scrapie. Nh− kÕt qu¶ ë n−íc Anh, nh÷ng quy ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc phèi hîp phô phÈm nguån gèc ®éng vËt vµo trong thøc ¨n gia sóc ®· thay ®æi vµ ngµy nay nu«i gia sóc b»ng mét sè s¶n phÈm ®éng vËt nhÊt ®Þnh lµ bÊt hîp ph¸p. Ph−¬ng ph¸p nµy tá ra cã hiÖu qu¶ vµ dÞch bß ®iªn ë Anh gÇn nh− ®· hÕt. Nh÷ng quy ®Þnh t−¬ng tù ®· xuÊt hiÑn ë c¸c n−íc kh¸c. NhËn xÐt DÞch bß ®iªn ë Anh ®· thu hót sù chó ý cña c¶ thÕ giíi, chñ yÕu do kh¶ n¨ng lµ mét biÕn d¹ng cña mét bÖnh t−¬ng tù ë ng−êi, bÖnh Creustzfeld Jacob Disease (CJD), cã thÓ do ng−êi m¾c bÖnh ¨n ph¶i thùc phÈm cã chøa s¶n phÈm thÞt bß nhiÔm bÖnh bß ®iªn. ë ViÖt Nam cã rÊt Ýt cõu vµ ch−a biÕt vÒ bÖnh Scrapie (mÆc dï cã thÓ cã vµ ch−a ®−îc chÈn ®o¸n), nªn rÊt kh«ng thÓ x¶y ra nh÷ng æ dÞch t−¬ng tù ë ViÖt Nam. Nguy c¬ duy nhÊt ®èi víi ViÖt Nam lµ tõ viÖc nhËp khÈu thùc phÈm cã nguån gèc ®éng vËt cã thÓ bÞ nhiÔm bÖnh Scrapie hay bÖnh bß ®iªn. 1.3 BÖnh viªm phæi - mµng phæi truyÒn nhiÔm ë bß (Contagious Bovine Pleuropneumonia - CBPP) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm trïng ë phæi do Mycoplasma mycoides sulsp mycoides ë bß vµ ®«i khi ë tr©u Ph©n bè BÖnh viªm phæi - mµng phæi ë bß lµ bÖnh dÞch ®Þa ph−¬ng hÇu kh¾p vïng b¸n sa m¹c nam Sahara, ®Æc biÖt lµ trong mét vµnh ®ai réng ch¹y tõ T©y Phi ®Õn Somali. BÖnh cßn x¶y ra ë Ên §é, Trung Quèc, §«ng Nam ¸, Nam ¢u vµ §«ng ¢u vµ æ dÞch r¶i r¸c x¶y ra ë nh÷ng n¬i kh¸c ë ch©u Phi, ch©u ¢u, vµ ch©u ¸. BÖnh ®· ®−îc thanh to¸n ë Mü, óc vµ Nam Phi. TriÖu chøng l©m sµng Gia sóc m¾c bÖnh cã sèt, thë gÊp vµ biÓu hiÖn ñ rò nãi chung. Ho nÆng dÇn lªn, thë khã t¨ng dÇn vµ ®au do phæi bÞ ¶nh h−ëng nhiÒu h¬n (H×nh 9.2). §Ó cè g¾ng lµm gi¶m ®au khi thë, bß èm ®øng v−¬n ®Çu vµ d¹ng hai khuûu ch©n ra vµ ®i l¹i miÔn c−ìng. Kho¶ng 1/2 gia sóc sÏ chÕt trong vßng vµi ngµy tíi vµi tuÇn kÓ tõ khi xuÊt hiÖn triÖu chøng l©m sµng. Trong sè gia sóc khái bÖnh, cã kho¶ng mét nöa cã tõng phÇn phæi bÞ bÖnh dai d¼ng, nh÷ng phÇn phæi bÞ bÖnh nµy ng¨n c¸ch bëi nang x¬ ho¸. Nh÷ng con vËt nµy b×nh th−êng vÒ l©m sµng nh−ng lµ con mang trïng. ë thÓ nhÑ h¬n. con vËt chØ ho sau khi vËn ®éng, lµm viÖc. 159
H×nh 9.2 BÖnh viªm phæi - mµng phæi truyÒn nhiÔm ë bß: phæi m¾c bÖnh cã h×nh ®¸ hoa c−¬ng. C¸ch l©y lan Gia sóc nhiÔm bÖnh do hÝt ph¶i nh÷ng giät n−íc li ti tõ nh÷ng con cã triÖu chøng l©m sµng bµi xuÊt ra. V× vi sinh vËt g©y bÖnh chØ sèng ®−îc vµi giê ngoµi vËt chñ, nªn tiÕp xóc trùc tiÕp lµ ®iÒu then chèt ®Ó x¶y ra l©y lan. Giai ®o¹n ñ bÖnh thay ®æi tõ mét tuÇn tíi vµi th¸ng. Do ®ßi hái tiÕp xóc trùc tiÕp nªn bÖnh l©y lan nhanh h¬n khi bß tËp trung nh− nhèt trong chuång, khi vËn chuyÓn, ë chî v.v... Nh÷ng con mang trïng b×nh th−êng vÒ l©m sµng lµ mét nguån bÖnh quan träng. MÆc dï b×nh th−êng vÒ mÆt l©m sµng, nh−ng khi cã t¸c ®éng stress, líp vá bao quanh c¸c phÇn phæi m¾c bÖnh cã thÓ vì ra lµm cho vËt mang trïng trë thµnh con bÖnh nhiÔm trïng tÝch cùc vÒ mÆt l©m sµng. Nh− vËy con mang trïng lµ nguyªn nh©n chÝnh lµm cho bÖnh tiÕp diÔn trong ®µn. Phßng chèng ViÖc ®iÒu trÞ Ýt khi ®−îc chÊp nhËn, v× nã cã thÓ chuyÓn con èm trªn l©m sµng thµnh con mang trïng b×nh th−êng vÒ l©m sµng, nªn th−êng nhÊn m¹nh mÆt phßng bÖnh vµ thanh to¸n bÖnh. Tuy nhiªn, ë vïng cã dÞch ®Þa ph−¬ng, viÖc ®iÒu trÞ con èm trªn l©m sµng cã thÓ lµ lùa chän duy nhÊt. Sulphadimidine vµ Tylosin lµ nh÷ng thuèc ®−îc chän dïng, trong ®ã Tylosin cã hiÖu qña h¬n vµ ph¶i tiªm b¾p 12 giê mét lÇn trong 3 ngµy. Phßng chèng §· ph¸t triÓn mét sèlo¹i v¾c-xin nh−ng chØ cã v¾c-xin dùa trªn myeoplasma sèng lµ tá ra cã hiÖu qu¶. §iÒu nµy ®· g©y ra nhiÒu khã kh¨n v× c¸c chñng mycoplasma yÕu ®Ó sö dông an toµn cã khuynh h−íng kÝch thÝch miÔn dÞch kÐm, trong khi chñng mycoplasma sinh miÔn dÞch cao cã thÓ g©y ra nh÷ng ph¶n øng nghiªm träng vµ ph¶i tiªm theo c¸ch l¹ th−êng, th−êng ë mám ®u«i. Tuy nhiªn, kh«ng v¾c-xin nµo t¹o ®−îc miÔn dÞch kÐo dµi, nªn ph¶i tiªm phßng nh¾c l¹i hµng n¨m. ChiÕn dÞch tiªm phßng ph¶i kÕt hîp víi c¸c biÖn ph¸p kh¸c. Lý t−ëng nhÊt lµ giÕt mæ con èm l©m sµng vµ con mang trïng ph¸t hiÖn qua xÐt nghiÖm m¸u, nh−ng ®©y lµ ®iÒu Ýt khi cã tÝnh kh¶ thi nªn ph¶i tiÕn hµnh tõng b−íc ®Ó gi¶m tèi ®a l©y lan. Bß ®−a vµo nh÷ng khu vùc míi ph¶i ®−îc kiÓm dÞch vµ kiÓm tra ph¸t hiÖn nh÷ng con m¾c bÖnh, kÓ c¶ con mang trïng ®Ó lo¹i ra. 160
NÕu bÖnh viªm phæi - mµng phæi ë bß lan tíi mét vïng hay mét n−íc míi ph¶i cè g¾ng b»ng mäi c¸ch dËp t¾t æ dÞch b»ng c¸ch giÕt mæ tÊt c¶ nh÷ng ®éng vËt bÞ ¶nh h−ëng vµ nh÷ng ®éng vËt tiÕp xóc víi mÇm bÖnh. NhËn xÐt Do b¶n chÊt ©m Ø vµ tû lÖ chÕt cao cña bÖnh, nªn bÖnh viªm phæi - mµng phæi ë bß lµ mét trong nh÷ng bÖnh nghiªm träng nhÊt ë bß vïng nhiÖt ®íi, cã thÓ g©y tæn thÊt lín vÒ kinh tÕ nÕu ®Ó cho bÖnh l©y lan kh«ng kiÓm so¸t ®−îc. Nh÷ng tr−êng hîp nghi ngê ph¶i lu«n ®−îc b¸o c¸o vÒ c¬ quan thó y. ë nhiÒu n−íc viÖc tiªm phßng ®−îc miÔn phÝ cho c¸c chñ vËt nu«i, khuyÕn khÝch hä hîp t¸c víi mäi chiÕn dÞch tiªm phßng quèc gia. 1.4 BÖnh Tô huyÕt trïng tr©u bß (Haemorrhagic septicaemia - HS) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm khuÈn cÊp tÝnh ë tr©u vµ bß do vi khuÈn Pasteurella multocida g©y nªn. Ph©n bè BÖnh Tô huyÕt trïng tr©u bß l©y lan réng ë Nam vµ §«ng Nam ¸ nh−ng x¶y ra r¶i r¸c ë Trung §«ng, ch©u Phi vµ nam ch©u ¢u TriÖu chøng l©m sµng Con vËt m¾c bÖnh th−êng chÕt nhanh trong hai ngµy tõ khi xuÊt hiÖn l©m sµng nh− lê ®ê, sèt cao vµ ng¹i ®i l¹i, tiÕp theo lµ ch¶y d·i vµ ch¶y n−íc mòi nhiÒu. Phï ë vïng cæ cã thÓ lan xuèng yÕm vµ lªn quanh ®Çu. Thë khã lµ mét ®Æc ®iÓm phæ biÕn. Ýt con vËt èm khái bÖnh. C¸ch l©y lan ë vïng cã dÞch, kho¶ng 2% tr©u bß khoÎ mang trïng vµ th¶i qua mòi mét l−îng nhá vi khuÈn, chóng cã thÓ sèng vµi ngµy ë bªn ngoµi con vËt. Tr©u vµ bß lµ nh÷ng ®éng vËt mÉn c¶m nhÊt khi bÞ stress nh− nu«i d−ìng kÐm hay lµm viÖc nÆng nhäc. ë vïng §«ng Nam ¸, c¸c æ dÞch Tô huyÕt trïng tr©u bß nhiÒu nhÊt vµo cuèi mïa kh« vµ ®Çu mïa m−a, khi gia sóc cµy kÐo gÇy yÕu nhÊt vµ ph¶i lµm viÖc nhiÒu