Sự thay đổi trong đời sống tôn giáo ở Campuchia trước và sau thế kỷ XIII

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> BÙI THӎ ÁNH VÂN(*)<br /> <br /> SӴ THAY ĈӘI TRONG ĈӠI SӔNG TÔN GIÁO Ӣ CAMPUCHIA<br /> TRѬӞC VÀ SAU THӂ KӸ XIII<br /> Tóm tҳt: Ngay nhͷng năm ÿ̯u Công nguyên, ÿ̭t n˱ͣc Chùa Tháp<br /> ÿã ch͓u ̫nh h˱ͧng khá sâu s̷c bͧi văn hóa ̬n Ĉ͡. Ph̵t giáo Ĉ̩i<br /> thͳa và Bà La Môn giáo là hai tôn giáo th͙ng lƭnh ÿͥi s͙ng chính<br /> tr͓ - văn hóa cͯa ng˱ͥi Khmer. Tuy nhiên, tͳ th͇ kͽ XIII, tình hình<br /> ÿã khác. Ph̵t giáo Nguyên thͯy b̹ng cách riêng cͯa mình, ÿã thay<br /> th͇ hai tôn giáo này và ÿóng vai trò qu͙c giáo ͧ Campuchia tͳ ÿó<br /> cho ÿ͇n nay.<br /> Tӯ khóa: ÿͥi s͙ng tôn giáo Campuchia, Ph̵t giáo Ĉ̩i thͳa, Ph̵t<br /> giáo Nguyên thͯy, Bà La Môn giáo, ̬n Ĉ͡ giáo.<br /> 1. Ĉӡi sӕng tôn giáo ӣ Campuchia trѭӟc thӃ kӹ XIII<br /> Phұt giáo Ĉҥi thӯa và Bà La Môn giáo cùng ÿѭӧc truyӅn bá vào<br /> Campuchia vào khoҧng ÿҫu Công nguyên. G. Coedès cho rҵng, Phұt giáo<br /> ÿã xuҩt hiӋn tҥi Ĉông Nam Á và Campuchia trѭӟc khi Bà La Môn giáo<br /> xác lұp ÿѭӧc chӛ ÿӭng(1). Nhѭ vұy, thӡi gian xuҩt hiӋn Phұt giáo Ĉҥi thӯa<br /> ӣ Campuchia và Ĉông Nam Á vүn còn có nhӳng ý kiӃn trái chiӅu. Dù<br /> vұy, ÿã có mӝt sӕ lѭӧng lӟn tѭӧng Phұt thuӝc phong cách Amaravati gҳn<br /> liӅn vӟi các di chӍ khҧo cә sӟm thӇ hiӋn ҧnh hѭӣng cӫa Ҩn Ĉӝ. Trong tác<br /> phҭm Thu͡c ÿ͓a Xiêm cͯa ̬n Ĉ͡, Nath Bose ÿã phҧn ánh vai trò cӫa<br /> nhiӅu tín ÿӗ Phұt giáo hoҵng pháp sang phía Ĉông. Cùng vӟi tín ÿӗ Bà La<br /> Môn giáo, nhӳng Phұt tӱ này là các nhà truyӅn giáo. Dòng ngѭӡi sùng<br /> mӝ này ÿӃn tӯ Ҩn Ĉӝ ÿã khuyӃn khích mӝt sӵ ÿӕi lѭu mҥnh hѫn nhiӅu tӯ<br /> phía nhà sѭ bҧn xӭ ÿi sang viӃng thăm thánh ÿӏa cӫa Phұt giáo và các tӵ<br /> viӋn Ҩn Ĉӝ nәi tiӃng. Hӑ thѭӡng lѭu lҥi ÿó rҩt lâu. Nath Bose cho rҵng,<br /> Phұt giáo có sӭc hҩp dүn dân chúng mҥnh mӁ hѫn nhiӅu so vӟi Ҩn Ĉӝ<br /> giáo (vӕn ÿѭӧc coi là mӝt hӑc thuyӃt bí truyӅn cӫa các bұc thҫy truyӅn lҥi<br /> cho hӑc trò) và ÿѭӧc giӟi hҥn trong ÿҷng cҩp Bà La Môn(2).<br /> *<br /> <br /> . Trѭӡng Ĉҥi hӑc Nӝi vө Hà Nӝi.