Sử dụng năng lượng trong đời sống

Thế giới dữ liệu<br /> <br /> <br /> <br /> Sử dụng năng lượng trong đời sống  ANH TÙNG<br /> <br /> <br /> N<br /> hiên liệu sử dụng trong sinh<br /> hoạt gia đình hàng ngày là<br /> một trong các dấu hiệu để<br /> nhận biết nghèo giàu. Các hộ khá<br /> giả thường sử dụng các nguồn<br /> nhiên liệu sạch như điện, gas,... Các<br /> hộ nghèo thường sử dụng nhiên<br /> liệu rắn như củi, than củi, than đá<br /> hay sinh khối nông nghiệp như rơm,<br /> phân súc vật… Phần lớn dân nghèo<br /> sử dụng nhiên liệu rắn ở Hạ Sahara<br /> châu Phi (chiếm đến trên 80 %), ở<br /> Ấn Độ và các nước châu Á (BĐ 1.1<br /> và B 1.1)). Đến năm 2030 có khoảng Tỷ lệ dân số sử dụng nhiên liệu rắn để nấu ăn, 2007 (BĐ 1.1)<br /> 3 tỷ người trên thế giới còn sử dụng<br /> Hạ Sahara châu Phi<br /> nhiên liệu rắn để nấu ăn và sưởi<br /> ấm, trong đó 2,5 tỉ người sử dụng<br /> Ấn Độ<br /> các loại sinh khối truyền thống như<br /> gỗ, than gỗ, chất thải nông nghiệp,<br /> phân gia súc …, và khoảng 400 Nam Á (trừ Ấn Độ)<br /> triệu người sử dụng than đá (B 1.2). Đông Á Thái Bình Dương<br /> (trừ Trung Quốc)<br /> Một trong những chiến lược để cải<br /> thiện chất lượng cuộc sống cho Trung Quốc<br /> người nghèo là đưa năng lượng<br /> sạch vào đời sống hàng ngày. 0 20 40 60 80 100 %<br /> Củi Phân gia súc Than củi Than đá<br /> <br /> Tỷ lệ % loại nhiên liệu rắn được sử dụng ở một số nước châu Á, 2009(B 1.1)<br /> Quốc gia Than củi Củi Phân Gia súc Than đá Tổng cộng<br /> Lào 1,5 - 74,8 21,2 97,5<br /> Myanmar 22,4 70,2 - - 92,6<br /> Campuchia 7,9 84,4 0,1 - 92,4<br /> Bangladesh - 82,6 8,3 - 90,9<br /> Afghanistan 0,5 57,5 27 - 85<br /> Nepal 0,1 75,2 8 - 83,3<br /> Sri Lanca - 79,5 - - 79,5<br /> Mongolia 0,2 34 23,3 14,9 76,9<br /> Ấn độ 0,4 57,9 10,6 1,9 70,8<br /> Pakistan 0,4 60,2 6,9 - 67,5<br /> Việt Nam 3,5 56,8 - 5,2 65,5<br /> Trung Quốc - 26,7 - 28,9 55,6<br /> Indonesia 0,4 53,4 - - 53,8<br /> Philippines 6,8 41,8 - - 48,6<br /> Bhutan - 40,7 - - 40,7<br /> Nguồn: Koffi Ekouevi Voravate Tuntivate, Household energy accessfor cooking and heating: lessons learned and the way forward, UNDP, WHO.<br /> <br /> STinfo SỐ 4 - 2013 7<br /> Thế giới dữ liệu<br /> <br /> Dân các nước châu Á nấu ăn hàng Tỷ lệ các nguồn nhiên liệu dùng thắp sáng ở Hạ Sahara châu Phi<br /> ngày còn sử dụng nhiều nhiên liệu Khác (BĐ 1.2)<br /> rắn có thể kể đến là Lào: 97, 5 %, 6,8%<br /> Myanmar: 92,6 %, Campuchia: 92,4<br /> Điện lưới<br /> %, chủ yếu dùng củi và than củi. Đèn cầy 30,5%<br /> Nước dùng phân gia súc để nấu 20,85%<br /> ăn và sưởi ấm là Afganistan: 27%,<br /> Mông