intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Sự chuyển biến về quy hoạch và diện mạo đô thị Hà Nội trong những thập kỷ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX

Chia sẻ: Cothumenhmong Cothumenhmong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

27
lượt xem
2
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết trình bày chế độ thuộc địa Pháp ở Đông Dương mà thủ phủ là Hà Nội đã tiến hành xây dựng cơ sở hạ tầng đô thị tạo những chuyển biến quan trọng cho quy hoạch và diện mạo thành phố Hà Nội. Để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu mời các bạn cùng tham khảo bài viết.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Sự chuyển biến về quy hoạch và diện mạo đô thị Hà Nội trong những thập kỷ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX

^ r.'<br /> <br /> Sir CHUYEN BIEN VE OUY HOACH VA DIEN MAO<br /> • • • •<br /> DO THI HA NOI TRONG NHUNC THAP KY<br /> • • •<br /> CUOI THE KY XIX DAU THE KY XX<br /> NGUYfiN THtTA H^*<br /> <br /> <br /> <br /> pha buy nhieu cung dipn thanh quach va<br /> T hang Long-Ha Ndi truydn thd'ng la<br /> mpt dd thi phong kidn cd quy hoach<br /> chu yeu nfldng tfla vao dia gidi tfl nhien.<br /> nhflng cdng trinh kidn true khac, Thang<br /> Long - Ha Npi h l u nhfl v i n gifl nguyen mo<br /> Luy Dai La va thanh Thang Long da l l y hinh dd thi; quy hoach dien mao thay ddi r i t<br /> ddng chay cua he thd'ng sdng Td Lich-Kim it. Dd la mdt dd thi phong kien, pha trdn cac<br /> Ngflu nhfl mpt dfldng hao thien nhien. Phia yeu to'vfldng gia, chd pho'va ndng thdn.<br /> ddng toa thanh, khu chd phd' budn ban va Chi tdi khi Phap dat nen dd hd tren toan<br /> cac phfldng thu cdng da trai rpng ra den sat cdi Viet Nam (1883), rdi Ha Npi trd thanh<br /> bd sdng Nhi. Chung quanh td hdp ca'u t r i e thanh phd' nhfldng dia Phap (1888), dd thi<br /> "trong t h i n h ngoai thi" kha ddn gian dd, l i nay mdi chuyen ddi md hinh, cd nhiing<br /> ele thdn phfldng cfl d i n c i n g vdi mpt so' chuyen bien quan trpng vd quy hoach va<br /> cum l i n g chuyen nghd ven dd. dipn mao. Dd thi phong kidn cu d i n d i n bi<br /> bien dang, nhfldng cho cho mdt dd thi mdi<br /> Tfldng flng vdi quy hoach dd thi, dien<br /> mang tinh tfl ban-thfle dan ra ddi. Tuy lie<br /> mao phd' phfldng Thang Long-Ha Npi tien<br /> n i y nd v i n cdn d dang mdt ban phae thao,<br /> thflc dan da phan anh thd Ifldng nguyen<br /> nhflng quy hoach va dien mao thanh phd<br /> ddi trpng c i a xa hpi Viet Nam truydn<br /> da ngay cang dinh hinh, rd ndt vao d i u the<br /> thd'ng. Cac cung dipn vua chia, dinh thfl ky XX va tiep tuc phat trien trong nhflng<br /> quan lieu trong tda t h i n h n i m khdng xa thap ky sau dd.<br /> nhflng can nha dng - c i a hipu xay gach c i a<br /> Tuy nhien, sfl chuyen bien dd thi c i a H i<br /> cac thfldng nhan kha gia, c i n g vdi cac mai<br /> Npi trong nhflng thap ky d i u thdi Phap<br /> nha tranh ngheo nan c i a khdi q u i n c h i n g<br /> thupc khdng phai la mot sfl dflt gay, doan<br /> binh dan. Cd sd ha t i n g dd thi d trong tinh<br /> tuyet dot bien. Dd la mpt qua trinh chuyen<br /> trang k h i khiem ton, cd l i e cd ndi la tdi te.<br /> ddi tiem tidn, dan xen, cai mdi gdi chdng<br /> Trong g i n 9 the ky, mac d i nhflng cdn len cai cu. Nhflng ydu to' phong kien truyen<br /> binh l i a v i cac cupc bien dpng xa hpi da thd'ng v i n cdn tdn dpng lai, dUdc lai tao vdi<br /> <br /> <br /> • PGS. TS. Dai hoc Qudc gia Hfi Noi<br /> Sir chuyen biefn vd guy hoach va di^n mao... 61<br /> <br /> nhflng yeu to tfl ban hipn dai mdi nay sinh. Tuy nhien, khdng gian do thi Ha Ndi<br /> Ndi nhu nha s i hpc Cb. Fourniau, dd la dfldc the hien tren cac ban dd cudi the ky<br /> mpt "su cly ghdp" (greffe) (1). Dae diem nay XIX nhfl c i a Babonneau (1885) hay<br /> se cdn de lai da'u a'n kha lau dai trong quy Leclanger (1890) da td ra l i kha hpp. Ngoai<br /> hoach va dien mao dd thi Ha Ndi nhflng Khu phd' cd, dia gidi thanh phd' vd phia tay<br /> thdi gian sau dd, khdng vfldt qua Van Mieu va ve phia nam<br /> khdng vfldt khoi phd' Gambetta (Trin Hflng<br /> Sau mpt thdi ky qua dp n g I n (1883-<br /> Dao), c i n g l l m 11 chi den phd' Thd Nhupm<br /> 1888) vdi sfl tdn tai song song hai chinh<br /> va Ld Due (Armand Rousseau).<br /> quyen Phap va Nam tridu, tdi d i u t h i n g<br /> 10-1888, Ha Npi chinh thflc trd thanh Tuy nhien, chinh quyen thflc dan Phap<br /> thanh phd' nhfldng dia Phap theo dao du (d day la Tda Thd'ng sfl va Tda Dd'c ly) lai<br /> c i a nha vua Ddng Khanh va nghi dinh quan nipm Ha Npi nhfl mpt khdng gian dd<br /> chuIn y cua Toan quydn Richaud. thi rpng ldn hdn, ma khdng dfla tren cd sd<br /> phap ly nao ca. La thfl cua Thdng s i Ble ky<br /> N6t chuyen bien ndi bat d i u tien trong<br /> g i i Ddc ly H i Ndi ngiy 30-12-1889 viet:<br /> nhflng nam tiep sau dd la sfl md rdng, "dan<br /> "Bic luy cu (tflc luy Dai La nam 1749) phai<br /> nd" ve be mat dien tich e i a mpt t h i n h phd'<br /> dfldc coi nhfl nhiing gidi ban c i a t h i n h phd'<br /> dflpc quan ni§m, ngay cang ldn hdn so vdi<br /> nhfldng dia. Trong khdng gian dd, thanh phd'<br /> mpt khdng gian dd thi thflc td.