zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Khoa Học Xã Hội

» Lịch sử - Văn hoá

Sự tham gia của nhà nước và cộng đồng trong quá trình di sản hóa đền Hát Môn (Tp. Hà Nội)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Báo xấu

33
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong bối cảnh xã hội Việt Nam đương đại, nhiều định hướng, chính sách của Nhà nước đã tạo điều kiện để các hiện tượng/thực hành văn hóa được phục hồi, bảo tồn, nâng cấp và phát triển. Thực tiễn này nằm trong xu hướng “di sản hóa”, nghĩa là các thực hành văn hóa được trao tặng thêm danh hiệu di sản các cấp, như một cách tôn vinh, “định vị thương hiệu”, từ đó, một loạt các biện pháp bảo tồn và phát huy được tiến hành nhằm nâng cấp hay mở rộng quy mô của các hiện tượng/thực hành văn hóa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sự tham gia của nhà nước và cộng đồng trong quá trình di sản hóa đền Hát Môn (Tp. Hà Nội)

DI SẢN VĂN DI SẢN HÓA VĂN HÓA SỰ THAM GIA CỦA NHÀ NƯỚC VÀ CỘNG ĐỒNG TRONG QUÁ TRÌNH DI SẢN HÓA ĐỀN HÁT MÔN (TP. HÀ NỘI) TRẦN THỊ LAN Tóm tắt Trong bối cảnh xã hội Việt Nam đương đại, nhiều định hướng, chính sách của Nhà nước đã tạo điều kiện để các hiện tượng/thực hành văn hóa được phục hồi, bảo tồn, nâng cấp và phát triển. Thực tiễn này nằm trong xu hướng “di sản hóa”, nghĩa là các thực hành văn hóa được trao tặng thêm danh hiệu di sản các cấp, như một cách tôn vinh, “định vị thương hiệu”, từ đó, một loạt các biện pháp bảo tồn và phát huy được tiến hành nhằm nâng cấp hay mở rộng quy mô của các hiện tượng/thực hành văn hóa. Thông qua nghiên cứu trường hợp đền Hát Môn, huyện Phúc Thọ, thành phố Hà Nội trước và sau khi được vinh danh di sản Quốc gia đặc biệt, nội dung bài viết nhằm diễn giải các vấn đề liên quan đến quá trình di sản hóa, vai trò của nhà nước và cộng đồng trong quá trình di sản hóa. Từ khóa: Di sản văn hóa, di sản hóa, đền Hát Môn, danh hiệu di sản Abstract In the context of contemporary Vietnamese society, many policies and orientations of the State and Party have created conditions for cultural phenomena/activity to be restored, preserved, improved and developed. This reality is in the trend of “heritage labelling”, it means cultural activities are awarded the title of heritage at all levels, as a way of honoring and “brand positioning”, then a series of Conservation and promotion measures are implemented to improve or expand the scale of cultural phenomena / activities. Through the case study of Hat Mon Temple, Phuc Tho District, Hanoi before and after being awarded the special national heritage, the article aims to explain issues related to the process of heritage labelling, the role of the state and community in the process of heritage labelling. Keywords: Cultural heritage, heritage labelling, Hat Mon Temple, heritage title T rong bối cảnh xã hội đương đại, vai Hà Nội cũng nằm trong số đó, được Nhà nước trò của di sản văn hóa ngày càng xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia năm 1964 và được đề cao, như là một nguồn nội Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt năm 2013. Lễ lực quan trọng góp phần vào sự phát triển kinh hội đền Hát Môn được xếp hạng Di sản văn tế - xã hội của đất nước. Ở Việt Nam, từ sau đổi hóa phi vật thể quốc gia năm 2016. mới đến nay, công tác bảo vệ, phát huy giá trị Quá trình vinh danh di sản đền Hát Môn và di sản văn hóa nhận được nhiều sự quan tâm các di sản văn hóa khác ở Việt Nam nằm trong của Nhà nước và cộng đồng. Việc nghiên cứu, xu hướng di sản hóa của thế giới. Tìm hiểu sự kiểm kê và lựa chọn xếp hạng các di sản văn tham gia của Nhà nước và cộng đồng trong hóa được tiến hành liên tục, bền bỉ trong suốt quá trình di sản hóa đền Hát Môn sẽ góp phần nhiều thập kỷ, hàng nghìn di tích, thực hành luận giải những phương diện về mặt lý luận và văn hóa đã được xếp hạng là di sản văn hóa. Di thực tiễn về bức tranh di sản hóa ở Việt Nam tích đền Hát Môn, huyện Phúc Thọ, thành phố trong bối cảnh xã hội Việt Nam đương đại. Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 13