Cổ: 23,3 % và Ấn Độ: 10,6 %<br /> (B 1.1). Tính riêng nguồn nhiên liệu<br /> để thắp sáng, vùng Hạ Sahara Phi<br /> châu, tổng dân số khoảng 850 triệu Năng lượng<br /> người, phần lớn dân còn nghèo, có mặt trời<br /> đến 41,7% sử dụng dầu hỏa để thắp 0,17%<br /> sáng, kế đến là sử dụng đèn cầy:<br /> 20,85 %, điện và các nguồn năng<br /> lượng khác được sử dụng khá thấp Dầu lửa Nguồn: IEA,2010, lighting Africa,2012,<br /> (BĐ 1.2). 41,7% Practical action analysis<br /> <br /> Ở các nước đang phát triển hơn Dự báo số lượng người sử dụng sinh khối truyền thống để nấu ăn<br /> 50% năng lượng dùng nấu ăn, trung<br /> (B 1.2)<br /> bình một hộ ở nông thôn dùng 20%<br /> thu nhập hoặc hơn để mua củi hay Năm 2009 Năm 2015 Năm 2030<br /> Khu vực/Quốc gia<br /> than củi để nấu ăn. Các nước phát Triệu người<br /> triển, các hộ gia đình tiêu thụ nhiều Châu Phi 657 745 922<br /> nhiên liệu, thường là điện và các<br /> Hạ Sahara châu Phi 653 741 918<br /> nguồn năng lượng sạch. Tuy vậy,<br /> châu Âu, châu lục phát triển vẫn Các nước đang phát triển ở 2.596 2.632 2.478<br /> có trung bình hơn 10 % không đủ châu Á<br /> nhiên liệu đề sưởi ấm, trong đó 35 % Trung Quốc 423 393 280<br /> hộ gia đình ở Bồ Đào Nha không có Ấn Độ 855 863 780<br /> khả năng chi trả cho nguồn nhiên Mỹ la Tinh 85 85 79<br /> liệu để sưởi ấm, kế đến là Bulgaria<br /> (BĐ 1.3). Nguồn: Koffi Ekouevi Voravate Tuntivate, Household energy access for cooking<br /> and heating: lessons learned and the way forward, IEA.<br /> <br /> Tỷ lệ % các hộ ở châu Âu không có khả năng chi trả cho nhiên liệu để sưởi ấm, 2010 (BĐ 1.3)<br /> 40<br /> 35<br /> 30<br /> 25<br /> 20<br /> 15<br /> 10<br /> 5<br /> 0<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Jerrold Oppenheim & Theo MacGregor, Energy poverty in developed cuontries: European lessons for Europe<br /> <br /> <br /> 8 STinfo SỐ 4 - 2013<br />  Thế giới dữ liệu<br /> <br /> Trong nhiều thập kỷ, nhiều quốc gia đang Số người không tiếp cận được nguồn điện và số người<br /> phát triển cố gắng phát triển nguồn điện và sử dụng nhiên liệu rắn (B 1.3)<br /> nguồn nhiên liệu sạch đáp ứng cuộc sống<br /> người dân. Tuy nhiên, đến năm 2009, lượng Số người không tiếp Số người sử dụng<br /> người tiếp cận được nguồn điện để sử dụng Khu vực cận được nguồn nhiên liệu rắn<br /> vẫn còn hạn chế. Trên thế giới có đến 1,4 tỉ điện (Triệu người) (Triệu người)<br /> người không tiếp cận được nguồn điện và Châu Phi 587 657<br /> 85% dân nông thôn không có điện sử dụng. hạ Sahara châu Phi 585 653<br /> Khu vực châu Á Thái Bình Dương, các nước<br /> Các nước châu Á đang phát triển 799 