<br /> cd the se "tiy tinh hinh" (dventuellement)<br /> Trfldc thdi Phap thudc, be mat quy fldc m i phat trien. Hdn nfla, tdi cho r i n g khdng<br /> truyen thd'ng c i a H i Npi dfldc coi la dipn c i n phai hoi y kidn cic chinh quyen ban xfl,<br /> tich ben trong b i c luy Dai La xay d i p lai vi hp v i n ludn ludn coi b i c luy la gidi han<br /> nam 1749. Tuy nhien, khdng gian dd thi cua thanh pho" (3). Trong nghi dinh dang<br /> thflc sfl c i a nd chi gidi ban trong khu "36 tren Cdng bao ngay 6-1-1890, nha elm<br /> phd' phfldng"- tflc Khu phd' cd ngiy nay-ma quydn da I n dinh pham vi lanh thd thanh<br /> theo A. Masson "dd la mpt hinh tam giac phd' b i n g 15 cpc tieu e l m mdc, cd g i n bien<br /> ma canh day dfla vao phia ben tren hd d i n h so'. Theo dd, dia gidi thanh phd' phia<br /> Hoan Kiem (tflc true phd' Hang Bong-Hang ble giap hd Tay, phia ddng giap sdng Hdng,<br /> Gai-Clu Gd-Ld Su ngay nay), cdn hai canh phia tay la c i a Sdn Tay (tflc d Van Bao, ben<br /> kia dfla vao sdng Hdng va tda thanh" (2). xe Kim Ma ngay nay), phia tay nam la d Chd<br /> Ngoai khu phd' phfldng budn ban dong due Dfla, phia nam la d C i u Den (4). Gidi ban<br /> nay, la nhflng thdn phfldng n i a ndng thdn nay da dfldc nhle lai trong nhieu nghi dinh<br /> va ndng thdn, dan cfl thfla thdt. cua nhiing nam tiep theo.<br /> Dao du ngay 1-10-1888 nhfldng Thanh Vd phia chinh quyen Nam trieu, cd the<br /> phd' Ha Ndi cho Phap cd kem theo mpt ban do nhflng ldi Ich rieng tfl hoac do sflc dp,<br /> dd dia gidi, nhflng dieu ky la la nd da "bi lien tiep trong nhflng nam cudi the ky XIX,<br /> mit" vinh vien, khdng bao gid cdn tim t h i y da ra nhflng van ban "nhfldng them" mpt so'<br /> dfldc ban chinh hay ban sao trong Iflu trfl. thdn phfldng va vflng d i t dai thupc hai<br /> Do vay, dfldng bien gidi phap ly e i a t h i n h huyen Thp Xfldng va Vinh Thu^n, sap<br /> phd' nay da trd nen r i t md nbda, xe dich, nhap vao Thanh phd' Ha Npi do Tda Dd'c ly<br /> khdng ro rang. Phap quan ly.<br /> 62 Rghi&n c i u Lich s i . sg 7.2010<br /> <br /> Viec Thanh phd' Ha Ndi md rdng da dem Trong nhiing nam d i u tien thdi Phap<br /> lai nhieu ldi Ich cho cac phia. Quyen hanh thupc, chinh quyen Bao hp da cho tien<br /> e i a Dd'c ly va ngudn thu n h i p thud m l gia hahh chinh trang cai tao lai hp thdng<br /> tang, quan lai va chu da't dfldc hfldng ldi do dfldng sa va nha c i a .<br /> sfl chenh lech ve gia da't khi sap nhap vao<br /> Trfldc dd, da p h i n ele p h d i a dfldng dit,<br /> thanh phd'. Ph. Papin gpi dd la qua trinh<br /> khong cd via h6, thfldng lly lpi l i e trdi mfla<br /> thflc thi mpt "chu nghia sap n h i p "<br /> v l bui bam khi trdi ning. Dfldng sa b cae<br /> (annexionnisme) (5) vdi mpt "chidn Ifldc<br /> phd' Hoa kieu cd kha hdn, nhflng nhin chung<br /> gam nha'm" (stratdgie du grignotage) (6) cd<br /> v i n khdng dfldc cai thipn. "Nhflng phd<br /> tinh toan.<br /> thfldng la kha hep, dfldc lat gach theo kieu<br /> Trfldc thdi Phap thupc, quy hoach dd thi Trung Qud'c, nghia la chi dfldc lat b m$t long<br /> cua Thang Long- Ha Npi truyen thd'ng kha dfldng tren mpt be rdng khoang ching Im,<br /> ddn gian. Thflc ra dd chi la sfl s i p xep, bd' v i nhflng vien gach vudng thi p h i n ldn da<br /> tri dd thi mang tinh tfl nhien, tfl phat. Mpt hi vd nflt hoac xd lech. Dpc theo hai ben<br /> tda t h i n h nfldng vao cae ddng chay sdng- dfldng, thflc sfl la nhiing viing nfldc dpng hoi<br /> kenh, ben canh la khu phd' phfldng budn thdi hoac khdng cd ldl thoat (7).<br /> ban g i n kd mpt ben cang, cic thdn phfldng<br /> Ngoai nhflng nha dng xay gach theo<br /> npi thi va mdt so'lang chuyen ven dd.<br /> kieu "chdng diem", mat tien hep nhflng<br /> Trong qua trinh chuyen bidn thanh mpt long nha sau,trong phd' v i n cdn r i t nhidu<br /> thanh phd' tfl ban thflc dan can hipn dai, nha Idp tranh la, dflng khdng t h i n g hang,<br /> quy hoach dd thi Ha Npi da thay ddi kha rd mai hien nhd ra la'n chiem long dfldng, can<br /> ndt, dfldi dang thflc xen gdi, cai cu cdn lai trd giao thdng di lai. Dd cung la mdi cho<br /> c i n g tdn tai song song vdi cai mdi nay sinh. ngpn l i a trong nhflng vu hoa hoan thfldng<br /> Tda t h i n h hi pha, khoang 3/4 dien tich hi xuyen xay ra d phd' phfldng Ha Npi xfla kia.<br /> lly lam dfldng phd'. Khu phd' cd Viet - Hoa<br /> Trong hdi ky cua minh, Cdng s i Bonnal<br /> v i n gifl dfldc bdng dang cu nhflng bp mat<br /> ke lai r i n g nam 1883 dng ta da dd nghj<br /> da it nhidu thay ddi ve dfldng sa va kidn t r i e<br /> Tdng ddc Nguyin Hflu Dp b i t cae c i a hidu<br /> nha cia. Khu vflc chung quanh hd Hoan<br /> phai l i i mai hien lai cho ldl di thoang rpng.<br /> Kidm dfldc chinh trang, trd thanh mpt khu<br /> Ong cung ra lenh cho vien canh sat trfldng<br /> dem gifla khu phd' cd phia bic va mpt khu<br /> b i t cae t i nhan lao dpng khd sai san bing<br /> phd' mdi phia ddng nam, thfldng dfldc gpi la<br /> cac mat dudng, dao ranh thoat nUde, l i t via<br /> "Khu phd Tay", khu phd ngfldi Au. Sau khi<br /> he va rai gach da Idng dudng. Khdng cd<br /> tda thanh hi pha, mpt khu phd'Tay khac tidp<br /> tuc ra ddi d man phia tay ble thanh phd', lan kinh phi rieng, Bonnal da sai pha h i y<br /> ddn bd hd Tay. Trong khi dd, nhl't 11 tfl nam nhflng ngdi n h i gach hi quan Cd Den dd't<br /> 1902 trd di, cac khu dan cfl mdi tidp tuc md chay dd d phd Nha Chung va ben bd hd<br /> rpng, lan toa ve hfldng nam va hfldng tay, Hoan Kidm, l l y gach ngdi vun de trai mat<br /> vdi sfl thanh lap cac "Khu phd' mdi ngfldi dfldng cho 150 phd ngo c i a H i Npi (8).