Tăng huyết áp trên bệnh nhân được phẫu thuật trong phúc mạc theo chương trình

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018<br /> <br /> <br /> TĂNG HUYẾT ÁP TRÊN BỆNH NHÂN ĐƯỢC PHẪU THUẬT<br /> TRONG PHÚC MẠC THEO CHƯƠNG TRÌNH<br /> Nguyễn Phước Thanh Sang*, Hồ Huỳnh Quang Trí**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Tăng huyết áp tiền phẫu không được kiểm soát tốt và tăng huyết áp chu phẫu làm tăng nguy cơ<br /> biến chứng trong phẫu thuật ngoài tim. Mục tiêu nghiên cứu là xác định tỉ lệ tăng huyết áp tiền phẫu, cơn tăng<br /> huyết áp chu phẫu và những yếu tố liên quan với cơn tăng huyết áp trong giai đoạn hồi tỉnh ở bệnh nhân được<br /> phẫu thuật trong phúc mạc theo chương trình.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang tiến cứu từ 01/03/2016 đến<br /> 30/06/2016. Đối tượng là những bệnh nhân tuổi từ 18 trở lên được phẫu thuật trong phúc mạc theo chương trình<br /> tại bệnh viện Bình Dân. Tăng huyết áp tiền phẫu được xác định dựa trên tiền căn tăng huyết áp và tăng huyết áp<br /> mới chẩn đoán. Cơn tăng huyết áp được chẩn đoán theo tiêu chuẩn JNC VI (≥180/110 mmHg). Những yếu tố<br /> liên quan với cơn tăng huyết áp trong giai đoạn hồi tỉnh được xác định bằng phép kiểm chi bình phương.<br /> Kết quả: 300 Bệnh nhân được đưa vào nghiên cứu. Tuổi trung bình 51,1±13,4 tuổi, nam giới chiếm tỉ lệ<br /> 38,7%. Tăng huyết áp tiền phẫu là 91 bệnh nhân (30,3%), trong đó tiền căn tăng huyết áp 84 người (28%) và<br /> tăng huyết áp mới chẩn đoán 7 người (2,3%). Cơn tăng huyết áp chu phẫu xảy ra ở 30 bệnh nhân (10%). Những<br /> yếu tố liên quan với cơn tăng huyết áp trong giai đoạn hồi tỉnh gồm tăng huyết áp tiền phẫu, tuổi, cơn tăng huyết<br /> áp lúc nhập viện, chất lượng giấc ngủ kém đêm trước phẫu thuật, điểm đau VAS ≥ 5, phản ứng nội khí quản<br /> nhiều, cầu bàng quang và khó chịu do ống thông niệu đạo.<br /> Kết luận: Tỉ lệ tăng huyết áp tiền phẫu là 30,3%. Cơn tăng huyết áp chu phẫu có tần suất 10% và xuất hiện<br /> nhiều nhất trong giai đoạn hồi tỉnh. Tăng huyết áp tiền phẫu, tuổi, cơn tăng huyết áp lúc nhập viện, chất lượng<br /> giấc ngủ kém đêm trước phẫu thuật, điểm đau VAS ≥ 5, phản ứng nội khí quản nhiều, cầu bàng quang và khó<br /> chịu do ống thông niệu đạo là những yếu tố liên quan với cơn tăng huyết áp giai đoạn hồi tỉnh.<br /> Từ khoá: Cơn tăng huyết áp chu phẫu, giai đoạn hồi tỉnh, phẫu thuật trong phúc mạc.<br /> ABSTRACT<br /> HYPERTENSION IN PATIENTS UNDERGOING ELECTIVE INTRAPERITONEAL SURGERY<br /> Nguyen Phuoc Thanh Sang, Ho Huynh Quang Tri<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 2- 2018: 346 - 350<br /> <br /> Background: Uncontrolled preoperative hypertension and perioperative hypertensive crises are associated<br /> with increased risk of complications in noncardiac surgery. The aim of this study was to identify the prevalence of<br /> preoperative hypertension, the rate of perioperative hypertensive crises, and factors related to hypertensive crises<br /> during the recovery period in patients undergoing elective intraperitoneal surgery.