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 1. Di sản hóa đền Hát Môn - một ngôi đền có dấu ấn quan Di sản hóa (heritagization - tiếng Anh/ trọng trong lịch sử dân tộc, được Nhà nước lựa patrimonalization - tiếng Pháp) là một khái chọn vinh danh di tích quốc gia (1964), di tích niệm ngày càng phổ biến trong các nghiên cứu quốc gia đặc biệt (2013), lễ hội đền Hát Môn là về di sản văn hóa. Nguồn gốc của khái niệm di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (2016). này có thể được tìm thấy trong các nghiên cứu 2. Nhà nước và cộng đồng trong quá trình của các nhà sử học, nhà nhân học và nhà địa lý vinh danh di sản đền Hát Môn Âu - Mỹ vào đầu những năm 1990. Khái niệm Đền Hát Môn thuộc xã Hát Môn, huyện di sản hóa có thể được hiểu là quá trình lựa chọn Phúc Thọ, thành phố Hà Nội. Đền gồm có các và đưa các yếu tố của một nền văn hóa (tòa nhà, công trình kiến trúc chính như: quán Tiên, miếu di tích, di chỉ, khu vườn, phong cảnh, đối tượng, Tạm ngự, nghi môn, nhà phương đình, đàn thực hành, nghi lễ, và truyền thống…) trở thành Thề, tam quan, tiền tế, trung đường, hậu cung, di sản văn hóa. Đây là một quá trình với các giai tả hữu mạc, gò Giấu ấn, nhà tưởng niệm bà đoạn kế tiếp nhau: giai đoạn lựa chọn các yếu tố Nguyễn Thị Định, nhà khách, khu phụ… Trong để xây dựng thành di sản văn hóa, mà kết quả đền còn nhiều cổ vật có giá trị lịch sử và mang của giai đoạn này là yếu tố văn hóa đó được vinh đậm phong cách nghệ thuật chạm khắc thời Lê danh, có được “danh hiệu” bởi các tổ chức bên - Nguyễn. Đây cũng cũng là một ngôi đền đặc ngoài cộng đồng di sản (Nhà nước, quốc tế), di biệt với 3 lễ hội lớn được tổ chức trong cùng sản văn hóa được bảo vệ bởi luật pháp quốc gia một năm: Lễ hội ngày 6 tháng 3 (kỷ niệm ngày và các hiệp định quốc tế, các công ước và điều lệ; Hai Bà hóa); Lễ hội ngày 4 tháng 9 (kỷ niệm Tiếp theo là giai đoạn hậu vinh danh di sản văn ngày Hai Bà tế cờ khao quân); Lễ Mộc dục ngày hóa, hành trình mới của nó với tư cách là một di 24 tháng Chạp (6). sản văn hóa có danh hiệu. Di sản hóa là quá trình Đền Hát Môn gắn với hình tượng Hai Bà dẫn đến sự biến đổi của bản thân di sản văn hóa, Trưng có ý nghĩa rất lớn trong lịch sử phát triển thể hiện mối quan hệ đa chiều của các bên liên của quốc gia - dân tộc và trong đời sống văn quan (nhà nước, cộng đồng, doanh nghiệp…), hóa của cộng động địa phương. Trong lịch sử với các mục đích, vai trò khác nhau trong quá Việt Nam, Hai Bà Trưng là hình tượng nổi bật, trình vinh danh và hậu vinh danh di sản văn hóa. gắn với quá trình đấu tranh giành độc lập, đó Theo Oscar Salemink, di sản hóa là một xu là “hai người phụ nữ đầu tiên của lịch sử đã đứng hướng lịch sử có tính toàn cầu, hiểu theo nghĩa lên giương cao ngọn cờ giải phóng dân tộc, quy đơn giản nhất là “gắn cho các di tích và thực tụ sức mạnh và tình cảm của toàn khối cộng hành văn hóa danh hiệu di sản” (4, tr.494). Bàn đồng, lập nên kỳ tích vĩ đại, đưa con người Việt về sự tham gia của Nhà nước và cộng đồng Nam bước vào kỷ nguyên mới: kỷ nguyên độc lập, trong quá trình di sản hóa, Oscar