Tài chính hành vi - Nghiên cứu ứng dụng tâm lý học vào tài chính

Chia sẻ: Nguyễn Tuấn Vũ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

428
lượt xem 59
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Tài chính hành vi - Nghiên cứu ứng dụng tâm lý học vào tài chính" nhằm cung cấp kiến thức đến bạn đọc về nội dung và ứng dụng của lý thuyết hành vi tài chính. Lý thuyết này không chỉ dừng lại ở việc giải thích các hành vi không hợp lý của nhà đầu, mà đi xa hơn, nó có thể điều chỉnh các mô hình định giá (bao gồm định giá chứng khoán, sản phẩm phái sinh...), cho đến ứng dụng trong lý thuyết quản trị công ty (corporate governance) hay cấu trúc vốn trong tài chính doanh nghiệp, lẫn giải thích tính tương tác giữa các thị trường khác nhau.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài chính hành vi - Nghiên cứu ứng dụng tâm lý học vào tài chính

ÖÙNG DUÏNG LYÙ THUYEÁT TAØI CHÍNH HAØNH VI suaát sinh lôïi hay kinh doanh cheânh leäch giaù. 1. Nhöõng nguyeân lyù cô baûn cuûa taøi chính haønh vi Caùc moâ hình ñöôïc ñeà xuaát bôûi lyù thuyeát taøi chính haønh vi seõ coù theå ñuùng neáu treân thò tröôøng toàn taïi moät trong ba ñieàu kieän cô baûn sau. Neáu caû ba ñeàu toàn taïi, lyù thuyeát taøi chính haønh vi döï baùo raèng vieäc ñònh giaù sai khoâng nhöõng laø HOÀ QUOÁC TUAÁN toàn taïi, maø coøn laø raát ñaùng keå (lôùn hoaëc ñeán möùc nghieâm troïng) vaø keùo daøi. Ba L yù thuyeát taøi chính haønh vi (behav- phieáu hay caùc loaïi saûn phaåm taøi chính khaùc). Lyù thuyeát taøi chính haønh vi laø söï ñieàu kieän ñoù bao goàm: - Toàn taïi haønh vi khoâng hôïp lyù. ioral finance) vôùi neàn taûng cô baûn laø phaùt trieån keát hôïp taâm lyù hoïc vaøo taøi “thò tröôøng khoâng luoân luoân ñuùng”, ñaõ - Haønh vi baát hôïp lyù mang tính heä chính, moät phaùt trieån khaù muoän maøng. ñaët ra moät ñoái troïng lôùn ñoái vôùi lyù thoáng. Keå töø khi nhaø taâm lyù hoïc ngöôøi Phaùp thuyeát “thò tröôøng hieäu quaû”, cô sôû cuûa - Giôùi haïn khaû naêng kinh doanh Gabriel Tarde baét ñaàu nghieân cöùu veà caùc lyù thuyeát taøi chính cô baûn trong suoát cheânh leäch giaù treân thò tröôøng taøi chính. öùng duïng taâm lyù hoïc vaøo khoa hoïc kinh 4, 5 thaäp kyû gaàn ñaây. Lyù thuyeát thò a. Haønh vi khoâng hôïp lyù teá töø nhöõng naêm 1880, thì phaûi maát tröôøng hieäu quaû döïa treân nieàm tin raèng Caùc nhaø ñaàu tö seõ coù haønh vi gaàn 100 naêm sau, vaøo thaäp kyû 1980, thì luoân toàn taïi moät cô cheá ñieàu chænh thò khoâng hôïp lyù khi hoï khoâng phaân tích vaø öùng duïng taâm lyù trong taøi chính môùi coù tröôøng veà traïng thaùi hieäu quaû, ñoù laø cô xöû lyù “ñuùng” nhöõng thoâng tin maø hoï coù böôùc phaùt trieån ñaùng keå (maëc duø tröôùc cheá kinh doanh cheânh leäch giaù. Moät khi (vaø thò tröôøng cung caáp), töø ñoù daãn ñeán ñoù, vaøo nhöõng naêm 1930, 1940, nhöõng toàn taïi hieän töôïng ñònh giaù sai treân thò nhöõng kyø voïng leäch laïc veà töông lai cuûa nghieân cöùu cuûa George Kanota cuõng ñaët tröôøng, nghóa laø giaù cuûa caùc coâng cuï (coå coå phieáu maø hoï ñaàu tö vaøo. Ngoaøi ra, neàn taûng cho taøi chính haønh vi vôùi phieáu, traùi phieáu, saûn phaåm phaùi sinh, trong moät soá tröôøng hôïp, döïa treân kinh thuaät ngöõ quan troïng: “kyø voïng”, nhöng v.v...) treân thò tröôøng taøi chính khoâng nghieäm hay nhaän thöùc saün coù, hoï cuõng nhöõng keát quaû cuûa oâng khaù haïn cheá). phaûn aùnh moät caùch chính xaùc giaù trò maéc phaûi nhöõng “leäch laïc trong nhaän Vôùi nhöõng taùc phaåm neàn taûng cuûa hôïp lyù (döïa treân nhöõng nhaân