<br /> ban xii" (Nouveau Quartier Indigene). Mpt Nam 1891, Dd'c ly Beauchamp ban hanh<br /> kieu kien true mdi, hipn dai x u l t hien ben Nghi dinh ngay 17/2 vd viec dd bo va elm<br /> canh kien true cu truyen thd'ng vdi nhflng lam nha tranh trong mdt so' tuyen phd'<br /> cdng sd v i nha dan sfl. chinh c i a H i Npi. Nghi djnh nghiem e l m<br /> Su chiry^n bign vd guy hoach va di|n mao... 63<br /> <br /> <br /> vipc lam nha tranh d cac phd Phap qud'c chinh an ngfl con dfldng thdng sang tinh<br /> (sau la Paul Bert, Trang Tien), Bobillot (Le Ble Ninh ben kia sdng Nhi. Chung ta<br /> Thanh Tdng), Gambetta (Trin Hflng Dao), khdng bidt dd la kien t r i e nguyen dang ban<br /> phd Nha Chung, Hang Gai, C i u Gd, Hang d i u t i nam 1749 hay nhieu kha nang hdn<br /> Bd va Hang M i m . la da dfldc xay lai trong the ky XIX. 0<br /> Quan Chfldng la mpt trong 7 di tich lich s i -<br /> Trong cac phd' Hang Bd, Hang Bac, Jean<br /> van hda d i u tien c i a H i Npi dfldc xdp hang<br /> Dupuis (Hang Chieu), Hang Ddng, Hang<br /> theo Quyet dinh ngay 24-11-1906 cua toan<br /> Dao, Hang Ngang; ta't ca mpi nha tranh<br /> quydn Ddng Dfldng, dfla tren de nghi c i a<br /> hipn con tdn tai phai dd bo di trong thdi<br /> Trfldng Vien Dong Bic Cd Phap.<br /> gian 6 t h i n g (9).<br /> Nhflng chide cdng phd' vdi e l u true khac<br /> Theo cac Nghi dinh ngay 15-3-1892 va<br /> nhau trong khu phd' cd mpt thdi da la hinh<br /> 27-1-1893 c i a Thd'ng s i Chavassieux, tidn<br /> anh quen thupc c i a H i Ndi xfla. Chflc nang<br /> hanh xep hang cae nha d va xdp loai cac<br /> chinh c i a nd l i bao dam trat tfl an ninh<br /> dfldng phd' de tinh mflc thud thd trach.<br /> cho cfl dan phd' phfldng, n h i t la nhiing l i e<br /> Nha d dfldc chia lam 4 hang. Hang n h i t xay ra nan trpm cfldp hoac cdn dd loan da.<br /> la nha gach cd t i n g gac, tidp sau la cac cdng phd' dd so n h i t la chide cdng xay b i n g<br /> hang nha gach khdng gac, nha gd hoac nha gach tren cd vpng lau, c h i n ngang phd' Viet<br /> tranh, d i t khdng xay nha va ao chudm. Ddng (Hang Ngang) e i a Hoa kidu. Cd<br /> nhidu cdng phd' ddn gian hdn, chi l i mpt<br /> Thud thd trach hang nam ddng mflc cao<br /> khung gd vdi nhflng thanh tre dflng dpc<br /> nha't ap dung cho nha hang 1 d phd' loai 1 la<br /> tren mpt he thd'ng Id due, c6 the thao l i p<br /> 0$05/m2, glp 80 l i n mflc thue t h l p n h i t<br /> mpt each d i dang nhfl cdng phd' Hang Gai<br /> (nha hang 4, phd loai 4) la 0$000625/m2 (10).<br /> hay cdng phd' d i u ben trong phd' H i n g<br /> Trong thap ky 80 c i a the ky XIX, cic Chieu, cdn de lai hinh anh tren nhflng<br /> c i a d va cic cdng phd' cung l i n Ifldt hi pha nhflng bflc tranh k h i c dfldng thdi<br /> bo. Trfldc khi Phap ha T h i n h Ha Npi l i n II, Trong nhflng nam cudi thap ky 80 c i a<br /> luy da't Dai La v i n cdn ddn 15 c i a d (trfldc la thd ky XIX, nhflng cdng phd' n i y da l i n Ifldt<br /> 16, sau c i a d Nhan Hda quang benh vien hi dd bd. Ly do c h i ydu cd the l i lie nay<br /> Quan dpi 108 ngay nay da bi mit, ed the do nhflng chide xe tay k6o da b i t d i u trd nen<br /> bi sut Id xud'ng sdng Hdng). Nam 1886, c i a d phd bien, va nhflng cdng phd' trd thanh mot<br /> Tay Ludng (Trang Tidn) ma trfldc dd cd the vat ngang can khdng cho nhflng chide xe<br /> la "mpt vdm cud'n ud'n cong rpng ldn xay tay dd keo chay qua.<br /> gach, chic chin, vudng vin" (11) da bi pha<br /> Xe tay kdo vd'n cd ngudn gd'c tfl N h i t<br /> hiy, dfldc thay b i n g mpt c i a d mdi ddn gian<br /> Ban sau thdi Minh Tri. Ngfldi Nhat dat ten<br /> hdn nhieu, gpi l i c i a Phap Qud'c, d 161 di vio<br /> la "rickshaw" hay "djinrieksha", ngfldi<br /> khu nhfldng dia, vdi 2 cpt tru xay t h i n g<br /> Phap gpi la "pousse-pousse". Nam 1883,<br /> dflng, tren cd d i p hinh 2 con lan.<br /> Cdng sfl Bonnal da tang Tdng dd'c Nguyen<br /> C i a 6 duy n h i t cdn lai den ngay nay la d Hflu Dp mpt chiec xe tay k6o nhap tfl Nhat<br /> Quan Chfldng phia ngoai phd Hang Chidu, Ban (12). Nhflng nam sau dd, mpt so' nha<br /> ngfldi Phap gpi la c i a Jean Dupuis, cdn co tfl ban Phap da nhap va san x u l t loai xe<br /> ten la 6 Thanh Ha hay 6 Dong Ha, la c i a 6 kdo nay de cho thue chd khach thfldng la<br /> 64 RghiSn curu Lich s i . sg 7.2010<br /> <br /> dam quan linh Phap va gidi thfldng Iflu dd thanh lap nam 1889, sau khi sdng Td Lich<br /> thi Ha thanh. hi san l i p lly d i t md phd. Phd Hang Lflde<br /> v a o quang nhflng nam gdi qua hai thd trfldc day cdn mang ten cu la phd Sdng Td<br /> Lich.