<br /> <br /> %L 7Kʈ ÈQK 9kQ 6ͱ WKD\ ÿ͕L WURQJ ÿ͝L V͑QJ W{Q JLiR«<br /> <br /> <br /> <br /> Cùng vӟi Ҩn Ĉӝ giáo, Phұt giáo có vai trò quan trӑng trong ÿӡi sӕng ӣ<br /> vѭѫng quӕc Chùa Tháp. Nhӳng ngѭӡi theo Phұt giáo Ĉҥi thӯa tôn sùng<br /> nhiӅu Ĉӭc Phұt giӕng nhѭ thҫn thánh và còn thêm vào ÿó mӝt loҥi “thҫn”<br /> khác là Bӗ tát (Bodhisattva), ngѭӡi ÿã ÿҥt ÿѭӧc giҧi thoát nhѭng vүn ӣ lҥi<br /> trҫn gian nhҵm giúp chúng sinh giác ngӝ. Bӗ tát thұm chí có thӇ ÿáp lҥi<br /> nhӳng lӡi cҫu nguyӋn cӫa Phұt tӱ. ĈӇ hӛ trӧ cho thuyӃt này, ngѭӡi ta nói<br /> rҵng, Ĉӭc Phұt cNJng ÿã trҧi qua mӝt chuӛi kiӃp sӕng trѭӟc nhѭ Bӗ tát.<br /> Trong suӕt các kiӃp ÿó, Ĉӭc Phұt ÿã thӵc hiӋn nhiӅu hành vi thӇ hiӋn<br /> lòng tӯ bi.<br /> Theo D.G.E. Hall, Bӗ tát ÿѭӧc tôn sùng nhҩt ӣ Ĉông Nam Á là Quán<br /> ThӃ Âm (Avalokitesvara), vӏ “thҫn” tӯ trên cao nhìn xuӕng ÿã lҩy tên ÿӇ<br /> tô ÿiӇm cho nhiӅu ngӑn tháp cӫa ÿӅn thӡ Bayon tҥi Angkor Thom. Vӏ<br /> thҫn này luôn tӓ lòng thѭѫng xót ÿӕi vӟi nhân loҥi ÿau khә. Trong nghӋ<br /> thuұt, ngѭӡi ta thӇ hiӋn nhân vұt Phұt giáo này bҵng cách mang trên búi<br /> tóc cӫa mình hình ҧnh cӫa Ĉӭc Phұt A Di Ĉà (Amithaba). Phұt giáo Ĉҥi<br /> thӯa ÿã ăn sâu vào ma thuұt và văn chѭѫng bình dân cѭ dân Ĉông Nam Á<br /> nói chung, cѭ dân Campuchia nói riêng(3).<br /> Trong thӡi kǤ Angkor, Phұt giáo ÿã phát triӇn hӃt sӭc rӝng rãi và<br /> chiӃm ѭu thӃ tuyӋt ÿӕi. Do quӕc vѭѫng tin theo Phұt giáo, nên Angkor<br /> thӡi bҩy giӡ có thӇ coi là trung tâm cӫa Phұt giáo Ĉҥi thӯa. Trong các thӃ<br /> kӹ IX - X, Bà La Môn giáo chiӃm ѭu thӃ. Vua Jayavarman V (968 1001) cӫa ĈӃ chӃ Khmer là ngѭӡi có hӑc thӭc rӝng và chӏu nhiӅu ҧnh<br /> hѭӣng cӫa thҫy dҥy hӑc ngѭӡi Bà La Môn là Yajnâvarâha. Bà La Môn<br /> giáo là tôn giáo cӫa triӅu ÿình và các quan ÿҥi thҫn. Nhà vua cho phép<br /> xây cҩt nhiӅu ÿӅn thӡ thҫn Siva. Nhѭng Phұt giáo ÿѭӧc chính nhà vua<br /> Jayavarman V bҧo trӧ và chӍ ÿӏnh Bӝ trѭӣng Kirti, là mӝt Phұt tӱ, dӵng<br /> lҥi nhӳng pho tѭӧng Phұt bӏ ÿә vӥ. Nhà vua cNJng cho mua các kinh sách<br /> Phұt giáo Ĉҥi thӯa tӯ ngoҥi quӕc. NguyӉn ThӃ Anh cho rҵng, hình nhѭ<br /> nhà vua ÿã ÿһt Ĉӭc Phұt vào hàng các vӏ thҫn cӫa Bà La Môn giáo và ÿã<br /> cӕ gҳng hòa giҧi nghi thӭc cӫa hai tôn giáo này(4).