Sự biến đổi tình trạng hôn nhân gia đình Trung Quốc - Vương Chấn Vũ

104<br /> X· héi häc thÕ giíi X· héi häc sè 4(72), 2000<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sù biÕn ®æi t×nh tr¹ng h«n nh©n gia ®×nh Trung Quèc<br /> <br /> V−¬ng ChÊn Vò<br /> <br /> <br /> H«n nh©n gia ®×nh cña Trung Quèc ®· kh¸ æn ®Þnh trong mét thêi gian dµi. Sau c«ng<br /> cuéc x©y dùng ®Êt n−íc vµo n¨m 1949, tuy h«n nh©n vµ sù thay ®æi chÕ ®é h«n nh©n còng<br /> ¶nh h−ëng tíi hµnh vi h«n nh©n cña con ng−êi trong thêi gian ng¾n (nh− viÖc ban bè "luËt<br /> h«n nh©n" vµo n¨m 1950 cµng thóc ®Èy sù gi¶i thÓ cña vÊn ®Ò h«n nh©n s¾p ®Æt vµ sù ly t¸n<br /> cña nhiÒu cuéc h«n nh©n do chÞu ¸p lùc chÝnh trÞ trong cuéc "C¸ch m¹ng v¨n hãa"), nh−ng<br /> nh×n tõ tæng thÓ cho thÊy, quan niÖm vµ hµnh vi h«n nh©n gia ®×nh cña ng−êi Trung Quèc c¬<br /> b¶n ch−a cã sù thay ®æi lín l¾m. Cuéc c¶i c¸ch më cöa ®· lµm thay ®æi nhiÒu mÆt cña h«n<br /> nh©n gia ®×nh. Bëi vËy, vµo nh÷ng n¨m 90, ®Æc biÖt lµ tõ gi÷a nh÷ng n¨m 90 ®Õn nay, sù<br /> ph¸t triÓn cña nã cã nh÷ng xu h−íng biÕn ®æi ra sao? Tõ nh÷ng khÝa c¹nh d−íi ®©y chóng ta<br /> sÏ miªu t¶ hiÖn tr¹ng vµ sù biÕn ®æi cña h«n nh©n gia ®×nh cña Trung Quèc.<br /> I. Duy tr× l©u dµi quy m« hé gia ®×nh biÕn ®æi nhá l¹i.<br /> Quy m« hé gia ®×nh lµ chØ sè thµnh viªn trong mçi gia ®×nh lµ bao nhiªu (xem b¶ng 1).<br /> B¶ng 1: Quy m« b×nh qu©n hé gia ®×nh Trung Quèc<br /> <br /> (Ng−êi/hé)<br /> <br /> 1985 1990 1994 1995 1996 1997<br /> <br /> 4,79 4,35 4,11 4,05 3,99 3,64<br /> Nguån: Sè liÖu tÝnh to¸n c¬ b¶n trong "Niªn gi¸m thèng kª x· héi n¨m 1998" cña Trung Quèc.<br /> <br /> Do kÕt qu¶ cña viÖc thùc hiÖn sinh ®Î cã kÕ ho¹ch vµ sù gia t¨ng xu thÕ h¹t nh©n hãa<br /> c¬ cÊu gia ®×nh tõ n¨m 1985 ®Õn nay, quy m« hé gia ®×nh Trung Quèc vÉn lu«n cã xu thÕ<br /> gi¶m xuèng. Quy m« b×nh qu©n hé gia ®×nh Trung Quèc n¨m 1985 lµ 4,79 ng−êi, n¨m 1997,<br /> ®· gi¶m xuèng cßn 3,64 ng−êi.<br /> B¶ng 2: C¸c lo¹i hé gia ®×nh Trung Quèc n¨m 1995-1997<br /> <br /> N¨m 1995 1996 1997<br /> Lo¹i hé<br /> Hé 1 ng−êi 5,89 5,93 5,97<br /> Hé 2 ng−êi 13,13 13,64 14,48<br /> Hé 3 ng−êi 28,42 28,70 29,81<br /> Hé 4 ng−êi 26,58 26,31 25,87<br /> Hé 5 ng−êi 14,45 14,36 13,73<br /> Hé 6 ng−êi 6,64 6,65 6,21<br /> Hé 7 ng−êi trë lªn 4,28 4,40 3,93<br /> Nguån: Sè liÖu tÝnh to¸n c¬ b¶n trong "Niªn gi¸m thèng kª cña Trung Quèc" n¨m 1996-1997-1998.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  V−¬ng ChÊn Vò 105<br /> <br /> Dùa vµo b¶ng 2, chóng ta cã thÓ thÊy rÊt râ hé gia ®×nh quy m« nhá (1-3 ng−êi) chiÕm<br /> tû lÖ trong tæng sè hé gia ®×nh c¬ b¶n cã xu thÕ h¬i t¨ng lªn mét chót. Hé gia ®×nh theo quy<br /> m« trung b×nh (4-6 ng−êi) chiÕm tû lÖ trong tæng sè hé gia ®×nh c¬ b¶n cã xu thÕ gi¶m xuèng.