h¬n. Mét sè Ýt con mang trïng khoÎ m¹nh truyÒn bÖnh cho ®éng vËt mÉn c¶m qua tiÕp xóc trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp do m«i tr−êng nhiÔm mÇm bÖnh. Gia sóc èm th¶i mét l−îng lín vi khuÈn vµo n−íc mòi, n−íc bät, ph©n nªn bÖnh lan nhanh sang gia sóc kh¸c. Trong æ dÞch cã tíi 50% gia sóc tiÕp xóc cã thÓ bÞ m¾c bÖnh. §iÒu trÞ §iÒu trÞ b»ng Oxytetracycline hay Sulfadimidine cã thÓ cã kÕt qua nÕu ch÷a kÞp thêi. Tuy nhiªn hiÕm khi ®¹t kÕt qua do bÖnh ph¸t triÓn nhanh. Phßng chèng N¬i bÖnh Tô huyÕt trïng tr©u bß lµ dÞch ®Þa ph−¬ng, tr©u vµ bß ph¶i tiªm phßng hµng n¨m kho¶ng mét th¸ng tr−íc giai ®o¹n cã nguy c¬ cao, vÝ dô ë §«ng Nam ¸ tr−íc khi cã giã mïa. Khi dÞch xay ra, tÊt c¶ tr©u bß ph¶i ®−îc tiªm phßng, ®iÒu ®ã gi¶m bít ®−îc tæn thÊt, mÆc dï kh«ng ph¶i sÏ cøu ®−îc tÊt c¶ tr©u bß v× ph¶i mÊt hai tuÇn sau khi tiªm phßng, miÔn dÞch míi ph¸t triÓn. NhËn xÐt Tô huyÕt trïng tr©u bß lµ nguyªn nh©n chñ yÕu g©y chÕt ë nhiÒu vïng nhiÖt ®íi ch©u ¸ vµ ch©u Phi. V× vËy nÕu nghi ngê, ph¶i b»ng mäi nç lùc x¸c ®Þnh bÖnh ®Ó tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp. MÉu m¸u cña tr©u bß èm hay tampon lÊy m¸u tim cña con vËt chÕt gÇn ®©y ph¶i göi cµng nhanh cµng tèt tíi phßng xÐt nghiÖm ®Ó xÐt nghiÖm chÈn ®o¸n, tèt nhÊt lµ trong n−íc ®¸. ë vïng cã dÞch Tô huyÕt trïng tr©u bß, bÊt cø bÖnh nµo cÊp tÝnh g©y chÕt tr©u bß th−êng cho lµ bÖnh Tô huyÕt trïng tr©u bß, ph¶i tr¸nh gi¶ thiÕt nµy v× mét sè bÖnh quan träng kh¸c cã thÓ ®Òu cã triÖu chøng t−¬ng tù, ®iÓn h×nh lµ bÖnh nhiÖt th¸n vµ ung khÝ th¸n. 161
1.5 BÖnh loÐt da qu¨n tai (Malignant catarrhal fever) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm trïng ë bß, tr©u vµ h−¬u nu«i trong tr¹i do mét trong hai virót, mét c− tró trªn s¬n d−¬ng ch©u Phi, mét c− tró ë cõu. Ph©n bè BÖnh liªn quan tíi s¬n d−¬ng ch©u Phi chØ giíi h¹n ë ch©u Phi, bÖnh liªn quan ®Õn cõu ph©n bè kh¾p thÕ giíi. TriÖu chøng l©m sµng TriÖu chøng ®Çu tiªn lµ ®á lîi vµ bªn trong lç mòi, nhanh chãng ph¸t triÓn bµo mßn niªm m¹c t¹o thµnh sîi dÞch nhÇy vµ mñ mïi thèi ch¶y ra tõ lç mòi ch¶y nhiÒu n−íc d·i. Còng cã ch¶y n−íc m¾t. Con vËt m¾c bÖnh nhanh chãng bÞ sèt cao, rÊt ñ rò vµ bá ¨n. H¹ch lympho ë ®Çu vµ cæ t¨ng sinh râ rÖt. Mâm tr©u bß trë nªn ®ãng bê dµy do líp dÞch bµi tiÕt b¸m phñ lªn trªn vµ lç mòi bÞ t¾c nghÏn g©y nªn thë khã. Gia sóc m¾c bÖnh sî ¸nh s¸ng vµ chíp m¾t nhiÒu cuèi cïng m¾t trë nªn ®ôc. BÖnh do vi-rót liªn quan tíi cõu th−êng g©y Øa ch¶y ra m¸u vµ viªm ë c¸c tæ chøc mÒm mÒm d−íi mãng lµm ch©n nãng vµ ®au. KÕt qu¶ th−êng lµ chÕt. Toµn bé qu¸ tr×nh bÖnh th−êng d−íi mét tuÇn, mÆc dï mét sè con kÐo dµi tíi hai tuÇn vµ rÊt Ýt khi dµi h¬n. ThÓ qu¸ cÊp tÝnh x¶y ra ë gia sóc sèt cao vµ thë khã, chÕt trong vßng 3 ngµy. C¸ch l©y lan Ph−¬ng thøc nhiÔm bÖnh do vi-rót liªn quan tíi cõu vÉn ch−a râ, nh−ng thÊy x¶y ra sau khi cõu ®Î. Tuy nhiªn, ®· x¶y ra nh÷ng æ dÞch ë bß tiÕp xóc víi cõu ngoµi thêi gian cõu ®Î. §iÒu trÞ §iÒu trÞ kh«ng cã kÕt qu¶ Phßng chèng Cho tíi nay ch−a cã v¾c-xin cã hiÖu qu¶. CÇn tr¸nh tiÕp xóc gi÷a ®éng vËt mÉn c¶m víi cõu, ®Æc biÖt vµo lóc cõu ®Î. Bß, tr©u nhµ vµ h−¬u m¾c bÖnh cã triÖu chøng l©m sµng lµ vËt chñ cïng ®−êng, mÇm bÖnh kh«ng thÓ l©y lan tiÕp ®−îc n÷a. NhËn xÐt BÖnh th−êng g©y chÕt, nh−ng may m¾n lµ c¸c tr−êng hîp l©m sµng th−êng cã khuynh h−íng x¶y ra r¶i r¸c vµ c¸c æ dÞch liªn quan tíi phÇn ®¸ng kÓ cña ®µn lµ ngo¹i lÖ, kh«ng thµnh nguyªn t¾c. C¸c æ dÞch nh− vËy th−êng x¶y ra khi bß vµ cõu nu«i nhèt víi nhau. 2. Dª Cõu 2.1 Viªm b· ®Ëu h¹ch lympho (Caseous lymphadenitis) §Þnh nghÜa Viªm b· ®Ëu h¹ch lympho lµ bÖnh nhiÔm trïng m¹n tÝnh ë dª cõu do vi khuÈn Corynebacterium pseudotuberculosis, ®«i khi gäi lµ C. ovis. BÖnh cßn ®−îc ghi nhËn x¶y ra r¶i r¸c ë hÇu hÕt c¸c loµi gia sóc kh¸c. Mét chñng cña vi khuÈn nãi trªn ë ngùa g©y chøng viªm loÐt m¹n tÝnh gäi lµ viªm loÐt m¹ch lympho (H×nh 9.3) Ph©n bè Kh¾p n¬i trªn thÕ giíi TriÖu chøng l©m sµng ¸p-xe ph¸t triÓn trong c¸c h¹ch lympho vµ c¬ quan néi t¹ng. §Æc biÖt liªn quan tíi c¸c h¹ch lympho n«ng ë d−íi da, vÝ dô vïng ®Çu, tr−íc vai (H×nh 9.4) vµ ch©n sau. H¹ch lympho m¾c bÖnh s−ng to, cã thÓ sê n¾n thÊy, vµ th−êng vì, ch¶y mñ xanh ®Æc. ¸p-xe trong c¬ quan néi t¹ng g©y ra c¸c triÖu chøng l©m sµng kh¸c nh− gÇy yÕu, viªm phæi, b¹i liÖt vµ gi¶m s¶n l−îng s÷a. C¸ch l©y lan DÞch ch¶y ra tõ h¹ch lympho vì lµm m«i tr−êng nhiÔm vi khuÈn g©y bÖnh. Chóng cã thÓ sèng sãt mét thêi gian dµi ngoµi vËt chñ, sau ®ã cã thÓ x©m nhËp qua c¸c vÕt 162
trÇy x−íc, vÕt th−¬ng ë da bÞ nhiÔm trïng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau nh− xÐn l«ng cõu, thiÕn ho¹n vµ dª hóc lÉn nhau. Dông cô ngo¹i khoa bÈn còng cã thÓ truyÒn bÖnh tõ con nµy sang con kh¸c. H×nh 9.3 Viªm loÐt h¹ch lympho: bÖnh tÝch ë vai H×nh 9.4 Viªm b· ®Ëu h¹ch lymph«: æ ¸p-xe ë h¹ch n«ng tr−íc vai 163
¸pxe b· ®Ëu ë h¹ch lympho cã thÓ lµm huû bá tÊt c¶ hay tõng phÇn th©n thÞt khi kh¸m thÞt t¹i lß mæ, ®iÒu nµy ®¸ng chó ý ë n¬i nu«i cõu th©m canh. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn nu«i qu¶ng canh, ®éng vËt m¾c bÖnh r¶i r¸c nªn bÖnh Ýt quan träng. §iÒu trÞ MÆc dï vi khuÈn mÉn c¶m víi nhiÒu lo¹i kh¸ng sinh, nh−ng mét khi ¸p-xe ®· h×nh thµnh, ®iÒu trÞ Ýt kÕt qu¶. Cã thÓ chÝch ¸p xe, tho¸t hÕt mñ vµ b«i c¸c thuèc s¸t trïng ngoµi da nh−ng Ýt khi coi lµ cÇn thiÕt v× b¶n chÊt kh«ng tiÕn triÓn cña bÖnh. Phßng chèng Kh«ng cã v¾c-xin phßng bÖnh vµ mÆc dï kh«ng cã thÓ phßng bÖnh ®−îc, nh−ng cã thÓ tiÕn hµnh mét sè b−íc h¹n chÕ bÖnh tíi møc tèi thiÓu. Ph¶i gi÷ g×n vÖ sinh chung s©n, chuång nu«i dª cõu ®Ó tr¸nh tÝch tô mÇm bÖnh trong m«i tr−êng. T−¬ng tù, ph¶i duy tr× tiªu chuÈn vÖ sinh cao khi xÐn l«ng vµ thiÕn ho¹n. Khi thùc hµnh, da ph¶i s¹ch, b«i thuèc mì s¸t trïng hay kh¸ng sinh vµo vÕt thiÕn. Kh«ng t¾m diÖt ve ghÎ chung gi÷a dª cõu m¾c bÖnh víi dª cõu khoÎ. NhËn xÐt NÕu nghi bÖnh Viªm b· ®Ëu h¹ch lympho, ph¶i göi t¨m-p«ng thÊm mñ ë ¸p xe tíi phßng xÐt nghiÖm thó y ®Ó chÈn ®o¸n. Mét khi ®· x¸c ®Þnh lµ bÖnh Viªm b· ®Ëu h¹ch