<br /> Vӏ vua tiӃp theo là Suryavarman (1010 - 1050), ÿѭӧc khҷng ÿӏnh chҳc<br /> chҳn là vua Khmer thӭ nhҩt theo Phұt giáo Ĉҥi thӯa. Ông ÿã cho sӱa<br /> chӳa, tu bә nhiӅu ngôi ÿӅn bӏ ÿӕt hoһc bӏ ÿә nát ӣ thӡi kǤ ÿҫu Angkor là<br /> kinh ÿô Yasodharapura. Thӡi vua Udayadityavarman II (1050 - 1066), sӵ<br /> xây cҩt ÿӅn Baphnom ÿѭӧc hoàn thành, trên ÿӍnh ÿһt mӝt linga ÿӃ vѭѫng<br /> bҵng vàng. Ngoài ra, phía Tây trung tâm Angkor, Udayadityavarman II<br /> <br /> 73<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> cho ÿào mӝt hӗ nѭӟc dài 8km, rӝng 2,2km. Ӣ giӳa hӗ nѭӟc này, trên mӝt<br /> hòn ÿҧo, ngѭӡi ta dӵng mӝt ngôi ÿӅn vӟi mӝt pho tѭӧng khәng lӗ bҵng<br /> ÿӗng tѭӧng trѭng thҫn Visnu nҵm ngӫ trên mһt nѭӟc. Mөc ÿích tҥo ra hӗ<br /> nѭӟc này không chӍ vì lý do tôn giáo, mà còn ÿӇ ÿiӅu hòa hӋ thӕng dүn<br /> thӫy nhұp ÿiӅn vào mùa khô hҥn.<br /> Dѭӟi thӡi vua Jayavarman VII (1181 - 1218), Phұt giáo Ĉҥi thӯa ÿѭӧc<br /> xem là quӕc giáo. Phҫn lӟn ngѭӡi Khmer ÿӅu theo Phұt giáo Ĉҥi thӯa,<br /> nhà sѭ ÿѭӧc nhân dân rҩt kính trӑng và ÿѭӧc miӉn các nghƭa vө ÿӕi vӟi<br /> Nhà nѭӟc. Con trai tuәi thiӃu niên thѭӡng ÿi tu ӣ chùa, nhѭng có thӇ cӣi<br /> cà sa bҩt kǤ lúc nào và trӣ vӅ nhà. Ngѭӡi dân Khmer có nghƭa vө cung<br /> cҩp mӝt sӕ cӫa cҧi, vұt chҩt cho nhà chùa và xem ÿây là mӝt nghƭa vө<br /> thiêng liêng, mӝt hành ÿӝng cao quý và chuҭn mӵc. Mӛi phum sóc<br /> thѭӡng có ít nhҩt mӝt ngôi chùa vӟi quy mô vӯa phҧi, trӣ thành trung tâm<br /> sinh hoҥt tôn giáo.<br /> 2. Ĉӡi sӕng tôn giáo ӣ Campuchia tӯ sau thӃ kӹ XIII<br /> ĈӃn giӳa thӃ kӹ XII, Phұt giáo Ĉҥi thӯa và Ҩn Ĉӝ giáo ÿã mӡ nhҥt<br /> dҫn ӣ vѭѫng quӕc Chùa Tháp. Tӯ cuӕi thӃ kӹ XII ÿӃn ÿҫu thӃ kӹ XIII,<br /> Phұt giáo Nguyên thӫy ÿã ÿѭӧc ngѭӡi Môn ӣ Myanmar tiӃp nhұn và<br /> bѭӟc ÿҫu du nhұp vào Ĉông Nam Á. Nhѭng phҧi ÿӃn cuӕi thӃ kӹ XIII,<br /> ÿҫu thӃ kӹ XIV, hӋ phái Phұt giáo này mӟi xác lұp ÿѭӧc vӏ trí trong ÿӡi<br /> sӕng cӫa cѭ dân nѫi ÿây. Ĉó là lúc ngѭӡi Thái tӯ Vân Nam (Trung Quӕc)<br /> di cѭ xuӕng vùng Ĉông Nam Á ÿã tiӃp nhұn Phұt giáo Nguyên thӫy và<br /> truyӅn bá hӋ phái Phұt giáo này ӣ nhӳng vùng mà hӑ ÿӏnh cѭ. Tӯ ÿó, Phұt<br /> giáo Nguyên thӫy ÿã lan rӝng ra vùng Ĉông Nam Á, nhҩt là Myanmar và<br /> Thái Lan. Nhӳng hoҥt ÿӝng này ÿã khiӃn G. Coedès phҧi thӕt lên:<br /> “Ngѭӡi Thái luôn là nhӳng ngѭӡi ÿӗng hóa lӛi lҥc”(5).