toá cô baûn), thöùc” (cognitive biases). Nhöõng nghieân Amos Tversky vaø Daniel Kahneman thì seõ toàn taïi cô hoäi kinh doanh cheânh cöùu veà caùc haønh vi khoâng hôïp lyù tieâu (1979) [1], Richard H. Thaler (1985) leäch giaù, vaø “nhöõng nhaø ñaàu tö hôïp lyù” bieåu trong thò tröôøng taøi chính laø keát [2], vaø ñaëc bieät laø Robert Shiller vôùi khi taän duïng nhöõng cô hoäi naøy (mua taøi hôïp giöõa taâm lyù hoïc, maø chuû yeáu laø quyeån saùch noåi tieáng “Irrational saûn bò ñònh giaù thaáp, baùn taøi saûn bò tröôøng phaùi taâm lyù nhaän thöùc (cognitive Exuberance” (2000), döï baùo chính xaùc ñònh giaù quaù cao chaúng haïn), seõ goùp psychology) vôùi tröôøng phaùi taâm lyù söï suïp ñoå cuûa thò tröôøng coå phieáu toaøn phaàn ñieàu chænh thò tröôøng veà traïng haønh vi (behavioral psychology). Coù caàu khoâng laâu sau ñoù, ñaõ taïo böôùc ngoaët thaùi hôïp lyù hay caân baèng. YÙ töôûng veà cô moät soá daïng leäch laïc trong nhaän thöùc lôùn cho nhöõng nhaø nghieân cöùu taøi chính cheá ñieàu chænh kinh doanh cheânh leäch tieâu bieåu trong thò tröôøng chöùng khoaùn haønh vi lieân tuïc ñöa ra caùc nghieân cöùu giaù seõ taïo laäp traïng thaùi “thò tröôøng hôïp nhö sau: môùi. Ngoaøi ra, coøn phaûi keå ñeán moät lyù” trôû thaønh neàn taûng cho raát nhieàu lyù ° Phuï thuoäc vaøo kinh nghieäm hay nghieân cöùu quan troïng naêm 1993 cuûa thuyeát ñònh giaù, töø ñöôøng cong thò thuaät toaùn (Heuristics). Caùc kinh Jegadeesh vaø Titman [3] maø ñeán nay tröôøng hieäu quaû, CAPM cho ñeán Black nghieäm, hay qui taéc hoïc ñöôïc thöôøng vaãn laø moät thaùch thöùc cho tröôøng phaùi Scholes, ñeán caùc lyù thuyeát taøi chính giuùp chuùng ta ra quyeát ñònh nhanh “thò tröôøng hieäu quaû” laø hieäu öùng xu theá quoác teá nhö PPP, backwardation v.v. choùng vaø deã daøng hôn nhieàu (chính caùc (momentum effect), vôùi ngaøy caøng Lyù thuyeát taøi chính haønh vi chæ ra tröôøng daïy veà kinh teá veà maët naøo ñoù nhieàu phieân baûn ñeà xuaát caùch taän duïng raèng, cô cheá ñieàu chænh ñoù khoâng phaûi cuõng chæ ra moät soá caùc qui taéc quyeát ñònh hieäu öùng naøy ñeå kieám lôïi nhuaän vöôït luùc naøo cuõng coù theå xaûy ra, nghóa laø seõ cho moät soá tröôøng hôïp kia maø). Nhöng troäi maø ruûi ro khoâng cao (phieân baûn môùi coù nhöõng tröôøng hôïp nhöõng nhaø ñaàu tö trong moät soá tröôøng hôïp, döïa daãm quaù nhaát laø nghieân cöùu cuûa Sagi vaø “hôïp lyù” khoâng theå chieán thaéng nhöõng nhieàu vaøo caùc qui taéc ñoâi khi seõ daãn ñeán Seasholes vöøa coâng boá trong naêm 2007 nhaø ñaàu tö “baát hôïp lyù”, vaø khi ñoù, thò sai laàm, ñaëc bieät laø khi caùc ñieàu kieän beân [4]), vôùi nhöõng keát quaû khoâng theå giaûi tröôøng seõ khoâng hieäu quaû, hay “sai” (töùc ngoaøi thay ñoåi. Vaø ñaëc bieät laø ngöôøi ta thích ñöôïc baèng caùc moâ hình thò tröôøng laø ñònh giaù quaù cao hoaëc quaù thaáp giaù coå thöôøng ñeà cao hieäu quaû cuûa nhöõng qui hieäu quaû, lyù luaän döïa vaøo ruûi ro vaø tyû 10 PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ Thaùng Baûy 2007