lympho, ph¶i kiÓm tra vÖ sinh chung toµn ®µn xem cÇn c¶i tiÕn g× theo nh÷ng ®iÓm nªu trªn. 2.2 DÞch sÈy thai ®Þa ph−¬ng ë cõu ®Î (Enzootic abortion of ewes – EAE) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm trïng do Chlamydia psittaci ë cõu g©y sÈy thai. Phô n÷ mang thai cã nguy c¬ m¾c bÖnh. Ph©n bè DÞch sÈy thai ®Þa ph−¬ng ë cõu ®Î ®−îc nhËn biÕt râ ë ch©u ¢u, nh−ng bÖnh lan réng h¬n nhiÒu nªn ph¶i coi lµ nguyªn nh©n tiÒm tµng g©y sÈy thai ë bÊt k× ®©u nu«i cõu th©m canh. TriÖu chøng l©m sµng BÖnh g©y viªm nhau thai (viªm mµng bµo thai hay nhau thai) dÉn tíi sÈy thai muén, thai chÕt l−u hay ®Î ra cõu non yÕu th−êng chÕt. Cõu non sÈy th−êng cßn míi vµ h×nh thµnh ®Çy ®ñ. Tuy nhiªn, nhau thai dÇy lªn tr«ng nh− nh− da thuéc. Ngoµi ra, kh«ng cã triÖu chøng nµo kh¸c vµ cõu mÑ vÉn b×nh th−êng vÒ l©m sµng mÆc dï cã ch¶y dÞch ra tõ ©m hé kÐo dµi tíi mét th¸ng sau khi sÈy thai. C¸ch l©y lan Nguån bÖnh chñ yÕu lµ c¸c s¶n phÈm cña sÈy thai, tøc lµ thai sÈy, thai chÕt l−u, nhau thai. Cõu mÑ khái bÖnh cã søc ®Ò kh¸ng vµ ®Î b×nh th−êng ë nh÷ng lÇn chöa kÕ tiÕp theo, nh−ng cõu mÑ lµ vËt mang trïng vµ cã thÓ truyÒn bÖnh. Cõu c¸i mÉn c¶m ë mäi løa tuæi m¾c bÖnh do liÕm thai sÈy, thai chÕt l−u, nhau thai hay ¨n ph¶i chÊt ®· nhiÔm bÈn dÞch th¶i tõ ©m hé cõu c¸i sÈy thai. BÖnh tiÒm Èn cho tíi th¸ng thø t− cña lÇn chöa tiÕp theo, khi mÇm bÖnh x©m nhËp vµo nhau thai g©y nªn nh÷ng triÖu chøng nh− ®· m« t¶. Cõu c¸i m¾c bÖnh thêi k× ®Çu cã chöa cã thÓ sÈy thai lÇn chöa ®ã. Trong ch¨n nu«i th©m canh cã vô cõu ®Î tËp trung, bÖnh nhiÔm vµo ®µn tr−íc ®©y kh«ng cã bÖnh cã thÓ g©y ra mét vµi tr−êng hîp sÈy thai mµ kh«ng chó ý. Tuy nhiªn, s¶n phÈm cña sÈy thai nhiÔm mÇm bÖnh nÆng cã thÓ g©y nhiÔm hµng lo¹t cõu, g©y ra mét “c¬n b·o sÈy thai” ë vô ®Î sau. §iÒu trÞ Do sÈy thai x¶y ra kh«ng cã dÊu hiÖu b¸o tr−íc nªn kh«ng thÓ lµm g× ®èi víi cõu c¸i ®· sÈy. Phßng chèng Trong ch¨n nu«i cõu qu¶ng canh hay du canh, DÞch sÈy thai ®Þa ph−¬ng ë cõu ®Î kh«ng thÓ g©y khã kh¨n g×, nh−ng nh÷ng ®µn cõu nu«i th©m canh cã vô ®Î tËp trung ®Æc biÖt nguy hiÓm. §µn kh«ng cã bÖnh ph¶i nhèt l¹i vµ bÊt cø sè cÇn thiÕt thay thÕ nµo ph¶i lÊy tõ ®µn kh¸c biÕt ch¾c lµ kh«ng cã bÖnh. 164
Mét khi bÖnh ®· x©m nhËp vµo ®µn, sau c¬n b·o sÈy thai ®Çu tiªn, cã thÓ dù ®o¸n th−êng xuyªn sÈy thai kho¶ng 20% cõu chöa. Tuy nhiªn, cã thÓ gi¶m sÈy thai b»ng c¸c biÖn ph¸p sau: T¸ch riªng T¸ch riªng cõu c¸i sÈy thai tèi thiÓu mét th¸ng cho tíi khi ©m hé ngõng ch¶y dÞch. Tiªu huû thai sÈy, thai chÕt l−ô vµ nhau thai. §iÒu trÞ Tiªm oxytetracycline t¸c dông chËm cho cõu mÑ vµo s¸u tuÇn vµ ba tuÇn tr−íc thêi gian dù kiÕn ®Î. BiÖn ph¸p tèn kÐm nµy gi¶m ®−îc viªm nhau thai ë bÊt cø cõu mÑ m¾c bÖnh nµo nªn gi¶m ®−îc sè l−îng sÈy thai, nh−ng cã thÓ kh«ng chÊp nhËn ®−îc vÒ mÆt kinh tÕ. Tiªm phßng Tiªm phßng cõu c¸i mét vµi tuÇn tr−íc khi phèi gièng vµ tiªm phßng nh¾c l¹i trong vßng ba n¨m sau ®ã. Mét tû lÖ nhá cõu ®· m¾c bÖnh khi tiªm phßng cã thÓ vÉn sÈy thai nh−ng sè nµy lµ tèi thiÓu. NhËn xÐt DÞch sÈy thai ®Þa ph−¬ng ë cõu ®Î lµ bÖnh rÊt ch©u ¢u, nh−ng do kh«ng liªn quan ®Õn vect¬ truyÒn bÖnh nµo vµ bÖnh chØ x¶y ra ë cõu nªn kh«ng cã lý do g× t¹i sao bÖnh kh«ng x¶y ra ë bÊt cø n¬i nµo. Do ®ã rÊt mong muèn mäi ng−êi biÕt vÒ bÖnh, sù thùc ®· cã ghi nhËn bÖnh ë ch©u Phi vµ ch©u ¸. MÇm bÖnh Chlamydia psittaci ngoµi g©y ra DÞch sÈy thai ®Þa ph−¬ng ë cõu ®Î, cßn g©y ra mét sè bÖnh ë c¸c loµi gia sóc kh¸c nh− §¹i dÞch sÈy thai ë bß (Epizootic bovine arbortion), Viªm n·o tuû r¶i r¸c ë bß (Sporadic bovine encephalomyelitis), Viªm gi¸c m¹c ë cõu, tr©u bß vµ c¸c loµi gËm nhÊm nu«i thÝ nghiÖm (chuét lang, chuét b¹ch...), Viªm ®a khíp (Polyarthritis) ë cõu, bß, ngùa, Viªm ruét ë bß, thá, Viªm phæi ë mäi loµi gia só(, trõ lîn. TÊt c¶ c¸c bÖnh do Chlamydia psittaci ®Òu ®−îc gäi chung lµ bÖnh do Chlamydia (Chlamydiosis) 2.3 BÖnh mÊt s÷a truyÒn nhiÔm (Contagious agalactia - CA) §Þnh nghÜa BÖnh mÊt s÷a truyÒn nhiÔm lµ bÖnh nhiÔm trïng mycoplasma ë bÇu vó, m¾t, khíp x−¬ng vµ c¬ quan sinh dôc ®ùc cña dª cõu. Mycoplasma agalactiae ®−îc coi lµ t¸c nh©n g©y bÖnh chñ yÕu (nh−ng kh«ng ph¶i lµ duy nhÊt). Ph©n bè BÖnh mÊt s÷a truyÒn nhiÔm ph©n bè kh¾p thÕ giíi, nh−ng ®−îc nh×n nhËn lµ mét khã kh¨n ë B¾c Phi, c¸c n−íc vïng §Þa trung h¶i, tiÓu ¸ vµ Ê n §é. TriÖu chøng l©m sµng TriÖu chøng ®Çu tiªn lµ sèt vµ viªm vó ®ét ngét, viªm m¾t g©y ra ch¶y nhiÒu n−íc m¾t vµ viªm khíp. S÷a cña con vËt ®ang k× cho s÷a trë nªn vãn côc vµ cã mµu xanh h¬i vµng. C¸c khíp ch©n s−ng vµ nãng. Con chöa cã thÓ sÈy thai. Viªm phæi x¶y ra phæ biÕn ë gia sóc non. Dª mÉn c¶m h¬n dª cõu cõu non mÉn c¶m h¬n dª cõu tr−ëng thµnh. Trong æ dÞch, cã tíi 30% sè m¾c bÖnh cã thÓ chÕt. B×nh th−êng bÖnh kÐo dµi tíi vµi th¸ng, nh−ng còng cã x¶y ra cÊp tÝnh. C¸ch l©y lan Con èm cã triÖu chøng l©m sµng bµi xuÊt vi khuÈn Mycoplasma vµo s÷a vµ c¸c dÞch bµi tiÕt kh¸c. §éng vËt m¾c bÖnh do tiÕp xóc trùc tiÕp víi con èm cã triÖu chøng hay tiÕp xóc víi c¸c dÞch bµi tiÕt cña chóng ®· nhiÔm mÇm bÖnh, Mycoplasma cã thÓ sèng sãt ë m«i tr−êng tíi ba n¨m. Bó s÷a th−êng hay s÷a ®Çu nhiÔm mÇm bÖnh lµ nguån g©y bÖnh chñ yÕu ®èi víi ®éng vËt non, c¸c æ dÞch th−êng x¶y ra quanh lóc sinh ®Î khi gia sóc b¾t ®Çu tiÕt s÷a. Sau khi khái bÖnh, con vËt cã thÓ thµnh vËt mang trïng cã mycoplasma ë bÇu vó vµ nh÷ng n¬i kh¸c. Nh÷ng con vËt ®ã chÝnh lµ nguån truyÒn nhiÔm liªn tôc. §iÒu trÞ §iÒu trÞ con míi m¾c b»ng Tylosin cã thÓ lµm gi¶m ®−îc triÖu chøng l©m sµng cña bÖnh, nh−ng kh«ng lo¹i trõ hÕt mÇm bÖnh vµ ®éng vËt ®−îc ®iÒu trÞ cã thÓ vÉn cßn mang trïng. 165