Salemink cho tự do sau hơn 200 năm mất nước - kể từ thời An rằng: sau khi được công nhận là di sản văn hóa, Dương Vương” (5, tr.179). Xuyên suốt trong các Nhà nước có sự can thiệp ngày càng sâu vào sách chính sử của Việt Nam, các nhà Nho mặc các thực hành văn hóa, dẫn đến nguy cơ cộng dù ảnh hưởng của tư tưởng “trọng nam khinh đồng bị “ngoài lề hóa” với chính thực hành văn nữ” nhưng đều dành những trang mô tả, ca hóa vốn trong quá khứ là của họ. Mặt khác, theo ngợi công lao của Hai Bà Trưng. Oscar, di sản hóa không phải là “con đường một Trong bối cảnh hiện đại, Hai Bà Trưng vẫn chiều. Nhiều cộng đồng và địa phương sẵn tiếp tục trở thành hình tượng để giáo dục sàng tham gia vào quá trình đòi hỏi sự công truyền thống yêu nước nói chung, cổ vũ các nhận văn hóa để theo đuổi mục đích riêng của phong trào của phụ nữ Việt Nam nói riêng. họ” (3, tr.173-174). Quan điểm về di sản hóa của Hình tượng Hai Bà Trưng đã góp phần tạo nên Oscar Salemink được sử dụng là cơ sở lý luận bản sắc của dân tộc, là niềm tự hào của dân tộc để soi chiếu vào thực tiễn sự tham gia của nhà Việt Nam. Tổng thống Donald Trump gợi nhắc nước và cộng đồng trong quá trình di sản hóa tinh thần Hai Bà Trưng trong bài phát biểu tại 14 Số 24 - Tháng 6 - 2018
DI SẢN VĂN HÓA APEC 2017: “trong khoảng năm thứ 40 sau Công Hồ sơ di tích đền Hát Môn được xây dựng nguyên, hai chị em người Việt Nam là Hai Bà theo loại hình di tích lịch sử, văn hóa gắn với Trưng đã đứng lên khởi nghĩa chống ngoại xâm, anh hùng dân tộc, phù hợp với khoản a, điều thức tỉnh tinh thần độc lập. Đó là lần đầu tiên 29, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật trong lịch sử mà người dân Việt Nam đứng lên di sản văn hóa năm 20091. Vì thế, trong lý lịch di vì nền độc lập cũng như niềm tự hào của mình”. tích đền Hát Môn, dài 53 trang, do Ban Quản lý Trước đó, tháng 5/2016 tại Trung tâm Hội nghị di tích và Danh thắng Hà Nội xây dựng chủ yếu Quốc gia, cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama nhấn mạnh về sự nghiệp chống ngoại xâm hào cũng đã đề cập đến hình tượng Hai Bà Trưng hùng của Hai Bà Trưng. Mặt khác, trong hồ sơ, để ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của người đền Hát Môn cũng được cân nhắc lựa chọn về phụ nữ Việt Nam. các giá trị tiêu biểu: Thứ nhất, nhấn mạnh giá trị Đối với cư dân làng Hát Môn, đền Hát Môn lịch sử của nhân vật được thờ là Hai Bà Trưng; là chỗ dựa tinh thần và cũng là để quy tụ Thứ hai, giá trị kiến trúc nghệ thuật của đền Hát cộng đồng, xây dựng khối đại đoàn kết trong Môn; Thứ ba, giá trị văn hóa, khoa học được tạo làng, giáo dục truyền thống “uống nước - nhớ nên bởi lễ hội đền Hát Môn, tục làm bánh trôi nguồn” cho mỗi thành viên trong cộng đồng. cúng và nghi thức mộc dục. Hai Bà được nhân dân tôn thờ như những vị Sau khi hoàn thiện hồ sơ, ngày 23-5-2013, thánh, luôn che chở, bảo vệ cho cuộc sống tại nhà khách đền Hát Môn đã diễn ra một hội của dân làng. Nhiều kiêng kị đã được duy trì từ nghị thông qua hồ sơ xếp hạng di tích cấp thế hệ này sang thế hệ khác trở thành những quốc gia đặc biệt đền Hai Bà Trưng, xã Hát điều bất di bất dịch trong đời sống cộng đồng: Môn, huyện Phúc Thọ với sự tham gia của đại kiêng nhắc tên húy của Hai Bà mà phải phát âm diện Ban Quản lý di tích và danh thắng, chính chệch đi (âm Trắc phát âm là Chức; âm Nhị phát quyền, một số nhà khoa học và Ban Bảo vệ di âm là Nhợi); kỵ không được dùng màu đỏ trong tích đền Hát Môn để thống nhất các nội dung toàn bộ đồ thờ. Nếu đang làm cụ từ, tiên chỉ, liên quan đến hồ sơ khoa học của đền. Đến thứ chỉ, chủ văn của