<br /> Nh÷ng hé gia ®×nh quy m« t−¬ng ®èi lín (nh÷ng hé cã 7 ng−êi trë lªn) chiÕm tû lÖ trong tæng<br /> sè hé gia ®×nh còng cã xu thÕ gi¶m xuèng. N¨m 1996, tuy còng cã t¨ng lªn mét chót nh−ng<br /> biªn ®é rÊt nhá. N¨m 1997, th× l¹i b¾t ®Çu gi¶m xuèng. T×nh tr¹ng trªn ®©y cho thÊy nh÷ng<br /> n¨m gÇn ®©y, m« h×nh gia ®×nh Trung Quèc lµ, sè gia ®×nh cã quy m« nhá (1-3 ng−êi) cã t¨ng<br /> lªn. Ng−îc l¹i, sè gia ®×nh cã quy m« trung b×nh (4 ng−êi) c¬ b¶n cã xu thÕ gi¶m ®i.<br /> II. Tuæi kÕt h«n ban ®Çu t¨ng cao. Kinh phÝ kÕt h«n kh«ng ngõng t¨ng lªn.<br /> 1. Tuæi kÕt h«n lÇn ®Çu do luËt ph¸p, chÝnh s¸ch cã liªn quan vµ quan niÖm cña mäi<br /> ng−êi ®Òu ®ang cã sù biÕn ®æi liªn tôc.<br /> Cïng víi sù biÕn ®éng ®ã, tuæi kÕt h«n lÇn ®Çu cña Trung Quèc còng lu«n cã sù biÕn<br /> ®æi. Trong thêi kú "C¸ch m¹ng v¨n hãa", viÖc kÕt h«n muén ®−îc coi lµ ®iÒu vinh dù. Thêi kú<br /> ®Çu nh÷ng n¨m 80 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 90, tuæi kÕt h«n lÇn ®Çu tiªn cña Trung Quèc cã xu<br /> thÕ gi¶m xuèng. C¨n cø vµo sè liÖu cã ®−îc, n¨m 1982 tuæi kÕt h«n lÇn ®Çu trung b×nh trªn<br /> toµn quèc lµ 22,66, trong ®ã ë thµnh phè, thÞ trÊn lµ 24,93 vµ ë n«ng th«n lµ 20,07 tuæi. N¨m<br /> 1990, tuæi kÕt h«n lÇn ®Çu trung b×nh trªn toµn quèc lµ 22,07 tuæi, ®Õn n¨m 1996, tuæi kÕt<br /> h«n lÇn ®Çu trung b×nh trªn toµn quèc l¹i t¨ng lªn ®Õn 24,02. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng, tuæi kÕt<br /> h«n lÇn ®Çu cña Trung Quèc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®ang cã xu thÕ t¨ng lªn.<br /> 2. Chi phÝ cho kÕt h«n<br /> MÊy n¨m gÇn ®©y, tèc ®é t¨ng cña chi phÝ kÕt h«n ®· trë thµnh mét viÖc khiÕn cho<br /> giíi trÎ Trung Quèc vµ c¸c bËc phô huynh cña hä ®au ®Çu. Thêi kú tr−íc nh÷ng n¨m 1990,<br /> chi phÝ kÕt h«n trung b×nh cña mét ®«i vî chång míi kÕt h«n ë thµnh phè lµ h¬n 20.000®<br /> (nh©n d©n tÖ), ®· lµ gÊp 4 lÇn møc trung b×nh vµo nh÷ng n¨m 80 råi, mµ nh÷ng ng−êi ch−a<br /> kÕt h«n dù kiÕn chi phÝ trung b×nh khi hä kÕt h«n sÏ ph¶i v−ît qu¸ 30.000® (nh©n d©n tÖ). Dù<br /> tÝnh chi phÝ kÕt h«n cña thanh niªn trong nh÷ng n¨m 90 ph¶i ®¹t tíi 5,5 lÇn cña nh÷ng n¨m<br /> 80 (xem b¶ng 3, b¶ng 4).<br /> B¶ng 3: Møc ®é chi phÝ cho h«n nh©n cña c¸c thÕ hÖ kh¸c nhau<br /> <br /> N¨m kÕt h«n Kinh phÝ kÕt h«n b×nh qu©n Tû lÖ ng−êi kh«ng tiªu tiÒn B×nh qu©n chi tiªu cao nhÊt<br /> lóc ®ã (®ång) c¬ b¶n (®ång)<br /> 30-40 16.143 36,4 900<br /> 50-60 36.159 14,9 2.000<br /> 70 128.271 4,5 10.000<br /> 80 548.651 1,7 50.000<br /> 90 2.108.228 0,7 100.000<br /> Nguån: " Ph−¬ng Nam cuèi tuÇn" 24.1.1997.