ÖÙNG DUÏNG LYÙ THUYEÁT TAØI CHÍNH HAØNH VI taéc ñôn giaûn, gaàn guõi vaø deã nhôù, kieåu töông lai döïa vaøo möùc ñoä “töông töï” vôùi vaäy neân baùn toáng coå phieáu coâng ty naøy hieäu öùng maø Tversky vaø Kahneman moät tình huoáng ñieån hình naøo ñoù. Ñieåm ñi traùnh loã. Theá laø moïi ngöôøi ñoå xoâ ñi (1979) goïi laø hieäu öùng qui taéc coù saün quan troïng laø ngöôøi ta thöôøng chæ quan baùn coå phieáu. Keát quaû, laïi daãn ñeán phaûn (availability heuristic). Shiller (2000) taâm ñeán moät tình huoáng ñieån hình cuûa öùng thaùi quaù. [5] ñaõ ñöa ra moät ví duï laø khi nhieàu moät giai ñoaïn ngaén thay vì quan taâm ° Quaù töï tin (overconfidence) Coù ngöôøi ñeàu duøng Internet thì hoï deã daøng ñeán moät maãu hình ñieån hình trong moät nhieàu nghieân cöùu taâm lyù hoïc treân thò nghó ñeán nhöõng ñieån hình thaønh coâng giai ñoaïn daøi (ñieàu naøy goïi laø luaät soá tröôøng taøi chính cho thaáy caùc nhaø ñaàu tö vaø nhöõng ñoåi môùi haáp daãn ñang dieãn ra quan saùt nhoû, “law of small numbers”). toû ra quaù töï tin (moät soá baèng chöùng thí treân maïng, theá laø hoï nghó ngaønh kinh Chaúng haïn cho raèng ñieàu kieän nghieäm ñaõ ñöôïc trình baøy trong caùc taùc doanh naøy seõ thaønh coâng, roát cuoäc ñaõ hieän nay cuûa neàn kinh teá VN “töông phaåm “Irrational Exuberance” (2000) daãn ñeán vuï buøng noå giaù coå phieáu caùc ñoàng” vôùi giai ñoaïn naøy trong naêm cuûa Shiller, moät soá khaùc trình baøy trong coâng ty coâng ngheä cao, dot.com vaøo cuoái 2006 nhieàu hôn laø gioáng vôùi naêm 2001 “A survey of behavioral finance” (2003) nhöõng naêm 1990. Moät ví duï khaùc gaây thì ñöông nhieân seõ cho raèng xaùc suaát cuûa Barberis vaø Thaler). Baèng chöùng baát ngôø laø cuûa Benartzi vaø Thaler giaù coå phieáu coøn leân nöõa laø cao hôn xaùc gaàn ñaây nhaát laø vieäc nhieàu nhaø ñaàu tö ít (2001) [6] khi hoï ghi nhaän qua thí suaát giaù coå phieáu seõ giaûm. Nhöng neáu ña daïng hoùa danh muïc cuûa mình vaø ñaàu nghieäm cho moät soá ngöôøi N löïa choïn nhìn cho moät giai ñoaïn 2000-2006, tö nhieàu vaøo nhöõng coâng ty maø mình cho vieäc ñaàu tö tieàn tieát kieäm, nhieàu ngöôøi ta seõ thaáy thò tröôøng luùc leân, luùc quen thuoäc (moät soá nghieân cöùu tranh caõi ngöôøi nhanh choùng aùp duïng qui taéc 1/N xuoáng, khoâng phaûi leân maõi khoâng raèng coù theå vì hoï coù thoâng tin noäi boä veà (ña daïng hoùa ñaàu tö kieåu ñôn giaûn nhaát, ngöøng, thì seõ coù ñaùnh giaù khaùc veà xaùc nhöõng coâng ty ñoù, nhöng nhöõng nghieân ñaàu tö 1/N soá tieàn vaøo moãi loaïi hình ñaàu suaát taêng, giaûm. cöùu gaàn ñaây trong lónh vöïc quaûn trò coâng tö), trong khi neáu phaân tích kyõ, hoï seõ ° Baûo thuû (conservatism) Khi ty ñaõ baùc boû luaän cöù naøy). Nhö vaäy, moät ñaàu tö theo nhöõng qui taéc khaùc (nhö ñieàu kieän thay ñoåi (thoâng tin môùi veà caùch giaûi thích khaû dó laø caùc nhaø ñaàu tö chia phaàn naøo vaøo coå phieáu, phaàn naøo trieån voïng neàn kinh teá chaúng haïn), ít ña daïng hoùa naøy töï tin quaù möùc vaøo vaøo chöùng khoaùn thu nhaäp coá ñònh, vaø ngöôøi ta coù xu höôùng chaäm phaûn öùng taàm hieåu bieát cuûa mình ñoái vôùi coâng ty. tuøy vaøo ñieàu kieän thò tröôøng v.v.). vôùi nhöõng thay ñoåi ñoù, vaø gaén nhaän Barber vaø Odean (2001) [8] coøn coâng boá ° Leäch laïc do tình huoáng ñieån ñònh (anchoring) cuûa mình vôùi tình moät keát quaû thuù vò laø nhöõng nhaø kinh hình (Representativeness), thöôøng ñöôïc hình chung trong moät giai ñoaïn daøi hôi doanh chöùng khoaùn laø nam thì quaù töï dieãn taû moät caùch ñôn giaûn laø xu höôùng tröôùc ñoù. Töùc laø khi coù tin neàn kinh teá tin nhieàu hôn nöõ, vaø nam caøng thöïc khoâng quan taâm nhieàu ñeán nhöõng suy giaûm, hoï cho raèng kinh teá keùm ñi hieän nhieàu giao dòch thì … keát quaû caøng nhaân toá daøi haïn, maø thöôøng ñaët nhieàu chæ laø taïm thôøi, daøi haïn vaãn laø ñi leân, teä haïi hôn nöõ. quan taâm ñeán nhöõng tình huoáng ñieån maø khoâng nhaän thaáy coù theå tin ñoù phaùt ° Ñònh nghóa heïp (narrow hình ngaén haïn. Ví duï khi giaù coå phieáu ñi tín hieäu moät chu kyø suy thoaùi