đền mà có tang thì phải tháng 5/2013, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch lễ tạ xin nghỉ và kiêng ít nhất 1 tuần mới được Hà Nội đã lập xong hồ sơ khoa học và hồ sơ lên đền… Chính niềm tin về mặt tâm linh ấy đã pháp lý trình Ủy ban nhân dân thành phố Hà góp phần gắn bó con người trong tổ chức làng Nội báo cáo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xã, góp phần tạo nên sự cộng mệnh và cộng trình Thủ tướng Chính phủ xem xét xếp hạng cảm của sức mạnh cộng đồng. đền Hát Môn là di tích quốc gia đặc biệt. Sau Từ đầu năm 2013, thành phố Hà Nội đưa ra khi hoàn thiện xong hồ sơ, ngày 26/6/2013, Sở đề án về việc xây dựng huyện Phúc Thọ đến Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội có Công năm 2030, trong đó có định hướng phát triển văn số 1918/VHTTDL-QLDT về việc đề nghị xếp du lịch văn hóa và tâm linh, xây dựng trung tâm hạng di tích cấp Quốc gia đặc biệt cho 5 di tích văn hóa, lễ hội khu vực đền thờ Hai Bà Trưng, xã thuộc địa bàn thành phố Hà Nội, trong đó có di Hát Môn. Từ định hướng này, đền Hát Môn nằm tích đền Hát Môn, xã Hát Môn, huyện Phúc Thọ. trong kế hoạch của thành phố về việc đề nghị Ngày 11/7/2013, Ủy ban nhân dân thành làm hồ sơ vinh danh trở thành di tích Quốc gia phố Hà Nội có Công văn số 5018/UBND-VX về đặc biệt. Để thực hiện kế hoạch này, Ban Quản việc đề nghị xếp hạng di tích cấp Quốc gia đặc lý di tích và Danh thắng thuộc Sở Văn hóa, Thể biệt 5 di tích, trong đó có đền Hát Môn. Tiếp thao và Du lịch Hà Nội đã tiến hành các bước đó, ngày 9/12/2013, Thủ tướng Chính phủ ký lập hồ sơ khoa học về đền Hát Môn. Một số tài Quyết định số 2383/QĐ-TTg, xếp hạng di tích liệu do Ban sưu tầm lịch sử văn hóa đền thờ Hai Quốc gia đặc biệt 14 di tích, trong đó có di tích Bà Trưng và các di sản văn hóa khác trong làng đền Hát Môn. sưu tầm và ghi chép từ năm 2011 được sử dụng Quá trình lựa chọn và làm hồ sơ vinh danh là nguồn tham khảo quan trọng để làm hồ sơ đền Hát Môn là di tích quốc gia đặc biệt diễn di tích. ra trong khoảng thời gian 1 năm, bao gồm Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 15
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU các bước kiểm kê, sưu tầm, nghiên cứu, đánh Linh. Từ thực tiễn này cho thấy không chỉ riêng giá giá trị của di tích và hoàn thiện hồ sơ trình Nhà nước mà cộng đồng cũng có những mục Thủ tướng Chính phủ ra quyết định công đích khác trong quá trình di sản hóa đền Hát nhận. Thành công của toàn bộ quá trình làm Môn, xem việc vinh danh di sản là phương tiện hồ sơ vinh danh di sản chủ yếu là do sự “biết mà thông qua đó, họ tìm thấy được sự công việc”, “có kinh nghiệm làm hồ sơ” của các cán bằng cho ngôi đền thờ Hai Bà Trưng của địa bộ, sự đóng góp của các chuyên gia nghiên phương mình. cứu và các nhà khoa học. Về cơ bản, đóng góp 3. Nhà nước, cộng đồng và di tích đền Hát của cộng đồng địa phương có di tích là không Môn sau khi được vinh danh nhiều, bởi theo quan điểm của chính quyền địa Theo khái niệm di sản hóa đã trình bày phương và các thành viên trong Ban Bảo vệ di ở trên, quá trình di sản hóa bao gồm hai giai tích thì để “người biết việc” làm sẽ nhanh hơn, đoạn: vinh danh và hậu vinh danh. Sau khi đúng tiêu chí hơn (Phỏng vấn tại xã Hát Môn, được lựa chọn, vinh danh, đền Hát Môn đang tháng 4/2018). bước trên một hành trình mới với tư cách là Mặc dù không có nhiều đóng góp trong một di sản “có danh hiệu” - di tích quốc gia đặc quá trình làm hồ sơ, nhưng cộng đồng địa biệt của đất nước. Hành trình này đã dẫn tới phương đều mong muốn đền Hát Môn được nhiều sự biến đổi trong mối quan hệ giữa cộng công nhận là di tích Quốc gia đặc biệt. Di tích đồng, nhà nước và di sản văn hóa. đền Hai Bà ở Hát Môn từ trước tới nay vẫn luôn Trong nghiên cứu của Oscar Salemink về nằm trong thế so sánh, đối chiếu với di tích đền quá trình di sản hóa có một luận điểm được Hai Bà Trưng ở huyện Mê Linh (Hà Nội). Đối với phân tích rõ là sự can thiệp của nhà nước vào cộng đồng, đền Hát Môn mới là “di tích gốc”, di sản văn hóa của cộng đồng sau khi được “di tích cổ nhất” trong hệ thống di tích thờ Hai vinh danh. Oscar cho rằng, với các di sản văn Bà Trưng, gắn liền với các sự kiện quan trọng hóa được UNESCO công nhận thì “những người nhất trong cuộc đời của Hai Bà. Trong khi ngôi dân địa phương không còn toàn quyền kiểm đền Hai Bà Trưng ở Mê Linh nhận được nhiều soát thực hành văn hóa mà trong quá khứ họ sự quan tâm, đầu tư của chính quyền, đặc biệt tự mình tổ chức và quản lý. Thay vào đó, chính là sự hỗ trợ của Trung ương Hội Phụ nữ Việt quyền địa phương và quốc gia, cán bộ UNESCO, Nam, thì đền Hát Môn vẫn là một ngôi đền chuyên gia văn hóa, những người phát triển du nhỏ, ít người biết đến. Trung ương Hội đã từng lịch và công chúng rộng hơn từ bên ngoài trở phát động một cuộc vận động phụ nữ trong thành “bên liên quan” trong quá trình đánh giá, cả nước quyên góp, ủng hộ xây dựng đền Hai định giá và bình ổn” (4). Di sản văn hóa sau khi Bà Trưng ở Mê Linh. Theo tìm hiểu của tác giả, vinh danh bị nhà nước can thiệp, thực hành trong khi đền Hát Môn không được đầu tư, văn hóa bị tách ra khỏi cộng đồng. xây dựng nhưng phụ nữ Hát Môn, mỗi người Đối với trường hợp đền Hát Môn, dưới các cũng phải đóng góp 2.000 đồng (thời điểm triều đại phong kiến, việc quản lý đền Hát Môn năm 1995) để xây dựng đền Hai Bà Trưng ở Mê do làng phụ trách, được ghi rõ trong hương ước Linh. Điều này, ít nhiều đã tác động đến tâm lý, của làng. Các giáp của làng (gồm 5 giáp: Đông tình cảm, đến sĩ diện của người dân Hát Môn, Hạ, Đông Thượng, Nam Hạ, Nam Thượng, giáp họ cảm thấy di tích của địa phương “bị bỏ rơi”, Trung) được phân chia rõ trách nhiệm trong “không được coi trọng” (Phỏng vấn tại xã Hát việc trông nom, bảo vệ ngôi đền: giáp Đông Hạ Môn tháng 4/2018). Chính vì thế, cộng đồng phụ trách hậu cung, thiêu hương; giáp Đông địa phương đều mong muốn di tích của họ Thượng phụ trách đại bái; giáp Nam Hạ phụ được vinh danh, nó trở thành niềm tự hào/vinh trách hữu mạc; giáp Nam Thượng phụ trách dự của cộng đồng đối với chính truyền thống tam quan. Mỗi giáp được chia 1 sào ruộng ở văn hóa của họ. Đó là thể diện của cộng đồng trước cửa đền và giao cho ông giáp trưởng cày trong thế đối chiếu, so sánh với các cộng đồng cấy, lấy hoa lợi chi lễ mồng một, rằm và các lễ khác, cụ thể ở đây là cộng đồng cư dân xã Mê tiết khác (1). 16 Số 24 - Tháng 6 - 2018
DI SẢN VĂN HÓA Từ sau ngày hòa bình lập lại, một số thể lệ, tổ hàng năm ở đền Hát Môn là do các thành viên chức được thay đổi, các giáp không còn tồn tại, trong Ban bảo vệ lên kế hoạch, chủ động các việc quản lý di tích lịch sử đền Hát Môn được nội dung tế lễ. Chính quyền xã chỉ thực hiện giao cho Ủy ban hành chính xã. Năm 1968, lãnh chức năng chỉ đạo chung, hướng dẫn tổ chức đạo địa phương thành lập Ban bảo vệ di tích theo đúng tinh thần chính sách, pháp luật của đền Hát Môn với 16 cụ ông tự nguyện tham gia Nhà nước. Trong nhiều năm liên tục, đền Hát bảo vệ di tích. Trong giai đoạn này, vào ngày Môn không có sự tham gia chỉ đạo trực tiếp của sinh, ngày hóa hàng năm của Hai Bà chỉ có lễ huyện mà chính quyền huyện chỉ tham gia với của dân làng và dâng hương lên Hai Bà, không