Phßng chèng §· cã v¾c-xin vµ mÆc dï hiÖu lùc v¾c-xin rÊt kh¸c nhau, nh−ng ph¶i sö dông ë bÊt cø n¬i nµo cã bÖnh mÊt s÷a truyÒn nhiÔm. C¸c biÖn ph¸p vÖ sinh tiªu chuÈn ®èi víi bÖnh truyÒn nhiÔm rÊt quan träng, nh− c¸ch ly con cã triÖu chøng l©m sµng vµ tiªu ®éc chuång tr¹i bÞ nhiÔm mÇm bÖnh. Xö lý nhiÖt s÷a ®Çu cho gia sóc míi ®Î sÏ diÖt ®−îc vi khuÈn nh÷ng vÉn ®¶m b¶o truyÒn miÔn dÞch tõ mÑ sang con. Ph¶i kiÓm tra m¸u ®éng vËt míi ®−a vµo ®µn ®Ó ®¶m b¶o chóng kh«ng mang trïng. KiÓm tra m¸u x¸c ®Þnh ®éng vËt m¾c bÖnh trong ®µn ®Ó lo¹i bá hoÆc ®−a ®i giÕt mæ. NhËn xÐt BÖnh mÊt s÷a truyÒn nhiÔm cã thÓ khã chÈn ®o¸n b»ng triÖu chøng l©m sµng, nªn nÕu nghi cã bÖnh, ph¶i thùc hiÖn khuyÕn c¸o cña thó y chuyªn ngµnh vÒ xÐt nghiÖm chÈn ®o¸n mÉu s÷a vµ huyÕt thanh, vµ thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p phßng trÞ thÝch hîp. Khi mua ®éng vËt, ph¶i xÐt nghiÖm tr−íc ®Ó ®Ò phßng ®−a con mang trïng vµo ®µn. 2.4 BÖnh viªm phæi-mµng phæi truyÒn nhiÔm ë dª (Contagious caprine pleuropneumonia - CCPP) §Þnh nghÜa BÖnh viªm phæi-mµng phæi truyÒn nhiÔm ë dª lµ bÖnh nhiÔm trïng mycoplasma ë phæi cña dª. NhiÒu vi khuÈn mycoplasma kh¸c nhau cã thÓ cã liªn quan tíi bÖnh, c¨n bÖnh chÝnh x¸c cßn ch−a râ, nh−ng chñng Mycoplasma F38 tá ra lµ t¸c nh©n chÝnh. Ph©n bè HÇu hÕt toµn ch©u Phi trõ miÒn Nam, Trung ®«ng vµ Trung Quèc TriÖu chøng l©m sµng BÖnh cã ®Æc ®iÓm lµ viªm phæi vµ viªm líp mµng lãt thµnh lång ngùc (mµng phæi). Tr−êng hîp qu¸ cÊp tÝnh, gia sóc chÕt trong vßng ba ngµy cã rÊt Ýt triÖu chøng l©m sµng vµ biÓu hiÖn chÕt ®ét ngét lµ phæ biÕn. TriÖu chøng l©m sµng cña viªm phæi vµ mµng phæi râ rÖt ë c¸c tr−êng hîp cÊp tÝnh, gåm sèt, ch¶y n−íc mòi, thë khã, ho vµ gÇy sót. NhiÒu, 90% dª m¾c bÖnh cã thÓ chÕt, b×nh th−êng lµ 60%. Mét sè Ýt sèng sãt ph¸t triÓn bÖnh m¹n tÝnh cã ®Æc ®iÓm lµ ch¶y n−íc mòi dai d¼ng, ho vµ gÇy yÕu. C¸ch l©y lan BÖnh l©y lan qua tiÕp xóc trùc tiÕp gi÷a con cã triÖu chøng l©m sµng víi dª khoÎ m¹nh. §iÒu trÞ BÖnh viªm phæi-mµng phæi truyÒn nhiÔm ë dª cã thÓ ch÷a b»ng tiªm hay uèng Tylosin (viªn nÐn) Phßng chèng V¾c-xin dùa trªn chñng F38 ®· ®−îc sö dông cã kÕt qu¶ ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, cÇn ph¶i nghiªn cøu n÷a. Ph¶i t¸ch riªng ngay con èm cã triÖu chøng ®Ó ®iÒu trÞ hay giÕt mæ. Kh«ng ®−îc tËp trung ®«ng ®óc dª l¹i víi nhau, vÝ dô tr¸nh nhèt dª ban ®ªm trong ®iÒu kiÖn chËt hÑp. NhËn xÐt BÖnh viªm phæi-mµng phæi truyÒn nhiÔm ë dª lµ bÖnh nghiªm träng cña dª vµ do cã thÓ nhÇm lÉn lén víi nh÷ng bÖnh kh¸c còng g©y viªm phæi (nh− bÖnh tô huyÕt trïng, xem Ch−¬ng 14), nªn ph¶i b¸o c¸o nh÷ng tr−êng hîp nghi m¾c bÖnh cho c¸n bé thó y ®Ó thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p xö lý thÝch hîp. NÕu kh«ng cã c¸n bé thó y, ph¶i göi bÖnh phÈm phæi t−¬i cña con dª míi chÕt ®Õn phßng xÐt nghiÖm. Trong bÖnh viªm phæi-mµng phæi truyÒn nhiÔm ë dª, phÇn phæi m¾c bÖnh trë nªn ch¾c, nh×n bªn ngoµi x¸m. Dïng dao s¹ch, s¾c c¾t lÊy mét phÇn nhá phæi m¾c bÖnh c¹nh m« phæi b×nh th−êng, ®Ó trong lä thuû tinh kh« s¹ch vµ göi ®i kh«ng chËm trÔ trong n−íc ®¸ tíi phßng xÐt nghiÖm thó y. Ph¶i t¸ch riªng dª èm vµ ®iÒu trÞ b»ng Tylosin vµ Oxytetracycline trong khi chê kÕt qu¶ xÐt nghiÖm. 166
2.5 BÖnh thèi mãng (Footrot) §Þnh nghÜa BÖnh ë bµn ch©n cña dª, cõu do nhlÔm trïng hai lo¹i vi khuÈn lµ Fusobacterium necrophorum vµ Bacteroides nodosus. Ph©n bè Kh¾p n¬i trªn thÕ giíi TriÖu chøng l©m sµng BÖnh thèi mãng g©y nªn quÌ ë møc ®é kh¸c nhau tuú theo møc ®é nghiªm träng cña tæn th−¬ng vµ sè ch©n bÞ bÖnh. Tr−êng hîp xÊu nhÊt, ®Æc biÖt nÕu cã 2, 3, 4 ch©n m¾c bÖnh, cõu ng¹i ®i l¹i, cã khuynh h−íng n»m hay quú, gÆm cá trong t− thÕ quú. Tr−êng hîp nhÑ cã thÓ biÓu hiÖn h¬i kh¸c th−êng mét chót nh− quÌ nhÑ, cßn trong tr−êng hîp ®au h¬n, con vËt quÌ râ rÖt, th−êng hay dõng l¹i nhÊc ch©n ®au lªn khái mÆt ®Êt. TriÖu chøng ®Çu tiªn cña bÖnh lµ da kÏ ngãn ®á vµ −ít. TiÕp theo phÇn sau mãng bÞ t¸ch vµ long ra, tr−êng hîp nÆng cã thÓ toµn bé mãng bÞ t¸ch vµ long ra. Khi lµnh, mãng míi sÏ ph¸t triÓn, nh−ng trong tr−êng hîp nÆng, bµn ch©n bÞ róm rã vÜnh viÔn. C¸ch l©y lan G©y nªn bÖnh thèi mãng ®ßi hái c¶ hai lo¹i vi khuÈn, l©y lan qua ®ång cá « nhiÔm. F. necrophorum cã ë bÊt cø n¬i nµo cã ch¨n nu«i gia sóc vµ cã thÓ sèng sãt mét thêi gian dµi ë ch©n dª cõu vµ c¸c gia sóc kh¸c còng nh− trªn ®ång cá vµ ®Êt v.v... NhiÔm trïng vi khuÈn F. necroforum g©y nªn viªm kÏ ngãn ch©n, b¶n th©n viªm nµy cã thÓ g©y nªn quÌ. BÖnh thèi mãng thùc sù x¶y ra khi vi khuÈn B. nodosus nhiÔm vµo ch©n ®· bÞ viªm do nhiÔm trïng vi khuÈn F.necrophorum. Riªng vi khuÈnB. nodosus kh«ng g©y nªn bÖnh thèi mãng vµ kh¸c víi F. necrophorum, vi khuÈn B. nodosus chØ sèng sãt Ýt ngµy khi rêi khái ch©n, mÆc dï ë bµn ch©n chóng cã thÓ tån t¹i dai d¼ng hµng th¸ng hay hµng n¨m. Nh− vËy bÖnh thèi mãng cã thÓ x©m nhËp vµo mét ®µn dª cõu tr−íc ®©y kh«ng cã bÖnh th«ng qua nh÷ng con bÞ nhiÔm B. nodosus, råi sau ®ã lan ra toµn ®µn qua « nhiÔm ®ång cá vµ m«i tr−êng chung. Cã mét sè chñng B. nodosus kh¸c nhau vÒ møc ®é nghiªm träng cña bÖnh do chóng g©y ra. MÆc dï bÖnh thèi mãng cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo, nh−ng c¬ héi l©y lan sÏ t¨ng lªn khi thêi tiÕt Êm ¸p, ®Êt Èm −ít. Nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy t¹o thuËn lîi cho vi khuÈn sèng sãt trong m«i tr−êng vµ lµm mÒm da ch©n, t¨ng c¬ héi nhiÔm khuÈn. Nh− vËy, c¸c æ dÞch thèi mãng ë vïng nhiÖt ®íi cã chiÒu h−íng x¶y ra trong mïa m−a vµ tåi tÖ nhÊt khi tËp trung dª cõu. §iÒu trÞ Cã thÓ ®iÒu trÞ ®−îc nh−ng vÊt v¶ vµ phô thuéc vµo møc ®é nghiªm träng cña bÖnh, cã hay kh«ng ng−êi cã tay nghÒ vµ chi phÝ. §iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ vµo mïa kh« khi cã Ýt nhÊt c¬ héi l©y nhiÔm, nh−ng còng cÇn thiÕt chõa tõng tr−êng hîp ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c. Ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng lµ c¾t bá phÇn mãng long, béc lé tæ chøc bÖnh lý víi kh«ng khÝ, ®iÒu ®ã thóc ®Èy qu¸ tr×nh lµnh vÕt th−¬ng. §©y lµ mét cãng viÖc cÇn cã tay nghÒ ®Ó c¾t ®i chÝnh x¸c phÇn mãng m¾c bÖnh, kh«ng g©y ch¶y m¸u, nh÷ng tr−êng hîp bÖnh nÆng cã thÓ ®ßi hái hai hay ba lÇn c¾t bá tÊt c¶ phÇn mãng long. V× bÖnh thèi mãng lµ bÖnh nhiÔm trïng nªn dao mæ vµ kÐo ph¶i ®−îc s¸t trïng gi÷a c¸c lÇn mæ, vl dô nhóng dao kÐo vµo dung dÞch Sulphat kÏm 10%. Khi c¾t xong, ph¶i thu l−îm vµ ®èt phÇn mãng ®· c¾t ra, tiªu ®éc n¬i phÉu thuËt. Sau khi c¾t phÇn mãng long, ph¶i ®iÒu trÞ bµn ch©n m¾c bÖnh. Mét biÖn ph¸p lµ ®Ó gia sóc m¾c bÖnh ®øng ng©m ch©n trong c¸c bån chøa ho¸ chÊt ®Ó diÖt vi khuÈn. ViÖc ng©m ch©n nµy kh«ng nªn véi v· v× ho¸ chÊt thÊm vµo tæ chøc m¾c bÖnh cµng nhiÒu cµng tèt. C¸c ho¸ chÊt dïng ng©m ch©n lµ Sulphate kÏm 10%, cã hoÆc kh«ng cã chÊt tÈy röa ®Ó gióp cho ho¸ chÊt thÊm tèt h¬n, Formol 5%vµ Sulphate ®ång 5%. Formol kh«ng bÞ ph©n huû khi bån ng©m ch©n bÈn, mÆt kh¸c Formol bèc h¬i khi thêi tiÕt nãng kÕt hîp víi khuynh h−íng ng−êi ch¨n nu«i th−êng cho thªm formol cã thÓ dÉn tíi nång ®é Formol cao nguy hiÓm trong bån ng©m ch©n. V× vËy, mét nguyªn t¾c chung lµ mçi lÇn ng©m ch©n ph¶i thay míi dung dÞch 5% Formol trong bån vµ chØ ®−îc dïng ngoµi trêi do h¬i ®éc. Sulphate ®ång bÞ ph©n huû khi bÈn nªn cÇn ph¶i pha dung dÞch míi cho mçi lÇn dïng, cã nguy h¹i t¨ng ®éc h¹i cña « nhiÔm m«i 167