nhieàu framing) coâ laäp moät khaùi nieäm hay baét ñaàu taêng lieân tuïc 3,4 naêm hoaëc daøi naêm ñaõ baét ñaàu. phaân tích moät vaán ñeà trong moät khuoân hôi hôn (nhö tröôøng hôïp cuûa Myõ vaø Taây Hieäu öùng naøy (gaén vôùi kinh khoå haïn heïp, taùch bieät, vaø coá gaéng ñöa AÂu töø 1982 ñeán 2000, hay Trung Quoác nghieäm daøi haïn) laø ngöôïc laïi vôùi hieäu ra quyeát ñònh toái öu cho khuoân khoå haïn trong 10 naêm trôû laïi ñaây, vaø coù leõ cuõng öùng leäch laïc do tình huoáng ñieån hình heïp aáy, thay vì cho toaøn cuïc. Phöông coù caû VN chuùng ta nöõa), trong ñaàu (ñaët naëng vaøo caùc tình huoáng ñieån hình phaùp naøy coù theå höõu ích trong moät soá nhieàu ngöôøi baét ñaàu suy nghó raèng lôïi ngaén haïn). Phoái hôïp 2 hieäu öùng naøy coù tröôøng hôïp giôùi haïn veà nguoàn löïc, hay nhuaän cao töø coå phieáu laø vieäc “bình theå giuùp giaûi thích hieän töôïng phaûn öùng khoâng ñuû thôøi gian phaân tích nhieàu. Tuy thöôøng”. Neáu trôû laïi giai ñoaïn 2001, thaùi quaù (overreaction) vaø phaûn öùng nhieân, noù cuõng coù theå ñöa ñeán sai laàm. 2002 cuûa thò tröôøng VN khi giaù chöùng chaäm (underreaction) treân thò tröôøng ° Tính toaùn baát hôïp lyù (mental khoaùn ñi xuoáng, chaéc haún nhöõng ai chöùng khoaùn. Ví duï, khi ban ñaàu tin töùc accounting) Ñaây laø moät daïng cuûa ñònh kinh doanh coå phieáu nieâm yeát (khoâng coâng boá cuûa moät coâng ty cho thaáy lôïi nghóa heïp. Chuùng ta coù xu höôùng taùch tính coå phieáu OTC) trong giai ñoaïn naøy nhuaän giaûm, ngöôøi ta vaãn tin raèng ñaây rieâng caùc quyeát ñònh maø ñuùng ra phaûi seõ thaáy söï khaùc bieät, moät möùc lôïi nhuaän chæ laøm giaûm taïm thôøi, vaø phaûn öùng ñöôïc keát hôïp laïi vôùi nhau vaøo caùc taøi 30 – 50% thôøi ñieåm aáy laø khoâng bình chaäm vôùi thoâng tin naøy, neân giaù coå khoaûn aûo trong trí töôûng töôïng cuûa thöôøng, song trong 1,2 naêm gaàn ñaây laø phieáu coâng ty coù tin xaáu vaãn giaûm chuùng ta (mental account) vaø toái ña hoùa quaù “bình thöôøng”. chaäm. Ñeán khi lieân tuïc vaøi quí sau, tình lôïi ích töøng taøi khoaûn. Vaø vì theá, ñoâi khi Tversky vaø Kahneman (1974) [7] hình vaãn xaáu, thì ngöôøi ta ñaõ “phaùt chuùng ta ñöa ra caùc quyeát ñònh nhìn ñöa ra moät ñònh nghóa haøn laâm hôn cho hieän” ra moät tình huoáng ñieån hình môùi: töôûng laø hôïp lyù, maø thaät ra laø sai laàm. Ví tình huoáng naøy laø ngöôøi ta ñaùnh giaù xaùc coâng ty naøy quí tröôùc cuõng kinh doanh duï, coù ngöôøi coù xu höôùng taùch bieät ra 2 suaát xaûy ra cuûa nhöõng söï kieän trong keùm, quí naøy cuõng kinh doanh keùm, ngaân saùch gia ñình, moät daønh cho mua PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ Thaùng Baûy 2007 11
Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008 For Evaluation Only. ÖÙNG DUÏNG LYÙ THUYEÁT TAØI CHÍNH HAØNH VI thöùc aên trong gia ñình, moät daønh cho ñi thöïc hieän leänh döøng loã khi xuaát hieän taâm lyù ñaõ ñöôïc ñeà caäp vaø ñöa vaøo moät soá aên nhaø haøng cuoái tuaàn. Vaø khi chi tieâu nhöõng khoaûn loã nhoû. Ví duï, khi mua coå moâ hình taøi chính haønh vi. Coøn nhieàu mua ñoà aên, ngöôøi naøy thöôøng khoâng phieáu giaù 30.000, sau ñoù giaù giaûm xuoáng hieäu öùng taâm lyù khaùc nhau coù theå taùc mua haûi saûn cao caáp vì nghó raèng noù 22.000. ngöôøi ta vaãn khoâng baùn coå ñoäng ñeán caùc quyeát ñònh leäch laïc cuûa maéc vaø chæ aên thòt bình thöôøng, nhöng phieáu (thaäm chí coøn mua tieáp), vaø chôø nhaø ñaàu tö, coù theå ñöôïc toång hôïp trong khi vaøo aên nhaø haøng, ngöôøi naøy laïi goïi ñeán khi giaù leân treân 30.000 moät