1.937<br /> có 100% hộ gia đình tiếp cận được nguồn<br /> điện là Hàn Quốc, Maldives, Malaysia, Thái Trung Quốc 8 423<br /> lan, Trung Quốc, còn Việt Nam gần 90% (B Ấn độ 404 855<br /> 1.3 và BĐ 1.4). Dự báo đến 2040 số hộ gia Các nước châu Á khác 387 659<br /> đình trên thế giới sẽ tăng, số lượng và cơ cấu<br /> Mỹ La Tinh 31 85<br /> các loại nhiên liệu sử dụng trong gia đình sẽ<br /> thay đổi nhiều. Tuy nhiên, dầu và khí gas Các nước đang phát triển (bao 1.438 2.679<br /> gồm các nước Trung Đông)<br /> cũng là hai loại nhiên liệu dẫn đầu, chiếm<br /> khoảng 60% nhu cầu thế giới (BĐ 1.5). Nguồn: IEA, UNDP, UNIDO, 2010<br /> <br /> % Hộ sử dụng điện ở các nước châu Á Thái Bình Dương, 2009 (BĐ 1.4)<br /> 100<br /> 90<br /> 80<br /> 70<br /> 60<br /> 50<br /> 40<br /> 30<br /> 20<br /> 10<br /> 0<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Số hộ sử dụng điện Số hộ sử dụng nhiên liệu rắn Nguồn: UNDP<br /> Phát triển sử dụng các nguồn nhiên liệu trên toàn cầu (BĐ 1.5)<br /> 100 % Khác<br /> <br /> Hạt nhân<br /> Hydro<br /> 80<br /> <br /> Gas<br /> <br /> 60<br /> <br /> <br /> <br /> 40 Dầu<br /> <br /> <br /> <br /> 20<br /> Than đá<br /> <br /> Sinh khối<br /> 0<br /> 1800 1850 1900 1950 2000 2040<br /> Nguồn: Exxonmobil.com/energyuotlook<br /> <br /> STinfo SỐ 4 - 2013 9<br /> Thế giới dữ liệu<br /> <br /> <br /> Sử dụng nhiên liệu trong các hộ gia đình ở Việt Nam<br /> Trong thập kỷ qua, Việt Nam đã có Gia tăng thu nhập bình quân đầu người ở Việt Nam (BĐ 2.6)<br /> những nỗ lực vượt bậc để thoát nghèo.<br /> Kinh tế phát triển, đời sống người dân Ngàn đồng<br /> tốt hơn (BĐ 2.6) và nguồn nhiên liệu sử 2130<br /> Thành thị +17%<br /> dụng trong sinh hoạt hàng ngày cũng<br /> thay đổi. Lựa chọn loại nhiên liệu nào 1605<br /> để sử dụng trong gia đình có liên quan Nông thôn +19%<br /> đến thu nhập (BĐ 2.7). Khi có điều kiện<br /> người dân sẽ chuyển ngay sang dùng 1058 1071<br /> gas hay điện. Hiện nay số hộ sử dụng 815 762<br /> nhiên liệu sinh khối truyền thống giảm 622<br /> 505<br /> và ngày càng có nhiều hộ sử dụng 378<br /> 275<br /> điện, gas trong sinh hoạt. Biogas được<br /> Nhà nước khuyến khích sử dụng như là<br /> nguồn năng lượng thay thế, nhưng hiện<br /> 2002 2004 2006 2008 2010<br /> mới có 1,7 % hộ ở nông thôn sử dụng<br /> (BĐ 2.8 và BĐ 2.9). Nông thôn Thành thị<br /> <br /> Sử dụng nhiên liệu rắn tỷ lệ nghịch với thu nhập (%), 2011 (BĐ 2.7)<br /> <br /> Nghèo nhất 97<br /> <br /> <br /> Cận nghèo 80<br /> <br /> <br /> Trung bình 42<br /> <br /> <br /> Cận giàu 11<br /> <br /> <br /> Giàu nhất 0<br /> <br /> <br /> Nhiên liệu sử dụng ở nông thôn, 2011 (BĐ 2.8) Nhiên liệu sử dụng ở thành thị, 2011 (BĐ 2.9)<br /> Biogas Khác Dầu hỏa Khác<br /> Chất thải nông 1,7% 1,3% Than/Than đá 0,9% 2,1%<br /> nghiệp: 6,5% 4,8%<br /> Than/ Than đá<br /> 3,9% Củi<br /> 11,5%<br /> Gas<br /> 38,2%<br /> <br /> <br /> <br /> Gas<br /> Củi 80,7%<br /> 48,4%<br /> <br /> <br /> Nguồn: Global Alliance for chean cookstoves.