<br /> <br /> B¶ng 4: Mong muèn cña nh÷ng ng−êi ch−a kÕt h«n ë 4 thµnh phè vÒ viÖc chi tiªu cho h«n nh©n trong t−¬ng lai<br /> <br /> Tæng thÓ B¾c Kinh Th−îng Vò H¸n Qu¶ng<br /> H¶i Ch©u<br /> <br /> Chi tiªu b×nh qu©n (®ång) 30339,12 32195,24 74112,95 21490,21 33027,08<br /> <br /> Con sè cao nhÊt trong kÕ ho¹ch (v¹n ®ång) 30 30 30 8 20<br /> <br /> Tû lÖ nh÷ng ng−êi kh«ng tiªu tiÒn (%) 4,4 6,2 2,8 5,9 2,7<br /> Nguån: "Ph−¬ng Nam cuèi tuÇn" 24.1.1997.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 106 Sù biÕn ®æi t×nh tr¹ng h«n nh©n gia ®×nh Trung Quèc<br /> <br /> Trong viÖc chi phÝ cho kÕt h«n, sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c khu vùc t−¬ng ®èi râ rÖt. §« thÞ ë<br /> nh÷ng vïng duyªn h¶i râ rµng cao h¬n trong néi ®Þa. §iÒu tra lÇn nµy cßn thÓ hiÖn râ nguån gèc<br /> cña viÖc chi phÝ cho kÕt h«n. 75% sè ng−êi ®−îc hái nãi chi phÝ cho kÕt h«n cña hä "hoµn toµn"<br /> hoÆc "®¹i bé phËn" lµ tù b¶n th©n kiÕm ®−îc. 19% sè ng−êi th× gäi lµ "®¹i bé phËn" hoÆc "hoµn<br /> toµn" lµ do bè mÑ cho. So víi nh÷ng n¨m 50, chi phÝ kÕt h«n vµo nh÷ng n¨m 90, tû lÖ thu nhËp c¸<br /> nh©n t¨ng 40%. Thö ®o ®é tiÕp nhËn vÒ c¸ch tæ chøc h«n lÔ, ®· thÓ hiÖn râ, cã hai c¸ch tæ chøc lÔ<br /> c−íi (lÔ kÕt h«n) c¸ch lý t−ëng cña c«ng chóng lµ du lÞch (45,3%) vµ më tiÖc chiªu ®·i (30,6%).<br /> 3. Tû lÖ ly h«n vÉn ë møc t¨ng cao<br /> Tû lÖ ly h«n vÉn kh«ng ngõng t¨ng ®· khiÕn cho nhiÒu ng−êi ph¶i quan t©m chó ý tíi,<br /> nh−ng vÒ tÝnh to¸n tû lÖ ly h«n th× cã mÊy ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau. NÕu nh×n hµng n¨m sÏ<br /> thÊy, cho dï ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n nµo ch¨ng n÷a th× xu thÕ cña kÕt qu¶ ®· thÓ hiÖn râ sù<br /> gièng nhau. Nh−ng c¾t ngang kÕt qu¶ chØ thÊy tû lÖ ly h«n mét n¨m, kÕt qu¶ cña c¸c ph−¬ng<br /> ph¸p tÝnh to¸n kh¸c nhau th× sÏ cã sù kh¸c nhau nhÊt ®Þnh. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n tû lÖ ly<br /> h«n hay gÆp nhÊt b×nh th−êng cã 2 lo¹i: mét lo¹i lµ "tû lÖ ly h«n th«" lµ tõ th−êng dïng cña<br /> nh÷ng nhµ thèng kª häc nh©n khÈu, tøc lµ trong mét thêi gian ®Æc biÖt nµo ®ã, trong mçi<br /> ngh×n ng−êi th× cã bao nhiªu ng−êi ly h«n. Mét lo¹i kh¸c lµ "tû lÖ kÕt h«n-ly h«n" mµ nhiÒu<br /> ng−êi theo c¸ch truyÒn thèng thÝch dïng, tøc lµ tû sè gi÷a sè vô ly h«n chia cho sè kÕt h«n cã<br /> ®−îc trong mét n¨m nµo ®ã.