chuùt baûng 1. Baûng 1. Caùc tröôøng phaùi taâm lyù vaø öùng duïng trong taøi chính haønh vi Tröôøng phaùi chính Caùc hieäu öùng chính ÖÙng duïng trong taøi chính Taâm lyù haønh vi ° Tin vaøo ñieàu thaät ra khoâng toàn taïi (magical Hieäu öùng öa thích söï chaéc chaén vaø lyù thuyeát trieån voïng Do John B. Watson saùng laäp naêm 1913, thinking) lieân quan ñeán caùc vaán ñeà khoâng öa thích ruûi ro vaø thích nghieân cöùu caùc ñieäu kieän khieán con ° Öa thích söï chaéc chaén (certainty effect) maïo hieåm khi bò loã hôn khi ñang lôøi trong taøi chính. ngöôøi seõ haønh ñoäng theo moät caùch naøo ° Lyù thuyeát trieån voïng (prospect theory) ñoù. Taâm lyù nhaän thöùc ° Hoäi chöùng töï toân (touchy feely syndrome), lyù Ñaây laø tröôøng phaùi ñoùng goùp raát lôùn cho taøi chính, ngoaøi Do Ulric Neisser saùng laäp naêm 1967, thuyeát nuoái tieác (regret theory) nhöõng hieäu öùng ñaõ ñeà caäp ôû treân, hieäu öùng maâu thuaãn nghieân cöùu veà caùch maø suy nghó cuûa ° Maâu thuaãn veà nhaän thöùc (cognitive dissonance) veà nhaän thöùc, buø ñaép chi phí boû ra, lyù thuyeát tieác nuoái con ngöôøi ñieàu khieån haønh vi cuûa hoï. ° Ñònh nghóa heïp, tính toaùn baát hôïp lyù giuùp giaûi thích vì sao chuùng ta thöôøng naém giöõ maõi caùc ° Buø ñaép chi phí ñaõ boû ra khoaûn loã vaø cöù loã lieân tuïc. ° Quaù töï tin Hoäi chöùng töï toân giaûi thích chuùng ta coù xu höôùng töï ñaùnh ° Leäch laïc trong nhaän thöùc veà quaù khöù (hindsight giaù cao coå phieáu maø mình choïn ñaàu tö. bias), khaúng ñònh quaù möùc (confirmatory bias) Hieäu öùng leäch laïc trong nhaän thöùc veà quaù khöù hay khaúng ñònh quaù möùc cuõng gioáng nhö hoäi chöùng quaù töï tin, laøm chuùng ta nhaän xeùt raèng mình coù khaû naêng döï ñoaùn thò tröôøng toát. Lyù thuyeát caáu truùc hình thöùc ° Hieäu öùng thuyeát phuïc (persuasion effect) Ñaây laø tröôøng phaùi coù taùc ñoäng raát lôùn ñeán caùc lyù thuyeát (Gestalt theory) ° Hieäu öùng töï thuyeát phuïc (self-persuasion) taøi chính, ñöa ra caùc luaän ñieåm vì sao chuùng ta coù theå Do Max Wertheimer saùng laäp töø 1912, ° Leäch laïc do tình huoáng ñieån hình maéc sai laàm töø nhieàu tình huoáng khaùc nhau, ñaëc bieät caùc nghieân cöùu caùch chuùng ta suy dieãn töø ° Xu höôùng töï baûo veä (ego-defensive attitude) lyù thuyeát phaûn khaùng, lyù thuyeát öôùc ñoaùn sai, vaø hieäu nhöõng döõ lieäu chuùng ta nhaän ñöôïc. ° Hieäu öùng öôùc ñoaùn sai (false consensus effect) öùng töï thuyeát phuïc, thuyeát phuïc ñöa ra nhieàu giaûi thích ° Lyù thuyeát phaûn khaùng (somatic marker theory) khaû dó cho caùc hieäu öùng baày ñaøn vaø nguyeân nhaân hieän töôïng ñònh giaù sai keùo daøi. Phaân taâm hoïc ° Hoäi chöùng hoang töôûng Chuùng ta quaù lo laéng veà vieäc coù theå bò löøa hay coù theå sai (Psycho-analysis) (paranoid personality disorder) laàm, hay chuùng ta quaù chuù yù ñeán vieäc coù thaønh coâng hay Do Sigmund Freud saùng laäp ñaàu theá kyû ° Quaù chuù yù ñeán baûn thaân khoâng, ñeàu seõ aûnh höôûng ñeán quyeát ñònh cuûa chuùng ta 20, nghieân cöùu veà caùc loaïi beänh taâm (narcissistic personality disorder) trong kinh doanh chöùng khoaùn. Vì vaäy, tröôøng phaùi naøy thaàn. ° Hoäi chöùng khoâng chaáp nhaän thaát baïi cuõng coù ñoùng goùp trong vieäc giaûi thích haønh vi nhaø ñaàu (avoidant personality disorder) tö, töø nhöõng giaûi thích veà roái loaïn tính caùch (personality ° Hoäi chöùng phieàn muoän, bi quan disorder). (depressed personality disorder) Nguoàn: Toång hôïp cuûa taùc giaû töø caùc keát quaû nghieân cöùu cuûa Hirshleifer (2001), Tvede (2002), Barberis & Thaler (2003). toâm huøm, thay vì aên moät böõa thòt bình môùi baùn ngay kieám lôøi. Giaù coù giaûm tieáp b. Haønh vi khoâng hôïp lyù mang thöôøng (ñöông nhieân reû hôn toâm huøm). ngöôøi ta cuõng cöù giöõ coå phieáu ñoù tieáp. Vì tính heä thoáng Neáu thay vì nhö vaäy, ngöôøi naøy ñi mua hoï ñaõ taùch bieät giöõa “taøi khoaûn lôøi” vaø Neáu chæ moät nhaø ñaàu tö ñôn leû coù toâm huøm cho böõa aên taïi nhaø, vaø chæ aên “taøi khoaûn loã” trong taâm trí cuûa mình, haønh vi khoâng hôïp lyù, thì aûnh höôûng thòt bình thöôøng trong nhaø haøng, anh cho neân hoï coá toái ña hoùa taøi khoaûn lôøi, cuûa giao dòch cuûa nhaø ñaàu tö naøy leân giaù ta coù theå tieát kieäm tieàn. Vaán ñeà naèm ôû vaø toái thieåu hoùa taøi khoaûn loã, neân giaù coå phieáu treân thò tröôøng laø khoâng ñaùng choã anh ta ñaõ taùch bieät ra hai taøi khoaûn leân moät chuùt thì baùn, giaù xuoáng thì cöù keå (cho duø laø moät toå chöùc ñaàu tö lôùn thì rieâng cho thöùc aên taïi nhaø vaø ñi aên cuoái giöõ, xem nhö noù chöa bò chuyeån qua taøi aûnh höôûng cuõng raát haïn cheá neáu chæ ñôn tuaàn! khoaûn loã. Hieäu öùng phaân boå taøi khoaûn ñoäc moät mình). Chæ khi haønh vi khoâng Söû duïng tính toaùn baát hôïp lyù vaø naøy cuõng coù theå ñöôïc lyù giaûi baèng hieäu hôïp lyù laø mang tính heä thoáng (nghóa laø ñònh nghóa heïp, chuùng ta coù theå giaûi öùng töï löøa doái (sôï raèng neáu baùn maø bò loã moät nhoùm nhieàu nhaø ñaàu tö cuøng coù moät thích nhieàu hieän töôïng nhö löïa choïn thì seõ caûm thaáy baûn thaân ra quyeát ñònh haønh vi khoâng hôïp lyù nhö nhau) thì khi nghòch vôùi sôû thích (preference ñaàu tö keùm), hay hieäu öùng tieác nuoái (lôõ aáy vieäc ñònh giaù sai seõ xuaát hieän vaø coù reversals), sôï thua loã (loss aversion), vaø baùn roài maø giaù leân thì sao). Hieäu öùng theå baét ñaàu keùo daøi. Lyù thuyeát taøi chính hieäu öùng phaân boå taøi khoaûn (disposition phaân boå taøi khoaûn lyù giaûi moät phaàn vì haønh vi cho raèng tính leäch laïc (baát hôïp effect). Hieäu öùng phaân boå taøi khoaûn khaù sao trong thò tröôøng taêng giaù thì khoái lyù) trong haønh vi laø khaù phoå bieán ñoái vôùi phoå bieán, theå hieän cô baûn ôû choã ngöôøi ta löôïng giao dòch taêng cao hôn khi thò nhieàu nhaø ñaàu tö, vaø do ñoù, noù taïo thaønh saün saøng thöïc hieän ngay nhöõng leänh tröôøng giaûm giaù taïi Myõ vaø Nhaät. moät daïng nhö chuùng ta thöôøng goïi laø mang laïi lôøi nhoû, nhöng trì hoaõn khoâng Treân ñaây chæ laø moät soá hieäu öùng “hieäu öùng baày ñaøn”, khieán cho giaù moät 12 PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ Thaùng Baûy 2007
ÖÙNG DUÏNG LYÙ THUYEÁT TAØI CHÍNH HAØNH VI soá coå phieáu khoâng phaûn aùnh giaù trò thuyeát laø coù tính thay theá laãn nhau thuyeát taøi chính chính thoáng. “thöïc” (hay “hôïp lyù”) cuûa chuùng. Nhö hoaøn haûo vaø coù theå kinh doanh cheânh ÖÙng duïng cuûa taøi chính haønh vi vaäy, “hieäu öùng baày ñaøn” laø khoâng toát leäch giaù hai taøi saûn ñoù, nhöng thöïc teá khoâng chæ döøng laïi trong vieäc giaûi thích cho thò tröôøng trong tröôøng hôïp chuùng thì khoâng nhö vaäy, do ñoù taïo ra ruûi ro caùc haønh vi khoâng hôïp lyù cuûa nhaø ñaàu ta xem hieäu öùng baày ñaøn laø taát caû ñeàu taêng theâm cho hoaït ñoäng kinh doanh tö, maø ñi xa hôn, noù coù theå ñieàu chænh haønh ñoäng theo moät maãu hình haønh vi cheânh leäch giaù (voán ñöôïc xem laø ruûi ro caùc moâ hình ñònh giaù (bao goàm ñònh giaù leäch laïc, khoâng hôïp lyù, thaáy ai laøm sao thaáp ñeán möùc phi ruûi ro). Ngoaøi ra, chi chöùng khoaùn, saûn