<br /> Patients and methods: Cross-sectional study in patients aged ≥ 18 years undergoing elective<br /> intraperitoneal surgery at Binh Dan hospital from 01/03/2016 to 30/06/2016. Preoperative hypertension included<br /> a history of hypertension and newly diagnosed hypertension. Hypertensive crisis was diagnosed according to JNC<br /> VI (≥180/110 mmHg). Factors related to hypertensive crises during the recovery period were identified by the Chi-<br /> square test.<br /> <br /> * Bệnh viện Bình Dân ** Viện Tim TP.HCM<br /> Tác giả liên lạc: BS. Nguyễn Phước Thanh Sang ĐT: 01693624922 Email: nguyenphuocthanhsang@gmail.com<br /> <br /> 346 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Bình Dân năm 2018<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Results: The total number of patients was 300. Patient’s mean age was 51.1±13.4, 38.7% was male.<br /> Preoperative hypertension was diagnosed in 91 patients (30.3%), of which 84 patients (28%) had a history of<br /> hypertension and 7 patients (2.3%) had newly diagnosed hypertension. Perioperative hypertensive crises occured<br /> in 30 patients (10%). Factors related to hypertensive crises during the recovery period were preoperative<br /> hypertension, hypertensive crisis on admission, insomnia at before-surgery night, VAS ≥ 5 points, excessive<br /> response to intubation, and discomfort with urethral catheter or overdistended bladder.<br /> Conlusion: The prevalence of preoperative hypertension was 30.3%. Perioperative hypertensive crises<br /> occurred at a rate of 10%, most commonly during the recovery period. The factors related to hypertensive crises<br /> during the recovery period were preoperative hypertension, hypertensive crisis on admission, insomnia at before-<br /> surgery night, VAS ≥ 5 points, excessive response to intubation, discomfort with urethral catheter and<br /> overdistended bladder.<br /> Keywords: Perioperative hypertensive crisis, recovery period, intraperitoneal surgery.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Tăng huyết áp (HA) là một trong số các bệnh Những bệnh nhân có sốc mất máu hay sốc<br /> nội khoa thường gặp trên bệnh nhân phẫu thuật. nhiễm trùng.<br /> Một số nghiên cứu ghi nhận tăng HA đã biết từ Cỡ mẫu<br /> trước hoặc mới được chẩn đoán trước phẫu Cỡ mẫu được tính theo công thức N =<br /> thuật (gọi chung là tăng HA tiền phẫu) có tỉ lệ<br /> = = 288,12 ≈ 289, trong đó<br /> 25% trong các phẫu thuật ngoài tim, 39% trong<br /> phẫu thuật ung thư và 15,2% trong phẫu thuật p là tỉ lệ tăng huyết áp tiền phẫu trên bệnh nhân<br /> hở vùng bụng trên(6,7,3). Cơn tăng HA cấp trong phẫu thuật ngoài tim, bằng 0,25 theo Joseph<br /> giai đoạn ngay sau phẫu thuật có tần suất 4- Varon và Paul E Marik(7) và d là sai số cho phép<br /> 35%(7). Nghiên cứu của tác giả Ning Lou trên bằng 0,05.<br /> những bệnh nhân phẫu thuật ung thư cho thấy Thu thập số liệu<br /> cơn tăng HA cấp chu phẫu chẩn đoán theo tiêu Giai đoạn tiền phẫu: Tuổi, giới, chỉ số khối cơ<br /> chuẩn JNC VI (≥ 180/110 mmHg) làm tăng nguy thể, tiền căn tăng HA và chế độ điều trị, tiền căn<br /> cơ biến chứng tim mạch hậu phẫu(2,7). Chúng tôi đái tháo đường, HA đo lúc nhập viện, HA nền,<br /> tiến hành nghiên cứu dưới đây nhằm xác định tỉ HA sáng ngày phẫu thuật và lúc tiền mê, cận<br /> lệ tăng HA tiền phẫu, tỉ lệ cơn tăng HA chu lâm sàng tiền phẫu (đường huyết lúc đói,<br /> phẫu theo tiêu chuẩn JNC VI và những yếu tố HbA1C, creatinin và độ lọc cầu thận ước tính).