tr−êng, ®iÒu nµy cã kh¶ n¨ng g©y ®éc cho cõu. Thay cho ng©m ch©n, cã thÓ phun khÝ dung kh¸ng sinh vµo ch©n m¾c bÖnh. §Ó cã kÓ qu¶ tèt nhÊt nªn tiÕn hµnh ng©m ch©n vµ phun thuèc vµo ch©n sau khi söa mãng béc lé tæ chøc m¾c bÖnh. §iÒu trÞ dÔ nhÊt nh−ng tèn kÐm nhÊt lµ tiªm kh¸ng sinh thÝch hîp. Phèi hîp Penicillin víi Streptomycin cã thÓ cã hiÖu qu¶ nhÊt. Tuy nhiªn ®Ó thuèc ®ñ t¸c dông tíi tæ chøc m¾c bÖnh ph¶i tiªm kh¸ng sinh liÒu cao, vµ cã hiÖu qu¶ mµ kh«ng cÇn söa mãng vÊt v¶, cã hoÆc kh«ng cã ng©m ch©n hay phun ch©n. Phßng chèng NÕu ®µn gia sóc may m¾n kh«ng cã bÖnh thèi mãng, ph¶i tiÕn hµnh c¸c b−íc ®Ó ®¶m b¶o kh«ng cho bÖnh x©m nhËp vµo ®µn. Ph¶i c¸ch ly kiÓm dÞch tr−íc vµ kiÓm tra vÒ bÖnh víi nh÷ng con bæ sung vµo ®µn. BÊt cø con nµo m¾c bÖnh ph¶i lo¹i th¶i hay ®iÒu trÞ vµ chØ nhËn l¹i khi ®· khái h¼n. Râ rµng biÖn ph¸p nµy chØ ¸p dông cho ®µn nu«i c¸ch biÖt vµ kh«ng phï hîp víi nhiÒu hÖ thèng ch¨n nu«i ®ång cá n¬i ®éng vËt ch¨n th¶ chung. ë nh÷ng n¬i bÖnh thèi mãng lµ dÞch ®Þa ph−¬ng, cã thÓ thanh to¸n ®−îc bÖnh nh−ng ®ßi hái qu¶n lý chÆt chÏ vµ quyÕt t©m. Cã thÓ ®Æt kÕ ho¹ch thanh to¸n bÖnh ë tõng tr¹i hay ë møc ®é vïng vµ ph¶i tiÕn hµnh trong mïa thêi tiÕt kh« khi Ýt bÖnh nhÊt. Ph¶i kiÓm tra bÖnh ë tõng con mét, t¸ch riªng con m¾c bÖnh. D¾t nh÷ng con khoÎ qua bån ng©m ch©n vµ chuyÓn tíi ®ång cá s¹ch. Ph¶i ch÷a nh÷ng con m¾c bÖnh cho tíi khi khái h¼n tr−íc khi nhËp l¹i vÒ ®µn. Lo¹i th¶i nh÷ng con kh«ng khái. Trong nhiÒu tr−êng hîp kh«ng thÓ thanh to¸n ®−îc bÖnh, ph¶i ®iÒu trÞ ®Ó gi÷ bÖnh ë møc Ýt nhÊt. V¾c-xin hiÖn ®· cã vµ cã thÓ dïng ®Ó b¶o vÖ gia sóc trong giai ®o¹n cã nguy c¬ cao, nh−ng v¾c-xin kh«ng t¹o ra ®−îc miÔn dÞch hoµn toµn nªn th−êng ph¶i sö dông kÕt hîp víi ®iÒu trÞ. NhËn xÐt BÖnh thèi mãng kh«ng ph¶i BÖnh dÔ phßng chãng. Tuy nhiªn, ng−êi ch¨n nu«i vµ ng−êi chñ gia sóc cã thÓ häc nh÷ng kü n¨ng cÇn ®Ó x¸c ®Þnh tr−êng hîp cã triÖu chøng l©m sµng vµ c¸ch ch÷a trÞ. V× vËy, nÕu nghi cã bÖnh, biÖn ph¸p tèt nhÊt lµ hái ý kiÕn cña c¸n bé thó y vÒ ®iÒu trÞ vµ phßng chèng bÖnh, sau ®ã ng−êi ch¨n d¾t gia sóc cã thÓ tù lµm lÊy. 2.6 BÖnh Maedi (Maedi-visna) Tªn kh¸c BÖnh viªm phæi m¹n tÝnh tiÕn triÓn (Mü) (Chronic progressive pneumonia) §Þnh nghÜa BÖnh Maedi lµ bÖnh g©y chÕt tiÕn triÓn chËm ë dª cõu do lentivirus. BÖnh cã 2 thÓ do cïng mét vi-rót, thÓ h« hÊp cã ®Æc ®iÓm viªm phæi tiÕn triÓn chËm kÐo dµi tíi 6 th¸ng vµ thÓ viªm n·o tuû cã ®Æc ®iÓm g©y rèi lo¹n phèi hîp, run rÈy, gÇy sót kÐo dµi tíi 2 n¨m. BÖnh th−êng gäi lµ bÖnh Maedi-visna, theo tiÕng Ai-x¬-len, maedi nghÜa lµ khã thë, visna nghÜa lµ gÇy sót. Ph©n bè BÖnh thÊy ë hÇu hÕt c¸c vïng nu«i cõu trªn thÕ giíi, phæ biÕn nhÊt lµ ë B¾c ¢u vµ Mü, t−¬ng ®èi hiÕm ë vïng nhiÖt ®íi. BÖnh kh«ng cã ë óc vµ New Zealand. BÖnh Maedi cã thêi gian ñ bÖnh dµi, th−êng h¬n hai n¨m vµ chØ thÊy ë cõu tr−ëng thµnh; ë thÓ h« hÊp, vi-rót g©y ch¾c ®Æc phæi d¹ng “cao su”. ThÓ viªm n·o tuû cã thêi gian ñ bÖnh ng¾n h¬n vµ cã thÓ x¶y ra ë cõu non hai n¨m tuæi. Vi- rót g©y nªn viªm n·o vµ tho¹t ®Çu cõu m¾c bÖnh ®i tôt l¹i sau ®µn. Trong nh÷ng th¸ng tiÕp theo, con vËt ngµy cµng gÇy yÕu, vËn ®éng kh«ng phèi hîp vµ run rÈy c¬ m«i, c¬ mÆt. KÕt côc kh«ng tr¸nh khái lµ b¹i liÖt vµ chÕt, ®«i khi tíi mét n¨m sau khi xuÊt hiÖn triÖu chøng l©m sµng ®Çu tiªn. ThÓ h« hÊp phæ biÕn h¬n nhiÒu thÓ viªm n·o-mµng n·o, nh−ng cã khi c¶ hai thÓ x¶y ra ®ång thêi trong cïng mét ®µn. 168
C¸ch l©y lan §−êng l©y bÖnh chñ yÕu tõ con c¸i tr−ëng thµnh m¾c bÖnh sang con con bó mÑ qua s÷a ®Çu vµ s÷a th−êng. BÖnh còng cã thÓ l©y khi tiÕp xóc gÇn gòi kÐo dµi gi÷a cõu khoÎ víi cõu m¾c bÖnh. §iÒu trÞ Kh«ng cã ®iÒu trÞ ®èi víi bÖnh. Phßng chèng Mét khi bÖnh ®· ph¸t sinh trong ®µn hay trong vïng, rÊt khã phßng chèng, ng−êi ch¨n nu«i cã thÓ quyÕt ®Þnh chÞu ®øng nh÷ng tæn thÊt do bÖnh diÔn ra tõ tõ ©m thÇm nh−ng r¶i r¸c. Cã thÓ ph¸ vì chu tr×nh m¾c bÖnh b»ng t¸ch cõu non ngay khi ®Î vµ nu«i bé, nh−ng biÖn ph¸p nµy chØ ¸p dông ®−îc ë nh÷ng ®µn nhá. Cã thÓ ph¸t hiÖn b»ng xÐt nghiÖm m¸u cõu m¾c bÖnh ®ang ñ bÖnh, do ®ã cã thÓ thanh to¸n bÖnh trong ®µn b»ng c¸ch xÐt nghiÖm tÊt c¶ cõu vµ giÕt mæ nh÷ng con cã ph¶n øng vµ nh÷ng con ®· bó cõu mÑ m¾c bÖnh. Sau ®ã, chØ mua cõu thay thÕ tõ ®µn biÕt ch¾c lµ kh«ng cã bÖnh. NhËn xÐt C¨n bÖnh ©m thÇm nµy cã tÇm quan träng ®¸ng kÓ ë B¾c ¢u vµ Mü, cã thÓ do h×nh thøc ch¨n nu«i th©m canh t¹o thuËn lîi cho l©y lan bÖnh. BÖnh cã vÎ t−¬ng ®èi hiÕm ë vïng nhiÖt ®íi, cõu nhËp khÈu tõ vïng cã dÞch, ®Çu tiªn ph¶i xÐt nghiÖm m¸u, hoÆc chØ mua tõ ®µn ®−îc c«ng nhËn chÝnh thøc lµ kh«ng cã bÖnh. BÖnh ®Æc biÖt liªn quan víi gièng cõu Texel th−êng nhËp lµm gièng. 