<br /> <br /> 10 STinfo SỐ 4 - 2013<br />  Thế giới dữ liệu<br /> <br /> Các hộ ở nông thôn Việt Nam phần lớn sử dụng các loại còn 15 % sử dụng nhiên liệu rắn trong gia đình (BĐ 2.10).<br /> nhiên liệu rắn truyền thống trong sinh hoạt hàng ngày.<br /> Loại nhiên liệu rắn truyền thống được sử dụng tùy theo Chi phí nhiên liệu cho một bữa ăn trung bình khi nấu bằng<br /> vùng miền. Có thu nhập thấp nhất là miền núi và trung du than đá là thấp nhất từ 1.500 đồng đến 3.150 đồng. Chi<br /> phía Bắc nên 70% nhiên liệu được sử dụng ở đây thường phí cho nhiên liệu cao nhất khi sử dụng than sạch và gas.<br /> là củi. Ở miền Nam thì sử dụng 55 % sử dụng nhiên liệu Giá gas gần đây ở mức khá cao là nguyên nhân nhiều hộ ở<br /> rắn, phần lớn là chất thải nông nghiệp. Khu vực Đông thành thị lại chuyển sang nấu bằng than đá, nhưng lại tiềm<br /> Nam bộ có thu nhập bình quân đầu người cao nên chỉ ẩn nhiều hiểm nguy từ khí thải. (BĐ 2.11).<br /> <br /> Sử dụng nhiên liệu rắn theo khu vực (%), 2011 (BĐ 2.10)<br /> Nhiên liệu rắn (%) Thu nhập bình quân đầu người (1.000 đồng)<br /> <br /> <br /> 70<br /> <br /> <br /> 53 55<br /> 49<br /> <br /> 38<br /> <br /> <br /> <br /> 15<br /> <br /> <br /> <br /> Đồng bằng Miền núi và Miền Bắc Tây Nguyên Đông Nam Đồng bằng<br /> sông Hồng Trung du sông Cửu<br /> phía Bắc Long<br /> <br /> Chi phí nhiên liệu bình quân cho mỗi bữa ăn, 2012 (BĐ 2.11)<br /> <br /> VNĐ 3000-<br /> 10000<br /> 10000 4400-<br /> 9000 8300<br /> 8000<br /> 5000-<br /> 7000<br /> 6000<br /> 6000<br /> 5000 1500-<br /> 4000 3150<br /> 3000<br /> 2000<br /> 1000<br /> 0<br /> Khí sinh Chất thải Củi thu Than đá Than sạch Củi mua Gas<br /> học nông nghiệp lượm<br /> Nguồn: Global Alliance for chean cookstoves.<br /> <br /> STinfo SỐ 4 - 2013 11<br />  Thế giới dữ liệu<br /> <br /> <br /> Sử dụng năng lượng trong nông nghiệp<br /> Năng lượng sử dụng trong canh tác (BĐ 3.12)<br /> 80<br /> Bằng tay Sức kéo gia súc Máy kéo<br /> 70<br /> <br /> 60<br /> % trên đất canh tác<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 50<br /> <br /> 40<br /> <br /> 30<br /> <br /> 20<br /> <br /> 10<br /> <br /> 0<br /> 1997/99 2030 1997/99 2030 1997/99 2030 1997/99 2030 1997/99 2030<br /> <br /> Các nước phát triển Hạ Sahara