<br /> ky, khu phd' cd Ha Ndi b i t d i u cd nfldc may<br /> sach v l dien t h l p sang, nhflng vdi mpt ty le Nam 1902, c i u Doumer (elu Long Bien)<br /> r i t ban che. v l nha ga xe l i a Ha Npi hoan thanh xay<br /> dflng. Xe l i a di tren cao qua khu pho' cd,<br /> Trfldc day, mpt so' gia dinh trong khu<br /> tren mpt ciy e l u can dai 800m t i chan elu<br /> budn ban da xay be chfla nfldc mfla, dlo<br /> Long Bien dpc theo dfldng Henri d'0rl6ans<br /> gidng ngay trong nha. So' ddng khac v i n<br /> (phd' P h i n g Hflng ngay nay) tdi ga H i Npi.<br /> d i n g nfldc hd ao, nfldc sdng, de nguyen<br /> hoac danh phen. Khoang nam 1894-1895, Khu vflc hd Hoan Kidm la khu dem gifla<br /> nha e l m quyen P h I p cho l l y nhflng t i m da khu phd' cd va khu phd mdi, thfldng dfldc<br /> tang c i a tda thanh vfla bi pha dem xay gpi la "Khu phd' Tay". (J phia tay va nam<br /> thap nfldc Hang Dau, cung cip nfldc sach hd, cd mpt so' phd' chuyen nghe-mat hang,<br /> chu yeu cho Iflc lUdng quan dpi ddng trong trong dd cd phd' Hang Theu va Hang Tranh.<br /> t h i n h va mpt p h i n nhd cho dan khu phd' Nam 1883, Labarthe cdn ghi tren ban dd la<br /> cd. Cudi the ky XIX, Ha Npi cd 3 gieng loc "phd' Hang Lpng" (Rue des Parasols) (14),<br /> nUdc va 30km dUdng dng d i n nUdc. ngay nay la Hang Trd'ng. O phia nam co<br /> phd' Thd Kham, (cdn gpi la Hang Kham hay<br /> Ve anh sang, thdi xUa ngUdi dan pho'<br /> Hang x a cfl), la mot con dfldng k h i dai, chd<br /> phudng d i n g den dia t h l p d i u lac, nhflng<br /> b i a nhpn nhip hpp hai ben dfldng, lai c6<br /> hipu budn k h i gia thfldng treo den ldng<br /> cac c i a hieu kham x i cfl b doan phd' Hang<br /> t h l p nen. Nhflng nam 1890, b i t d i u x u l t<br /> Khay ngay nay. Labarthe gpi dd la "khu<br /> hien loai den "Hoa Ky" t h l p b i n g d i u hda.<br /> phd' An Nam" de phan bipt vdi "Khu pho'<br /> Nam 1895, Ha Npi cd dien t h l p sang Tau", chi khu phd' cd. Vd bd hd phia ddng,<br /> nhflng cdn r i t ban che. Cho ddn cudi the cdn cd r i t nhidu bai d i t trd'ng, hd ao, dim<br /> ky, toan thanh phd' mdi chi cd 523 ngpn den lly trai dai ddn tan bd sdng Hdng. Cung cd<br /> dien (13), chu yeu d i n g cho ngfldi Phap. mpt con phd' d day la phd' Hang Tra, chuyen<br /> D i u thd ky XX, mpt so' gia dinh k h i gia ban cac loai tra ud'ng b thdn Hfldng Minh<br /> trong khu phd' cd mdi d i n g den dien. 6 mpt vdi hai ngdi c h i a toa lac trong khu vflc la<br /> so' tuydn phd' budn ban, b i t d i u cd den chfla Phd Giac (chia Tiu) va c h i a Bao An<br /> dfldng t h l p b i n g d i u hoa, sau chuyen sang (chia Quan Thfldng, ngfldi P h i p gpi la<br /> den dipn cdng cpng. c h i a Khd hinh-Pagode des Supplices). Khu<br /> hd H o i n Kiem nay cd tudi ddi kha tre so vdi<br /> Nam 1990, Ha Npi b i t d i u md 3 tuydn<br /> khu phd' cd dich thUc. Cd the coi day la mpt<br /> dudng xe dipn, lay ga Bd hd lam trung tam.<br /> khu p h o ' n i a cd, ban cd c i a H i Ndi.<br /> TrUdc dd, khoang nam 1886, chi mdi cd mpt<br /> tuyen dudng ray ndi lien khu nhUdng dia Ban than hd Hoan Kiem nhflng nam<br /> va thanh Ha Npi, nhflng toa xe thi do Ifla trfldc Phap thupc cung khdng cdn cai ve<br /> kdo. Tuyen Bd hd-Bfldi dai 5,5km chay qua huy hoang dai cac thdi Le-Trinh xfla kia<br /> khu phd' cd va chd Ddng Xuan. Chd ldn nfla, ma da trd vd tinh trang nguyen sd, tfl<br /> nha't thanh phd' nay vdi 5 ciu chd to rpng nhien pha trpn c h i t ndng thdn. Den Ngpc<br /> khung b i n g s i t va mai Idp tdn kem, dfldc Sdn dflng tren nen cfl c i a cung Khanh<br /> Su chuydn bign vd guy hoach va dign mao. 65<br /> <br /> Thuy, luc dd chi cd mpt cay elu nho ble vio theo Cdng giao c i n g mpt so' dan dao da md<br /> ddn b i n g van ghdp, hai ben khdng cd tay nhflng c i a hieu kham xa .cfl kha khang<br /> vin. C i u ydu dt mdng manh va P. Bourde trang trong con phd' nay. Ben phia ddng,<br /> da gpi la "cay e l u lam de cho loai de di hdn c i n g vdi vide xay dflng khu cdng sd v i khu<br /> la cho nhflng ban chan nang ne c i a ngfldi ngfldi Au, vfldn hoa Paul Bert (nay la cdng<br /> Au" (15). Chi den nam 1887, nd mdi dfldc vien Ly Thai T 6 \ tuydn phd' ven hd Francis<br /> thay b i n g e l u The Hue, dang cong va sdn Garnier (Dinh Tien Hoang), l i e d i u mang<br /> dd. 0 gifla hd, tren nen Gd R i a cu, nam ten Rue du Lac (phd' ben Hd) cflng dflpc<br /> 1877 ba hp Kim nha b phd' Hang Khay da h o i n thanh.<br /> cho xay Thap R i a (16) vdi y dinh l i m ndi<br /> D i u nam 1892, nhflng ngdi nha cuoi<br /> de ma td, nhflng khdng thanh. Tren mat<br /> c i n g trong dipn giai tda d phd' Hang Khay<br /> hd, nhieu thuyen chai danh b i t ca. Ven bd<br /> "dd sup xud'ng nhfl nhflng lau dai b i n g<br /> hd, hang ngay "cac phu nfl ra diy, lpi xud'ng<br /> quan bai la dfldi nhat cudc cua dpi pha<br /> nfldc ddn tan d i u gdi, hay ngdi xdm tren<br /> buy... H l u nhfl cdng chung da cd the hoan<br /> cic ta'm van e l u ao each hd vai bfldc dd r i a<br /> toan di dao quanh hd Hoan Kiem, gifla<br /> rau vo gao hoac bat dia..." (17).<br /> nhflng vfldn trdng cae loai cay thao mpe<br /> Khi Paul Bert sang lam Tdng tru s i , de nhiet ddi" (19).<br /> to diem cho bp mat cua mpt "Ha Npi dom<br /> Ndt ndi trpi n h i t trong sfl chuyen bien<br /> dang" (Hanoi coquette) nhfl bao chi l i e dd<br /> quy hoach dd thi Ha Npi cudi thd ky XIX<br /> vi von, dng ta da quyet dinh mpt kd hoach<br /> d i u the ky XX la sfl ra ddi c i a khu phd' Tay<br /> ldn chinh trang hd Hoan Kiem.