phaåm phaùi sinh …), thì laøm vaäy. phí thöïc hieän caùc chieán löôïc höôûng cho ñeán öùng duïng trong lyù thuyeát quaûn c. Giôùi haïn khaû naêng kinh cheânh leäch giaù vaø söï toàn taïi cuûa caùc giao trò coâng ty (corporate governance) hay doanh cheânh leäch giaù treân thò dòch cuûa nhöõng nhaø ñaàu tö khoâng hôïp caáu truùc voán trong taøi chính doanh tröôøng taøi chính lyù (goïi laø noise trading) cuõng ngaên caûn nghieäp, laãn giaûi thích tính töông taùc Lyù thuyeát thò tröôøng hieäu quaû tin ñieàu naøy. Chính vì vaäy, chuùng ta ñaõ giöõa caùc thò tröôøng khaùc nhau ª raèng neáu toàn taïi ñònh giaù sai thì seõ toàn töøng thaáy trong lòch söû nhieàu vuï bong Taøi lieäu tham khaûo taïi cô hoäi ñeå kinh doanh cheânh leäch giaù boùng giaù ôû Nhaät (thaäp nieân 1980), Ñaøi Barberis, N., & R. Thaler, (2003). “A survey of be- Loan (1990), coå phieáu coâng ngheä, havioral finance”, Handbook of the Economics of Fi- thu lôïi nhuaän, vaø chính haønh vi kinh nance, North-Holland, Amsterdam. doanh cheânh leäch giaù seõ ñieàu chænh giaù truyeàn thoâng cuûa Myõ (1999 – 2000), roài Barber, B., & T., Odean, (2001). “Boys will be boys: Gender, overconfidence, and common stock in- treân thò tröôøng veà caân baèng. Nhöng neáu gaàn ñaây laø chöùng khoaùn Trung Quoác vaø vestment.” Quarterly Journal of Economics 116: 261-292. toàn taïi ñònh giaù sai, maø laïi khoâng theå VN cuõng bò xem laø “quaù noùng”. Tuy Benartzi, S. & R,. Thaler, (2001). “Na#ve diversifica- nhieân, roõ raøng khoâng heà coù nhöõng ñieàu tion strategies in defined contribution savings plan”, thöïc hieän kinh doanh cheânh leäch giaù ñeå American Economic Review 91: 79-98. taän duïng caùc khoaûn lôïi nhuaän naøy thì chænh töùc thôøi nhö ngöôøi ta kyø voïng, maø De Bondt, W. & R. Thaler, (1985). “Does the stock market overreact”, Journal of Finance 40: 793-808. nhö theá naøo? Vaø taïi sao laïi khoâng theå nhöõng vuï bong boùng naøy keùo daøi nhieàu Hirshleifer, D., (2001). “Investor psychology and as- set pricing”. Journal of Finance 56: 1533-1597, thöïc hieän kinh doanh cheânh leäch giaù naêm (nhaát laø ôû caùc nöôùc chaâu AÙ ñang Jegadeesh, N., & S. Titman, (1993). “Returns to khi coù ñònh giaù sai? phaùt trieån). Ñaây laø daáu hieäu cuûa giôùi buying winners and selling losers: implications for stock market efficiency”, Journal of Finance 48: Moät giaûi thích ñöôïc chaáp nhaän haïn khaû naêng kinh doanh cheânh leäch 65-91. Kahneman, D. & A., Tversky, (1979). “Prospect the- roäng raõi trong tröôøng phaùi taøi chính giaù. ory: an anal y sis of de ci sion un der risk”, Econometrica 47: 263-291. haønh vi laø coù 2 daïng ñònh giaù sai: moät 2. ÖÙng duïng cuûa lyù thuyeát taøi chính Sagi, J. S., & M.S., Seasholes, (2007). “Firm-spe- cific attributes and the cross-section of momentum”, daïng laø thöôøng xuyeân xaûy ra vaø coù theå haønh vi Journal of Financial Economics 84: 389-434. kinh doanh cheânh leäch giaù ñöôïc, moät Shiller, R. J., (2000). “Irrational Exuberance”. Moät khi trong thò tröôøng hoäi ñuû 3 Princeton University Press, Princeton. daïng laø khoâng thöôøng xaûy ra, keùo daøi Tversky A., & D. Kahneman, (1974). “Judgement yeáu toá keå treân (haønh vi baát hôïp lyù cuûa under uncertainty: Heuristics and biases”, Science vaø khoâng theå kinh doanh cheânh leäch 185, 1124-1131. nhaø ñaàu tö, hieäu öùng baát hôïp lyù mang giaù ñöôïc (noùi moät caùch khaùc, khoù maø Chuù thích tính heä thoáng, vaø giôùi haïn kinh doanh [1] Kahneman, D. & A., Tversky (1979), “Prospect xaùc ñònh ñöôïc khi naøo