<br /> Trong thӡi gian vua Jayavarman VIII trӏ vì (cuӕi thӃ kӹ XIII), ngѭӡi<br /> Thái ÿã giành quyӅn kiӇm soát mӝt phҫn lãnh thә Chân Lҥp, gӗm hҫu hӃt<br /> các vùng ngày nay là vѭѫng quӕc Thái Lan. Ngѭӡi Thái ÿã ÿӃn vѭѫng<br /> quӕc Chùa Tháp và tích cӵc truyӅn bá Phұt giáo Nguyên thӫy. Do vұy,<br /> Phұt giáo Nguyên thӫy ÿã bám rӉ và ngày càng phát triӇn mҥnh mӁ ӣ<br /> Chân Lҥp. Sӵ thay ÿәi này là mӝt trong nhӳng nhân tӕ làm sөp ÿә nӅn<br /> văn hóa cNJ vӕn là nӅn tҧng sӵ vƭ ÿҥi cӫa ĈӃ chӃ Angkor(6).<br /> Quӕc vѭѫng Chân Lҥp Indravarman III (1295 - 1308) theo Phұt giáo<br /> Nguyên thӫy. Ông là vӏ vua ÿҫu tiên dùng tiӃng Nam Phҥn (Pali) cӫa Phұt<br /> <br /> 74<br /> <br /> %L 7Kʈ ÈQK 9kQ 6ͱ WKD\ ÿ͕L WURQJ ÿ͝L V͑QJ W{Q JLiR«<br /> <br /> <br /> <br /> giáo ÿӇ thay thӃ tiӃng Bҳc Phҥn (Sanscrit) cӫa Bà La Môn giáo trên các<br /> bia ÿá. Vua Indravarman III thѭӡng xuyên làm tӯ thiӋn, cung cҩp ngân<br /> sách cho mӝt sӕ cѫ sӣ thӡ tӵ Phұt giáo, nhҩt là vào giai ÿoҥn cuӕi triӅu<br /> ÿҥi cӫa mình(7).<br /> Phұt giáo Nguyên thӫy ngày càng chiӃm ѭu thӃ trên ÿҩt nѭӟc Angkor<br /> và ÿҭy Bà La Môn giáo vào nѫi ҭn náu cuӕi cùng là triӅu ÿình và hoàng<br /> gia. Còn ӣ ngoài xã hӝi, nhѭ Chu Ĉҥt Quan mô tҧ trong cuӕn sách nәi<br /> tiӃng Chân L̩p phong th͝ ký, khi ÿӃn ÿây cùng ÿoàn sӭ bӝ triӅu Nguyên<br /> vào nhӳng năm 1295 - 1296, thì phum sóc nào cNJng có chùa tháp, mӑi<br /> ngѭӡi dân ÿӅu tôn thӡ Ĉӭc Phұt. Nhà vua cNJng thѭӡng xuyên ÿi lӉ Phұt ӣ<br /> mӝt ngôi chùa bҵng vàng, vӟi nhӳng pho tѭӧng Phұt bҵng vàng(8).<br /> NӃu nhѭ Bà La Môn giáo và Phұt giáo Ĉҥi thӯa ÿѭӧc áp ÿһt tӯ trên<br /> xuӕng, thì Phұt giáo Nguyên thӫy truyӅn bá mҥnh mӁ và lôi kéo ÿѭӧc hҫu<br /> hӃt ngѭӡi dân Chân Lҥp. Có thӇ nói, tӯ cuӕi thӃ kӹ XII ÿӃn ÿҫu thӃ kӹ<br /> XIII, ngѭӡi Khmer theo Phұt giáo Nguyên thӫy ngày mӝt nhiӅu. Bӣi lӁ,<br /> hӋ phái Phұt giáo này không gây ra nhӳng phiӅn hà, tӕn kém cho ngѭӡi<br /> dân. “Phұt giáo Nguyên thӫy làm hӫy hoҥi sӵ phӗn thӏnh cӫa các tөc thӡ<br /> cúng quý tӝc, nhҵm tұp hӧp dân chúng ÿӇ sùng bái ÿӭc vua và các ÿҥi<br /> thҫn”(9).