<br /> liên quan với cơn tăng HA trong giai đoạn hồi Giai đoạn phẫu thuật: Phân loại phẫu thuật theo<br /> tỉnh ở bệnh nhân được phẫu thuật trong phúc Bộ Y Tế, đường mổ, thời gian phẫu thuật, lượng<br /> mạc theo chương trình. máu mất, phương pháp vô cảm, lượng dịch<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU truyền và tốc độ truyền. Giai đoạn hồi tỉnh và<br /> hậu phẫu: HA lúc ra phòng hồi tỉnh và mỗi 15-30<br /> Thiết kế nghiên cứu phút sau đó, khó chịu nội khí quản, lạnh run,<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang tiến cứu. điểm đau VAS (Visual Analogue Scale), cầu<br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh bàng quang và khó chịu do ống thông niệu đạo,<br /> Bệnh nhân phẫu thuật trong phúc mạc theo HA hậu phẫu ngày thứ 1.<br /> chương trình tuổi từ 18 trở lên ở khoa ngoại tiêu Sử lý số liệu<br /> hóa và ngoại gan mật bệnh viện Bình Dân trong Dùng phần mềm SPSS 20.2. Kiểm định mối<br /> thời gian từ 01/03/2016 đến 30/06/2016. liên quan bằng phép kiểm Chi-bình phương.<br /> <br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Bình Dân năm 2018 347<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018<br /> <br /> KẾT QUẢ liên quan với cơn tăng HA trong giai đoạn hồi<br /> tỉnh (bảng 3). Trong nhóm các yếu tố thuộc giai<br /> Chúng tôi thu thập số liệu trong thời gian 3<br /> đoạn hồi tỉnh, điểm đau VAS ≥ 5, phản ứng nội<br /> tháng (từ 01/03/2016 đến 30/06/2016) được tổng<br /> khí quản nhiều, cầu bàng quang và khó chịu do<br /> số bệnh nhân là 300. Bệnh nhân có tuổi trung<br /> ống thông niệu đạo có liên quan với cơn tăng<br /> bình 51,1 ± 13,4. Giới nữ chiếm 61,3% và nam là<br /> HA trong giai đoạn hồi tỉnh (bảng 4).<br /> 38,7%. Tăng HA tiền phẫu có 91 bệnh nhân<br /> (30,3%). Trong số này 84 người (28%) có tiền căn Bảng 2. Liên quan giữa các yếu tố tiền phẫu với cơn<br /> tăng HA và 7 người (2,3%) có tăng HA mới được tăng HA giai đoạn hồi tỉnh<br /> chẩn đoán. Chế độ điều trị tăng HA ở 84 người Yếu tố Tỉ lệ cơn tăng HA (%) p<br /> Nữ 5,4<br /> có tiền căn tăng HA được nêu trên bảng 1. Giới tính 0,42<br /> Nam 7,8<br /> Bảng 1. Chế độ điều trị tăng HA ở 84 người có tiền < 40 0,0<br /> căn tăng HA Tuổi<br /> 40-59 3,4<br /> 0,01<br /> Tình hình điều trị trước khi nhập viện 60-79 11,1<br /> Không điều trị 20 (23,8%) ≥ 80 12,5<br /> Điều trị không liên tục 20 (23,8%) Không 2,9<br /> Tăng HA tiền phẫu 0,00<br /> Điều trị liên tục 44 (52,4%) Có 14,3<br /> Số thuốc đang dùng ở 44 người điều trị liên tục Không 17,5<br /> Tuân thủ điều trị 0,25<br /> Một thuốc 34 (77,3%) Có 9,1<br /> Hai thuốc 7 (15,9%) Thuốc sáng ngày phẫu Không 16,4<br /> 0,24<br /> Ba thuốc 3 (6,8%) thuật Có 5,6<br /> Thuốc điều trị tăng HA sáng ngày phẫu thuật Cơn tăng HA lúc nhập Không 5,4<br /> 0,00<br /> Amlodipine 15 (17,8%) viện Có 60,0<br /> Bisoprolol 1 (1,2%) Không 5,9<br /> Nifedipine 2 (2,4%) Cơn tăng HA lúc tiền mê 0,10<br /> Có 18,2<br /> Cơn tăng HA chu phẫu xảy ra ở 30 bệnh Không 6,1<br /> Đái tháo đường 0,53<br /> Có 9,5<br /> nhân (10%). 