<br /> hinh t h i n h tren hai dia vflc: trfldc tien b<br /> Kd hoach lam mpt tuydn dfldng vanh dai phia ddng nam hd Hoan Kidm va sau do b<br /> quanh hd khdng d i dang, phai m i t nhidu phia tay tda thanh Ha Npi hi pha.<br /> nam cho ddn t i n cudi 1891 d i u 1892 mdi<br /> Nhflng ngfldi khdi xfldng viec thanh l i p<br /> hoan thanh. Khd khan ldn n h i t la vipc giai<br /> khu phd' mdi nay trfldc het la tdng tru s i<br /> toa cac khu nha la, nhieu gia dinh khdng<br /> Paul Bert va ngfldi kd nhiem la Paulin<br /> chiu di ddi. Nhan l i e dd cd nhidu dam chay<br /> Vial, c i n g vdi sfl ho trd cua cac quan chflc<br /> xay ra, cd l i n thieu trui hdn 300 ndc n h i<br /> d p dia phfldng thanh phd' nhfl Cdng s i<br /> (cd dfl luan la ngfldi Tay n g l m sai ngfldi<br /> Bonnal va Dd'c ly Halais. Muc dich tao lap<br /> dot nha dan) (18), chinh quyen thanh phd'<br /> ra khu phd' Au c i a chinh quyen thflc dan<br /> da ban hanh Ipnh e l m dflng lai nhflng nha<br /> vfla la do nhu c i u phat trien va md rpng<br /> la bi chay. D i n din, quanh bd hd phia tay,<br /> khu nhfldng dia ra ben ngoM thanh phd'<br /> hinh thanh phd' Beauchamp (Le Thai To).<br /> mdi bi chinh phuc, vfla la sfl thflc thi khing<br /> Trong phd' cd tda nha xay kha dep la tru sd<br /> diiih sflc manh va quyen Iflc cua ke chidn<br /> c i a bao "Avenir du Tonkin" (Tfldng lai Ble<br /> thing, ddng thdi la de pho trfldng thanh<br /> Ky), c h i b i t d i u tien l i Jules Cousin (nay<br /> the vd cai gpi la "sfl mang khai hda"<br /> la toa soan Bao Hd Npi mdi). O phia nam,<br /> (mission civilisatrice) c i a ndn van minh<br /> doan phd' Paul Bert kdo dai (nay la phd'<br /> Phap quo'c dfldc coi nhfl vfldt trpi so vdi<br /> Hang Khay) da cd mpt so' nha gach xay<br /> nhflng ngfldi ban xfl.<br /> kieu mdi. Nha so' 3 Hang Khay xay 2 t i n g<br /> nay v i n con, tren cao ghi nien dai xay dflng Dia ban dfldc chpn ban d i u la v i n g d i t<br /> la 1886. Chanh tdng ba hp Kim, nha giau phia ddng hd Hoan Kiem trai rpng ra den<br /> 66 Rghi6n curu Lich s i . sg 7.2010<br /> <br /> bd sdng Nhi, g i n ke khu nhfldng dia, thupc tdi c i a Nam t h i n h Ha Npi trong do cd<br /> cae thdn Yen Trfldng, H I Thanh, Cflu Lau. quan ddi Phap ddn tru. Ngay nay, dd la<br /> Tai day trfldc kia da tdn tai l l u Ngu Long true cac phd Trang Tien-Hang Khay-Trahg<br /> thdi Le - Trinh va l i e dd cdn hai ngdi c h i a Thi-Cia Nam. Doan d i u phia ddng xfla kia<br /> ndi tieng 11 Phd Giac (chia Tiu) va Bao An la tuydn dfldng ngan doi hai hd Ta Vpng va<br /> (Lien Tri). Xa hdn la cac hd ao, d i m lly, Hflu Vpng, luc dd da trd thanh con dfldng<br /> rupng l i a dan cfl thua thdt. Vio khoang m6n nhd rpng 2-3m, cd e l u ndi lien vdi<br /> nam 1886, nha e l m quyen P h I p da cho pha Trang Tien d phia nam, xfldng due tien nay<br /> dd hai ngdi c h i a v i san l i p mat b i n g v i n g cung da ngflng boat dpng, trd thanh hoang<br /> d i t l l y lpi. phe, cac hao nfldc can d i n (22).<br /> Cum cdng trinh kidn true d i u tien d day Phd Trang Tien l i e d i u dfldc Phap dat<br /> la p h i c hdp dupe gpi la "Bdn Toa" (Quatre ten la phd' Phap Qud'c (Rue de France), sau<br /> Batiments) xay dflng d bd'n gdc ddi xflng ddi thanh phd' Paul Bert. Dd la con phd mdi<br /> nhau, gifla la vfldn hoa Paul Bert (nay la hipn dai d i u tien cua H i Npi, diem n h i n<br /> quang trfldng Ly T h i i To') vdi bflc tfldng c i a khu phd' T i y dan sfl, ddng thdi la mot<br /> ddng vien quan cai tri n i y c i n g ngdi n h i "tu kinh" bay hang quang cao cho ndn van<br /> ken lam ndi hang t u i n cd hda nhac giai tri. minh tfl ban cua chinh qud'c P h i p .<br /> Bd'n cdng trinh la cac toa Dd'c ly, Kho bac,<br /> L i n Ifldt, sau khi nhflng ngoi n h i tranh<br /> Bflu dien va p h i Thd'ng s i , n i m tren<br /> bi dd bd, thay vao la nhflng nha gd rdi nha<br /> khudn vien cua tru sd Uy ban Nhan d i n<br /> gach dfldc dflng len. Phd Trang Tien trd<br /> Thanh phd' va Nha khach Chinh p h i ngay<br /> thanh "mpt dfldng phd' trai da ram.kha tdt,<br /> nay.<br /> rpng tfl 16m ddn 18m, trong do ngfldi Au<br /> Cum cdng trinh Bd'n Tda dfldc giao cho h l u nhfl n i m mpi c i a hang ban le... Ngfldi<br /> nha t h l u Vezin va Huardu thi cdng, dfldi sfl ta da tha'y trong phd' mpt c i a hieu san xult<br /> chi huy cua ky sfl Gotten, giam dd'c sd Cdng nfldc CO ga, mpt tiem banh, nhflng ti§m tap<br /> chinh. cae tda nha xay hai ting, cd mdng hda, mdt khach san, hai ba tiem ca phe, t i t<br /> day 2m50, mai Idp ngdi da den vdi hanh ca ddu la c i a ngfldi P h i p (23). L i e diu, cd<br /> lang rpng, l i p c i a kinh, dat 16 sfldi; tdng c i a hipu b i n l i n Ion mpi t h i b i n g hda nhfl<br /> dipn tich glp ddi dien tich d. Tong kinh phi gily vd, slch truypn, vdi ca vai vdc, dd hop,<br /> len tdi 420.000 Fr, them vlo la so' tidn edng bat dia, dd thuy tinh, eac mat hang thdi<br /> van chuyen 20.000 mdt khdi d i t cat tfl sdng trang d i n g cho phu nfl. Sau dd, cd them<br /> Hdng de san l i p nhiing chd lly lpi ngap tiem hdt tdc, c i a h i n g ban nfldc hoa, cia<br /> nfldc (20). Ngoai ra, ngfldi ta cdn pha con de hang thit, c i a h i n g ban dd