2.7 BÖnh viªm da môn mñ (Orf) Tªn kh¸c BÖnh viªm da môn mñ truyÒn nhiÔm (Contagious pustular dermatitis), Môn loÐt n«ng truyÒn nhiÔm (Contagious ecthyma), §au miÖng (Sore mouth). §Þnh nghÜa BÖnh ë da vµ niªm m¹c cña dª cõu, do vi-rót, th−êng lµ lµnh tÝnh. Ng−êi ®«i khi còng m¾c. Mét sè chñng cña vi-rót nµy cã liªn quan tíi vi-rót ®Ëu. Ng−êi cã thÓ cã tæn th−¬ng do tr«ng nom cõu m¾c bÖnh. Ph©n bè Kh¾p n¬i trªn thÕ giíi TriÖu chøng l©m sµng TriÖu chøng ®Çu tiªn m¾c bÖnh lµ nh÷ng tæn th−¬ng nhá, trßn, nh« lªn (nèt nhó) sau to ra vµ kÕt nèi víi nhau. C¸c tæn th−¬ng rÊt hay bÞ ph¸ huû, g©y ch¶y m¸u vµ ®ãng vÈy. Nh÷ng tr−êng hîp nÆng cã thÓ ph¸t triÓn thµnh nh÷ng chïm nh− môn c¬m to, th«. VÞ trÝ phæ biÕn cña bÖnh ®Çu tiªn ë dª cõu non lµ gãc miÖng n¬i tiÕp gi¸p gi÷a da vµ niªm m¹c cña lîi. Sau ®ã tæn th−¬ng lan ra mâm, lç mòi, vïng da l©n cËn vµ quanh m¾t (H×nh 9.5). Trong tr−êng hîp h·n h÷u, chóng cã thÓ lan réng vµo trong miÖng vµ xuèng c¶ d¹ dÇy. Dª cõu mÑ m¾c bÖnh ph¸t triÓn nh÷ng tæn th−¬ng bao phñ nóm vó cã thÓ dÉn tíi viªm vó nÕu bÞ nhiÔm trïng kÕ ph¸t. C¸c tæn th−¬ng rÊt ®au, dª cõu con ®au miÖng nªn ng¹i bó còng nh− cõu mÑ cã tæn th−¬ng ë nóm vó kh«ng cho con bó. BÖnh ë dª cõu con lín h¬n ®· cai s÷a th−êng b¾t ®Çu ë bµn ch©n vµ c¼ng ch©n. Tæn th−¬ng cña bÖnh viªm da môn mñ còng cã thÓ ph¸t triÓn nh− lµ nh÷ng vÕt loÐt ë ©m hé cõu c¸i hoÆc ë bao quy ®Çu cõu ®ùc khiÕn chóng giao phèi miÔn c−ìng trong mïa sinh s¶n. Mét d¹ng ®Æc biÖt cña bÖnh viªm da môn mñ cßn thÊy ë ®Ønh ®Çu cña cõu ®ùc liªn quan ®Õn c¸c chÊn th−¬ng do ®¸nh vµ chäi nhau. C¸ch l©y lan HÇu hÕt c¸c tr−êng hîp m¾c bÖnh viªm da môn mñ sÏ khái trong vßng 4-6 tuÇn. Tuy nhiªn, mét sè con ph¸t triÓn thµnh m¹n tÝnh, ng−êi ta cho r»ng stress do sinh ®Î cã thÓ lµm dª cõu c¸i mang trïng nµy bïng ph¸t lªn thµnh bÖnh råi l©y lan sang con non trong thêi gian cho bó. Sau ®o bÖnh lan nhanh sang dª cõu con kh¸c vµ mÑ cña chóng, trªn mét nöa cõu con trong ®µn cã thÓ bÞ nhiÔm trong mét æ dÞch. 169
H×nh 9.5 Tæn th−¬ng cña bÖnh viªm da môn mñ ë cõu. Tuy nhiªn, bÖnh cßn dai d¼ng trong ®µn do c¸c nguyªn nh©n kh¸c. Vi-rót sèng dai nªn cã thÓ sèng sãt ë vÈy kh« hµng th¸ng hay thËm chÝ hµng n¨m ngoµi vËt chñ. §iÒu nµy kh«ng thÓ lµ nguån bÖnh quan träng trªn ®ång cá nh−ng cã thÓ ®¸ng kÓ ë chuång vµ s©n nu«i dª cõu. Mét ®iÓm b¸o tr−íc c¬ b¶n cña bÖnh lµ vÕt nøt ë da nh− vÕt cµo x−íc hay vÕt c¾t. æ dÞch viªm da môn mñ næ ra bÊt cø lóc nµo, nh−ng cã xu h−íng phæ biÕn nhÊt trong mïa kh« khi da hay niªm m¹c miÖng bÞ trÇy x−íc th−êng xuyªn nhÊt. §iÒu trÞ §iÒu trÞ bÖnh viªm da môn mñ cã thÓ kh«ng cã kÕt qu¶. Kh«ng cã ®iÒu trÞ ®Æc hiÖu vµ khi bÖnh bïng lªn theo c¸ch riªng cña bÖnh trong mét vµi tuÇn, nªn tèt nhÊt lµ chØ ®iÒu trÞ nh÷ng tr−êng hîp nÆng nhÊt, vÝ dô cõu con kh«ng bó ®−îc, hay cõu mÑ cã tæn th−¬ng ë nóm vó vµ cã nguy c¬ ph¸t triÓn thµnh viªm vó. Cõu con m¾c bÖnh nÆng cã thÓ cho bó b»ng chai hay dïng èng th«ng d¹ dÇy cho tíi khi chóng cã thÓ tù bó mÑ. Cã thÓ dïng c¸c thuèc mì, thuèc khÝ dung hay thuèc bét kh¸ng sinh ®iÒu trÞ côc bé ®Ó h¹n chÕ tèi ®a nhiÔm trïng kÕ ph¸t, nÕu cÇn tiªm kh¸ng sinh cho nh÷ng tr−êng hîp nÆng. Cõu c¸i m¾c bÖnh nÆng ë ®Çu vó cÇn ®iÒu trÞ nh− viªm vó b»ng c¸ch b¬m thuèc vµo bÇu vó vµ tiªm kh¸ng sinh thÝch hîp. Trong bÊt cø tr−êng hîp nµo, ph¶i t¸ch cõu con vµ nu«i bé. Phßng chèng §øng tr−íc mét æ dÞch, ph¶i t¸ch riªng ®éng vËt m¾c bÖnh ®Ó gi¶m l©y lan vµ tiªm phßng sè cßn l¹i b»ng v¾c-xin sèng. Tuy nhiªn, mét khi x¶y ra æ dÞch víi nhiÒu gia sóc m¾c bÖnh, viÖc tiªm phßng kh«ng chÊp nhËn ®−îc. ë nh÷ng ®µn cã lÞch sõ th−êng xuyªn x¶y ra bÖnh viªm da môn mñ, cã thÓ xem xÐt qui ®Þnh tiªm phßng ®Þnh k×. §iÒu quan träng lµ biÕt r»ng v¾c-xin nµy cã vi-rót sèng, tiªm phßng b»ng c¸ch chñng trªn da sÏ g©y bÖnh nhÑ kiÓm so¸t ®−îc. V× vËy viÖc tiªm phßng bÖnh viªm da môn mñ ph¶i tiÕn hµnh d−íi sù gi¸m s¸t cña thó y. Ph¶i tuyÖt ®èi kh«ng bao giê ®−îc dïng v¾c-xin cho nh÷ng ®µn kh«ng cã bÖnh, v× nh− thÕ chØ ®−a bÖnh vµo ®µn. C¸c biÖn ph¸p phßng bÖnh kh¸c lµ thùc hiÖn c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh. T¸ch riªng ®éng vËt m¾c bÖnh sÏ gióp lµm gi¶m l©y lan, mÆc dï cã thÓ bá sãt nh÷ng tr−êng hîp m¾c bÖnh lóc ®Çu. Nh÷ng sö dông chuång, rµo qu©y hay s©n ch¬i dïng nhÊt dª cõu ph¶i th−êng xuyªn quÐt dän 170
s¹ch sÏ, giéi röa vµ tiªu ®éc ®Ó gi¶m « nhiÔm m«i tr−êng. Dän s¹ch da v¶y v.v... khái m«i tr−êng sÏ cã lîi nh−ng rÊt cã thÓ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. Ph¶i kiÓm tra t×m tæn th−¬ng khi nhËp gia sóc vµo ®µn kh«ng cã bÖnh, nÕu cÇn ph¶i c¸ch ly kiªm dÞch. Cõu ®ùc cã tæn th−¬ng cña bÖnh viªm da môn mñ m¹n tÝnh liªn quan tíi hóc nhau cã thÓ lµ nguyªn nh©n ®Æc biÖt quan träng ®−a bÖnh vµo ®µn kh«ng cã bÖnh. T−¬ng tù, ph¶i tiªm phßng gia sóc ®−a vµo ®µn kh«ng cã bÖnh tõ ®µn ®· biÕt cã lÞch sö cña bÖnh. NhËn xÐt BÖnh viªm da môn mñ bÖnh rÊt phæ biÕn ë dª, cõu vµ trong c¸c æ dÞch nªn ®Ó bÖnh diÔn ra ®Õn hÕt. Tuy nhiªn, mÆc dï bÖnh hiÕm khi g©y chÕt, nh−ng rÊt ®au ®ín cã thÓ g©y gÇy sót vµ nhiÒu phøc t¹p kh¸c. Qu¶n lý tèt, vÖ sinh vµ tr¸nh stress sÏ gi¶m bít tæn thÊt. NÕu bÖnh xuÊt hiÖn, tiªm phßng nh÷ng con cã nguy c¬ m¾c. 2.8 BÖnh dÞch t¶ dª cõu (Peste des petits ruminants - PPR) Tªn kh¸c DÞch t¶ dª (Goat plague) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm trïng vi-rót ë dª vµ ®«i khi ë cõu Ph©n bè C¸c æ dÞch phæ biÕn ë T©y Phi nh−ng còng ®· x¶y ra ë Sudan, Saudi Arabia, Ê n §é vµ Ethlopia. Tuy nhiªn, bÖnh nhiÔm trïng vi-rót nµy ®−îc biÕt lµ cã ph©n bè réng h¬n, ®· x¶y ra ë b¸n ®¶o A rËp, Israel, Ê n §é vµ trong mét d¶i ch¹y qua vïng Sahel ë ch©u Phi tõ Senegal tíi Ethiopia, më réng vÒ phÝa Nam tíi XÝch ®¹o. TriÖu chøng l©m sµng BÖnh cã thÓ ë thÓ qu¸ cÊp, cÊp tÝnh hay ¸ cÊp tÝnh. ThÓ qu¸ cÊp cña bÖnh kÐo dµi 4-6 ngµy. TriÖu chøng ®Çu tiªn lµ ch¶y nhiÒu n−íc mòi thÓ ca-ta, sau ®ã rÊt.nhanh bÞ sèt cao. Gia sóc ñ rò, ngõng ¨n vµ thë khã. M¾t, niªm m¹c mòi vµ miÖng ®á vµ cã thÓ bÞ bµo mßn (H×nh 9.6). Trong vßng bèn ngµy x¶y ra Øa ch¶y vµ chÕt th−êng x¶y 1-2 ngµy sau ®ã. H×nh 9.6 BÖnh dÞch t¶ dª cõu: bÖnh tÝch quanh m¾t, mâm vµ miÖng. 171