<br /> B¶ng 5: Tû lÖ ly h«n th« cña d©n sè Trung Quèc (ng−êi/ngh×n ng−êi)<br /> <br /> N¨m 1982 1985 1990 1994 1995 1996 1997<br /> Tû lÖ ly h«n 0.84 0,87 1,38 1,66 1,74 1,85 1,94<br /> Nguån: Dùa vµo nh÷ng con sè tÝnh to¸n c¬ b¶n trong "Niªn gi¸m thèng kª D©n chÝnh Trung Quèc" n¨m 1998.<br /> <br /> B¶ng 6: Tû lÖ ly h«n cña d©n sè Trung Quèc<br /> <br /> N¨m 1982 1985 1990 1994 1995 1996 1997<br /> <br /> Tû lÖ ly h«n 5,12 5,52 8,43 10,69 11,35 12,12 13,18<br /> Nguån: Dùa vµo nh÷ng con sè tÝnh to¸n c¬ b¶n trong "Niªn gi¸m thèng kª D©n chÝnh Trung Quèc" n¨m 1998.<br /> <br /> B¶ng 5, 6 cho thÊy, mÆc dï hai ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n cã ®iÓm tèt, ®iÓm xÊu nh−ng<br /> chóng ta ®Òu cã thÓ tõ 2 b¶ng ®ã nhËn thÊy: tõ ®Çu nh÷ng n¨m 80 ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 90, tû<br /> lÖ ly h«n cña Trung Quèc kh«ng ngõng t¨ng lªn. §Õn n¨m 1997 th× tû lÖ ly h«n th« ®· gÊp 2,3<br /> lÇn n¨m 1982. Tû lÖ kÕt h«n ®· gÊp 2,6 lÇn n¨m 1992. Nãi chung, sù biÕn ®æi cña tû lÖ ly h«n-<br /> kÕt h«n lu«n lu«n lín h¬n sù biÕn ®æi cña tû lÖ ly h«n th«.<br /> 4. Sè ng−êi t¸i h«n t¨ng nhiÒu.<br /> Cïng víi sù biÕn ®æi kh«ng ngõng vÒ quan niÖm h«n nh©n, hµnh vi ly h«n, t¸i h«n<br /> cña nh÷ng ®«i vî chång ngµy cµng lý gi¶i cho mét thùc tÕ lµ sù c¶n trë vÒ t©m lý tõ phÝa x·<br /> héi, gia ®×nh vµ ng−êi kÕt h«n còng ®ang tõng b−íc thu nhá l¹i. Do vËy, sè ng−êi t¸i h«n cña<br /> Trung Quèc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y còng ®ang tõng b−íc t¨ng lªn.<br /> C¨n cø vµo thèng kª cña c¸c ngµnh, bé cña chÝnh phñ, n¨m 1985 trªn toµn quèc chØ cã<br /> 50.000 ng−êi ®¨ng ký t¸i h«n, ®Õn n¨m 1990 ®· t¨ng lªn tíi 788.000 ng−êi vµ n¨m 1997 trong<br /> sè nh÷ng ng−êi ®¨ng ký kÕt h«n hµng n¨m th× tû lÖ nh÷ng ng−êi t¸i h«n ®· dÇn dÇn t¨ng lªn:<br /> n¨m 1985 lµ 3,05%, n¨m1990 lµ 4,14%, n¨m 1997 ®· t¨ng lªn ®Õn 5,1%. Ba thµnh phè lín<br /> trùc thuéc Trung −¬ng lµ B¾c Kinh, Thiªn T©n, L« Thñy, n¬i mµ nÒn kinh tÕ, v¨n hãa t−¬ng<br /> ®èi ph¸t triÓn vµo n¨m 1997, tû lÖ ng−êi t¸i h«n chiÕm trong tæng sè nh÷ng ng−êi ®¨ng ký kÕt<br /> h«n kh¸c xa nhau: 13,67%, 9,33% vµ 13,95%, rÊt cao so víi møc trung b×nh trong toµn quèc.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  V−¬ng ChÊn Vò 107<br /> <br /> C¨n cø vµo nh÷ng tÝnh to¸n sè liÖu trong mÉu vÒ t×nh h×nh biÕn ®éng d©n sè n¨m<br /> 1996, toµn Trung Quèc cã gÇn 18.000.000 (18 triÖu) ng−êi t¸i h«n, trong ®ã 47,66% lµ d©n sè<br /> 50 tuæi trë lªn, 45,7% lµ d©n sè 30-49 tuæi. D©n sè tõ 29 tuæi trë xuèng chiÕm 6,62%.<br /> 5. H«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi ph¸t triÓn nhanh chãng, vÊn ®Ò còng rÊt nhiÒu.