npi t h i t , hieu<br /> trong chay dpc theo theo phd' A.Courbet (Ly thudc tay... T i t ca deu la nhflng vat phIm<br /> Thai T6') lly d i t lip ao va chinh trang vfldn phuc vu cho dam quan chflc Phap va gia<br /> hoa Paul Bert, hoan thanh vao thang 2- dinh, gidi cac nha thflc dan tu ban cing cac<br /> 1888, vdi kinh phi 22.540 Fr (21). si quan, binh linh Phap. .j i<br /> <br /> Cing thdi gian xay dflng q u i n the Bd'n Ngudi ta nhd den nhflng c i a hieu thudc<br /> Tda, nha e l m quyen cho md mpt true phd' tay Julien Blanc, c i a h i n g gily b i t<br /> mdi mang tinh chien Ifldc, ndi hdn hai Schneider, phdng dpc v i cho thue sach c i a<br /> trung tam chinh tri va quan sfl c i a Phap Gillet. Dac bipt la quan ca phe ddng khach<br /> l i e do t i cdng khu nhfldng dia giap bd sdng c i a mu Beyre - mdt phu nfl ban b i n g cang<br /> Sir chuydn bidn vd quy hoach va dien mao.. 67<br /> <br /> <br /> tin cho quan dpi da nghi hflu-thfldng la ndi xay hai t i n g theo phong each Au, cd vfldn<br /> tu tap chuyen trd c i a gidi quan chflc va tUdc va hang rao song sit, cd khu nha phu<br /> quan nhan ngudi Phap thdi dd. Ve sau, d i n g sau danh cho gia nhan d i y td. C h i<br /> nhflng tda nha ldn dfldc xay dflng, nhflng nhan phd bidn la cac quan chic v i nha tU<br /> c i a hieu ldn xua't hien nhfl nha hang ban Phap, mot sd r i t it cae gia dinh thupc<br /> Godard, khach san Coq d'Or (Ga Vang), gidi thupng lUu ngUdi Viet.<br /> ngan hang Dia dc...<br /> Vd cac cdng sd va nhflng kien t r i e ldn,<br /> Vd mat chinh trang dfldng phd', l i e d i u trong nhflng nam cudi the ky XIX d i u the<br /> b hai ben dfldng cd trdng nhflng ciy phfldng ky XX, phan ldn deu dfldc xay dflng theo<br /> VI hoa dd rfle ed ngudn gd'c t i q u i n dao phong each "tan cd dien" (ndo-classicisme),<br /> Antilles ben chiu My. Sau cac chu hieu dd chiu anh hudng c i a kidn t r i e sU trUdng l i e<br /> nghi d i n bo di de lay anh Sang, va ngfldi ta dd la Henri Vildieu. Dac diem chung c i a<br /> lat via he rpng. Khi lap phd', ba hp Kim cac cdng trinh n i y la xay vflng chic "kieu<br /> hidn tang mpt t i m bien phd' kham x l c i cd vinh ciu", tfldng d i y chd'ng nhiet, kien true<br /> ghi chfl Phdp va chfl Han, nhflng sau bi hfl ddi xflng, iriai vdm hoac hinh thap Idp da<br /> hong vi mfla n i n g phai thao bo di. den. Tda Dd'c ly, Bflu dien va P h i Thd'ng s i<br /> deu da dfldc xay dflng lai. Nhflng cdng<br /> J.Boissiere md ta phd' Trang Tien vao<br /> trinh kidn t r i e mdi dang chu y xay dflng<br /> cudi the ky XIX: "Dpc theo phd'Paul Bert cd<br /> trong thdi gian tidp theo l i khach san<br /> nhiing c i a hang bdng Ion nhfl tiem ca phe,<br /> Metropole (phd' Henri Riviere, tflc Ngd<br /> nha hang an, nhfl de cho ngfldi du khach<br /> Quydn), nha hang Godard (trdng ra hai<br /> mdi cap ben biet dfldc r i n g mud'n ndi gi thi<br /> mat phd' Paul Bert - Ddng Khanh, tflc<br /> ndi, Ha Npi v i n la mpt thanh 'phd' Phap.<br /> Trang Tien- Hang Bai), Trfldng Viin Ddng<br /> Hay di qua de phat hipn ra nhflng bien<br /> Bac Cd Phap (E.F.E.O) d c i n g phd vdi Tda<br /> hieu "Bazar de Paris" (Chd phien Paris),<br /> an (Phd Carreau, t i c Ly Thfldng Kiet).<br /> "Aux fabriques de France" (d cac xfldng che<br /> tao Phap qud'c)... Hipu tap hoa, c i a h i n g Rieng N h i Hat ldn Thanh pho', phdng<br /> tham, c i a h i n g dd sit, hipu thud'c tay, theo nguyen m l u c i a n h i hat Op6ra Paris d<br /> hang budn ban hang thupc dia, thdi thi du d i u phd' Trang Tien, xay tren mpt cai ao ldn<br /> thi"... (24). cu, la mpt cong trinh td'n tien va cdng sflc,<br /> phai m i t 10 nam mdi lam xong (1901-1911).<br /> Ve phia nam phd' T r i n g Tidn, ngfldi<br /> Phap md them mpt so' tuydn phd' song song B i t d i u hinh thanh tfl phia ddng nam<br /> nhfl cac dai Id Rollandes (Hai ba Trflng), hd Hoan Kidm, khu phd' Tay tiep tuc lan<br /> Carreau (Ly Thfldng Kiet), Gambetta (Trin toa, md rpng tdi dia ban t h i hai d phia tay<br /> Hflng Dao), c i n g mpt so' tuydn phd' dpc c i t ble t h i n h phd', ben trai thanh Ha Npi, t i<br /> vudng gdc nhu Henri Riviere (Ngd Quyen), bd nam hd Tay den khu Van Midu. Mpt<br /> Rialan (Phan Chu Trinh). Cac dudng phd' p h i n quan trpng cua khu phd Tay mdi n i y<br /> mdi nay deu t h i n g hang, long dUdng rpng la dat cua toa thanh da bi pha buy trong<br /> trai da ram (sau la nhfla dfldng), via he nhflng nam 1894-1897, ngay trfldc thdi<br /> rpng cd trdng cay. toan quyen Paul Doumer.