ThÓ cÊp tÝnh cña bÖnh kÐo dµi kho¶ng m−êi ngµy vµ b¾t ®Çu ch¶y n−íc m¾t vµ n−íc mòi kÌm theo sèt kÐo dµi kho¶ng mét tuÇn. N−íc m¾t vµ n−íc mòi trë nªn ®Æc vµ nhiÒu, mi m¾t dÝnh l¹i vµ lç mòi bÞ t¾c buéc con vËt m¾c bÖnh ph¶i thë b»ng miÖng. HiÖn t−îng bµo mßn ph¸t triÓn ë niªm m¹c miÖng vµ häng, ch¶y d·i nhiÒu vµ cã mïi h«i thèi. Gia sóc èm rÊt ñ rò, bá ¨n vµ Øa ch¶y nÆng. NhiÒu tr−êng hîp ph¸t triÓn thµnh viªm phæi phøc t¹p vµ hÇu hÕt chÕt trong vßng m−êi ngµy, mét sè Ýt sèng sãt vµ thêi kú håi phôc kÐo dµi. ThÓ thø cÊp tÝnh kÐo dµi kho¶ng hai tuÇn vµ phæ biÕn h¬n ë cõu. Cã dÞch n−íc mòi thÓ ca ta, sèt nhÑ vµ Øa ch¶y c¸ch qu·ng. HÇu hÕt cõu èm ®Òu khái. Dª mÉn c¶m h¬n cõu. C¸ch l©y lan Nguån bÖnh duy nhÊt ®èi víi ®éng vËt mÉn c¶m lµ virót th¶i vµo kh«ng khÝ trong dÞch bµi tiÕt cña gia sóc èm. M¾c bÖnh lµ do hÝt ph¶i vi-rót, v× vËy ®ßi hái tiÕp xóc trùc tiÕp víi gia sóc èm. Thêi gian ñ bÖnh th−êng kho¶ng 2-6 ngµy. BÖnh cã thÓ lan sang c¸c khu vùc míi do vËn chuyÓn gia sóc m¾c bÖnh. Tuy nhiªn, gia sóc ®· khái bÖnh kh«ng cßn mÇm bÖnh n÷a nªn kh«ng thÓ truyÒn vi-rót ®−îc. §iÒu trÞ Kh«ng cã ®iÒu trÞ bÖnh dÞch t¶ cña dª cõu. Nguyªn nh©n chÝnh g©y chÕt lµ bÞ mÊt n−íc vµ ®iÒu trÞ b»ng truyÒn dÞch (xem phÇn “Øa ch¶y cña gia sóc míi ®Î” trong Ch−¬ng 9) kÕt hîp víi kh¸ng sinh ®èi víi nhiÔm trïng thø ph¸t cã thÓ cã t¸c dông. BÖnh dÞch t¶ cña dª cõu cã thÓ thóc ®Èy c¸e bÖnh nhiÔm trïng kh¸c mµ con vËt mang mÇm bÖnh kh«ng cã triÖu chøng l©m sµng, nh− ký sinh trïng ®−êng m¸u vµ ®−êng ruét. Nh− vËy cÇn thiÕt dïng c¶ thuèc chèng ký sinh trïng ®¬n bµo vµ thuèc tÈy giun s¸n. Phßng chèng ë nh÷ng vïng kh« h¹n n¬i cã bÖnh dÞch t¶ dª cõu x¶y ra, ®µn dª cõu cña x· ®· ®Þnh c− tiÕp xóc víi ®µn du canh, æ dÞch th−êng x¶y ra. Trong nh÷ng tr−êng hîp nµy, tiªm phßng lµ biÖn ph¸p phßng bÖnh thùc tÕ duy nhÊt. V¾c-xin dÞch t¶ tr©u bß sèng hiÖn nay ph¸t triÓn trong m«i tr−êng tÕ bµo nãi chung dïng ®¹t kÕt qu¶ tèt nh−ng cã triÓn väng sÏ cã v¾c- xin dÞch t¶ dª cõu ®Æc hiÖu. Tiªm phßng cho miÔn dÞch l©u dµi vµ trong Ch−¬ng tr×nh tiªm phßng ®Þnh k×, mét khi tÊt c¶ gia sóc ®· ®−îc tiªm phßng, tÊt c¶ viÖc ph¶i lµm chØ lµ hai n¨m mét lÇn tiªm phßng cho gia sóc non ch−a ®−îc tiªm. Ngoµi ra, viÖc phßng bÖnh dùa vµo viÖc thùc hiÖn vÖ sinh th«ng th−êng. Trong æ dÞch, ph¶i t¸ch riªng gia sóc èm ra vµ tiªm phßng nh÷ng con cßn l¹i. NÕu cã thÓ, cã thÓ dïng huyÕt thanh miÔn dÞch tiªm cho gia sóc cã nguy c¬ v× t¹o b¶o vÖ ngay lËp tøc nh−ng chØ t¹m thêi. ë khu vùc c¸c céng ®ång ®Þnh c− sèng biÖt lËp, cÇn ph¶i chó ý viÖc nhËp dª cõu tõ bªn ngoµi vµ ®Æc biÖt lµ tõ chî, n¬i lý t−ëng l©y lan bÖnh. ViÖc cÊm nhËp cã lÏ kh«ng thùc tÕ, nh−ng cã thÓ t¸ch riªng nh÷ng con míi nhËp vµo khu “c¸ch ly kiÓm dÞch” ®ñ thêi gian ®Ó bÊt cø con nµo ®ang ñ bÖnh ®Òu ph¸t triÓn thµnh bÖnh, th−êng lµ mét tuÇn. NhËn xÐt Vi-rót dÞch t¶ dª cõu cã quan hÖ chÆt chÏ víi t¸c nh©n g©y bÖnh dÞch t¶ tr©u bß, hai bÖnh cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng tù. §¸ng buån lµ bÖnh dÞch t¶ dª cõu kh«ng thu hót chó ý nh− hä hµng gÇn gòi cña nã, ®©y lµ ®iÒu kh«ng may v× bÖnh cã thª g©y nªn nh÷ng ¶nh h−ëng th¶m h¹i t−¬ng tù nÕu bÖnh x©m nhËp vµo khu vùc míi 2.9 BÖnh Scrapie (Scrapie disease) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm trïng ë cõu vµ ®«i khi ë dª. Nguyªn nh©n g©y bÖnh vÉn ch−a x¸c ®Þnh nh−ng t¸c nh©n g©y bÖnh cã thÓ lµ mét tiÓu thÓ protein sao chÐp. Ph©n bè BÖnh Scrapie lµ dÞch ®Þa ph−¬ng ë ch©u ¢u nh−ng cõu xuÊt khÈu ®· g©y thµnh æ dÞch t¹i B¾c Mü, New Zealand, Ê n §é, Trung §«ng vµ NhËt B¶n. TriÖu chøng l©m sµng Scrapie cßn gäi lµ “bÖnh chËm” vµ mÆc dï m¾c bÖnh th−êng x¶y ra trong tö cung hay mét thêi gian ng¾n sau khi sinh, nh−ng triÖu chøng l©m sµng ch−a thÓ hiÖn 172
cho tíi khi con vËt 2-5 n¨m tuæi. BÖnh tÊn c«ng vµo n·o vµ triÖu chøng ®Çu tiªn cña bÖnh lµ nh÷ng thay ®æi phang phÊt vÒ hµnh vi. Nghi ngê vÒ Scrapie ë giai ®o¹n nµy cã thÓ ®−îc kiÓm tra b»ng bãp vµo cét sèng cña nã kÝch thÝch con vËt m¾c bÖnh sÏ bó mót b»ng m«i. Sau 1-2 th¸ng, nh÷ng triÖu chung vÒ hµnh vi tiÕn triÓn nÆng dÇn lªn. VËn ®éng trë nªn kh«ng phèi hîp, gia sóc m¾c bÖnh biÓu hiÖn nh×n ch»m ch»m vµ khi sê mã kÝch thÝch chóng run rÈy hay co giËt. Th−êng cã kÝch óng m¹nh ë da vµ con vËt lu«n lu«n tù liÕm m×nh hay cä x¸t víi vËt kh¸c ®Ó ®ì ngøa g©y tæn th−¬ng da vµ l«ng (H×nh 51). Tuy nhiªn, con vËt m¾c bÖnh vÉn ¨n nªn c¬ thÓ ch−a gÇy sót nhiÒu. Song, khi triÖu chøng thÇn kinh trë nªn nÆng ®Õn nçi con vËt kh«ng thÓ ®øng ®−îc vµ cuèi cïng gÇy yÕu nhanh tr−íc khi chÕt. Mét sè con m¾c bÖnh cã thÓ kÐo dµi tíi s¸u th¸ng nh−ng hÇu hÕt chÕt trong vßng hai th¸ng xuÊt hiÖn triÖu chøng l©m sµng vµ vµi con cã thÓ chÕt ®ét ngét. C¸ch l©y lan VÉn cßn ch−a hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ c¸ch bÖnh Scrapie l©y lan trong ®µn bÞ nhiÔm nh−ng nguån bÖnh chñ yÕu cã vÎ lµ nhau thai cña cõu m¾c bÖnh vµ cõu m¾c bÖnh phæ biÕn lµ cõu míi ®Î, mÆc dï c¸c gia sóc kh¸c cã thÓ bÞ nhiÔm tõ c.ïng mét nguån bÖnh. Cã b»ng chøng lµ ®ång cá cã thÓ bÞ « nhiÔm nÆng víi t¸c nh©n g©y bÖnh bÖnh Scrapie vµ gia sóc ch¨n th¶ còng cã thÓ bÞ m¾c bÖnh. §iÒu trÞ Kh«ng cã ®iÒu trÞ, gia sóc m¾c bÖnh ®Òu chÕt nh− nhau. Phßng chèng Ch−a cã v¾c-xin, biÖn ph¸p phßng chèng bÖnh phô thuéc quy m« cña bÖnh. TÝnh mÉn c¶m ®èi víi bÖnh Scrapie cã di truyÒn, tuú theo c¸c dßng hä trong ®µn, tû lÖ phÈn tr¨m gia sóc m¾c bÖnh cã thÓ tõ kh«ng ®¸ng kÓ tíi 20% hoÆc h¬n. ë n¬i, bÖnh ë møc thÊp nhÊt, nÕu cã thÓ, ph¶i lo¹i bá vµ tiªu huû nhau thai cña cõu ®Î vµ giÕt mæ bÊt cø tr−êng hîp cã triÖu chøng l©m sµng ngay sau khi xuÊt hiÖn. NÕu bÖnh g©y tæn thÊt ®¸ng kÓ trong ®µn, chØ cã chÝnh s¸ch kiªn quyÕt giÕt mæ míi gi¶m nhÑ ®−îc t×nh h×nh. Lo¹i th¶i c¸c dßng hä cã lÞch sö m¾c bÖnh. NÕu cÇn thiÕt ph¶i giÕt mæ toµn bé ®µn ®ã, tiªu ®éc chuång tr¹i, ®Ó kh«ng tèi thiÓu lµ hai th¸ng tr−íc khi nhèt ®µn míi ®Ó t¸c nh©n g©y bÖnh « nhiÔm trong m«i tr−êng ®ñ thêi gian chÕt. N¬i kh«ng cã bÖnh, ph¶i chó ý chØ nhËp dª cõu míi tõ nh÷ng ®µn biÕt râ lÞch sö kh«ng cã bÖnh. NhËn xÐt ChÝnh quyÒn c¸c n−íc nhËp khÈu cõu ngo¹i th−êng kh¨ng kh¨ng lµ hä kh«ng cã bÖnh Scrapie. §iÒu nµy g©y nhiÒu khã kh¨n do ch−a cã xÐt nghiÖm chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh con m¾c bÖnh trong thêi gian ñ bÖnh kÐo dµi tr−íc khi ph¸t triÓn triÖu chøng l©m sµng. Do ®o ng−êi nhËp khÈu ph¶i dùa vµo chøng nhËn cõu xuÊt khÈu cã nguån gèc tõ c¸c ®µn hay khu vùc biÕt râ kh«ng cã bÖnh Scrapie. 2.10 BÖnh ®Ëu dª cõu (Sheep and goat pox) §Þnh nghÜa BÖnh nhiÔm trïng vi-rót cña dª cõu cã ®Æc ®iÓm bÖnh tÝch ë da vµ c¬ quan néi t¹ng. Ph©n bè Nam ¢u, ch©u Phi phÝa b¾c XÝch ®¹o, Trung §«ng, Trung Phi, tiÓu lôc ®Þa Ê n §é vµ Trung Quèc. TriÖu chøng l©m sµng Dª cõu c¸c løa tuæi ®Òu m¾c bÖnh nh−ng bÖnh nÆng nhÊt ®èi víi cõu con vµ dª con. TriÖu chøng ®Çu tiªn lµ sèt ®ét ngét, kÐo dµi dai d¼ng gÇn mét tuÇn, ch¶y n−íc m¾t, n−íc mòi vµ ch¶y nhiÒu d·i. Dª cõu bá ¨n vµ kho¶ng mét ngµy sau nh÷ng nèt ®Ëu ®á xuÊt hiÖn ë c¸c niªm m¹c nh×n thÊy ®−îc (nh− niªm m¹c mòi, miÖng vµ ©m hé), ë da, ®Æc biÖt ë phÇn da máng cña c¬ thÓ (®Çu, cæ, phÝa trong ch©n vµ d−íi ®u«i). Qua hai tuÇn tiÕp theo, c¸c bÖnh tÝch trë thµnh môn ®Ëu (H×nh 9.7 vµ 9.8) sau ®ã ho¸ mñ, vì ra vµ cuèi cïng ®ãng 173