tư cách là khách mời trong lễ hội. tổ chức các nghi thức rước lễ và tế thánh linh Từ thời điểm năm 2014, khi đền Hát Môn đình. Những giản thiểu nói trên của đời sống được vinh danh là di tích Quốc gia đặc biệt, lễ nghi cộng đồng của dân làng Hát Môn nằm theo quy định trong Luật Di sản văn hóa, trong bối cảnh chung, một phần nhỏ là do kinh đền trực thuộc sự quản lý của Ủy ban nhân tế còn nhiều khó khăn, nhất là trong thời kỳ dân huyện Phúc Thọ. Lễ hội đền Hát Môn do chiến tranh chống chiến tranh xâm lược của đế huyện đứng ra tổ chức, Chủ tịch Ủy ban nhân quốc Mỹ, nhưng lý do chính yếu là “về mặt ý dân huyện làm Trưởng ban tổ chức lễ hội, chỉ thức hệ, Nhà nước xem sinh hoạt lễ nghi là duy đạo bằng các kế hoạch, văn bản. Từ lễ hội 6/3 tâm, không phù hợp với hiện đại và khoa học. năm 2014 đến nay, mỗi lễ hội đều có đông đảo Nhà nước cũng xem những sinh hoạt này là sự lực lượng công an, quân đội thường trực của phung phí tài vật có thể được sử dụng hữu hiệu huyện tham gia, với số lượng từ 70-100 người. hơn để xây dựng và phát triển cũng như để hỗ Chủ đề của lễ hội đền Hát Môn 2018 được trợ cho chiến tranh” (2). chính quyền huyện thống nhất là “Phát huy Trước Đổi mới (1986), việc quản lý của tinh thần độc lập, tự cường của cuộc khởi chính quyền địa phương đối với đền Hát Môn nghĩa Hai Bà Trưng, Đảng bộ và nhân dân chỉ mang tính hình thức. Việc cúng bái, tế lễ do huyện Phúc Thọ quyết tâm xây dựng quê các cụ trong Ban Bảo vệ di tích đứng ra lo liệu. hương giàu đẹp, văn minh”, được in thành các Chính quyền xã Hát Môn có cử 1 cán bộ là Phó tấm pa-nô, áp phích treo trong khuôn viên lễ Chủ tịch phụ trách văn hóa, xã hội tham gia vào hội. Ngoài ra, ở sân khấu dựng tạm bên ngoài việc quản lý đền nhưng trong bối cảnh chung sân đàn thề còn có thêm các câu khẩu hiệu của những năm đầu thập niên 80, các sinh hoạt “Đảng bộ và nhân dân huyện Phúc Thọ quyết lễ hội, tôn giáo, tín ngưỡng vẫn bị quy là mê tín tâm hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ kinh tế - dị đoan nên hầu như chính quyền địa phương xã hội, an ninh quốc phòng năm 2018”; “Người đều bỏ mặc cho dân tự làm. Trong những năm người thi đua, ngành ngành thi đua, quyết tâm 1990, những người là cán bộ, đảng viên “lên thực hiện thắng lợi cuộc vận động 3 sạch: nước đền” còn bị nghi ngờ về phẩm chất tư cách, đạo sạch, môi trường sạch, nông nghiệp sạch”. Mặt đức của người đảng viên Đảng Cộng sản nên khác, để phù hợp với sự tham gia của chính đền Hát Môn trong thực tế vẫn là do dân làng quyền huyện, từ năm 2014 đến nay, bên cạnh tự quản lý. chúc văn của làng, trong lễ mít tinh kỷ niệm do Đến năm 1991, để thống nhất sự quản lý về huyện làm chủ trì có bài văn tế của huyện do Bí mặt nhà nước đối với các di tích, lịch sử trên địa thư Huyện ủy hoặc Chủ tịch Ủy ban nhân dân bàn xã, thực hiện sự chỉ đạo của chính quyền huyện làm chủ tế. Bài văn tế do Phòng Văn hóa cấp huyện, Ban quản lý di tích lịch sử, văn hóa Thông tin huyện chuẩn bị. xã Hát Môn được thành lập do ông Chủ tịch Sự tham gia của chính quyền huyện vào Ủy ban nhân dân xã làm Trưởng ban, quản lý tổ chức lễ hội sau khi di sản được vinh danh tất cả các di tích trên địa bàn xã. Ban Bảo vệ di là một thực tế ở đền Hát Môn, trùng khớp với tích đền Hát Môn trực thuộc Ban quản lý di tích quan điểm mà Oscar Salemink đã đưa ra về quá lịch sử, văn hóa xã. Mọi công việc bảo vệ, giữ trình di sản hóa. Tuy nhiên, trong trường hợp gìn di tích cũng như quy trình tổ chức lễ hội Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 17