<br /> Cac kien true nha d dan sfl hai ben pho' , Sau khi Phap ha thanh Ha Npi l i n t h i<br /> thfldng la kidu biet thfl (villa) sang trpng hai (1882), Iflc Ifldng quan dpi Phap da d lai<br /> 68 Rghi&n curu Ljch s i . sg 7.2010<br /> <br /> chiem gifl thanh. Moi dinh thfl, nha mdn va Tuy nhien, ed dU luan cho la Phap pha<br /> bp may quan iieu Nam trieu deu phai ddi tudng thanh la de dao tim c i a cai v i n g bac<br /> ra ben ngoii thanh, ke ca Tdng dd'c Ha Npi. dupe nha Nguyin hi mat dem chdn d i u<br /> Ngay 23-7-1893, Hdi ddng thanh p h d r a (28). Td bao tieng Phap 'T,Tnddpendance<br /> quyet dinh pha thanh. Ngay 15-2-1894, Tonkinoise" (Dpc lap Bic Ky) d Ha Npi lie<br /> mpt hdp ddng ve viec pha thanh da dfldc ky dd da phanh phui: "Ong Bazin dem cho<br /> kdt gifla toan quyen De Lanessan vdi nha t h l u lai cdng viec pha thanh, tfl nhien dfldc<br /> t h l u Auguste Bazin, ky sfl dan sfl b Paris. hudng ldi mpt khoan 20.000 ddng piastre<br /> Cdng viec pha thanh kdo dai trong 3 nam, (bing 1/3 tdng kinh phi), c i n g khoang 90<br /> hoan t i t nam 1897. ha da't bi loai, chia 16 dem ban vdi gia r i t<br /> dit, lai them mot sd ldn ele cdng trinh bi<br /> Khoang g i n ba phan tfl dien tich tda pha dd tren khoang d i t nay (29). Cac<br /> thanh cu da hi loai bd, chia 16 (25), l l y da't nguyen vat lieu (da, gach ngdi, gd) hi loai<br /> lap phd', lam dfldng, quang trfldng va vfldn ra cflng dUde chia nhau dem ban true ldi.<br /> hoa, xay nha. Toan bp tfldng thanh cu hi Trong vu nay, "C6 Tu Hdng" -mpt mu me<br /> pha bd, thay vao la mpt bflc tfldng mdi ddn tay ndi tieng dUdng thdi - cung kiem chac<br /> gian hdn nhieu, bao quanh khu vflc cdn gifl dUde mpt mdn ldi kdeb s i , "c6n t h i a dem<br /> lai e i a tda t h i n h . Hao nfldc hi san lip, ele xay dupe 5 toa n h i hai t i n g va mot day<br /> cdng thanh hi pha buy, t r i c i a Chinh Ble nha ba t i n g d d i u dudng Quan S i ngo Hpi<br /> (tren ph6' Phan Dinh Phung ngiy nay) la Vu" (30).<br /> con dupe gifl lai, tren dd cd vdt dan dai bac<br /> Khu phd' Tay mdi n i y dUde hinh thanh<br /> c i a Phap b i n trong cupc t i n cong thanh<br /> trong nhflng nam ble qua hai the^ ky XIX<br /> nam 1882. Sfl pha hoai nhflng di tich lich<br /> va XX, c h i yeu trong nhipm ky c i a Toan<br /> si-van hda nay da hi nhieu dfl lu^n c6ng<br /> quydn P.Doumer. So vdi khu pho' Tay ddng<br /> kich, phan ddi. Ban than Toan quydn<br /> nam hd Hoan Kidm, khu nay thfla dan hdn<br /> P.Doumer sang nham chflc nam 1897, ngay<br /> va dfldc xay dflng hien dai hdn, canh quan<br /> sau khi tda thanh hi pha cung to long luyen<br /> dfldng phd' cung dpp hdn. Nhieu quang<br /> tide vd nhflng cdng thanh "xflng dang dfldc<br /> trfldng, vfldn hoa xinh dep, ciing vdi mpt h§<br /> bao tdn" va cho vipc pha h i y c h i n g i i "dieu<br /> tho'ng cac tuyen dfldng ddi hien dai thdng<br /> dang budn cho nghe thuat va lich s i " (26).<br /> thoing cd via he rpng, hai ben dfldng trdng<br /> Cd nhidu each giai thich khac nhau gay cay xanh bdng mat, dang ke cd dipm tron<br /> tranh cai ve ly do thflc sfl c i a viec pha Puginier (quang trfldng Ba Dinh ngiy nay),<br /> thanh. Toan quydn De Lanessan Men hp vfldn hoa Puginier (nay la cdng vien Lenin),<br /> cho viec pha thanh la "de lam lanh manh c i n g cac con dfldng Puginier (Dien Bien<br /> thanh phd', tao khong khi thoang mat cho P h i ) , Pierre Pasquier (Hoing Dieu), Van<br /> nhflng trai linh, loai bd nhflng d lay nhiim Vollenhoven (Chu Van An) Bridre de ITsle<br /> gay nen do dfldng hao c h i a d i y thfl nfldc t i (Hing Vfldng), Honord Tissot (Hoing Van<br /> dpng... Viec p h i thanh cflng tao thuan tien Thu), cac dai 16 Carnot (Phan Dinh Phing),<br /> cho thanh phd' phat trien, cd dfldc mpt GiovannineUi (Le Hdng Phong), Fdlix<br /> khoang d i t be mat dipn tich quan trpng, Faure (Trin P h i ) . . .<br /> thanh phd' cd the vUdn rpng ra theo hUdng Khu phd' mdi dfldc thie't ke' lira khu vflc<br /> hd Tay..." (27). danh cho cac cdng sd hanh chinh, cd tieu<br /> SIT chuydn bidn vd guy hoach va di|n mao. 68<br /> <br /> <br /> diem la dinh Toan quydn mdi, thay cho d cac xfl lanh cd nhieu tuyet, chu nhan la<br /> dinh Toan quyen cu d khu nhfldng dia, ma nhflng gia dinh cd the Iflc, giau cd.<br /> theo P. Doumer "phai xflng dang vdi chd d Tdm lai, trong 15 nam d i u thdi Phap<br /> c i a vi dai dien tdi cao cho nfldc Phap d xfl thupc (1883-1897), dfldi chinh quyen cai tri<br /> thudc dia" (31). De Lanessan l i ngfldi d i u c i a thflc dan Phap vdi nhiing gfldng mat ndi<br /> tien cd y dinh chuyen ddi tru sd Toan bat la hai Toan quyen Paul Bert va De<br /> quydn ra khu da't mdi thoang rpng g i n hd Lanessan deu cing theo dudi mdt chinh<br /> Tay. Nam 1895, ngudi ta dUng mpt ban ve sach "bao hp hdp tac", quy hoach v i dipn<br /> thiet kd^ cho dinh Toan quyen mdi, ed ndc mao dd thi Ha Npi da chuyen d i n mo hinh<br /> mai vdm, nhUng da khdng dUdc thUe hien t i mpt dd thi phong kien truyen thd'ng sang<br /> (32). P.Doumer la ngUdi tich cUc xic tidn ke mpt dd thi can hien dai tfl ban thflc dan. Tuy<br /> hoach xay dinh Toin quyen mdi, ma dng ta nhien, nd v i n la mpt t h i n h pho' lai ghdp<br /> r i t thich thu vdi y dinh dat cho nd mpt bipt gifla nhflng ydu to' mdi va cu, "mpt tdng the<br /> hieu thd mong la "lau dai Dalila", la bien dd thi phflc hdp, dan xen gifla nhflng khu<br /> am c i a t i Dai La, t o i thanh cd thdi Ble ngfldi Viet, ngfldi Hoa va ngfldi Au" (34).<br /> thupc d g i n dia diem niy, ma l i e dd ngfldi<br /> ta vfla khai q u i t dfldc cac di vat khao cd. Den 1897, vien toan quyen mdi nang<br /> dpng va quyet doan Paul Doumer sang Ha<br /> Tuy nhien dinh Toan quyen chi b i t d i u<br /> Npi nham chflc, da tfl bd dfldng ldl hdp tac<br /> dfldc khdi cdng nam 1901, hoan t i t nam<br /> c h i nghia trfldc dd, d i y manh chinh sach<br /> 1906 do kien t r i e sfl trfldng H.Vildieu chi<br /> trflc tri va Au hoa ma mpt trpng tam la<br /> dao v i ngfldi thidt ke ban ve la<br /> thanh phd' Ha Npi. Ong ta nhan dinh mot<br /> Ch.Lichtenfelder (33). Cdng trinh kien t r i e<br /> each de dat ve mflc dp dd thi boa cua Ha<br /> khong ldn nhflng dep v i be the, xay theo<br /> Npi l i e dd: "Nam 1897, Sai Gdn da la mpt<br /> phong each Phuc Hflng cd dien chau Au.