v¶y ë trªn. BÖnh tÝch kh¸c nhau vÒ sè l−îng vµ nÕu nhiÒu, chóng liªn kÕt l¹i víi nhau, rÊt ngøa, con vËt cä x¸t nhiÒu vµ r¸ch c¶ da. Nèt ®Ëu ë niªm m¹c loÐt ra, ë nhiÒu dª cõu, tæn th−¬ng cßn ph¸t triÓn ë phæi vµ g©y khã kh¨n vÒ h« hÊp. Nh÷ng con m¾c bÖnh nÆng trë nªn gÇy xót vµ chÕt ë bÊt cø giai ®o¹n nµo cña bÖnh. Dª cõu cã chöa sÈy thai. ë nh÷ng con khái bÖnh, tuú theo møc ®é nghiªin träng cña bÖnh, c¸c nèt ®Ëu cã thÓ liÒn hoµn toµn hay ®Ó l¹i vÕt sÑo to, s©u. ThÓ qu¸ cÊp tÝnh x¶y ra ë cõu con hay ë cõu nhËp mÉn c¶m cao. Nèt ®Ëu ngoµi da cã thÓ loÐt ra nh−ng cõu chÕt tr−íc khi nh÷ng nèt ®Ëu ®iÓn h×nh ph¸t triÓn. Còng x¶y ra c¸c tr−êng hîp ¸ cÊp tÝnh, con vËt sèt vµ cã bÖnh tÝch rÊt nhÑ, cã thÓ kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc. H×nh 9.7 BÖnh ®Ëu ë dª: bÖnh tÝch ë ®Çu. H×nh 9.8 BÖnh ®Ëu ë cõu: c¸c bÖnh tÝch chung toµn th©n. C¸ch l©y lan Vi-rót ®Ëu cã thÓ sèng sãt nhiÒu th¸ng trªn l«ng, len còng nh− m«i tr−êng nhiÔm mÇm bÖnh. Ph−¬ng thøc truyÒn l©y chÝnh x¸c vÉn ch−a râ, nh−ng cã thÓ do tiÕp xóc trùc tiÕp víi con bÖnh hay con míi khái bÖnh hay gi¸n tiÕp qua cä x¸t vµo nh÷ng vËt nhiÔm mÇm bÖnh ë s©n, chî vµ c¸c vßi n−íc... M¾c bÖnh do hÝt ph¶i mÇm bÖnh cã thÓ còng x¶y ra 174
g©y ra tû lÖ cao bÖnh tÝch ®−êng h« hÊp. Ngê r»ng cã l©y lan do ruåi ®èt. Còng ngê r»ng cã m¾c bÖnh thÓ Èn nÕu cã nguån bÖnh kh¸c. ë n¬i bÖnh ®Ëu lµ dÞch ®Þa ph−¬ng, cã møc ®é miÔn dÞch tù nhiªn cao vµ c¸c æ dÞch chØ khoanh l¹i nh÷ng tr−ßng hîp r¶i r¸c ë dª cõu con. Tuy nhiªn, nÕu bÖnh ®Ëu x©m nhËp vµo mét khu vùc míi theo gia sóc di c− theo ng−êi, c¸c æ dÞch cã thÓ nghiªm träng, cã tû lÖ chÕt cao x¶y ra ë gia sóc non. §iÒu trÞ Ch−a cã ®iÒu trÞ ®Æc hiÖu Phßng chèng ë n¬i bÖnh ®Ëu lµ dÞch ®Þa ph−¬ng, nªn tiªm phßng ®Þnh k×. HiÖn cã mét sè lo¹i v¾c-xin, ph¶i hái ý kiÕn thó y chän dïng. NÕu bÖnh ®Ëu x©m nhËp vµo mét vïng míi, ph¶i c©n nh¾c cÈn thËn ®Ó dËp t¾t bÖnh tr−íc khi h×nh thµnh æ dÞch. §µn gia sóc m¾c bÖnh ph¶i tiªu huû, tiªu ®éc chuång tr¹i vµ ®Ó trèng chuång vµi th¸ng tr−íc khi nhËp ®µn míi, tuy nhiªn, biÖn ph¸p tèn kÐm nµy Ýt khi thùc tÕ. Trong tr−êng hîp cã æ dÞch, ph¶i t¸ch riªng hay tèt nhÊt lµ tiªu huû nh÷ng con èm, tiªm phßng nh÷ng con cßn l¹i. NhËn xÐt Tr−íc ®©y cã nhiÒu lÉn lén gi÷a bÖnh ®Ëu cõu vµ ®Ëu dª. B©y giê ng−êi ta ®· x¸c ®Þnh chØ cã mét lo¹i vi-rót liªn quan, nh−ng mét sè chñng vi-rót chØ g©y bÖnh cho dª, mét sè chØ g©y bÖnh cho cõu vµ mét sè g©y bÖnh cho c¶ dª vµ cõu. V× vËy tÊt c¶ c¸c d¹ng bÖnh cã thÓ thÊy ë nh÷ng ®µn nu«i lÉn c¶ dª vµ cõu. 3. Lîn 3.1 BÖnh gi¶ d¹i (Aujeszky) §Þnh nghÜa BÖnh do vi-rót ë gia sóc vµ ®éng vËt hoang d·. BÖnh ®Æc biÖt quan träng ®èi víi lîn nhµ, nh−ng còng cã thÓ x¶y ra ë bß, cõu, chã vµ mÌo. Ph©n bè BÖnh ®· ghi nhËn ë B¾c vµ Nam Mü, ch©u ¢u vµ vïng §«ng Nam ¸. BÖnh ®· thÊy ë ViÖt Nam. TriÖu chøng l©m sµng BÖnh cã thÓ g©y viªm n·o tuû vµ bÖnh ®−êng h« hÊp. Lîn Lîn c¸c løa tuæi ®Òu cã thÓ m¾c nh−ng nÆng nhÊt ë lîn con vµ triÖu chøng l©m sµng cã liªn quan tíi løa tuæi cña lîn m¾c bÖnh nh− sau (h×nh 9.9 vµ 9.10): • Lîn d−íi 2 tuÇn tuæi: Lîn con m¾c bÖnh ®ét quþ vµ hÇu nh− tÊt c¶ chÕt trong mét vµi giê. • Lîn tr−íc cai s÷a: Sèt, bá ¨n, n«n möa, ñ rò vµ cã triÖu chøng thÇn kinh (vËn ®éng kh«ng phèi hîp, d¸ng ®i kh«ng b×nh th−êng, run c¬ vµ buån ngñ, co giËt vµ b¹i liÖt). Cã thÓ chÕt trong vßng mét tuÇn kÓ tõ khi xuÊt hiÖn triÖu chøng l©m sµng. Tû lÖ chÕt tõ 20% tíi 100%. • Lîn con sau cai s÷a: Tû lÖ chÕt kho¶ng 5 – 10%. Lîn m¾c bÖnh cã triÖu chøng t−¬ng tù nh− trªn, nh−ng cã thªm c¸c triÖu chøng h« hÊp (ho, h¾t h¬i, khã thë vµ viªm kÕt m¹c m¾t). • Lîn tr−ëng thµnh: TriÖu chøng th−êng kh«ng râ rµng hay g©y bÖnh nhÑ vÒ h« hÊp. Lîn n¸i chöa m¾c bÖnh cã thÓ sÈy thai, thai gç, thai chÕt l−u hay lîn con ®Î ra yÕu, run rÈy Bß vµ cõu BÖnh g©y ngøa m¹nh ë da vïng cæ, th©n gia sóc hay ch©n sau lµm con vËt m¾c bÖnh cè lµm ®ì ngøa b»ng c¸ch liÕm m¹nh, c¾n nhÊm da vµ cä s¸t (gäi lµ “ngøa nh− ®iªn”). Th−êng chÕt trong vßng 2 ngµy, khi chÕt con vËt cã triÖu chøng thÇn kinh c¨ng th¨ng nh− co giËt, kªu rèng lªn, nghiÕn r¨ng vµ thë gÊp. 175
Chã vµ mÌo TriÖu chøng l©m sµng t−¬ng tù nh− ë bß vµ chÕt trong vßng 1 - 2 ngµy. Ch¶y nhiÒu d·i vµ liÖt häng rÊt gièng nh− bÖnh d¹i. H×nh 9.9 BÖnh Aujeszky: lîn con ch©n b¬i chÌo. H×nh 9.10 BÖnh Aujeszky: sÈy thai vµ thai chÕt l−u th−êng thÊy ë lîn n¸i chöa m¾c bÖnh. C¸ch l©y lan Lîn lµ vËt chñ tù nhiªn cña vi-rót vµ lîn m¾c bÖnh bµi xuÊt vi-rót trong c¸c dÞch tiÕt ë miÖng mòi vµ c¶ trong hßi thë. BÖnh truyÒn nhiÔm m¹nh vµ l©y tõ lîn nµy sang lîn kh¸c do hÝt thë. Lîn m¾c bÖnh còng cã thÓ truyÒn bÖnh sang c¸c gia sóc kh¸c nh− bß, cõu, chã vµ mÌo, nh−ng nh÷ng loµi gia sóc kh¸c nµy th−êng lµ nh÷ng vËt chñ cïng ®−êng vµ kh«ng truyÒn tiÕp bÖnh ®−îc n÷a. BÖnh cßn x¶y ra ë ®éng vËt hoang d·. C¸c tr−êng hîp cã triÖu chøng l©m sµng ë bß, cõu, chã vµ mÌo cã xu h−íng x¶y ra r¶i r¸c vµ ë n¬i cã tiÕp xóc gÇn gòi gi÷a nh÷ng gia sóc nµy víi lîn. §iÒu trÞ Ch−a cã ®iÒu trÞ ®Æc hiÖu. §iÒu trÞ b»ng kh¸ng sinh cã thÓ gi¶m viªm phæi thø ph¸t ë lîn lín. §iÒu trÞ cho c¸c gia sóc kh¸c kh«ng ch¾c cã hiÖu qu¶. 176