möùc ñònh giaù sai theory: an analysis of decision under risk”, cheânh leäch giaù), thì ñoù laø luùc maø hieän Econometrica 47: 263-291. ñaõ ñaït tôùi giôùi haïn treân hay döôùi vaø ñieàu [2] De Bondt, W. & R. Thaler (1985), “Does the stock töôïng giaù coå phieáu (hay roäng ra laø taøi market overreact”, Journal of Finance 40: 793-808. chænh laïi). Neáu tham gia “chænh söûa” saûn taøi chính) bò ñònh giaù sai seõ ñaùng keå [3] Jegadeesh, N., & S. Titman, (1993). “Returns to kieåu ñònh giaù sai daïng 2 thì raát deã rôi buying winners and selling losers: implications for vaø keùo daøi. Khi ñoù caùc lyù thuyeát taøi stock market efficiency”, Journal of Finance 48: vaøo traïng thaùi “tieàn maát, taät mang”, maø 65-91. chính truyeàn thoáng bò giaûm hieäu quaû, [4] Sagi, J. S., & M.S., Seasholes, (2007). ñieån hình laø baøi hoïc noåi tieáng cuûa “Firm-specific attributes and the cross-section of vaø lyù thuyeát taøi chính haønh vi laø moät boå LTCM kinh doanh cheânh leäch giaù cuûa momentum”, Journal of Financial Economics 84: sung giaù trò. Lyù thuyeát taøi chính haønh 389-434. Royal Dutch vaø Shell vaø bò thua loã, [5] Shiller, R. J., (2000). “Irrational Exuberance”, vi nhìn chung khoâng phaûi laø moät Princeton University Press, Princeton. nhöng ngay sau khi hoï thua loã khoâng [6] Benartzi, S. & R,. Thaler, (2001). “Na#ve diversi- tröôøng phaùi taùch bieät hay ñoái choïi laïi fication strategies in defined contribution savings bao laâu thì giaù 2 coå phieáu naøy ñieàu plan”, American Economic Review 91: 79-98. tröôøng phaùi taøi chính chính thoáng (maëc chænh laïi ñuùng nhö döï ñoaùn cuûa hoï! Ñaây [7] Tversky A., & D. Kahneman, (1974). “Judge- duø thöôøng bò caùc nhaø nghieân cöùu thuoäc ment under uncertainty: Heuristics and biases”, Sci- laø ví duï cho thaáy thöïc teá ñònh giaù sai coù ence 185, 1124-1131. tröôøng phaùi thò tröôøng hieäu quaû, daãn [8] Barber, B., & T., Odean, (2001). “Boys will be theå keùo daøi raát laâu, vaø kieåu nhaø ñaàu tö boys: Gender, overconfidence, and common stock ñaàu laø Fama ñaû kích). Lyù thuyeát naøy investment.” Quarterly Journal of Economics 116: hôïp lyù nhö LTCM (ñöôïc quaûn lyù bôûi 261-292. coøn ôû daïng khaù sô khai, coøn toàn taïi nhöõng ngöôøi ñoaït giaûi Nobel vaø raát [9] Caùc hieäu öùng nhö leäch laïc do tình huoáng ñieån nhieàu vaán ñeà gaây tranh caõi [9] (chöa coù hình vaø quaù töï tin chaúng haïn ñoái laäp nhau, khi naøo thì thaønh coâng trong 4 naêm tröôùc thöông duøng hieäu öùng naøo coøn khaù tuøy tieän (coù ngöôøi chæ nhöõng cô sôû vaø nguyeân lyù vöõng chaéc trích taøi chính haønh vi gioáng kieåu thuaät toaùn “veùt caïn”, vuï naøy) tham gia söûa chöõa sai laàm naøy cöù veùt heát taát caû keát hôïp cuûa caùc hieäu öùng laø coù theå nhö lyù thuyeát chính thoáng hieän ñaïi nhö tìm ra caùch giaûi thích hieän töôïng ñònh giaù sai!). Tuy thì seõ thaát baïi. ruûi ro – tyû suaát sinh lôïi, thò tröôøng hieäu nhieân, ñoùng goùp quan troïng cuûa Hirshleifer (2001) Barberis vaø Thaler (2003) chæ ra vaø Barberis & Thaler (2003) ñaõ khaéc phuïc ñöôïc vaán quaû, kinh doanh cheânh leäch giaù), vaø laø ñeà naøy, chæ ra khi naøo moät hieäu öùng seõ vöôït troäi hieäu raèng kinh doanh cheânh leäch giaù khoâng öùng coøn laïi, döïa treân phaân bieät “söùc maïnh” moät söï boå sung hôn laø taùch bieät khoûi lyù (strength) vaø “gia soá” (weight) cuûa thoâng tin nhaän theå xaûy ra vì coù nhöõng taøi saûn veà lyù ñöôïc seõ nghieâng veà beân naøo. PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ Thaùng Baûy 2007 13