<br /> thanh phd dfldc hoan thanh, chi cin bd<br /> Ngay nay, dd la p h i C h i tich.<br /> sung va lam dpp them. Trong khi dd. Ha<br /> Thdi gian sau, trong khu pho'Au n i y da Npi mdi chi la mpt thanh phd dang dfldc<br /> xult hien mpt so' cdng sd ma nhflng cdng phae thao e i n phai tao dflng" (35). Doumer<br /> trinh kien true dang e h i y la trfldng Lyede bay td tham vpng e i a minh l i mud'n bien<br /> Albert Sarraut d dfldng Briere de ITsle dd thi nay thanh mpt "Paris thu nhd" (Petit<br /> (Hing Vfldng), nay l i tru sd Van phdng Paris) (36) va thflc sfl da tien hanh mpt so'<br /> Trung fldng Dang, Sd Tai chinh d d i u vipc lam gay a'n tfldng, n h i t la ve mat xay<br /> dudng Puginier (Dien Bien P h i ) , nay 11 tru dflng cd sd ha t i n g dd thi, tao nhiing<br /> sd Bp Ngoai giao, trfldng nfl hoc Phap F61ix chuyen bidn quan trpng cho quy hoach va<br /> Faure b dai Id Fdlix Faure (Trin Phu), nay dien mao thanh phd'.<br /> 11 Dai sfl quan Nga...<br /> Tuy nhien, viec dd thi hda theo hfldng<br /> NhQng kien t r i e dan sfl nha d trong khu hien dai cung chi dfldc thflc hipn ban che<br /> vflc nay cd p h i n It hdn so vdi khu phd' Tay trong nhflng khu phd Tay, ndi cd da sd<br /> phia ddng nam, nhflng thfldng la nhflng ngUdi Phap cU tru, phuc vu cho bp may<br /> bipt thfl ldn thoang rpng, dpp va hi§n dai thd'ng tri thiic dan. Hdn nfla. Ha Npi v i n<br /> hdn. Nhflng ngdi nha dfldc xay theo phong mang bp mat c i a mot t h i n h phd vdi nhidu<br /> each kien true dia phUdng ble Phap va nghich canh tfldng phan. Chi each khdng<br /> chau Au, mai Idp da den dd'c dflng nhu nha xa phd Trang Tien rfle rd anh dien la<br /> 70 RghiSn cijru Lich s i . sg 7.2010<br /> <br /> nhiing xdm ngheo tam tdi cua ddng dao dan nhu cac tac gia P.Brocheux va D.H^mery-<br /> nghdo thanh thi vdi nhiing tup nha tranh la mpt t h i "chi nghia thflc d i n map md"<br /> lup xup ben canh nhiing ao t i va nhflng ngo Oa colonisation ambigUe). Nd da de lai cho<br /> ldl lly lpi khdng k h i c gi trfldc dd hang the dd thi nay mpt sd n6t I n tfldng ve quy<br /> ky, trong dd nhiing con ngfldi ngay dem phai hoach va dipn mao, trong tdng the mpt di<br /> vat ldn vdi cupc sd'ng de tdn tai, mflu sinh. san cay d i n g vdi sfl tra gia qua d i t ma<br /> Nhin chung, che dp thupc dia Phap d nhflng ngfldi ddn Viet hi dd hp ("dfldc bao<br /> Ddng Dfldng ma thu p h i l i Ha Npi - ndi hp"?) phai ganh chiu.<br /> <br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> (1). Ch.Fourniau. Le phenomene urbain au (18). Nguyin Vfin Uln. Hd Ndi ddu thiky XX.<br /> Vietnam d I'epoque coloniale, trong: Peninsule T. n , tr. 360.<br /> indochinoise. Etudes urbaines. P. 1991, tr. 170. (19). Cl.Bourrin. sdd, tr. 97.<br /> (2). A. Masson. Hanoi pendant la periode (20). A.Masson. sdd, tr. 171.<br /> heroique. P. 1929, tr. 131. (21). Cl.Bourrin. sdd, tr. 35.<br /> (3). Ph.Papin. Hanoi et ses territoires. BEFEO. (22). Ch.Labarthe. sdd, tr. 101.<br /> 1995, tr. 205. (23). A.Masson. sdd, tr. 163.<br /> (4). Cl.Bourrin. Le vieux Tonkin. H. 1941, tr. (24). J.Boissiere. L'Indochtne avec les Franfais.<br /> 177. P. 1914, tr. 232.<br /> (5). Ph.Papin. Hanoi et...sdd, tr. 205. (25). Ch. Fourniau. Sdd, tr. 180.<br /> (6). Ph.Papin. Histoire de Hanoi. P. 2001, tr. (26). P.Doumer. Llndochine frangaise.<br /> 227. Souvenirs. P. 1905, tr. 123.<br /> (7). R.Bonnal. Au Tonkin. Notes et souvenirs. H. (27)ijBe Lanessan. La colonisation francaise en<br /> 1925, tr. 176. Indochine. P. 1895, tr. 289, 291.<br /> (8). R. Bonnal. sdd, tr. 177. (28). Doan Ke Thipn. Co tich vd thang cdnh Hd<br /> (9). D.Ganter. Recueil de la legislation en Not. Hfi,Npi, 1959, tr. 33-34.<br /> vigueur en Annam et au Tonkin. H. 1895, tr. 258. (29). Cl.Bourrin. sdd, tr. 309.<br /> (10). D.Ganter. sdd, 255. (30). Doan Ke Thipn. Sdd, tr. 35.<br /> (11). Cl.Bourrin. sdd, tr. 16. (31). P.Doumer. Llndochine francaise...add<br /> (12). R.Bonnal. sdd, tr. 177. (32). WS.Logan. Hanoi: biography of a city.<br /> (13). P.Doumer. Situation de I'lndochine (1897- Sidney. 2000, tr. 87.<br /> 1901). H. 1902, tr. 546.<br /> (33). C16ment&Lancret (cb). Hd Not: chu ky cua<br /> (14). Ch.Labarthe. Hanoi, capitate du Tonquin.<br /> nhing dot thay. Hfi Npi, 2000, tr. 138.<br /> Revue de G^ographie. TXIII, 1883, tr. 104.<br /> (15). P.Bourde. De Paris au Tonkin. P. 1885, tr. (34). Ch.Fourniau. sdd, tr. 181.<br /> 128. (35). C. Pedelahore. Hanoi: miroir de<br /> (16). Cl.Bourrin. sdd, tr48. Cl.Madrolle trong I'architecture coloniale, trong Architecture<br /> Hanoi et ses environs (London. 1912), tr. 13 ghi Ifi frangaise outre-mer. P. 1992, tr. 296.<br /> nfim 1878. (36). P.Brocheux & D. Hemery. Indochine: la<br /> (17). P.Bourde. sdd, tr. 130. colonisation ambigiie. P. 1994<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
12=>0