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Bảng 1. Chương trình lễ hội đền Hát Môn năm 2018 Thời gian Cộng đồng địa phương Chính quyền Chính quyền xã Hát Môn huyện Phúc Thọ Buổi Lễ của dân làng Chương trình văn Ngày 19/4 sáng nghệ, thể dục thể thao (4/3 âm lịch) Buổi Lễ của dân làng Tổ chức giải cờ tướng - Chương trình văn chiều nghệ quần chúng. - Tổ chức giải võ mở rộng Ngày 20/4 Buổi - Rước văn, rước lễ làng Tổ chức thi kéo co, giải (5/3 âm lịch) sáng từ nhà chứa lễ về đền võ mở rộng - Tổ chức tế cáo yết - Lễ của dân làng Buổi Lễ của dân làng - Chương trình văn nghệ Tổ chức giải võ mở chiều quần chúng. rộng - Tổ chức giải cờ tướng Buổi tối Lễ dịch phục (từ 23-24 Tổ chức các hoạt động Đoàn tuồng trung giờ) văn nghệ ương biểu diễn Ngày 21/4 Buổi - Rước lễ làng Rước bánh trôi - Đón tiếp đại biểu. (6/3 âm lịch) sáng - Tế chính tiệc - Đoàn tuồng trung ương biểu diễn - Lễ mít tinh kỷ niệm Mời các đại biểu Trung ương, thành phố, tỉnh, huyện ban… thụ lộc Buổi Lễ của dân làng - Chương trình văn nghệ Tổ chức giải võ mở chiều quần chúng. rộng - Tổ chức các trò chơi dân gian (Nguồn: Điều tra, khảo sát của tác giả tháng 4 năm 2018) đền Hát Môn, với tư cách là một di tích Quốc chủ văn của làng tại lễ hội đền Hát Môn, tháng gia đặc biệt thì cộng đồng không bị “ngoài lề 4/2018). Cộng đồng tự nguyện tham gia phục hóa” mà vẫn làm chủ được phần lễ, là yếu tố cốt vụ lễ hội với tinh thần tự giác, với niềm tin sau lõi tạo nên “tính thiêng” của lễ hội. Có thể thấy khi hoàn thành công việc phục vụ nhà Thánh điều đó thông qua chương trình lễ hội đền Hát mà dân làng giao phó sẽ được Hai Bà phù hộ, Môn tháng 4 năm 2018 (Bảng 1). độ trì về sức khỏe, bình an, may mắn cho bản Dân làng chủ động các bước rước văn, rước thân và các thành viên cho gia đình. lễ và tế chính tiệc: “Từ trước tới nay, lệ làng như Ở một số khía cạnh khác, cộng đồng có thế nào thì vẫn giữ nguyên thế đấy. Tế chính tiệc tiếng nói quan trọng trong việc bổ sung các yếu có 3 tuần tế thì phải tiến hành đủ 3 tuần tế, không tố mới vào lễ hội. Như lễ hội năm 2015 tổ chức được bỏ qua một bước nào cả, vì đây là vấn đề vào tháng 4 ở đền Hát Môn, chính quyền huyện tâm linh. Chúng tôi chỉ bố trí, sắp xếp thời gian Phúc Thọ đã đưa vào nội dung trò chơi dân gian sao cho khớp với chương trình của huyện, làm đấu vật trong không gian lễ hội. Sau khi lễ hội sao khi bắt đầu chương trình của huyện thì phần kết thúc, các thành viên trong Ban Bảo vệ di tích lễ của dân làng đã xong” (Tư liệu phỏng vấn ông và đại diện cộng đồng đã họp lại và kiên quyết 18 Số 24 - Tháng 6 - 2018
DI SẢN VĂN HÓA đề nghị với chính quyền không được tổ chức là di tích có giá trị đặc biệt tiêu biểu của quốc đấu vật vào những năm tiếp theo. Lý do được gia, bao gồm: a) Công trình xây dựng, địa điểm ông Trưởng ban bảo vệ di tích giải thích là: Đây gắn với sự kiện đánh dấu bước chuyển biến đặc là nơi thiêng liêng, thờ Hai Bà mà các đô vật mình biệt quan trọng của lịch sử dân tộc hoặc gắn với trần trùng trục, chỉ đóng một chiếc khố nên không anh hùng dân tộc, danh nhân tiêu biểu có ảnh phù hợp, chúng tôi kiên quyết phản đối. Nếu tổ hưởng to lớn đối với tiến trình lịch sử của dân tộc; b) Công trình kiến trúc, nghệ thuật, quần thể chức ở một địa điểm khác trong làng (như sân kiến trúc, tổng thể kiến trúc đô thị và địa điểm bãi, nhà văn hóa…) thì có thể chấp nhận được cư trú có giá trị đặc biệt đánh dấu các giai đoạn còn trong không gian thờ Hai Bà làm mất sự tôn phát triển kiến trúc, nghệ thuật Việt Nam; c) Địa nghiêm của di tích [Tư liệu phỏng vấn Trưởng điểm khảo cổ có giá trị nổi bật đánh dấu các giai ban bảo vệ di tích đền Hát