<br /> Sau vua Indravarman III (1295 - 1308), ngѭӡi ta biӃt rҩt ít vӅ các vӏ<br /> vua kӃ vӏ tiӃp theo là Indrayavarman (1308 - 1327) và Jayavarman<br /> Paramesvara (1327 - 1336). Có hai luӗng ý kiӃn giҧi thích khác nhau vӅ<br /> vҩn ÿӅ này. Theo D.G.E. Hall, hình nhѭ nhà vua và triӅu ÿình ÿã bҳt ÿҫu<br /> chuyӇn theo Phұt giáo Nguyên thӫy. Ĉây là lý do giҧi thích vì sao Pali ÿã<br /> trӣ thành ngôn ngӳ chính cùng vӟi viӋc bӓ sӵ tôn thӡ Deva - Raja (Vua Thҫn), ngѭӡi ta ÿã bӓ tұp quán ÿӅ cao nhӳng thành tӵu cӫa vua bҵng các<br /> bài thѫ tiӃng Phҥn ÿѭӧc khҳc vào ÿá(10). Trong khi ÿó, mӝt sӕ ý kiӃn khác<br /> lҥi khҷng ÿӏnh, dѭӟi thӡi vua Indrayavarman, triӅu ÿình Chân Lҥp ÿã trӣ<br /> lҥi vӟi Siva giáo, tu sƭ Bà La Môn giáo lҥi có nhiӅu ҧnh hѭӣng ÿӕi vӟi<br /> nhà vua. Vӏ vua kӃ tiӃp Jayavarman IX Paramesvara ÿã cӕ gҳng phөc<br /> hѭng Ҩn Ĉӝ giáo bҵng cách ÿàn áp các Phұt tӱ và phá hӫy nhiӅu tѭӧng<br /> Phұt. Thái ÿӝ cӫa quӕc vѭѫng ÿӕi vӟi Phұt giáo ÿã gây nên nhiӅu cuӝc<br /> nәi loҥn tôn giáo trong nѭӟc, trong khi chiӃn tranh ÿang tái diӉn vӟi vua<br /> Thái. G. Coedès khҷng ÿӏnh, bӕi cҧnh Chân Lҥp ÿѭѫng thӡi ÿã tҥo cho<br /> ngѭӡi ÿӭng ÿҫu vѭѫng quӕc Thái có cѫ hӝi viӋn cӟ bҧo vӋ Phұt giáo<br /> Nguyên thӫy ÿӇ xâm nhұp vào lãnh thә ÿҩt nѭӟc Chùa Tháp(11). L. A. Xê<br /> <br /> 75<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> - ÿӕp ÿӗng quan ÿiӇm vӟi G. Coedès khi cho rҵng: “Phұt giáo Nguyên<br /> thӫy do ngѭӡi Môn tӯ La Vô và ngѭӡi Thái ÿѭa vào Chân Lҥp và trong<br /> suӕt thӃ kӹ XIII trӣ thành thӕng soái”(12).<br /> Qua ÿӕi chiӃu, so sánh tài liӋu nghiên cӭu vӅ các quӕc gia Ĉông Nam<br /> Á lөc ÿӏa(13), chúng tôi cho rҵng, sӵ phát triӇn trӣ lҥi cӫa Phұt giáo<br /> Nguyên thӫy ӣ Chân Lҥp ÿҫu thӃ kӹ XIV, tӯ thӡi vua Indrayavarman ÿã<br /> gҳn liӅn vӟi vai trò cӫa ngѭӡi Thái chӭ không hoàn toàn do chӫ ÿӏnh cӫa<br /> triӅu ÿình Angkor. Hình