châu Phi Mỹ La Tinh và vùng Nam Á Đông Á<br /> Caribê<br /> <br /> Tỷ lệ các nguồn năng lượng được sử Nguồn: FAO<br /> dụng trong canh tác nông nghiệp ở<br /> Sản lượng lúa và bắp theo phương thức canh tác (B 3.4)<br /> các nước đang phát triển bình quân<br /> khoảng 35% bằng tay, 30% bằng gia Sản lượng lúa Sản lượng bắp<br /> súc và 35% bằng máy kéo. Tỷ lệ này Canh tác Cách tác Canh tác Canh tác Canh tác<br /> tùy thuộc vào các khu vực, như vùng hiện đại chuyển tiếp truyền thống hiện đại truyền thống<br /> hạ Sahara châu Phi chỉ có 10% sử dụng (Mỹ) (Philippines) (Philippines) (Mỹ) (Mexico)<br /> máy kéo. Đến 2030, hy vọng các nước<br /> Năng lượng đầu 64.885 6.386 170 30.034 170<br /> đang phát triển sẽ giảm tỷ lệ canh tác<br /> vào (MJ/ha)<br /> bằng thủ công, sử dụng máy kéo để<br /> canh tác sẽ tăng lên hơn 50% (BĐ 3.12). Sản lượng Kg/ha) 5.800 2.700 1.250 5.083 950<br /> <br /> Tùy vào phương thức canh tác sẽ sử Năng lượng đầu 11,19 2,37 0,14 5,91 0,81<br /> dụng loại và mức năng lượng khác nhau, vào cho 1Kg (MJ/<br /> từ đó sản lượng đạt được cũng khác kg)<br /> nhau. Với cách canh tác thủ công của đa<br /> số nông dân nghèo trên thế giới sẽ sử Nguồn: FAO<br /> dụng ít năng lượng, tuy nhiên sản lượng So sánh hiệu quả theo phương pháp tưới (B 3.5)<br /> cũng sẽ thấp hơn so với phương thức sản<br /> xuất tiên tiến. Ví dụ để sản xuất lúa, theo Phương pháp Diện tích Lượng nước Năng lượng Phí đầu Phí hoạt<br /> cách làm truyền thống của Phillipine chỉ tưới tưới yêu cầu yêu cầu tư động<br /> cần 170 MJ/ha, sản lượng sẽ đạt 1,250 Thủ công > 0,5 ha Từ ít đến Không hoặc Thấp Thấp đến<br /> kg/ha; với cách trồng tiên tiến ở Mỹ: 1 ha nhiều rất ít trung bình<br /> cần 64.885 MJ và sản lượng đạt đến 5.800 Tưới bề mặt Không giới Nhiều Ít Trung Ít<br /> kg. Như vậy, mỗi kg lúa sản xuất theo nhờ lực chảy hạn bình<br /> phương thức tiên tiến cần đến 11,19 Mj Tưới phun Không giới Trung bình Nhiều Nhiều Nhiều<br /> năng lượng đầu vào, nếu sản xuất theo hạn<br /> truyền thống chỉ cần 0,14 MJ (B 3.4).<br /> Tưới nhỏ giọt Không giới Ít Trung bình Nhiều Trung bình<br /> Trong canh tác nông nghiệp, sử dụng hạn<br /> năng lượng còn phụ thuộc nhiều vào<br /> Nguồn: GIZ, 2011; Winrock International, 2009.<br /> phương pháp tưới, tưới phun sương<br /> tốn nhiều năng lượng, kế đến là tưới Canh tác nông nghiệp với kỹ thuật lượng, bù lại, lao động và diện tích<br /> nhỏ giọt. Tưới thủ công dùng ít năng tiên tiến, các khâu được tự động trồng trọt giảm nhiều đồng thời<br /> lượng nhất (B 3.5). hóa nên cần sử dụng nhiều năng năng suất sản xuất rất cao. �<br /> <br /> 12 STinfo SỐ 4 - 2013<br />