Môn, tháng 4/2018]. đoạn phát triển văn hóa khảo cổ quan trọng của Từ những ý kiến phản đối của cộng đồng dân Việt Nam và thế giới; d) Cảnh quan thiên nhiên cư, các năm tiếp theo, đấu vật không còn được nổi tiếng hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh tổ chức ở lễ hội đền Hát Môn. quan thiên nhiên với công trình kiến trúc, nghệ Từ thực tế quá trình di sản hóa ở đền Hát thuật có giá trị đặc biệt của quốc gia hoặc khu Môn cho thấy di sản hóa không phải là “một vực thiên nhiên có giá trị về địa chất, địa mạo, địa con đường một chiều”, không chỉ Nhà nước lý, đa dạng sinh học và hệ sinh thái đặc thù nổi mà cộng đồng cũng mong muốn có “danh tiếng của Việt Nam và thế giới”. hiệu” để phục vụ các mục đích khác nhau của Tài liệu tham khảo mình. Thực tế quá trình chuẩn bị hồ sơ vinh 1. Nguyễn Văn Kịch (2011), Xã Hát Môn - đền danh di sản được quyết định bởi các cơ quan thờ Hai Bà Trưng và các di sản văn hóa, Ủy ban quản lý nhà nước và sau khi được công nhận nhân dân xã Hát Môn xuất bản. là di tích Quốc gia đặc biệt đã có sự tham gia 2. Lương Văn Hy, Trương Huyền Chi (2012), ngày càng sâu của Nhà nước trong việc quản Thương thảo để tái lập và sáng tạo “truyền thống”: lý di sản, tổ chức lễ hội. Đó là thực tế không chỉ tiến trình tái cấu trúc lễ hội cộng đồng tại một làng riêng đền Hát Môn mà ở tất cả các di sản văn Bắc Bộ, in trong sách Những thành tựu nghiên hóa khác sau khi được vinh danh ở Việt Nam. cứu bước đầu của khoa Nhân học, Nxb. Đại học Tuy nhiên, không phải danh hiệu nào cũng dẫn Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh. 3. Oscar Salemink (2012), Appropriating đến việc cộng đồng bị “ngoài lề hóa” như Oscar Culture: The politics of intangible cultural heritage Salemink phân tích mà đối với các di sản văn in Vietnam, in State, Society and the Market in hóa, mức độ quản lý nhà nước có sự khác nhau. Contemporary Vietnam: Property, Power and Đối với đền Hát Môn sau khi di tích được vinh Values, edited by Hue - Tam Ho Tai and Mark danh, cộng đồng vẫn chủ động tham gia vào Sidel, Abingdon: Routledge. việc tổ chức lễ hội, bảo vệ và phát huy giá trị di 4. Oscar Salemink (2014), “Di sản hóa” văn hóa sản văn hóa của địa phương. sống ở Việt Nam như di sản văn hóa phi vật thể, in Quá trình di sản hóa là một xu hướng mang trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc tế: 10 năm tính tất yếu bởi bản thân di sản văn hóa là thực hiện Công ước bảo vệ di sản văn hóa phi vật một thực thể mang tính chính trị sâu sắc. Qua thể của UNESCO - Bài học kinh nghiệm và định trường hợp nghiên cứu quá trình di sản hóa hướng tương lai, Nxb. Khoa học kỹ thuật, Hà Nội. đền Hát Môn có thể thấy bức tranh đa dạng 5. Bùi Quang Thanh (2017), Truyền thuyết dân gian về cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, in trong Đền về di sản hóa ở Việt Nam trong bối cảnh xã hội Hát Môn (thờ Hai Bà Trưng) - Di tích lịch sử Quốc đương đại. gia đặc biệt, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. T.T.L 6. Phạm Thị Thùy Vinh (2017), Đền Hát Môn (NCS., Viện Việt Nam học và Khoa học Phát (thờ Hai Bà Trưng) di tích lịch sử quốc gia đặc biệt, triển, Đại học Quốc gia Hà Nội) Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. Chú thích Ngày nhận bài: 6 - 5 - 2018 1 Điều 29, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Ngày phản biện, đánh giá: 19 - 6 - 2018 của Luật Di sản văn hóa: “Di tích quốc gia đặc biệt Ngày chấp nhận đăng: 25 - 6 - 2018 Số 24 - Tháng 6 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 19

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.