<br /> H«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi ë ®©y lµ chØ nh÷ng cuéc h«n nh©n cã ®¨ng ký ë nh÷ng<br /> n¬i ®¨ng ký kÕt h«n cña nhµ n−íc Trung Quèc. Trong 10 n¨m "C¸ch m¹ng v¨n hãa" bÕ quan<br /> táa c¶ng, ë Trung Quèc ch¼ng nh÷ng kh«ng cã tr−êng hîp nµo kÕt h«n víi ng−êi n−íc ngoµi mµ<br /> ngay c¶ h«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi cña nh÷ng ng−êi næi tiÕng tr−íc kia còng rÊt hiÕm thÊy.<br /> V× vËy, cã thÓ nãi r»ng h«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi lµ s¶n phÈm, ®ång thêi còng lµ mét<br /> dÊu hiÖu cña c«ng cuéc c¶i c¸ch më cöa ë Trung Quèc. C¨n cø vµo nghiªn cøu cña nhµ x· héi häc<br /> §Æng Vü ChÝ, h«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi ë Trung Quèc cã ®Æc tr−ng riªng cña m×nh.<br /> • Tèc ®é ph¸t triÓn nhanh<br /> Tõ thêi kú ®Çu nh÷ng n¨m 80 ®Õn nay, sè l−ît ®¨ng ký kÕt h«n víi ng−êi n−íc ngoµi<br /> cña Trung Quèc d−êng nh− t¨ng lªn hµng n¨m. N¨m 1982, sè l−ît ®¨ng ký kÕt h«n víi ng−êi<br /> n−íc ngoµi cña Trung Quèc lµ 14.193 ®«i, n¨m 1990 lµ 23.762 ®«i, mµ ®Õn n¨m 1997 ®· lªn<br /> ®Õn 50.773 ®«i.<br /> • Sù ph©n bè réng ë ®« thÞ<br /> H«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi cña Trung Quèc cã sù tham gia cña c«ng d©n 53 n−íc<br /> vµ khu vùc kh¸c nhau. Nh÷ng n¨m tr−íc, chñ yÕu hä lµ ng−êi Mü, Canada, australia. §Õn<br /> mÊy n¨m gÇn ®©y th× ®a phÇn lµ ng−êi vïng §«ng ¸ ®Æc biÖt lµ ng−êi NhËt B¶n.<br /> • Hoa kiÒu ®«ng<br /> Trong h«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi cña Hoa kiÒu, nh÷ng Hoa kiÒu quèc tÞch n−íc<br /> ngoµi lu«n lu«n chiÕm mét tû lÖ rÊt lín, th«ng th−êng tíi h¬n 70%.<br /> • Nh÷ng ng−êi lÊy chång n−íc ngoµi nhiÒu.<br /> H«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi cña Trung Quèc th× 90% ®Òu lµ phô n÷ lÊy chång<br /> n−íc ngoµi.<br /> • Tr×nh ®é v¨n hãa kh«ng cao.<br /> Trªn tæng thÓ mµ nãi, sè h«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi ®¨ng ký ë Trung Quèc cã v¨n<br /> hãa qu¸ thÊp. §a sè tr×nh ®é v¨n hãa cña c¶ hai bªn ®Òu kh«ng cao, sù so s¸nh d−íi ®©y vÒ<br /> tr×nh ®é v¨n hãa cña nh÷ng h«n nh©n ë ¢u Mü t−¬ng ®èi cao h¬n mét chót, cã phã tiÕn sÜ,<br /> gi¸m ®èc, chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ.<br /> Trong h«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi cña Trung Quèc còng cßn cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò:<br /> - C¬ së cña h«n nh©n kh«ng ph¶i lµ t×nh yªu.<br /> - XuÊt hiÖn mét lo¹t "h«n nh©n «ng ch¸u" tuæi qu¸ chªnh lÖch.<br /> - XuÊt hiÖn mét lo¹t cuéc h«n nh©n "chíp nho¸ng" thêi gian t×m hiÓu cùc kú ng¾n.<br /> - HiÖn t−îng kÕt h«n gi¶ víi ®µn «ng n−íc ngoµi rÊt trÇm träng.