5 bệnh nhân có cơn lúc nhập viện,<br /> Suy dinh dưỡng 5,7<br /> 11 bệnh nhân có cơn khi tiền mê, 19 bệnh nhân<br /> Bình thường 7,3<br /> có cơn trong giai đoạn hồi tỉnh và 6 bệnh nhân Chỉ số khối cơ thể 0,92<br /> Thừa cân 5,5<br /> có cơn trong ngày hậu phẫu 1. Tỉ lệ có cơn tăng Béo phì 4,9<br /> 2<br /> HA chu phẫu là 25% ở nhóm tăng HA tiền phẫu > 60 ml/min/1,73m 4,8<br /> 2<br /> và 3,3% ở nhóm HA bình thường trước phẫu Độ lọc cầu thận ước tính 30-60 ml/min/1,73m 9,2 0,22<br /> 2<br /> < 30 ml/min/1,73m 16,7<br /> thuật (p < 0,05). Trong số 19 bệnh nhân có cơn<br /> Ngủ kém 16,7<br /> tăng HA trong giai đoạn hồi tỉnh, 3 người có cơn Chất lượng giấc ngủ 0,00<br /> Ngủ tốt 4,4<br /> trong 15 phút đầu, 7 người có cơn trong khoảng<br /> Bảng 3: Liên quan giữa các yếu tố phẫu thuật và gây<br /> phút 16-30, 6 người có cơn trong khoảng phút<br /> mê với cơn tăng HA giai đoạn hồi tỉnh<br /> 31-60, 2 người có cơn trong khoảng phút 61-90 và<br /> Yếu tố Tỉ lệ cơn tăng HA (%) p<br /> 1 người có cơn trong khoảng phút 91-120. Nội soi và mổ hở 5,9<br /> Những yếu tố liên quan với cơn tăng HA Đường mổ Mổ hở 7,8 0,80<br /> trong giai đoạn hồi tỉnh được chia thành 3 nhóm. Nội soi 5,7<br /> Đặc biệt 7,0<br /> Trong nhóm các yếu tố tiền phẫu, tuổi cao, có<br /> Loại I 5,1<br /> tăng HA tiền phẫu, có cơn tăng HA lúc nhập Loại phẫu thuật<br /> Loại II 11,8<br /> 0,20<br /> viện và chất lượng giấc ngủ kém đêm trước Loại III 20,0<br /> phẫu thuật có liên quan với cơn tăng HA trong < 120 5,4<br /> giai đoạn hồi tỉnh (bảng 2). Trong nhóm các yếu Thời gian phẫu thuật (phút) 120 -179 9,8 0,50<br /> tố phẫu thuật và gây mê, không yếu tố nào có >180 7,1<br /> Lượng máu mất (ml) ≤ 100 6,0 0,56<br /> <br /> <br /> <br /> 348 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Bình Dân năm 2018<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 2 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Yếu tố Tỉ lệ cơn tăng HA (%) p đầu. Theo Gal và Cooperman, tăng HA cấp hậu<br /> > 100 8,6 phẫu khởi phát bắt đầu từ 10-20 phút sau khi<br /> ≤ 500 3,8<br /> phẫu thuật kết thúc và có đến 85% khởi phát<br /> Lượng dịch tinh thể (ml) 501-1000 7,6 0,37<br /> > 1000 9,6 trong vòng 30 phút đầu(1).<br /> < 1000 5,8 0,48 Phân tích mối liên quan của những yếu tố<br /> Tốc độ truyền (ml/giờ)<br /> ≥ 1000 8,3 tiền phẫu với cơn tăng HA giai đoạn hồi tỉnh cho<br /> Bảng 4. Liên quan giữa các yếu tố giai đoạn hồi tỉnh thấy có 4 yếu tố có mối liên quan có ý nghĩa<br /> và cơn tăng HA giai đoạn hồi tỉnh thống kê là tuổi cao, tăng HA tiền phẫu, cơn tăng<br /> Yếu tố Tỉ lệ cơn tăng HA (%) p HA lúc nhập viện, chất lượng giấc ngủ đêm<br /> Phản ứng nội khí Nhẹ 4,4 trước phẫu thuật. Các yếu tố phẫu thuật và gây<br /> 0,00<br /> quản Nhiều 25,9<br /> mê không có liên quan cơn tăng HA giai đoạn<br /> Không 6,0<br /> Phản ứng lạnh run<br /> Có 15,8<br /> 0,10 hồi tỉnh. Các yếu tố trong giai đoạn hồi tỉnh gồm<br /> ≥5 11,5 phản ứng nội khí quản nhiều, đau nhiều (VAS ≥<br /> Điểm đau VAS 0,00<br />