thӭc tôn giáo Vua - Thҫn vӕn tӯ lâu là chӛ dӵa<br /> tinh thҫn vӳng chҳc cho giai cҩp thӕng trӏ Chân Lҥp. Do ÿó, hӑ không thӇ<br /> dӉ dàng tӯ bӓ hình thӭc tôn giáo này ÿӇ theo Phұt giáo Nguyên thӫy. Hѫn<br /> nӳa, nhӳng giáo lý và nhӳng quy ÿӏnh cӫa Phұt giáo Nguyên thӫy thӵc sӵ<br /> không phù hӧp vӟi sӵ tham lam cӫa nhà cҫm quyӅn, muӕn sӱ dөng nó<br /> làm công cө thӕng trӏ và bóc lӝt nhân dân. Ngѭӡi Thái vào Campuchia và<br /> Myanmar, dѭӟi ngӑn cӡ dân chӫ, ÿã sӱ dөng Phұt giáo Nguyên thӫy ÿӇ<br /> lôi kéo quҫn chúng theo mình, chӕng lҥi giai cҩp quý tӝc Khmer, MiӃn.<br /> ĈiӅu này góp phҫn ÿѭa ÿӃn sӵ truyӅn bá rӝng rãi cӫa hӋ phái Phұt giáo<br /> này trong quҧng ÿҥi quҫn chúng nhân dân Khmer tӯ các vӏ vua sau<br /> Indravarman III.<br /> Bҵng nhӳng ѭu thӃ hѫn hҷn hình thӭc tôn giáo Vua - Thҫn, tӯ thӡi vua<br /> Chay (1336 - 1340) trӣ ÿi, Phұt giáo Nguyên thӫy trӣ thành tôn giáo<br /> chính thӭc cӫa vѭѫng triӅu Angkor. Các ÿӅn ÿài Bà La Môn giáo không<br /> còn ÿѭӧc xây cҩt, chӍ còn các ngôi chùa ÿѭӧc dӵng lên vӟi nhӳng vұt liӋu<br /> nhҽ. Nhà vua tӯ bӓ danh hiӋu Varman, sӵ thӡ cúng Vua - Thҫn ÿѭӧc phӃ<br /> bӓ, tiӃng Bҳc Phҥn không còn ÿѭӧc dùng trong các ghi chép nӳa, trong<br /> khi tiӃng Nam Phҥn ÿѭӧc dùng trong thӡ cúng. Nguyên nhân dүn ÿӃn<br /> tình trҥng này chӫ yӃu vì ngѭӡi Khmer ÿã phҧi cùng lúc tiӃn hành chiӃn<br /> tranh vӟi ngѭӡi Thái và vì áp lӵc cӫa Phұt giáo Nguyên thӫy(14). ĈiӅu ÿó<br /> ÿã ÿѭa ÿӃn sӵ sөp ÿә nӅn văn minh Bà La Môn giáo. Lúc vѭѫng triӅu<br /> Angkor suy tàn cNJng là lúc Phұt giáo Nguyên thӫy do ngѭӡi Môn du<br /> nhұp vào Myanmar và ÿѭӧc ngѭӡi Thái truyӅn bá rӝng rãi ӣ Ĉông Nam<br /> Á lөc ÿӏa, ÿã thay thӃ cho Bà La Môn giáo và Phұt giáo Ĉҥi thӯa vӕn ÿã<br /> tӯng tӗn tҥi suӕt hѫn chөc thӃ kӹ ӣ Campuchia. Sӭ thҫn nhà Nguyên là<br /> Chu Ĉҥt Quan ÿã khҷng ÿӏnh sӵ hѭng thӏnh cӫa Phұt giáo Nguyên thӫy ӣ<br /> Chân Lҥp vào cuӕi thӃ kӹ XIII: “Nѭӟc ҩy thánh Phұt linh thiêng”(15).<br /> Nhѭ vұy, tӯ giӳa thӃ kӹ XIII, ÿӡi sӕng tôn giáo cӫa vѭѫng quӕc Chân<br /> Lҥp có sӵ thay ÿәi to lӟn. Sӵ thӕng lƭnh cӫa Phұt giáo Ĉҥi thӯa và Ҩn Ĉӝ<br /> <br /> 76<br /> <br />