<br /> - Tû lÖ ly h«n cña h«n nh©n víi ng−êi n−íc ngoµi cao. Tèc ®é t¨ng nhanh cña c¸c cuéc<br /> ly h«n gÇn ®©y cao so víi tèc ®é t¨ng cña h«n nh©n.<br /> Sè ®«i kÕt h«n tõ n¨m 1990-1995 t¨ng 2,4 lÇn vµ sè ®«i ly h«n th× t¨ng 2,8 lÇn. So<br /> s¸nh tû lÖ ly h«n vµ kÕt h«n vµo n¨m 1990 lµ 20%, cßn n¨m 1995 lµ 26%.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 108 Sù biÕn ®æi t×nh tr¹ng h«n nh©n gia ®×nh Trung Quèc<br /> <br /> 6. Quan niÖm h«n nh©n gia ®×nh cã sù thay ®æi lín<br /> Tõ t×nh h×nh chung cho thÊy, sù biÕn ®æi trong lÜnh vùc h«n nh©n gia ®×nh lµ sù biÕn<br /> ®æi cã tÝnh chÊt vÒ quan niÖm lín h¬n sù chuyÓn ®æi cã tÝnh chÊt c¬ cÊu. Sù biÕn ®æi vÒ quan<br /> niÖm h«n nh©n gia ®×nh cña ng−êi Trung Quèc mÊy n¨m gÇn ®©y, vÒ c¬ b¶n ®¹i kh¸i cã thÓ cã<br /> mÊy ®iÓm: biÕn ®æi tõ truyÒn thèng sang hiÖn ®¹i; chuyÓn ®æi tõ ®ãng kÝn sang më cöa,<br /> chuyÓn ®æi tõ nhÊt nguyªn sang ®a nguyªn.<br /> * Sù thay ®æi vÒ quan niÖm chän vî (chång)<br /> VÒ vÊn ®Ò chän vî (chång) cña ng−êi Trung Quèc ch¼ng nh÷ng ®· tho¸t khái con<br /> ®−êng ®i tr−íc ®©y vÒ tiªu chuÈn chÝnh trÞ trong "cuéc c¸ch m¹ng v¨n hãa" mµ cßn lµm dÞu ®i<br /> phÇn nµo vÒ mÆt chÝnh trÞ. §iÒu chÝnh lµ lÊy "nh©n phÈm" lµm tiªu chuÈn cÇn thiÕt ®Çu tiªn<br /> trong viÖc chän ®èi t−îng. Cuéc ®iÒu tra 601 ng−êi ë Vò H¸n tiÕn hµnh vµo n¨m 1997 ®· thÓ<br /> hiÖn râ ®èi t−îng ®iÒu tra ®Òu lµ nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é v¨n hãa trung häc, s¬ cÊp. Sù chän<br /> lùa ®Çu tiªn trong tiªu chuÈn chän vî (chång) lµ "nh©n phÈm". 3.151 ng−êi ë 51 tr−êng cao<br /> häc cña 20 thµnh phè cã liªn quan tíi cuéc ®iÒu tra cña nghiªn cøu sinh vÒ quan niÖm t×nh<br /> yªu, h«n nh©n ®· thÓ hiÖn râ vÞ trÝ hµng ®Çu cña "nh©n phÈm" trong tiªu chuÈn chän vî<br /> (chång) cña hä. Sù thay ®æi cña ng−êi Trung Quèc vÒ quan niÖm chän vî (chång) lµ tiªu<br /> chuÈn kinh tÕ t¨ng nhanh. T¸c dông cña yÕu tè vËt chÊt còng t¨ng m¹nh. ë c¸c møc ®é kh¸c<br /> nhau, nhËn thøc cña con ng−êi ®Òu gièng nhau: vÞ trÝ vµ t¸c dông cña lîi Ých kinh tÕ trong ®êi<br /> sèng x· héi. Trong con m¾t cña mét sè ng−êi cho thÊy sù so s¸nh gi÷a danh dù, danh väng,<br /> ®«i lóc c¶ vÒ ®Þa vÞ x· héi víi tiÒn tµi vµ lîi Ých vËt chÊt ®· kh«ng cßn quan träng. Bëi thÕ mét<br /> sè ng−êi khi chän vî (chång) th× b¾t ®Çu coi träng thùc dông, thùc yªu vµ thùc tÕ.<br /> Tiªu chuÈn chän vî (chång) ngµy nay cã thÓ nãi lµ: tiªu chuÈn vÒ ®¹o ®øc, tiªu chuÈn<br /> vÒ kinh tÕ vµ tiªu chuÈn vÒ v¨n hãa cïng tån t¹i. Nh÷ng ng−êi kh¸c nhau cã sù lÊy hay bá<br /> kh¸c nhau, nh−ng cã mét ®iÓm cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng: rÊt nhiÒu ng−êi khi chän vî (chång)<br /> th× tÝnh quan träng vÒ tiªu chuÈn kinh tÕ v−ît rÊt xa vÒ tiªu chuÈn v¨n hãa.