Sự thay đổi về hệ hình văn học: Trường hợp phú Nôm Phật giáo dòng Trúc Lâm Yên Tử

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 3<br /> <br /> <br /> <br /> VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ<br /> <br /> <br /> SÖÏ THAY ÑOÅI HEÄ HÌNH VAÊN HOÏC: TRÖÔØNG HÔÏP PHUÙ NOÂM<br /> PHAÄT GIAÙO DOØNG TRUÙC LAÂM YEÂN TÖÛ<br /> Traàn Troïng Döông*<br /> <br /> Heä hình vaên hoïc Phaät giaùo laø moät doøng chaûy vaên hoïc chieám vò trí khaù<br /> quan troïng trong lòch söû vaên hoïc Vieät Nam. Trong ñoù, phuù Noâm Phaät giaùo laø<br /> moät khoaûng goùc ít nhieàu cuõng ñöôïc quan taâm do giôùi nghieân cöùu vaên hoïc söû<br /> trong theá kyû vöøa qua thöôøng ñöôïc ñònh höôùng bôûi nhöõng quan nieäm veà caên cöôùc<br /> daân toäc (Vietnamese identity) hay nhöõng vaán ñeà chính trò-xaõ hoäi höõu quan. Vôùi<br /> moät soá taùc phaåm ñôøi Traàn hieän coøn, phuù Noâm Phaät giaùo ñöôïc coi nhö nhöõng<br /> daáu moác môû ñaàu, khoâng chæ rieâng cho phuù Noâm Vieät Nam, maø coøn laø söï khai<br /> môû cho lòch söû ngoân ngöõ vaø vaên hoùa baûn ñòa.<br /> Baøi vieát naøy seõ tieán haønh nghieân cöùu moät soá baøi phuù Noâm thuoäc doøng Truùc<br /> Laâm Yeân Töû goàm Cö traàn laïc ñaïo phuù cuûa Ñeä nhaát toå Truùc Laâm Ñieàu Ngöï Chuû<br /> Phaät Traàn Nhaân Toâng (1258-1308), Vònh Hoa Yeân töï phuù cuûa Ñeä tam toå Huyeàn<br /> Quang Toân Giaû Lyù Ñaïo Taùi (1284- 1334), Thieàn tòch phuù cuûa thieàn sö Chaân<br /> Nguyeân Tueä Ñaêng (1647-1726), Thieáu Thaát phuù cuûa Baïch Lieân Tieåu Só (?-?) ñeå<br /> thaáy roõ söï thay ñoåi veà heä hình vaên hoïc (paradigm)(1) vaø nhöõng ñoùng goùp cuûa theå<br /> loaïi taùc phaåm naøy ñoái vôùi lòch söû vaên hoïc vaø ngheä thuaät Phaät giaùo.<br /> 1. Quaù trình “nhaäp heä” cuûa ngoân ngöõ vaø chöùc naêng theå loaïi<br /> Phuù 賦 laø moät theå loaïi vaên hoïc baùc hoïc mang tính töø chöông cao ñoä, laø<br /> moät saûn phaåm thuoäc vaønh ñai vaên hoùa tieáng Haùn. Veà maët töø nguyeân, “phuù” laø<br /> moät khaùi nieäm ña nghóa vöøa troû loaïi hình taùc phaåm ñeå “tuïng ñoïc”(2) vöøa troû moät<br /> kieåu daïng ngheä thuaät phu dieãn coâng phu ñaïo ñöùc vaø kyõ xaûo ngoân töø, vöøa laø moät<br /> vaên theå ñaëc duïng cuûa khoa cöû. Veà chöùc naêng theå loaïi, Trònh Huyeàn (127-200)<br /> cho raèng, phuù laø “phoâ baøy tröïc dieän nhöõng ñieàu thieän aùc trong neàn chính giaùo<br /> ngaøy nay” (賦之言鋪，直鋪