<br /> * Xu h−íng b×nh ®¼ng vÒ quan niÖm giao tiÕp cña mäi ng−êi trong gia ®×nh.<br /> §iÒu mÊu chèt cña mèi quan hÖ giao tiÕp trong gia ®×nh lµ "phô thuéc" hay "b×nh<br /> ®¼ng". MÊy n¨m gÇn ®©y quan niÖm b×nh ®¼ng trong gia ®×nh cña ng−êi Trung Quèc ®ang<br /> kh«ng ngõng t¨ng lªn. RÊt nhiÒu cuéc ®iÒu tra ®· chøng minh cho sù thay ®æi nµy. C¸ch gi¶i<br /> quyÕt vÒ vÊn ®Ò kinh tÕ gia ®×nh vµ sù ban hµnh chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc ®· cã thÓ ph¶n ¸nh<br /> râ nhÊt vÒ ®Þa vÞ cña ng−êi vî (chång) trong gia ®×nh vµ th¸i ®é cña hai bªn ®èi xö víi nhau.<br /> Cuéc ®iÒu tra vµo n¨m 1998 ë tØnh An Huy víi 620 thanh niªn ®· thÓ hiÖn râ: c¸c ®«i vî<br /> chång trÎ vÒ mÆt chØ tiªu nh÷ng thø quan träng th× hä cïng bµn b¹c, trao ®æi. Ngoµi ra, hä cã<br /> c¸ch nh×n chung ®ã lµ mèi quan hÖ phô thuéc trong giao tiÕp øng xö ®ang kh«ng ngõng gi¶m<br /> ®i, mµ ng−îc l¹i mèi quan hÖ b×nh ®¼ng th× t¨ng lªn râ rÖt.<br /> ViÖc c«ng chøng tµi s¶n tr−íc h«n nh©n tõ mét khÝa c¹nh kh¸c nãi lªn sù biÕn ®æi vÒ<br /> mèi quan hÖ giao tiÕp cña mäi ng−êi trong gia ®×nh, mÆc dï hiÖn nay cßn cã rÊt nhiÒu ng−êi<br /> kh«ng t¸n thµnh viÖc c«ng chøng tµi s¶n tr−íc h«n nh©n. Nh−ng cã mét bé phËn thanh niªn<br /> ®· tiÕp nhËn quan niÖm míi nµy, nhÊt lµ khi tµi s¶n cña vî (chång) tr−íc khi kÕt h«n ®Æc biÖt<br /> lín. Kh«ng Ýt ng−êi cho r»ng ®ã lµ mét sù lùa chän tèt.<br /> * Quan niÖm vÒ giíi cã t×nh tr¹ng ®a v« - Hµnh vi v−ît rµo vÒ giíi ngµy cµng gia t¨ng<br /> LÞch sö cña viÖc "Bµn vÒ sù biÕn ®æi vÒ giíi" d−êng nh− ®· bÞ ng−êi ta l·ng quªn ®i.<br /> Sù thay ®æi quan niÖm vÒ giíi cña ng−êi Trung Quèc cã thÓ nãi lµ ch−a tõng cã tõ tr−íc tíi<br /> nay. Cuéc ®iÒu tra mÉu ngÉu nhiªn cña ViÖn nghiªn cøu X· héi häc thuéc viÖn Khoa häc x·<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  V−¬ng ChÊn Vò 109<br /> <br /> héi Trung Quèc tiÕn hµnh vµo n¨m 1995 t¹i 8 vïng ngo¹i « ë B¾c Kinh ®èi víi 2.000 ng−êi, ®·<br /> ph¸t hiÖn ra 89,6% ng−êi tá th¸i ®é t¸n thµnh ®èi víi viÖc ly h«n cã lý do chÝnh ®¸ng, trªn<br /> nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ nh− "sèng chung tr−íc h«n nh©n", "sèng chung ngoµi h«n nh©n". MÆc dï<br /> ®a sè vÉn tá th¸i ®é bµi trõ, song vÉn cã 1/6 sè ng−êi c«ng nhiªn thÓ hiÖn sù "t¸n thµnh" mµ<br /> trong ®ã nhiÒu nhÊt l¹i lµ thanh niªn. Trong cuéc ®iÒu tra 500 ng−êi cña khoa X· héi häc<br /> thuéc §¹i häc B¾c Kinh tiÕn hµnh, trªn 2/3 sè ng−êi cho r»ng hµnh vi giíi ngoµi h«n nh©n lµ<br /> kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc. Nh−ng lÇn ®iÒu tra nµy còng ®· thÓ hiÖn sù gia t¨ng kh¸i niÖm<br /> vÒ viÖc riªng hãa trong mèi quan hÖ gi÷a hai giíi cña con ng−êi vµ sù khoan dung vÒ hµnh vi<br /> v−ît rµo do quan niÖm ®ã mµ cã, cµng gia t¨ng. (Xem b¶ng 7).<br /> B¶ng 7: So s¸nh theo chiÒu däc sè % ®ång ý "Kh«ng kÕt h«n th× kh«ng thÓ sèng chung"<br /> <br /> N¨m Thanh niªn (%) Trung niªn (%) Ng−êi giµ (%)<br /> 1982 75,0 (N= 259) 88,4 (= 259) 97,9 (N= 76)<br /> 1986 65,0 (N= 163) 67,8 (N= 227) 75,0 (N= 108)<br /> Nguån: "Thèng kª ph©n tÝch vµ nh÷ng nghiªn cøu vÒ sù thay ®æi c¸ch nh×n ®èi víi h«n nh©n", L« Thôc<br /> Hoa, trong "Nghiªn cøu X· héi häc" kú 2. 1997.<br /> <br /> 7. VÊn ®Ò h«n nh©n t¨ng lªn nhiÒu<br /> Tõ cuéc c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay, vÊn ®Ò h«n nh©n cña Trung Quèc ®· b¾t ®Çu t¨ng<br /> nhanh: sèng chung khi ch−a kÕt h«n, cã thai tr−íc h«n nh©n, t×nh yªu ngoµi h«n nh©n, chung<br /> sèng ngoµi h«n nh©n, trïng h«n (kÕt h«n víi ng−êi kh¸c khi ®ang cã vî hoÆc chång) l¹i cßn cã<br /> thiÕp, b¹o lùc gia ®×nh.<br /> Nh÷ng hiÖn t−îng ®ã trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®ang cã xu thÕ kh«ng ngõng t¨ng<br /> lªn. C¸c vô ¸n cïng huyÕt thèng do t×nh yªu ngoµi h«n nh©n dÉn ®Õn ®ang liªn tôc t¨ng lªn.<br /> §«i lóc trªn b¸o chÝ trong cïng ngµy cã thÓ ph¸t hiÖn nhiÒu vô nh− vËy. MÆc dï ë ®©y nh÷ng<br /> vô viÖc nµy ®· lµm ®«ng ®¶o quÇn chóng c¶m thÊy n«n nãng, bøc xóc nh−ng trªn thùc tÕ<br /> nh÷ng con sè tuyÖt ®èi vÒ c¸c vô ¸n ®ã qu¶ lµ ®ang t¨ng lªn râ rÖt. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m<br /> gÇn ®©y t×nh tr¹ng b¹o lùc gia ®×nh ®ang t¨ng lªn ë møc ®é nghiªm träng, hoÆc lµ c¸c vô ¸n<br /> mµ bè mÑ, anh chÞ em ruét bÞ lµm tæn th−¬ng do nguyªn nh©n kinh tÕ hoÆc c¸c tranh chÊp<br /> kh¸c dÉn ®Õn. §−¬ng nhiªn, vÊn ®Ò nµy còng chØ lµ nh÷ng thÝ dô nh×n tõ gãc ®é ph¸t hiÖn<br /> vÊn ®Ò mµ th«i. Chóng ta kh«ng nªn qu¸ thæi phång nã trong ®êi sèng hµng ngµy.<br /> Cã mét ®iÓm kh«ng dÔ dµng coi nhÑ ®−îc, ®ã lµ nh÷ng hiÖn t−îng vi ph¹m ®¹o ®øc<br /> trong x· héi còng ®ang len lái dÇn vµo tõng gia ®×nh. Trong x· héi hiÖn ®¹i cã ®Çy nh÷ng ham<br /> muèn h−ëng thô vÒ vËt chÊt, t×nh dôc, th× nh÷ng lo¹i t×nh c¶m kh«ng tèt ®Ñp ®ã ®· lµm mÊt ®i<br /> nh÷ng con ng−êi cã lßng tèt do dÔ tháa m·n nh÷ng dôc väng ®Çy téi lçi cña chÝnh b¶n th©n<br /> m×nh. §iÒu nµy khiÕn cho nh÷ng ng−êi th©n cña hä còng kh«ng thÓ yÕu lßng mÒm tay ®−îc<br /> <br /> <br /> Nguån: T¹p chÝ X· héi häc C4 (§¹i häc Nh©n d©n Trung Quèc).<br /> Sè 4.1999. Trang 167-168.<br /> Ng−êi dÞch: NguyÔn An T©m<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />