Thành tạo bờ các hồ chứa nhỏ vùng rừng ( Nhà xuất bản đại học quốc gia Hà nội ) - Chương 1

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

76
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các điều kiện tự nhiên hình thành hồ chứa nhỏ trong vùng rừng 1.1 Đặc tr-ng chung của tự nhiên vùng rừng 1.1.1. Vị trí địa lý Lãnh thổ xem xét đ-ợc đặc tr-ng bởi hàng loạt các đặc điểm tự nhiên, cho phép coi nó nh- là một bộ phận tự nhiên độc lập kéo dài theo vĩ độ từ thành phố Kiev đến Xanh - Petecbua, còn từ tây sang đông hẹp dần và dẫn đến thành phố Novgorod Hạ. Vùng nằm gọn trong phần tây và trung tâm đồng bằng Nga giữa các khối Ban Tích...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thành tạo bờ các hồ chứa nhỏ vùng rừng ( Nhà xuất bản đại học quốc gia Hà nội ) - Chương 1

Poleskaia, Poleskaia, Trung Nga vµ tØnh Mesera. Ranh giíi vïng rõng hçn hîp tõ ranh giíi quèc gia phÝa t©y v¹ch t−¬ng ®èi theo tuyÕn Luxk - Zj−tomir - Kiev - Karatrev - Kaluga - Riazan - Murom - Novgorod H¹ - Iaroslav - Xanh - Petecbua. VÒ quan hÖ hµnh chÝnh vïng nµy thuéc : B¹ch Nga vµ Ch−¬ng 1. C¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vïng cùc b¾c Ucraina, CËn Ban TÝch, c¸c tØnh Kaliningrag, h×nh thµnh hå chøa nhá trong Brian, Smolen, Pskov, Tver, Moskva, Bladimir, phÇn lín Leningrad, Novgorod, Kaluzd, Gorki, Ivanov vµ Iaroslav. vïng rõng Trong lÜnh vùc kinh tÕ, vïng rõng chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o vµ quan träng trong quan hÖ c«ng n«ng nghiÖp nh− c¸c vïng 1.1 §Æc tr−ng chung cña tù nhiªn vïng rõng Trung t©m, PhÝa T©y, CËn Ban TÝch, B¹ch Nga. DiÖn tÝch cña 1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý nã kho¶ng 2.5 triÖu km2 víi h¬n 60 triÖu d©n. Theo diÖn tÝch L·nh thæ xem xÐt ®−îc ®Æc tr−ng bëi hµng lo¹t c¸c ®Æc vïng chiÕm mét nöa phÇn l·nh thæ thuéc ¢u, cßn theo d©n sè ®iÓm tù nhiªn, cho phÐp coi nã nh− lµ mét bé phËn tù nhiªn ®éc v−ît c¶ c¸c quèc gia nh− Ph¸p vµ ý. lËp kÐo dµi theo vÜ ®é tõ thµnh phè Kiev ®Õn Xanh - Petecbua, 1.1.2 §Þa chÊt vµ ®Þa m¹o cßn tõ t©y sang ®«ng hÑp dÇn vµ dÉn ®Õn thµnh phè Novgorod H¹. Vïng n»m gän trong phÇn t©y vµ trung t©m ®ång b»ng Nga L·nh thæ khu vùc thuéc phÇn phÝa t©y b×nh nguyªn Nga, gi÷a c¸c khèi Ban TÝch vµ Ucraina. Trong giíi h¹n cña nã cã c¸c nÒn ®−îc bao phñ bëi mét líp trÇm tÝch phñ dµy kho¶ng vµi thung lòng ®Þa ph−¬ng mang tªn Poozere, Poleskaia vµ tr¨m mÐt ë phÇn n©ng vµ ®¹t tíi vµi ngh×n mÐt ë phÇn thung Miserskaia. PhÝa ®«ng b¾c lµ d·y B¹ch Nga vµ cao nguyªn lòng. §Þa h×nh gèc ®−îc cÊu t¹o tõ c¸c nÕp låi B¹ch Nga vµ Trung Nga. Voronhet, thung lòng Bret, khóc uèn Pripiatski phÝa nam, nÕp lâm Ban TÝch phÝa t©y b¾c vµ nÕp lâm Moscova ë phÝa ®«ng, C¸c ®Æc ®iÓm vÞ trÝ ®Þa lý nªu trªn t−¬ng øng víi vïng ®Þa khóc uèn Dnheprov – Donhet ë vïng ®«ng nam. lý rõng hçn hîp. Kh¸i niÖm nµy ph¶n ¸nh mäi tæ hîp ®Æc ®iÓm tù nhiªn l·nh thæ nghiªn cøu, nã thÓ hiÖn sù kh¸c biÖt ®Þa lý tù §Êt ®¸ trªn c¸c nÕp lâm thuéc kû Venda vµ Kainozoi. C¸c nhiªn mang tÝnh hµnh chÝnh tØnh: c¸c vïng t©y b¾c, trung t©m nÐt ®Þa chÊt ®Æc tr−ng cña vïng – sù ph¸t triÓn m¹nh c¸c bån vµ phÝa nam. TÝnh kh«ng ®ång nhÊt vÒ ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt ®Þa trÇm tÝch Devon thuéc hÖ cac bon – sÐt. m¹o vïng rõng hçn hîp chi phèi sù ph©n chia c¶nh quan (®Þa lý CÊu tróc ®Þa chÊt phøc t¹p tån t¹i ë phÝa nam l·nh thæ: tù nhiªn) c¸c tØnh: CËn H¾c H¶i, B¹ch Nga - Van §ai, TiÒn tÝnh kh«ng ®ång nhÊt kiÕn t¹o chi phèi ngay c¶ sù kh¸c biÖt cÊu 9 10
tróc líp phñ. TrÇm tÝch bïn chñ yÕu lµ x¸c thùc vËt vµ bïn chÊt vá nh©n sinh lµ trÇm tÝch ®ãng b¨ng (52%), c¸t (35,8%), sÐt láng, Paleogen sái vµ s¹n c¸c cÊp h¹t kh¸c nhau. Tõ th−îng l−u phiÕn (4%), vËt liÖu c¸t sái (4%). s«ng Oka vµ Dnhep ®Õn phÝa b¸c theo ph−¬ng kinh tuyÕn lµ VÒ khÝa c¹nh ®Þa m¹o, toµn bé l·nh thæ khu vùc cã h−íng mét hÖ ®¸ gèc kÐo dµi (®¸ v«i vµ ®¸ domitit). T¹i vïng trung thiªn vÒ vïng ®Êt ®ãng b¨ng ®ång b»ng Nga, næi bËt vïng dßng t©m cña b×nh nguyªn phæ biÕn chñ yÕu lµ trÇm tÝch Jura vµ bôi ch¶y b¨ng hµ vµ tÝch tô cña trÇm tÝch ®Ö tø. VÒ phÝa nam lµ (sÐt n©u vµ c¸t nhá). TrÇm tÝch Vend vµ Camri cã ë nÕp låi vïng kh«ng ®ãng b¨ng cña ®ång b»ng Nga, n¬i mµ ®Êt ®¸ gèc Moscova vµ Ban TÝch. TrÇm tÝch Siluri (®¸ v«i vµ ¸ sÐt) thµnh ®−îc phñ bëi ®Êt mïn thùc vËt. VÒ phÝa nam, theo tuyÕn mét d¶i nhá theo s−ên cùc ®Õn mòi Ban TÝch. Vinhius - Vologda, cÊu t¹o ®Çu tiªn máng h¬n, sau ®ã dÇn cã Ho¹t ®éng cña sù ph©n t¸ch lôc ®Þa tõ t©y b¾c ®Õn ®«ng mét líp phñ dµy (phÇn phÝa nam Litva, B¹ch Nga, ngo¹i « nam ®ãng mét vai trß lín trong sù h×nh thµnh c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa Tverski, Smolen, Moscova) §é dµy líp ®Êt n¬i ®©y 3- 5 m, däc chÊt c«ng tr×nh toµn bé phÝa b¾c phÇn lôc ®Þa ¢u. H×nh thµnh theo s−ên thung lòng tíi 10 m. mét kho¶ng réng lín gåm c¸c trÇm tÝch b¨ng hµ vµ l¾ng ®äng. 1.1.3. C¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña vïng Sù håi quy vµ vËn chuyÓn håi quy cã chu kú cña trÇm tÝch C¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña vïng bÞ chi phèi bëi §¹i t©y Van®ai cuèi cïng ¶nh h−ëng m¹nh ®Õn tÝnh b¶o toµn d¹ng ®Þa d−¬ng vµ −u thÕ cña giã t©y Èm trong suèt n¨m. Ho¹t ®éng tÝch h×nh vµ c¸c tÝnh chÊt c¬ lý cña trÇm tÝch muén. §a sè ®Êt ®ãng cùc cña hoµn l−u x¶y ra trªn l·nh thæ tõ 50 - 60 vÜ ®é b¾c, ®Æc b¨ng cã ®é dµy lín, ë thÓ r¾n, xèp vµ mµng máng. §Êt ®ãng thï bëi l−îng m−a n¨m cùc ®¹i (600 - 800 mm). ë ®©y kh«ng cã b¨ng thuéc lo¹i ®Êt æn ®Þnh, dßn vµ ®é nÐn trung b×nh, v÷ng thêi kú ®ãng b¨ng m¹nh vµ kÐo dµi, thêi kú kh«ng ®ãng b¨ng tõ ch¾c khi tr−ît ch¶y. §Êt ®ãng b¨ng khèi sau cïng b¶o toµn tèt. 200 -220 ngµy trong n¨m. Mïa hÌ h¬i l¹nh, ®«i khi cßn l¹nh víi §· nghiªn cøu kh¸ chi tiÕt c¸c ®Æc ®iÓm cÊu t¹o nh©n sinh giã th−êng xuyªn theo h−íng t©y vµ t©y nam t¹o nªn nh÷ng ®ît ë CËn Ban TÝch vµ B¹ch Nga. Vai trß chÝnh cña líp phñ nh©n sãng lín trªn c¸c thuû vùc. §Þa h×nh ®ång b»ng, kh«ng cã c¸c sinh lµ c¸c cÊu t¹o ãng ¸nh (b¨ng hµ), trÇm tÝch dßng ch¶y khèi nói trªn vïng biªn khu vùc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc b¨ng, hå b¨ng vµ t¹o nªn ph«ng chung c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt x©m nhËp tù do c¸c khèi khÝ tõ nam ®Õn b¾c. CÊu tróc khÝ hËu c«ng tr×nh toµn khu vùc. XuÊt lé ®Êt nh©n sinh th−êng gÆp chñ nh− vËy g©y nªn tÝnh bÊt æn ®Þnh cña c¸c hiÖn t−îng khÝ hËu, yÕu trªn c¸c bê s«ng - T©y Dupna, Dnhep, Nheman. thay ®æi th−êng xuyªn d¹ng thêi tiÕt vµ h−íng ho¹t ®éng cña §Æc thï c¸c l¸t c¾t ®Þa chÊt ®−îc thÓ hiÖn kh«ng chØ sù cã giã. mÆt vµ kÕt hîp cña c¸c d¹ng trÇm tÝch tæng hîp mµ cßn c¶ sù 1.1.4. §Þa lý thuû v¨n tån t¹i cña c¸c líp thµnh phÇn vá th¹ch quyÓn kh¸c nhau (cÊu t¹o líp vá s©u, ®¸ cuéi, ®Êt sÐt … ). VËy, ®èi víi ®iÒu kiÖn ë C¸c s«ng trong vïng thuéc c¸c l−u vùc biÓn Ban TÝch, H¾c B¹ch Nga chñ yÕu theo møc ®é tham gia vµo cÊu t¹o l¸t c¾t ®Þa H¶i vµ Caspia. §Ønh ph©n thuû n»m trªn cao nguyªn Van®ai lµ 11 12
®iÓm khëi nguån cña c¸c s«ng Dupna, Dnhep vµ Vonga. S«ng cã ®éng lùc thiªn nhiªn víi hå chøa nhá chiÕm −u thÕ. nguån nu«i d−ìng hçn hîp víi −u thÕ cña tuyÕt tan lò xu©n. C¸c qu¸ tr×nh bê hiÖn ®¹i trong vïng lµ c¸c qu¸ tr×nh lÊp Von ga lµ s«ng lín nhÊt vµ nhiÒu n−íc nhÊt cña ®ång b»ng Nga ®Çy, sa kho¸ng vµ karst. Trong mét vµi khu vùc riªng biÖt cßn vµ c¶ Ch©u ¢u, th−îng l−u cña nã c¾t ngang phÇn ®«ng cña thÊy qu¸ tr×nh ®Þa chÊn. Ph¸t triÓn m¹nh c¸c qu¸ tr×nh träng vïng. C¸c nh¸nh lín nhÊt cña nã lµ Moscova, Oka. PhÝa nam lùc chi phèi mäi n¬i c¸c d¹ng ®Þa h×nh xãi. §ång thêi còng ph¸t cña vïng lµ th−îng l−u s«ng Dnhep vµ Pripiat. C¸c s«ng lín triÓn qu¸ tr×nh tr−ît lë vµ båi tô c¸c ®−êng bê. nhÊt cña l−u vùc Ban TÝch lµ t©y Dupna vµ Nheman. Vïng Vïng hå n»m ë r×a vïng Van®ai, ®Æc thï bëi c¸c d¹ng ®Þa rõng ®−îc ®Æc tr−ng bëi sè l−îng lín nguån gèc hå. Tõ phÝa t©y h×nh bÒn v÷ng ( gê l−în sãng) vµ c¸c lßng ch¶o cña v« sè hå. sang phÝa ®«ng b¾c cña vïng rõng kÐo dµi mét d¹ng ®Æc tr−ng PhÝa t©y cña vïng gi¸p víi Ba Lan. Vïng gåm hµng lo¹t ®åi c¶nh quan thiªn nhiªn ®èi víi nã lµ c¶nh quan hå. l−în sãng nhÊp nh« cÊu t¹o bëi nÒn ®Êt ®ãng b¨ng vÜnh c÷u. ë ®©y cã cao nguyªn cao nhÊt ®ång b»ng Nga lµ cao nguyªn 1.1.5 Sù kh¸c biÖt theo ®Þa giíi hµnh chÝnh tØnh Van®ai, n¬i khëi thuû s«ng Vonga vµ t©y Dupna, hå Selige lµ hå VÒ khÝa c¹nh ®Þa chÊt c«ng tr×nh, trªn nÒn chung c¸c ®Æc lín nhÊt. thï tù nhiªn cÊp tØnh cña vïng, cã tÝnh ¶nh h−ëng cña c¸c khèi Vïng ®ång nhÊt vÒ tæng thÓ vµ t−¬ng øng víi ranh giíi trÇm tÝch ®Ö tø, còng nh− c¸c qu¸ tr×nh ®éng lùc hiÖn ®¹i trong tØnh tù nhiªn lµ rõng hçn hîp vïng hå Van®ai - B¹ch Nga. giíi h¹n vïng rõng hçn hîp chia ra bèn vïng ®éng lùc tù nhiªn: Trong thêi gian cña n¨m tæ hîp ®Þa m¹o b¨ng hµ dÇn t¹o thµnh Ven biÓn, vïng hå B¹ch Nga vµ Van®ai, d·y B¹ch Nga vµ cao d−íi ho¹t ®éng cña xãi mßn vµ tÝch tô, trong sè ®ã lµ c¸c qu¸ nguyªn Trung Nga, Vïng cùc (H×nh 1.1). §èi víi mçi vïng ®éng tr×nh bê ë c¸c hå (®−îc phñ bëi c¸c l¾ng ®äng) [84]. Gi¶i quyÕt lùc tù nhiªn ®Æc tr−ng bëi c¸c ®Æc ®iÓm ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng quy luËt c¸c vïng ®Þa m¹o trong tØnh chi phèi bëi sù ph¸t triÓn cña c¸c qu¸ tr×nh ®Þa m¹o hiÖn ®¹i: d¹ng, c−êng ®é vµ tÝnh chÊt theo giai ®o¹n b¨ng hµ Van®ai, x¸c ®Þnh viÖc xuÊt hiÖn vµ h×nh biÓu hiÖn… thµnh c¸c nhãm hå lín hiÖn ®¹i ( Braslav, Usats, Disnai, §Æc ®iÓm riªng cña vïng ven biÓn chñ yÕu lµ ®ång b»ng Druksai, Siveris, Rusonu, hå cao nguyªn Latgan vµ c¸c hå c¸t vµ vá phong ho¸ víi c¸c cao nguyªn kh«ng qu¸ 200 m. Víi ®é kh¸c). C¸c thung lòng s«ng hÑp thuËn lîi cho viÖc x©y dùng c¸c s©u c¸c líp ®¸ v«i gÇn bÒ mÆt, hiÖn t−îng karst kh¸ ph¸t triÓn. hå chøa. NhiÒu nhãm hå chøa ®−îc ®iÒu tiÕt ( Braslav, Drisvat, T¹i ®©y chñ yÕu lµ c¸c hå kh«ng lín cã nguån gèc b¨ng hµ. C¸c Lubano, Ezerise vµ c¸c hå kh¸c).TÝnh hiÖu qu¶ cña t−íi tiªu vµ thuû vùc lín nhÊt trong vïng lµ hå Ilmel, Tsusk, Pskov. Trong viÖc sö dông tµi nguyªn n¨ng l−îng c¸c s«ng nhá trong vïng c¸c hå chøa t¸ch ra mét sè hÖ thèng hå bËc thang kh«ng lín khi x©y dùng ®ñ sè l−îng c¸c hå chøa. ChØ riªng trªn l·nh thæ trªn s«ng Daugava cho phÐp ph©n c¸c hå chøa bËc thang trong B¹ch Nga (l−u vùc t©y Dupna) trong 15 - 20 n¨m tíi quy ho¹ch mét vïng ®éc lËp. Trong c¸c vïng kh¸c ph©n biÖt ra miÒn h¹ x©y dùng h¬n 300 hå chøa d¹ng hå vµ hå s«ng. Trong vïng hå l−u s«ng Nheman. PhÇn l·nh thæ cßn l¹i ®−îc coi nh− lµ vïng 13 14
cã c¸c hå chøa th−îng l−u x©y dùng tõ thÕ kû XIX, ch¼ng h¹n sinh th¸i bëi chóng. nh− hå chøa Th−îng Vonga trªn c¸c hå Sterzd, Veslux, Peno §èi víi hå chøa Pozeoria ®Æc tr−ng bëi d¹ng ph¸ huû vµ vµ V«nga ®−îc thµnh lËp tõ n¨m 1843. båi tô bê. Kh¸c víi c¸c hå chøa trªn s«ng, c¸c qu¸ tr×nh bê trªn c¸c hå chøa trªn hå cã c¸c ®Æc ®iÓm riªng mµ ®Õn nay cßn ch−a ®−îc nghiªn cøu t−êng tËn. Vïng ®åi B¹ch Nga vµ cao nguyªn Trung Nga ®−îc khai ph¸ nhiÒu nhÊt. Trong giai ®o¹n ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch GOEPLO ®· x©y dùng kªnh ®µo Moscova vµ x©y dùng hå chøa cho môc ®Ých thuû ®iÖn. Trong vïng cã mét sè hå chøa kh¸ lín ë Th−îng Vonga (Ivanov, Uglis), Vilei vµ Zaslav thuéc hÖ thèng n−íc Vilei - Minsk, hµng lo¹t c¸c hå chøa víi môc ®Ých kh¸c nhau ë ngo¹i « Moscova. Do mèi quan hÖ víi vÞ trÝ ®−êng ph©n thuû vïng nµy, ë ®©y chñ yÕu lµ c¸c s«ng nhá, nªn vïng nµy gåm c¸c hå nhá vµ võa. §Þa h×nh vïng ®Æc tr−ng bëi sù thiÕu hôt c¸c d¹ng tÝch tô - b¨ng hµ tù nhiªn: nã ph¸t triÓn trªn trÇm tÝch b¨ng hµ nh−ng nguån tÝch tô b¨ng hµ cã kÝch th−íc lín vµ trung b×nh. Trong vïng chøa c¸c tØnh tù nhiªn s¸t cùc (T©y - B¹ch Nga, §«ng - B¹ch Nga, CËn cùc) vµ Trung Nga. §¸y hå chøa trong vïng nµy thÓ hiÖn râ rµng c¸c l¸t c¾t s©u cña thung lòng s«ng. C¸c bê cã cÊu tróc ®Þa m¹o phøc t¹p. C¸c hå chøa trªn b×nh ®å cã kÝch th−íc d·n víi th©n ®Ëp réng. Sù ®a d¹ng cña c¸c ®iÒu kiÖn tù H×nh 1.1 C¸c vïng ®éng lùc tù nhiªn vïng rõng I - CËn biÓn; II - Vïng B¹ch Nga _ Van ®ai; III - Vïng nói B¹ch Nga vµ Cao nhiªn vµ ®Æc biÖt lµ ®Þa chÊt - ®Þa m¹o x¸c ®Þnh sù h×nh thµnh nguyªn Trung Nga; IV - Vïng cùc bê d¹ng s«ng. Trªn c¸c hå chøa nµy chñ yÕu lµ c¸c bê båi xãi. Vïng ®éng lùc tù nhiªn ë cùc gåm c¸c vïng rõng B¹ch Nga Trong tØnh chó ý ®Õn vïng thung lòng s«ng Nheman vµ Ucraina vµ rõng hçn hîp Mesera. N¬i nµy chiÕm −u thÕ lµ (Kaunac) vµ th−îng l−u, trung l−u s«ng t©y Dupna. Trªn s«ng tÝch tô ®Çm lÇy, hå , hå tÝch tô vµ c¸c ®ång b»ng ®ãng b¨ng. t©y Dupna quy ho¹ch x©y dùng c¸c hå chøa Daugapin, Ecabpin Vïng cùc B¹ch Nga vµ Ucraina cã ®é cao tuyÖt ®èi trong kho¶ng vµ Viteb víi dung l−îng n−íc h¬n 800 triÖu m3 nh−ng viÖc thiÕt 100 - 200 m vµ ®Æc tr−ng bëi ®é cao, ®Çm lÇy vµ c¸c d¹ng than kÕ vµ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh nµy bÞ ngõng l¹i do sù ph¸ huû 15 16
bïn. Sù kh¸c biÖt nµy lµ do c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt vµ lÞch sö quy luËt g©y ra nã" [85]. Theo §. V. Muraveiski, mét trong h×nh thµnh chi phèi. B×nh nguyªn Mesers cã ®é cao nhá h¬n nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ngµnh ®o ®¹c h×nh th¸i, mçi giai ®o¹n (100 - 200 m) vµ ®ang tr¶i qua giai ®o¹n thuû vùc s¾p ®ãng ph¸t triÓn cña kiÓu ®Þa h×nh lßng ch¶o cÇn ph¶i ®−îc ph©n biÖt b¨ng. Kh¸c so víi vïng cùc, c¸c trÇm tÝch ®ãng b¨ng ®−îc b¶o vÒ néi t¹i víi chÊt l−îng cña chÝnh nã, cã thÓ ®−îc c«ng nhËn toµn tèt h¬n vµ trong ®Þa h×nh hiÖn ®¹i thÓ hiÖn d−íi d¹ng c¸c trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c nguyªn tè ®o ®¹c h×nh th¸i chÝnh ®èi ®åi thÊp. t−îng ®ã. Hå chøa trong vïng, tÊt nhiªn, ®Ó cho môc ®Ých thuû lîi Theo ph©n lo¹i hå chøa dùa trªn mèi t−¬ng quan gi÷a diÖn tÝch vµ thÓ tÝch cña chóng, thuû vùc víi thÓ tÝch ch−a ®Õn 1 km3 th−êng cã bê thÊp vµ lâm. T¹i ®¸y thung lòng vµ theo c¸c bê chøa phæ biÕn c¸c trÇm tÝch hå bë rêi hiÖn ®¹i. Hå chøa yªu ®−îc ph©n chia ra lo¹i nhá, võa vµ trung b×nh (b¶ng 1.1 ) [1]. cÇu n¹o vÐt th−êng xuyªn. Trong thµnh t¹o ®¸y vµ bê lßng ch¶o §èi víi ®iÒu kiÖn ®ång b»ng, theo c¸c ph−¬ng ph¸p ®ang ®−îc chñ yÕu lµ trÇm tÝch s¹n vµ nh− lµ mét ®Æc thï ®èi víi hå chøa ¸p dông cho hå chøa gåm c¸c thuû vùc nh©n t¹o víi thÓ tÝch n−íc h¬n 1 triÖu m3. C¸c thuû vùc víi thÓ tÝch nhá h¬n ®−îc gäi vïng cùc bê d¹ng trung lËp ( ngËp vµ lÇy). T¹i vïng th©n ®Ëp víi ho¹t ®éng kh¸ tÝch cùc cña giã d¹ng bê tÝch tô chiÕm −u thÕ. lµ ao hå vµ ë ®©y kh«ng ®−îc xem xÐt. TÝnh b»ng ph¼ng vµ lÇy léi cña vïng kh«ng cho phÐp x©y dùng ë B¶ng 1.1 Ph©n lo¹i hå chøa theo kÝch th−íc (tæng thÓ tÝch vµ diÖn tÝch) [1] ®©y c¸c hå chøa lín. V× vËy t¹i ®©y chñ yÕu lµ c¸c hå chøa nhá vµ võa dung tÝch kh«ng qua 50 triÖu m3. ThÓ tÝch (km3) DiÖn tÝch mÆt n−íc ( km2) CÊp hå chøa Nh− vËy, t¹i vïng rõng phÇn ch©u ¢u cña ®Êt n−íc dÊu Cùc lín H¬n 50 H¬n 5000 hiÖu vïng chñ yÕu lµ c¸c hå chøa nhá vµ võa. Chóng thÓ hiÖn RÊt lín 50 - 10 5000 - 500 trong c¸c ®Æc ®iÓm tù nhiªn, ®Þa chÊt vµ th¹ch häc bê, ®¸y, c¸c Lín 10 - 1 500 - 100 qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. Hå chøa, vÒ phÇn Trung b×nh 1 - 0,1 100 - 20 m×nh, dÊu hiÖu ®−îc tËp hîp vµo ba nhãm ®éng lùc tù nhiªn. Kh«ng lín 0,1 - 0,01 20 - 2 §iÒu nµy cho phÐp nãi vÒ c¸c hå chøa nhá vµ võa vïng ®ång Nhá 0,01 - 0,001 2 - 0,5 b»ng ven biÓn, d¹ng hå c¸c cao nguyªn trung t©m kiÓu cùc. 1.2 H×nh th¸i häc vµ §o ®¹c h×nh th¸i hå chøa C¸c hå chøa phæ biÕn h¬n c¶ ë vïng rõng lµ nhá, võa vµ trung b×nh víi thÓ tÝch n−íc d−íi 1 km3 vµ diÖn tÝch nhá h¬n Nghiªn cøu ®o ®¹c h×nh th¸i lßng ch¶o c¸c thuû vùc lµ mét 100 km2. Trong t−¬ng lai, viÖc x©y dùng chóng ë miÒn ®ång trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p nhËn biÕt qu¸ tr×nh g©y nªn bëi c¸c b»ng lµ thùc tÕ vµ hiÖu qu¶ h¬n c¶. Trong c¸c chØ tiªu ®o ®¹c thay ®æi ®Þa m¹o. "Mäi ®o ®¹c ®Òu kÌm theo sai sè vµ nhËn biÕt h×nh th¸i lßng ch¶o c¸c hå chøa võa t¸c ®éng ®Õn chÕ ®é thuû ®−îc trong kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ b¶n th©n sù biÕn ®æi cïng víi v¨n cña chóng vµ t−¬ng øng ®Õn qu¸ tr×nh bê cã ý nghÜa nhÊt lµ 17 18
d¹ng chÐn, ph©n bè ®é s©u, tû lÖ phÇn n−íc s©u vµ n−íc n«ng. D¹ng thø nhÊt gåm c¸c hå chøa nhá chñ yÕu lµ c¸c thuû Theo c¸c ®Æc ®iÓm nh− vËy trong giíi h¹n khu vùc ®ang ®−îc vùc n−íc n«ng b·i båi thÊp víi ®é s©u trung b×nh nhá h¬n 2 m xem xÐt chia ra bèn d¹ng hå chøa (b¶ng 1.2). vµ tû lÖ phÇn n−íc n«ng vµ n−íc s©u nhá h¬n 1. ChØ tiªu ngËp bé phËn kh¸ cao (h¬n 0.5). Sù kÕt hîp c¸c nh©n tè ®o ®¹c h×nh B¶ng 1.2. D¹ng ho¸ c¸c hå chøa nhá th¸i nh− vËy cho phÐp thµnh lËp trong ®ã c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i thuËn lîi ®ãi víi sù ph¸t triÓn thùc vËt ngËp n−íc vµ bïn KiÓu hå D¹ng ®iÒu ChÕ ®é §é s©u Tû sè vïng ChØ sè DiÖn tÝch ThÓ tÝch ho¸ ®¸y. 2 triÖu m3 chøa tiÕt mùc n−íc m n−íc n«ng ngËp km Trong thùc tÕ x©y dùng hå chøa, ®Æc biÖt lµ c¸c b×nh m2/m3 vµ s©u nguyªn vïng cùc, hay gÆp nhÊt lµ chuÈn gi¶ thiÕt ngËp bé phËn 1. Nhá, n«ng trªn c¬ së tÝnh to¸n ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh, c¸c tham sè hå chøa vµ ≤2 1a Ngµy æn ®Þnh 0,5 0,5-5 §Õn 10 c¸c qu¸ tr×nh dù b¸o trong vïng bÞ ngËp. Sù ngËp Ýt nhÊt t¹o ra ≤2 1b Mïa æn ®Þnh 0,5 10-15 10-20 víi ®é s©u trung b×nh 2,0 - 3,5 m, t−¬ng øng víi ngËp bé phËn 2. Nhá, kh«ng lín, kh«ng s©u 0,30 - 0,50 m3/m2. 2a ¦u thÕ mïa æn ®Þnh 2-3 1-2 0,35-0,5 0,5-10 §Õn 5 Nhãm thø hai gåm c¸c hå chøa d¹ng s«ng võa vµ trung 2b ¦u thÕ mïa æn ®Þnh 2-3 1-2 0,35-0,5 20-25 50-60 b×nh víi ®é s©u trung b×nh 2 - 3 m vµ chØ sè ngËp thÊp (0,30 - 3. Trung b×nh, võa, phøc t¹p 0,50 m3/m2). TÝnh chÊt ngËp cña thung lòng chi phèi viÖc h×nh 3a Mïa Kh«ng O§ >3 >2 3 >2
chÊt s−ên lßng ch¶o, ®−êng ngËp cña thÒm hå vµ kÝch th−íc cña 1.3 c¸c §iÒu kiÖn ®Þa chÊt c«ng tr×nh chóng cã ý nghÜa lín. Khi ngËp c¸c lßng ch¶o hå hay khi n©ng Phï hîp víi c¸c ®Æc ®iÓm tù nhiªn ®èi víi c¸c hå chøa vïng mùc n−íc thÒm c¸c hå ®ang tån t¹i cã thÓ lµm c¬ së cho viÖc rõng ®Æc tr−ng sù kh¸c biÖt trong c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt c«ng h×nh thµnh c¸c b·i c¹n trong t−¬ng lai, ®iÒu nµy thóc ®Èy tr×nh. C¸c hå chøa phÇn phÝa t©y vµ trung t©m l·nh thæ ®−îc nhanh qu¸ tr×nh æn ®Þnh thay ®æi ®−êng bê. nghiªn cøu tèt h¬n. Ph©n tÝch c¸c chØ tiªu h×nh th¸i vµ ®o ®¹c h×nh th¸i c¸c hå D¹ng vµ cÊu tróc thung lòng s«ng còng nh− c¸c lßng ch¶o chøa d¹ng hå hiÖn h÷u chøng tá r»ng sù d©ng mùc n−íc hå tõ 2 hå quyÕt ®Þnh phÇn lín tíi ®é cao th©n ®Ëp vµ b·i ngËp khi x©y - 4 m trong ®a sè c¸c tr−êng hîp kh«ng g©y diÖn tÝch ngËp lín. dùng hå chøa. C¸c hå chøa vïng ph©n thuû cã b·i ngËp nhá Trong khi ®ã, sù ngËp thÒm hå hoµn toµn kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn nhÊt vµ ®é cao n−íc d©ng lín nhÊt, ë vïng ven biÓn vµ c¸c ®ång ®é s©u trung b×nh cña thuû vùc míi (b¶ng 1.3). b»ng b¨ng hµ cã b·i ngËp lín h¬n. B·i ngËp cùc ®¹i vµ d©ng nhá B¶ng 1.3. Tû sè c¸c chØ tiªu ®o ®¹c h×nh th¸i hå vïng Poozeria B¹ch Nga vµ quan s¸t thÊy ë ®iÒu kiÖn vïng cùc. c¸c d¹ng lßng ch¶o c¨n b¶n cña chóng VËn tèc vµ tÝnh chÊt xãi lë phô thuéc vµo c¸c tÝnh chÊt c¬ D¹ng hå §é s©u §é s©u DiÖn tÝch D¹ng lßng ch¶o lý cña ®Êt ®¸ n»m trªn bê vµ ®¸y hå chøa. Trong c¸c chØ tiªu km2 cùc ®¹i, m trung b×nh, m ®ang tån t¹i, ®Æc tr−ng cho tÝnh chÊt c¬ lý cña ®Êt ®¸: thµnh Hå n«ng víi lßng 5 3 kh¸c nhau karst, cöa s«ng, phÇn c¬ giíi, ®é rçng, mËt ®é, ®é Èm, hÖ sè thÊm, gãc nghiªng tù ch¶o ®¬n gi¶n d¹ng sãt nhiªn vµ bÒ mÆt cã ý nghÜa lín nhÊt. VÒ thµnh phÇn cÊu t¹o vá Hå võa kh«ng s©u §Õn 20 4-6 2 §¸y bµo mßn nh©n sinh ®Êt ®¸ t¹o bê chñ yÕu lµ c¸c trÇm tÝch b¨ng hµ gåm phøc t¹p c¸t, sÐt phiÕn, vËt liÖu ®¸ sái hçn hîp. SÐt b¨ng hµ cã cÊp h¹t Hå kh«ng s©u, diÖn 11-13 5-6 10 Cöa s«ng c¸c phÇn tö 0.25 - 0.1 mm bao gåm c¸t cã kÝch cì kh¸c nhau. tÝch lín VÒ mËt ®é mäi lo¹i ®Êt hÇu nh− kh«ng cã sù kh¸c biÖt. Tuy Hå s©u võa, 20-25 6-9 10 Cöa s«ng, phøc nhiªn ®é rçng cña c¸c lo¹i c¸t lín so víi ®Êt ®ãng b¨ng t¨ng tõ 2 diÖn tÝch lín t¹p - 3 lÇn, vµ ®é ngËm n−íc - mét vµi lÇn. §é cao mao dÉn d©ng lín Hå s©u kh«ng lín 25 9 3 §¸y bµo mßn nhÊt ®èi víi c¸t nhá vµ mÞn lµ 30 - 35 cm, ®Êt c¸t lµ 80 cm. phøc t¹p Khi lë, c¸c ®Êt ®¸ t¹o bê xuÊt hiÖn c¸c phÇn tö sÐt vµ cuéi. VÒ sù xuÊt hiÖn cña chóng cã thÓ bµn ®Õn thµnh phÇn c¬ giíi, HÖ thèng chØ tiªu h×nh th¸i dÉn trong b¶ng 1.4 vµ 1.4a lµ tÝnh tr¬n, chèng tr−ît, gãc nghiªng c¸c vØa ®Êt. Gi¸ trÞ lín nhÊt c¸c tham sè ®Æc tr−ng vÒ chiÒu dµi, bÒ mÆt, khèi n−íc, d¹ng cña chØ sè tr¬n cã ë ®Êt sÐt. Tuy nhiªn c¸c nghiªn cøu ®−a ra lßng ch¶o vµ trao ®æi n−íc hå chøa nhá c¸c vïng tù nhiªn kh¸c chøng tá sù ph©n ho¸ tÝnh tr¬n theo mÆt n»m ngang víi gi¸ trÞ nhau cña khu vùc rõng. cùc ®¹i ë khu vùc l¾ng ®äng. 21 22
B¶ng 1.4. C¸c chØ s« ®o ®¹c h×nh th¸i, ®Æc tr−ng cho mÆt n−íc hå chøa vïng rõng DiÖn Hå chøa ChiÒu dµi , km DiÖn tÝch mÆt n−íc, km2 tÝch MNC thu ®Õn CT ChØ sè ngËp ChØ tiªu DT T¹i ®Ëp Bån thu riªng §µ sãng Chia ®−êng bê MNDBT MNDBT MNDTB Tû lÖ n«ng s©u MNDCN §−êng bê S©u tíi 2m S©utrªn2m bån 1. Vïng ven biÓn Riga 34 1,2 3,8 3,5 8,0 75 1,3 0,97 42,2 32,3 5,9 36,3 6,15 0,12 84750 2007,1 Kegum 41 0,6 1,3 1,3 6,2 86 1,3 0,99 24,9 20,6 5,4 19,5 3,61 0,16 82400 3309,2 Pliavin 57 0,8 3,7 3,0 9,3 132 1,3 0,99 34,9 23,3 6,2 28,7 4,62 0,07 81500 2335,2 2. Vïng hå Bc¹h Nga - Van®ai Thuû ®iÖn CS 4,27 0,64 2,00 0,70 1,23 26,60 1,7 0,48 2,67 - 1,31 1,36 1,0 0,19 755 282,8 Dobrímlin 7,46 0,16 0,85 0,30 1,85 20,90 1,4 0,90 1,10 - 0,50 0,61 1,2 0,42 700 636,4 Kliastin 3,85 0,22 0,52 0,12 0,35 14,18 1,3 0,38 0,84 0,80 0,23 0,61 2,6 0,39 1089 1296,4 Braslav 2,98 0,23 0,47 0,20 0,75 7,50 1,1 0,61 0,70 - 0,38 0,32 0,8 0,45 873 1245,7 Kliutregor 3,13 0,10 0,48 0,15 0,79 11,02 1,3 0,83 0,35 0,34 0,33 0,22 0,7 0,25 410 1366,7 Ratrun 5,70 0,24 0,75 0,40 0,72 16,35 1,3 0,54 1,37 1,30 0,95 0,42 0,4 0,62 840 613,1 Gezgal 3,01 0,45 1,18 0,15 1,05 9,05 1,3 0,57 1,36 1,12 1,08 0,28 0,3 0,78 1120 823,5 Thuû ®iÖn TN 4,20 0,45 0,60 0,41 1,60 12,11 1,1 0,72 1,88 - 1,62 0,26 0,2 0,92 453 241,0 Volian 5,50 0,21 0,85 0,28 1,85 17,95 1,3 0,89 1,18 1,06 0,77 0,41 0,5 0,58 1170 906,0 NhËt B¶n 4,40 0,16 0,38 0,40 1,43 10,85 1,1 0,89 0,72 - 0,31 0,41 1,3 0,44 365 506,9 Thuû ®iÖn GAT 1,80 0,44 0,70 0,56 1,75 5,20 1,2 0,75 0,80 - 0,66 0,14 0,2 0,50 249 301,1 23 Sacovsin 3,20 0,31 0,70 1,47 0,50 7,96 1,1 0,38 0,99 - 0,91 0,08 0,1 0,83 1140 1251,5 24 B¶ng 1.4. C¸c chØ s« ®o ®¹c h×nh th¸i, ®Æc tr−ng cho mÆt n−íc hå chøa vïng rõng DiÖn Hå chøa ChiÒu dµi , km DiÖn tÝch mÆt n−íc, km2 tÝch MNC thu ®Õn CT ChØ sè ngËp ChØ tiªu DT T¹i ®Ëp Bån thu riªng §µ sãng Chia ®−êng bê MNDBT MNDBT MNDTB Tû lÖ n«ng s©u MNDCN §−êng bê S©u tíi 2m S©utrªn2m bån 3. Vïng ®åi nói B¹ch Nga vµ Cao nguyªn Trung Nga Trigirin 17,00 1,20 2,40 0,90 2,50 55,50 1,4 0,52 21,19 20,20 7,00 14,20 2,0 0,35 3700 174,6 Osipovitrs 23,70 0,50 1,20 0,50 1,80 55,30 1,2 0,72 11,87 9,50 8,60 3,30 0,4 0,68 4370 386,2 Teterin 9,60 0,60 0,80 0,50 2,00 24,60 1,2 0,75 4,54 3,90 3,00 1,50 0,5 0,54 818 180,2 Vilei 26,50 2,90 3,60 1,90 11,5 136,70 1,5 0,75 77,00 13,0 27,00 50,00 1,8 0,30 4120 53,5 Zaslav 10,00 8,10 4,50 0,90 3,60 54,20 176 0,56 31,10 3,7 8,80 22,30 2,5 0,29 596 19,2 4. Vïng cùc Krasnoslobod 6,6 3,60 5,80 1,70 6,00 21,40 1,1 1,80 23,65 15,30 6,60 17,00 2,6 0,34 668 28,3 Liubav 11,8 1,9 4,2 2,0 4,00 38,1 1,5 6,2 22,5 9,81 2,7 9,8 0,8 0,57 850 37,8 Soligor 24,0 1,0 1,9 1,4 10,0 70,0 1,3 24,0 23,1 14,8 8,3 14,8 1,8 0,41 1793 75,3 Veluta 3,4 2,2 3,3 3,3 3,4 10,35 1,0 1,5 7,6 5,33 0,95 6,65 7,0 0,24 816 - Pogost 6,1 2,6 3,9 2,0 6,0 16,2 1,0 2,3 16,2 6,9 3,26 12,9 3,96 0,29 1854 -
B¶ng 1.4a. C¸c chØ s« ®o ®¹c h×nh th¸i, ®Æc tr−ng cho thÓ tÝch vµ h×nh d¹ng ®¸y hå chøa vïng õ thÓ chøa Hå chøa §é s©u H, m ThÓ tÝch, trÖu m3 MNLV MNDBT TB C§ t−¬ng ®èi qu¶ tÝch §Çy nhiÒu n¨m HiÖu ChØ tiªu §SR ChØ tiªu tû sè hiÖn ®iÒu tiÕt HÖ sè ®iÒu tiÕt Trao ®æi n−íc TÝnh chÊt thùc hå Dßng ch¶y TB 1. Vïng ven biÓn Riga 18,0 1,0 8,0 17,4 0,46 339 35,2 0,10 20200 5,96 0,02 Ngµy Kegum 32,0 1,6 6,3 16,5 0,38 152 34,2 0,22 19400 12,76 0,02 Ngµy Pliavin 72,0 5,0 14,6 47,0 0,31 509 143,2 0,28 19200 3,77 0,07 Ngµy 2. Vïng hå Bc¹h Nga - Van®ai Thuû ®iÖn CS 136,00 0,15 5,3 26,0 0,20 14,47 - - 171 12,07 - Ngµy Dobrímlin 114,75 - 2,4 6,6 0,36 2,62 - - 159 60,69 - Ngµy Kliastin 130,50 0,20 2,6 5,0 0,51 2,15 0,6 0,28 265 123,11 0,002 Ngµy Braslav 131,00 - 2,2 5,5 0,40 1,55 - - 197 127,44 - Mïa Kliutregor 142,50 0,15 3,9 6,9 0,57 1,00 0,5 0,50 79 66,81 0,006 Ngµy Ratrun 144,00 - 1,6 5,0 0,32 2,2 0,3 0,16 242 110,09 0,001 Mïa Gezgal 126,00 0,4 1,3 4,6 0,28 1,7 0,4 0,20 193 110,20 0,001 Ngµy Thuû ®iÖn TN 111,00 - 1,1 3,1 0,35 2,1 - - 76 37,20 - Ngµy Volian 112,15 0,3 1,7 5,2 0,33 2,0 0,3 0,16 162 80,01 0,002 Ngµy NhËt B¶n 53,00 - 2,3 6,3 0,36 1,6 - - 89 154,83 - Mïa Thuû ®iÖn GAT 152,40 - 2,0 4,7 0,43 1,6 - - 32 16,89 - Mïa 25 Sacovsin 153,50 - 1,2 4,5 0,27 1,2 - - 249 207,50 - Mïa 26 B¶ng 1.4a. C¸c chØ s« ®o ®¹c h×nh th¸i, ®Æc tr−ng cho thÓ tÝch vµ h×nh d¹ng ®¸y hå chøa vïng õ thÓ chøa Hå chøa §é s©u H, m ThÓ tÝch, trÖu m3 MNLV MNDBT TB C§ t−¬ng ®èi qu¶ tÝch §Çy nhiÒu n¨m HiÖu ChØ tiªu §SR ChØ tiªu tû sè hiÖn ®iÒu tiÕt hå HÖ sè ®iÒu tiÕt Trao ®æi n−íc TÝnh chÊt thùc Dßng ch¶y TB 3. Vïng ®åi nói B¹ch Nga vµ Cao nguyªn Trung Nga Trigirin 142,50 0,5 2,8 8,1 0,34 60,0 10,3 0,17 800 13,33 0,013 Ngµy Osipovitrs 149,50 0,5 1,5 8,5 0,18 17,5 5,8 0,33 790 45,14 0,007 Ngµy Teterin 123,50 0,5 1,8 8,8 0,20 8,3 2,0 0,24 171 20,60 0,012 Ngµy Vilei 159,00 6,00 3,4 15,0 0,23 260,0 235,0 0,90 975 3,74 0,24 NhiÒu n¨m Zaslav 211,10 6,00 3,5 8,0 0,44 108,5 105,0 0,97 117 1,08 0,90 NhiÒu n¨m 4. Vïng cùc Krasnoslobod 154,00 2,50 2,9 5,5 0,53 69,5 49,5 0,71 787 1,25 0,57 Mïa Liubav 142,50 2,00 1,7 6,3 0,27 39,5 32,7 0,83 142 3,58 0,23 Mïa Soligor 147,00 2,00 2,4 7,5 0,32 55,9 38,1 0,68 228 5,15 0,13 Mïa Veluta 147,00 3,50 4,1 5,0 0,82 31,0 23,78 0,76 88 2,83 0,27 Mïa Pogost 139,00 3,10 3,4 6,0 0,57 54,48 44,79 0,82 112 2,23 0,36 Mïa
MÉu chôp rengen cña t−íng bïn t¸ch tõ tÇng ®Êt sÐt - ®· x¸c ®Þnh r»ng, ®Êt ®¸ bë rêi cã nguån gèc xãi diÔn ra hÇu nh− mïn chøng tá sù hiÖn diÖn cña chóng trong n−íc mica cao lanh tøc thêi, cßn ®Êt tr−ît lë víi c¸c thÝ nghiÖm ®−îc lÆp l¹i nhiÒu vµ vËt liÖu chÞu löa kh¸c. Tõ c¸c líp ®Êt trªn ®Õn c¸c tÇng ®Êt lÇn trong kho¶ng 10 -15 gi©y (H×nh 1.2 b). Sù hiÖn diÖn trong mÑ hµm l−îng n−íc mica t¨ng lªn vµ vËt chÊt chÞu löa gi¶m ®Êt ®¸ c¸c lo¹i rÔ c©y lµm t¨ng chu kú tr−ît lë lªn kho¶ng 2 lÇn. xuèng. Riªng sù hiÖn diÖn cña cao lanh gÇn ®ång ®Òu nh− nhau. C¸c sè liÖu dÉn trªn chøng tá vÒ sù t¨ng ®é æn ®Þnh cña xãi lë ®Êt tÇng thæ nh−ìng trªn cïng so víi tÇng ®Êt mÑ. TÝnh bÒn v÷ng cña ®Êt ®¸ víi sù xãi vµ båi cã quan hÖ chÆt chÏ víi tham sè dÞch chuyÓn. TÝnh chÊt thay ®æi kh¸ng dÞch chuyÓn vµ c¸c tham sè cña chóng khi thay ®æi ®é Èm cña ®Êt sÐt hÇu nh− b»ng nhau [85]. Tuy nhiªn khi t¨ng ®é Èm, sù kÕt dÝnh (C kg/cm3) gi¶m tíi 2 - 3 lÇn vµ khi ®ã t¨ng gi¸ trÞ trung b×nh cña chØ tiªu nµy ®èi víi ®Êt ®¸ mÑ. Gãc tr−ît tù nhiªn ®Êt cuéi sái trong tr¹ng th¸i kh« vµ ngËp n−íc lµ ngang nhau ®èi víi c¸t nhá vµ c¸t kÝch th−íc trung b×nh ë tr¹ng th¸i kh« lµ 33o vµ d−íi n−íc lµ 27o30'. C¸t d¹ng bôi cã tham sè kh¸c: ®èi víi chóng hiÖu gãc tr−ît tù nhiªn trong tr¹ng th¸i kh« vµ ngËp n−íc lín gÊp 2 lÇn so víi c¸t h¹t nhá vµ trung b×nh. VËn tèc tiÕp xóc ®Êt ®¸ c¸c líp thæ nh−ìng mïn kh¸c nhau trong n−íc cã thÓ tham kh¶o trong c«ng tr×nh [142]. KÕt qu¶ thùc nghiÖm x¸c ®Þnh r»ng, c¸c tÇng thæ nh−ìng dÔ bÞ röa tr«i lµ tÝch tô mïn thùc vËt, ®Êt cµy vµ ®Êt phñ l¸, chËm h¬n mét chót lµ tÇng thæ nh−ìng bë rêi sÐt b¨ng hµ. §Ó chÝnh x¸c ho¸ tèc ®é röa tr«i ®Êt ®¸, n»m trªn bê vµ ®¸y hå chøa, c¸c thÝ nghiÖm t−¬ng tù ®−îc tiÕn hµnh víi ®Êt ®¸ H×nh 1.2. Ph©n bè ®Êt ®¸ cÊu t¹o bê hå chøa hå chøa Vilei. Chän trÇm tÝch ®ãng b¨ng (c¸t nhá) ®Ó nghiªn a- ¸ sÐt: 1 - n−íc cÊt; 2 - n−íc cÊt sau m−a; 3 - n−íc hå sau m−a víi cÊu tróc ®Êt bÞ ph¸ vì; 4 - n−íc hå víi cÊu tróc ®Êt bÞ ph¸ vì 5 - n−íc hå víi cÊu cøu lµ ®Êt ®¸ t¹o bê chñ ®¹o. C¸c d¹ng ®Êt nµy chiÕm phæ biÕn tróc ®Êt kh«ng bÞ ph¸ vì trong c¸c ®Êt t¹o bê c¸c hå chøa ë B¹ch Nga. B»ng thÝ nghiÖm b - c¸t: 1 - h¹t mÞn nguån gèc mµi mßn tô ®Êt; 2 - h¹t mÞn nguån gèc mµi mßn kh«ng tô ®Êt; 3 - c¸t kh«ng tô ®Êt cã rÔ thùc vËt 27 28
Thêi gian tho¸i ho¸ c¸c ®Êt ®ãng b¨ng n»m trªn bÒ mÆt c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt c«ng tr×nh c¸c hå chøa ®ang x©y dùng vµ ®Õn ®é s©u 2 m dao ®éng tõ 1 ®Õn 1,5 giê, ®èi víi c¸c mÉu cã cÊu ®· ®−îc quy ho¹ch còng nh− sö dông b¶n ®å trÇm tÝch ®Ö tø ®· tróc dÔ ph¸ huû gi¶m tõ 2 - 10 lÇn (H×nh 1.2 a). §iÒu nµy g©y lµm s¸ng tá c¸c ®Æc ®iÓm vÒ cÊu t¹o bê vµ ®¸y cña chóng. ¶nh h−ëng lín ®Õn sù xãi c¸c bê nh©n t¹o, ®−îc ®¾p b»ng c¸c ®Êt ®ãng b¨ng còng nh− khi bÞ sãng vç tõ ®¸y hå. Khi ®ã kh¶ n¨ng xãi ®−îc thÓ hiÖn b»ng n−íc hå tù nhiªn lín h¬n so víi n−íc kho¸ng ho¸ thÊp ( n−íc m−a khÝ quyÓn). Theo sè liÖu ph©n tÝch cña c¸c phßng thÝ nghiÖm, chØ sè xãi lë cña ®Êt sÐt ®ãng b¨ng cã cÊu tróc kh«ng bÞ ph¸ huû n»m trong kho¶ng 0,8 - 2,4 giê, trung b×nh lµ 1,3 giê, t¨ng vät thêi gian ph¸ vì so víi ®Êt c¸t. Sù cµy ¶i ®Êt ®ai víi ®é Èm tù nhiªn (%) thay ®æi trong ph¹m vi hÑp, ®èi víi c¸t nã vµo kho¶ng 1- 3,5%. So l−îng phÇn tö sÐt mµ sù ¶i cùc ®¹i quan s¸t ë ®Êt sÐt (7 - 8%). Th−êng sè liÖu ph©n tÝch t¹i phßng thÝ nghiÖm sù ¶i sÐt ®ãng b¨ng chiÕm kho¶ng 0,3 - 0,8 % víi gi¸ trÞ trung b×nh lµ 0,5%. H×nh 1.3. §iÒu kiÖn ®Þa chÊt ®o¹n bê hå chøa Riga, vïng ven biÓn Trong c¸c ®iÒu kiÖn nh− nhau sù t¨ng hÖ sè rçng lµm gi¶m 1 - c¸t ch¶y; 2 - ¸ sÐt b¨ng tÝch; c¸t pha b¨ng tÝch; 4 - c¸t mÞn; 5 - sÐt. modun ph¸ vì ®Êt ®ai. C¸c nghiªn cøu sÐt ®ãng b¨ng th−êng gÆp nhÊt trong vïng rõng chØ ra r»ng mäi ®Æc tr−ng c¸c tÝnh §Æc thï c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt c«ng tr×nh vïng ven biÓn chÊt vËt lý n»m trong giíi h¹n chªnh lÖch (σ = ± 3). thÓ hiÖn sù kÕt hîp hai d¹ng cÊu tróc ®Þa chÊt. D¹ng bê thø Trong c¸c qu¸ tr×nh ®Þa m¹o hiÖn ®¹i ®èi víi c¸c con s«ng nhÊt cÊu t¹o bëi trÇm tÝch ®Ö tø, c¸c trÇm tÝch fluvi c¸t tÝch tô vïng rõng ®Æc tr−ng nhÊt lµ −u thÕ qu¸ tr×nh tÝch luü phï sa Holoxen, d¹ng thø hai lµ ®¸ gèc (dolomit, sÐt). VÝ dô, c¸c ®Æc s«ng, cßn ®èi víi c¸c cao nguyªn n»m kÒ - qu¸ tr×nh phong ho¸ ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn trªn l·nh thæ Latvi, sù ph©n ho¸ líp phñ c¸c s¶n phÈm theo s−ên dèc vµ xãi lë bê s«ng víi c¸c phï sa tõ nh©n sinh, t−íng b¨ng hµ vµ ®¸ gèc, ®Êt thæ nh−ìng x¸c ®Þnh c¸c trÇm tÝch h÷u h¹n. PhÇn phÝa nam ®Æc thï bëi sù hiÖn diÖn ®Æc ®iÓm cña hå chøa bËc thang Daugava. Trªn c¸c hå chøa bËc c¸c m¶ng lín than bïn , phÇn lín trong ®ã bÞ ch«n vïi vµ ®−îc thang phæ biÕn nhÊt lµ c¸c lo¹i bê thÊp (ch−a ®Õn 3 m). C¸c phñ bëi c¸t trªn ®Þa h×nh l−în sãng vµ ph¸t triÓn sù xãi mßn do s−ên bê cÊu t¹o bëi sÐt ®ãng b¨ng vµ ®¸ gèc (®olomit th−îng giã trªn ®ã. Devon) cã khóc uèn lín (H×nh 1.3). C¸c ®Æc thï nh− vËy cña cÊu t¹o ®Þa chÊt s−ên thung lòng Daugava vµ c¸c tÝnh chÊt c¬ lý cña Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c tµi liÖu thu ®−îc khi nghiªn cøu 29 30
®¸ gèc ®Ö tø lµ kÕt qu¶ cña lÞch sö h×nh thµnh m¹ng l−íi thuû §èi víi c¸c hå chøa vïng hå d¹ng hå hay s«ng ®Æc tr−ng v¨n l−u vùc s«ng t©y Dupna. chñ yªó lµ c¸c trÇm tÝch b¨ng hµ. C¸c thung lòng s«ng hÑp cÊu t¹o bëi c¸c trÇm tÝch tÝch tô chØ trong giíi h¹n c¸c b·i båi s«ng hoÆc c¸c d¶i ven bê hå (h×nh 1.4). H×nh 1.4. §iªï kiÖn ®Þa chÊt c«ng tr×nh mét sè hå chøa d¹ng hå (a) vµ d¹ng s«ng (b) vïng hå B¹ch Nga. 1 - c¸t nhá; 2 - c¸t ch¶y; 3 - c¸t trung b×nh; 4 - c¸t lín; 5 - c¸t lÉn sái; 6 - c¸t H×nh 1.5. C¸c ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt c«ng tr×nh hå chøa Vilei (D∙y B¹ch Nga) pha; 7 - ¸ sÐt; 8 - c¸t vãn; 9 - sÐt; 10 - than bïn. C¸c ký hiÖu nh− trªn h×nh 1. 4 31 32
ch¶o c¸c hå cæ d¹ng sãt, phÇn trÇm tÝch tÝch tô t¨ng m¹nh. Trong giíi h¹n lßng hå chøa trong thµnh phÇn cña bê vµ ®¸y bao gåm sÐt, cuéi, c¸t vµ c¸c cÊu t¹o ®Þa chÊt ®a d¹ng kh¸c. C¸c hå chøa d·y B¹ch Nga vµ cao nguyªn Trung Nga (Vilei, Zaslav, Trigirin, V«ncovits vµ v.v..) vÒ khÝa c¹nh ®Þa chÊt kh¸c biÖt h¼n so víi vïng cùc. H×nh 1.6 C¸c ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt c«ng tr×nh hå chøa Soligor (a) Mertrins (b) vµ Liuban (c) d¹ng kÐo d¶i. C¸c ký hiÖu nh− trªn h×nh 1. 4 ThËm chÝ, khi t¹o thµnh c¸c cét kh«ng lín (ch−a ®Õn 5 m) H×nh 1.7. VÞ trÝ hå chøa gi÷a c¸c ®èi t−îng n−íc lôc ®Þa trong phÇn th©n ®Ëp bÞ ngËp ®o¹n bê gèc ®−îc cñng cè. C¸c C¸c thung lòng hÑp chia c¾t râ rÖt chi phèi c¸c ®Æc ®iÓm s−ên bê s«ng hay hå, tÊt nhiªn, ®−îc cÊu t¹o bëi sÐt víi líp thæ h×nh th¸i vµ ®o ®¹c h×nh th¸i ®¸y cña chóng. Kh¸c víi vïng nh−ìng kh«ng lín trªn bÒ mÆt th−êng thóc ®Èy qu¸ tr×nh xãi. ë phÝa b¾c c¸c hå chøa nµy th−êng ®−îc giíi h¹n bëi bê gèc vµ phÇn trªn cña hå chøa thµnh phÇn trÇm tÝch tÝch tô cã phÇn trªn b×nh ®å cã d¹ng më réng mét ®«i chç. N¬i gÇn ®Ëp hå chøa, t¨ng lªn. T¹i n¬i nhËp n−íc s«ng hay hå, trong giíi h¹n lßng 33 34
bê cã cÊu tróc ®Þa chÊt phøc t¹p, ®é cao cña chóng tõ 1 - 10 m. ®Õn mét vµi kilomet (s«ng Pripiat). §èi víi thung lòng s«ng ngßi Trong sù h×nh thµnh bê cã c¸c trÇm tÝch ®ãng b¨ng n»m d−íi ®Æc tr−ng bëi c¸c trÇm tÝch than bïn ®«i khi gÆp c¶ khèi than c¸c tÇng thæ nh−ìng hoÆc trªn mùc n−íc chuÈn (H×nh 1.5). MËt bïn cã diÖn tÝch lín. ®é dµy ®Æc vµ ®é s©u ph©n c¸ch ®Þa h×nh x¸c ®Þnh tr−íc cao ®é VÒ tæng thÓ ®èi víi hå chøa n»m trong c¸c vïng ®Þa chÊt tù bê theo toµn bé chu vi hå chøa vµ c−êng ®é c¸c qu¸ tr×nh ®Þa nhiªn kh¸c nhau cña vïng rõng mang b¶n chÊt ®Æc thï ®Þa chÊt m¹o hiÖn ®¹i. Sù ph©n bè c¸c d¹ng bµo mßn chi phèi sù xuÊt c«ng tr×nh kh¸c nhau cña bê vµ ®¸y cho phÐp liÖt chóng vµo c¸c hiÖn phong ho¸ trªn c¸c bê hå chøa. d¹ng cã tÝnh chÊt vïng. Trong ph¹m vi cao nguyªn ph©n thuû, ®Æc ®iÓm th¹ch häc 1.4. C¶i c¸ch hå chøa khi vËn hµnh dµi h¹n cña bê vµ ®¸y hå chøa thay ®æi m¹nh tõ phÝa ®Ëp ®Õn th−îng l−u. C¸c kh¸c biÖt ®ã râ nhÊt khi x©y dùng c¸c hå chøa ®Ëp cao. Hå chøa trong tæ hîp tù nhiªn c¸c ®èi t−îng n−íc chiÕm Nãi riªng, t¹i hå chøa Vilei, n¬i cét n−íc cao 12 m, tõ ®Ønh ®Ëp mét vÞ trÝ quan träng (H×nh 1.7). ®Õn th−îng l−u trong ph¹m vi n−íc ngËp nhËn thÊy râ vai trß Hå chøa ®−îc x©y dùng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh tÕ. cña trÇm tÝch tÝch tÝch tô, gi¶m trÇm tÝch b¨ng ngËp vµ hoµn " Hå chøa, theo Iu. M. Matarzin, lµ ®iÓm nh©n sinh trong qu¸ toµn kh«ng cã trÇm tÝch ®ãng b¨ng. tr×nh dßng ch¶y tæng céng, ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së thuû vùc C¸c hå chøa d¹ng cùc (Soligor, Liubans, Krasnoslobod vµ tù nhiªn hay trong c¸c lßng ch¶o ®−îc t¹o dùng chuyªn dông, c¸c hå kh¸c) trong ph¹m vi ®ång b»ng chñ yÕu cã bê thÊp vµ mét ®èi t−îng n−íc míi víi d¹ng ®iÒu tiÕt nh©n t¹o x¸c ®Þnh bëi khóc khuûu, ®ßi hái cÇn cã kÌ bæ sung. Thung lòng s«ng ®−îc dung tÝch vµ mÆt n−íc cã c¸c ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña sù h×nh cÊu t¹o b»ng c¸c trÇm tÝch aluvi cæ do c¸t thµnh phÇn c¬ giíi thµnh chÕ ®é thuû v¨n" [67]. C¸c ®iÒu kiÖn h×nh thµnh chÕ ®é kh¸c nhau vµ c¸c d¹ng c¸t h¹t mÞn cæ vµ hiÖn ®¹i. Phæ biÕn thuû v¨n ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c ®Æc ®iÓm bån thu n−íc thuû vùc. nhÊt lµ c¸c trÇm tÝch tÝch tô hiÖn ®¹i hå - ®Çm lÇy cåm c¸c c¸t HÖ thèng l−u vùc - thuû vùc lµ mét m¾t xÝch quan träng trong th¹ch anh cì nhá vµ trung b×nh. §é dµy c¸c trÇm tÝch tÝch tô tõ tù nhiªn, mµ c¸c qu¸ tr×nh trong thuû vùc, c−êng ®é vµ ®éng lùc mét vµi mÐt ®Õn hµng chôc mÐt phô thuéc vµo h×nh th¸i thung cña chóng phô thuéc. Qua bån thu n−íc biÓu hiÖn mèi quan hÖ lòng s«ng vµ vÞ trÝ ®Þa lý cña chóng. TrÇm tÝch ®ãng b¨ng ph¸t triÓn b¶n chÊt cña hå chøa víi m«i tr−êng xung quanh. th−êng gÆp ë c¸c khu vùc ®Þa h×nh ®åi l−în sãng ®¸y ph©n khèi Kh¸c víi c¸c ®èi t−îng n−íc tù nhiªn kh¸c nh− hå, d¹ng Dnhep vµ Van®ai. Chóng ®−îc bao phñ bëi c¸c trÇm tÝch aluvi gÇn h¬n víi tù nhiªn so víi c¸c thuû vùc nh©n t¹o, hå chøa lµ vµ fluvi vµ kh«ng tham gia vµo viÖc h×nh thµnh bê. vËt thÓ "trung tÝnh" ®Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n h×nh thµnh ®Çu VÒ khÝa c¹nh ®Þa m¹o, trong ph¹m vi vïng cùc phæ biÕn tiªn cña chóng. nhÊt lµ c¸c thÒm tr−íc b·i båi thuéc hÖ tÇng Dnhep vµ Van®ai. Sau khi chøa ®Çy hå, theo dâi c¸c ®iÓm b¶n chÊt ®Þa ®íi vµ Khi x©y dùng ®Ëp ch¾n ngËp cÇn cñng cè b·i båi vµ thÒm thø phi ®Þa ®íi cña l·nh thæ bÞ ngËp trong giai ®o¹n vËn hµnh ®Çu nhÊt tr−íc b·i. ChiÒu réng cña nã dao ®éng tõ mét vµi chôc mÐt 35 36
tiªn thÓ hiÖn tÝnh trÎ vµ ho¹t ®éng m¹nh cña mäi qu¸ tr×nh ho¸ tù nhiªn c¸c hå chøa nhá ph©n ra bèn giai ®o¹n c¬ b¶n: chÝnh. Qua l−u vùc thÓ hiÖn ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng tù h×nh thµnh, kÕt thóc viÖc thµnh t¹o thuû vùc hay æn ®Þnh, kiÓu nhiªn xung quanh ®Õn sù ph¸t triÓn c¸c qu¸ tr×nh bªn trong vµ d¹ng hå vµ suy tho¸i. Chóng chi phèi sù ph¸t triÓn theo giai chÕ ®é thuû v¨n hå chøa. Hå chøa nh− lµ mét hÖ tù nhiªn phøc ®o¹n qu¸ tr×nh bê (h×nh thµnh, æn ®Þnh vµ suy tho¸i) tæ hîp ®Êt t¹p ®−îc xem nh− lµ mét hÖ ®éng lùc. Theo c¸ch hiÓu nh− vËy, ®¸ ( båi vµ xãi) vµ thùc vËt d−íi n−íc bËc cao. C¸c qu¸ tr×nh nµy hå chøa ®−îc con ng−êi x©y dùng lµ mät hÖ thèng sinh th¸i diÔn ra trªn nÒn thµnh t¹o chÕ ®é thuû v¨n (b¶ng 1.5) vµ thay ®éng lùc nh©n sinh tù nhiªn. Ph©n tÝch c¸c qu¸ tr×nh nµy vµ ®æi tÝnh hiÖu qu¶ (mùc ho¹t ®éng ) cña c¸c hå chøa nhá. ®éng lùc cña chóng kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ chÆt chÏ cña c¸c T¹i giai ®o¹n thø nhÊt, khi ph¸t triÓn c¸c hå chøa lßng qu¸ tr×nh ®Þa chÊt ®ang theo dâi trªn c¸c l−u vùc cña chóng vµ s«ng nhá sù t¹o bê diÔn ra tÝch cùc, vµ hoµn thµnh vµo kho¶ng vïng bê khi thµnh t¹o ®¸y hå chøa. 10 - 20 n¨m vËn hµnh cña chóng. Trong chÝnh thêi kú nµy trªn B¶ng 1.5. Tû lÖ giai ®o¹n tiÕn ho¸ vµ sù thay ®æi chÕ ®é thuû v¨n vµ thuû ®o¹n s«ng th−îng nguån thùc hiÖn qu¸ tr×nh h×nh thµnh bê vµ sinh c¸c hå chøa nhá ®¸y víi sù thµnh t¹o c¸c d¹ng bê bÒn v÷ng vµ c¸c tæ hîp ®Êt ®¸. §Êt ®¸ ë ®©y chñ yÕu lµ ®Êt thø sinh. Trong khi ®ã còng thùc Giai ®o¹n tiÕn Giai ®o¹n ph¸t triÓn c¸c qu¸ tr×nh riªng biÖt hiÖn viÖc san l¹i theo kh«ng gian c¸c thùc vËt d−íi n−íc bËc cao ho¸ hå chøa H×nh thµnh bê ChÕ ®é thuû Bïn ho¸ ®¸y H×nh thµnh H×nh thµnh Møc ®é than vµ h×nh thµnh mét cÊu tróc bÒn v÷ng c¸c tæ hîp ®Êt ®¸ trong v¨n chung thuû thùc vËt biogen bïn ho¸ kÕt qu¶ san lÊp lßng hå. Khi t¨ng ®é lín diÔn ra c¶ sù thµnh t¹o H×nh thµnh H×nh thµnh Kh«ng æn ®Þnh Mang t¶i B−íc ®Çu H×nh thµnh YÕu c¸c d¹ng ®óp ®−êng bê, gi¶m biªn ®é dao ®éng vÒ sè l−îng vµ æn ®Þnh æn ®Þnh æn ®Þnh Bïn ho¸ æn ®Þnh æn ®Þnh Cao thuû sinh khèi. Trªn thuû vùc t¹o ra hai khu vùc sinh ®Þa: mäc D¹ng hå æn ®Þnh æn ®Þnh Bïn ho¸ æn ®Þnh æn ®Þnh ST Cao th−a thít vµ ®Ëm ®Æc. Hai chôc n¨m ®Çu trong sù ph¸t triÓn tù Suy tho¸i Suy tho¸i Kh«ng æn ®Þnh LÇy ho¸ ChÕt dÇn BiÕn h×nh ST T¹o vØa nhiªn cña hå chøa nhá ®−îc xem nh− lµ giai ®o¹n h×nh thµnh. §èi víi ®a sè c¸c hå chøa nhá thµnh lËp vµo nh÷ng n¨m 50, viÖc Lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh dßng ch¶y tæng céng, hå chøa nhá kÕt thóc giai ®o¹n thø nhÊt vµo cuèi nh÷ng n¨m 70 (Osipovits, cã thêi gian tån t¹i ng¾n h¬n vµ lµ mét tr¹m ®iÒu tiÕt nh©n t¹o Teterin, Trigirin vµ c¸c hå kh¸c). Trªn giai ®o¹n nµy diÔn ra sù c¸c dßng r¾n, ho¸ häc vµ dßng s«ng. Sù tÝch luü vËt chÊt trong thay ®æi m¹nh ®−êng bê nh− lµ hÖ qu¶ cña sù ph¸t triÓn hå ®ã biÓu hiÖn ë ho¹t ®éng båi l¾ng vµ dÞch chuyÓn tÝch cùc lßng chøa trong tæng thÓ. hå. Do nguyªn nh©n nµy mµ thùc tÕ huû diÖt nhanh mét sè vòng vµ ao trong vïng rõng. Vµo giai ®o¹n thµnh t¹o cuèi cïng cña thuû vùc trong vïng th−îng l−u cña nã diÔn ra sù tÝch luü m¹nh mÏ bïn vµ lÊp Qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ c¸c hå chøa nhá ®−îc x¸c lËp qua tõng ®¸y hå. Trong phÇn hå diÔn ra sù thay ®æi l¹i ®−êng bê vµ h×nh giai ®o¹n ph¸t triÓn bê vµ vïng n−íc n«ng, tæ hîp ®Êt ®¸, båi vµ thµnh c¸c chç c¹n, cñng cè ch¾c phÇn n−íc n«ng cña thùc vËt bµo mßn, trao ®æi chÊt h÷u c¬. Phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn thuû d−íi n−íc bËc cao vµ lÊp dÇn ®¸y. Vµo cuèi giai ®o¹n nµy ë phÇn ®éng lùc vµ c¸c nh©n tè tù nhiªn kh¸c trong sù ph¸t triÓn tiÕn 37 38
th−îng l−u thuû vùc chØ cßn dßng ch¶y s«ng lµ tù do, vÞ trÝ cña chøa bÐ trong giai ®o¹n d¹ng hå t¨ng c−êng vai trß cña dßng nã kh«ng th−êng xuyªn trïng víi vÞ trÝ cña ®¸y s«ng trong lßng ch¶y phï sa tõ c¸c s«ng ®æ vµo. Sù c©n b»ng c¸c cung ®−êng bê hå. Vïng hå thËt sù theo c¸c chØ tiªu ®o ®¹c h×nh th¸i vµ thuû thóc ®Èy sù h×nh thµnh bê víi ®é uèn ®Æc tr−ng (hÖ sè ph¸t ®éng lùc riªng tiÖm cËn ®Õn ®èi t−îng n−íc tù nhiªn - c¸c hå cã triÓn cì 1,25). Kh¸c víi c¸c hå chøa lín vµ trung b×nh sù ph©n dßng ch¶y d¹ng kÐo d·n. Tæn thÊt thÓ tÝch hiÖu qu¶ cña hå chøa chia lßng hå trong thuû vùc kh«ng x¶y ra. X¸c suÊt nhÊt lµ sù trong giai ®o¹n nµy chiÕm kho¶ng 50%. §èi víi sù ph¸t triÓn t¹o thµnh thuû vùc d¹ng hå h×nh « van hoÆc kÐo dµi. ®¸y thuû vùc nµy, ®Æc tr−ng lµ giai ®o¹n tÝch luü (lÊp ®Çy) c¸c KÕt thóc sù ph¸t triÓn thuû vùc b»ng giai ®o¹n thø t−. Sù trÇm tÝch. Tr¹ng th¸i æn ®Þnh c¸c thùc vËt d−íi n−íc bËc cao ®Æc suy tho¸i hoµn toµn vµ chuyÓn vÒ d¹ng ®Çm lÇy víi lßng dÉn râ tr−ng bëi thµnh phÇn loµi æn ®Þnh, sinh khèi lín, c¸c thµnh rµng cña s«ng diÔn ra do kÕt qu¶ tÝch tô tiÕp tôc mét thÓ tÝch phÇn loµi râ rµng. Trong ®êi sèng sinh häc diÔn ra sù thµnh t¹o lín c¸c trÇm tÝch ë phÇn hå n−íc s©u vµ sù lÊp ®Çy tiÕp theo cña c¸c d¹ng sinh häc cuèi cïng cña thuû vùc. Sù hiÖn diÖn cña thùc ®¸y theo s¬ ®å ®Æc tr−ng cho c¸c thuû vùc tù nhiªn. Trªn giai vËt d−íi n−íc thóc ®Èy sù ng−ng trÖ vµ l¾ng ®äng phï sa, cßn ë ®o¹n tù nhiªn nµy c¸c qu¸ tr×nh tÝch tô ë vïng n−íc s©u vµ däc vïng gÇn bê lµm gi¶m sãng giã. hai giai ®o¹n tiÕn ho¸ ®Çu tiªn bê ®−îc t¨ng c−êng bëi qu¸ tr×nh lÊp ®Çy vµ cÊu thµnh ng−ìng, cña thuû vùc nh©n t¹o nhá t¹o nªn sù ph¸t triÓn tù nhiªn c¸c Còng trªn giai ®o¹n nµy diÔn ra sù thµnh t¹o c¸c bê chÊt l−îng thuû vùc thiªn nhiªn trªn c¸c giai ®o¹n ®Çu cña sù h×nh thµnh míi, vµ ®Çu tiªn lµ c¸c d¹ng bê sinh häc hay c¸c d¹ng t−¬ng tù. cña chóng. C¸c hå chøa lßng s«ng ph¸t triÓn m¹nh ( Osipovits, Qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ nh− vËy cua hå chøa dÉn dÕn sù thay ®æi Plesenkix, Sacovsin. Teterin vµ c¸c hå chøa kh¸c) ®−îc hoµn qu¸ tr×nh bê. KÕt qu¶ lµ dÉn ®Õn sù thay ®æi toµn bé d¹ng bê: tõ thiÖn hay tiÕn gÇn tíi sù hoµn thiÖn giai ®o¹n tù nhiªn cña sù bê nguån gèc sãng ®Õn phi sãng. thµnh t¹o cuèi cïng cña thuû vùc. C¸c ®Æc tr−ng tù nhiªn nµy §Æc ®iÓm tiÕn ho¸ hå chøa d¹ng hå hay d¹ng hå - s«ng x¸c ®Þnh c¶ c¸c ®iÒu kiÖn chi phèi ®éng lùc häc c¸c bê bÒn v÷ng. ®−îc x¸c ®Þnh nh− lµ møc ngËp lßng ch¶o cña hå vµ chÕ ®é thuû Trong giai ®o¹n ph¸t triÓn d¹ng hå cña hå chøa ph©n biÖt v¨n míi cña chóng, còng nh− lµ hµng lo¹t nh©n tè ®−îc x¸c bëi sù biÓu hiÖn æn ®Þnh mäi qu¸ tr×nh trong thuû vùc. VÒ b¶n ®Þnh kh¸c: nguån gèc lßng hå, c¸c chØ sè ®o ®¹c lßng hå, h×nh chÊt giai ®o¹n nµy kh«ng kh¸c mÊy so víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn th¸i s−ên cña chóng, møc ®é ch¶y. NÐt ®Æc tr−ng ph¸t triÓn hå lßng ch¶o hå vµ t−¬ng ®èi kÐo dµi. C¸c bê n»m trong tr¹ng th¸i chøa x©y dùng trªn c¬ së hå tù nhiªn lµ qu¸ tr×nh t¸i t¹o m¹nh c©n b»ng trªn b×nh ®å còng nh− theo c¸c mÆt c¾t riªng biÖt. C¸c mÏ vïng bê vµo thêi kú ®Çu tiªn vËn hµnh vµ sù thay ®æi chËm tham sè c©n b»ng bê trong giai ®o¹n ph¸t triÓn d¹ng hå sÏ lµ ®¸y trong ph¹m vi ®iÒu tiÕt trong mèi quan hÖ víi sù tÝch luü ®èi t−îng dù b¸o trong thêi kú cuèi ( ý nghÜa thùc tiÔn) vµ trÇm tÝch trong mäi giai ®o¹n ph¸t triÓn míi cña lßng ch¶o. Sù kh«ng kh¸c lín vÒ tÝnh chÊt ph¸t triÓn cña c¸c hå t−¬ng tù. Liªn ph¸ vì c¸c bê do sù d©ng mùc n−íc hå lªn 1,0 - 3,0 m dÉn ®Õn quan tíi thêi ®o¹n kh«ng lín cña hai giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Çu dÞch chuyÓn vïng bê ®¸y bëi c¸c t−íng cuéi. Sù h×nh thµnh c¸c tiªn c¸c hå chøa nhá, vµ t−¬ng øng víi dßng phï sa däc bê hå trÇm tÝch sÐt thø sinh ë ®¸y gÆp ë c¸c hå chøa Lepel, Braslav vµ 39 40
Seliav. §Æc ®iÓm tiÕn ho¸ thø hai c¸c hå chøa d¹ng hå lµ sù häc vµ c¸c ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt s−ên lßng ch¶o hå th−êng xuyªn biÕn d¹ng c¸c thùc vËt ngËp n−íc vµ thay ®æi d¹ng sinh vËt hå g©y ra sù ph¸t triÓn c¸c hiÖn t−îng båi lÊp vµo c¸c thËp niªn do sù dao ®éng mùc n−íc trong chÕ ®é vËn hµnh kh¸c còng nh− thø hai vµ thø ba cña sù vËn hµnh. Trong khi ®ã trªn c¸c ®o¹n t¸c ®éng yÕu cña thùc vËt vµo sù ph¸t triÓn tiÕp theo cña hå xãi vµ båi cña c¸c bê thùc hiÖn viÖc h×nh thµnh c¸c ®o¹n båi gÇn chøa. ®Æc ®iÓm thø ba lµ sù hiÖn diÖn cña vïng n−íc s©u vµ bê vµ trªn s−ên lßng ch¶o hå t−¬ng øng. Sù ph¸t triÓn thuû vùc diÖn tÝch bÐ c¸c vïng n−íc n«ng sau khi chøa n−íc, nã x¸c ®Þnh trong giai ®o¹n hå x¸c ®Þnh sù kh¸c biÖt vÒ kiÓu vµ sù ph©n chia tÝnh n−íc s©u cña c¸c hå chøa d¹ng hå, ®iÒu nµy ¶nh h−ëng hå chøa d¹ng hå phøc t¹p ra hµng lo¹t c¸c thuû vùc ®éc lËp. m¹nh ®Õn c−êng ®é vµ tÝnh chÊt tÝch luü c¸c trÇm tÝch thø sinh, Cho nªn ë B¹ch Nga kho¶ng chiÕm cña hå chøa Lepel dÇn ph©n thêi gian kÐo dµi giai ®o¹n hå vµ kho¶ng thêi gian vËn hµnh ra ba phÇn ( cËn ®Ëp, th−îng l−u vµ hå Tr¾ng), hå Seliav - ra hiÖu qu¶ cña chóng. Sù d©ng mùc n−íc hå t¨ng c−êng qu¸ tr×nh bèn (cËn ®Ëp, th−îng l−u vµ hå Obid, Khudoves). Sù ph¸t triÓn tÝch luü trÇm tÝch víi hµm l−îng cao c¸c thµnh phÇn kho¸ng cña chóng cóng nh− ë c¸c hå chøa ®¬n gi¶n d¹ng hå kh«ng chñ yÕu vµo 15 - 20 n¨m vËn hµnh ®Çu tiªn cña hå chøa. Sau ph©n biÖt lín so víi sù tiÕn ho¸ c¸c ®èi t−îng n−íc tù nhiªn. ®ã nÒn ®Êt ®¸ tÝch tô l¾ng ®äng ®−îc thay b»ng vËt chÊt Cïng víi sù thay ®æi h×nh d¹ng lßng ch¶o lµ sù thay ®æi chÕ ®é kho¸ng - h÷u c¬ vµ cuèi cïng thËm chÝ chØ cßn lµ vËt chÊt h÷u thuû v¨n cña thuû vùc còng nh− ®êi sèng c¸c d¹ng sinh vËt c¬ [134]. trong ®ã. Nghiªn cøu c¸c hå suy tho¸i hiÖn ®¹i ë CËn Ban TÝch chøng tá vÒ thêi gian dµi vËn hµnh cña chóng vµ sù sö dông cã C¸c ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn tr×nh bµy ë trªn cña c¸c qu¸ tr×nh hiÖu qu¶ so víi c¸c hå chøa lßng dÉn nhá [132]. riªng biÖt x¸c ®Þnh h−íng vµ tÝnh chÊt tiÕn ho¸ cña c¸c hå chøa d¹ng hå vµ hå s«ng. Kh¸c víi c¸c hå chøa d¹ng hå ®¬n gi¶n TiÕn ho¸ hå chøa d¹ng hå - s«ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c ®Æc kh¸c sù tiÕn ho¸ c¸c hå chøa phøc t¹p ( " H÷u nghÞ c¸c d©n téc" ®iÓm ph¸t triÓn phÇn s«ng trong tæ hîp víi d¹ng hå. Trong mäi (Drisviat−), Ezerise, Lucoms, Seliav vµ c¸c hå chøa kh¸c) diÔn tr−êng hîp sù ph¸t triÓn phÇn hå sÏ diÔn ra theo s¬ ®å ®· xÐt ë ra chËm h¬n nhiÒu. C¸c ®o¹n hå cña hå chøa sau khi hoµn trªn, cßn phÇn s«ng theo s¬ ®å ®Æc tr−ng cho hå chøa d¹ng s«ng. thµnh chÕ ®é thuû v¨n æn ®Þnh theo b¶n chÊt cña chóng tiÕn vÒ Trong mèi liªn hÖ víi phÇn phñ bëi hå ®a sè vËt chÊt l¬ löng tr¹ng th¸i ban ®Çu. Th«ng th−êng ®iÒu nµy quan s¸t thÊy sau nguån gèc sinh vËt cã thêi gian mét sè giai ®o¹n trong s«ng sÏ 20 - 30 n¨m vËn hµnh chóng. kÐo dµi h¬n. Sù ph¸t triÓn c¸c thuû vùc trong giai ®o¹n hå còng diÔn ra ®ång thêi. Trong sù ph¸t triÓn cña c¸c hå chøa d¹ng hå cÇn ph©n biÖt giai ®o¹n h×nh thµnh vïng bê vµ æn ®Þnh c¸c s−ên lßng ch¶o, 1.5 Sù thµnh t¹o bê c¸c hå chøa nhá ®Æc biÖt giai ®o¹n hå vµ suy tho¸i. C¸c nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh bê trªn c¸c hå chøa d¹ng hå chøng tá vÒ c¸c qu¸ tr×nh bê tÝch Quy m« ®iÒu tiÕt dßng ch¶y ngµy nay b»ng c¸c hå chøa cùc trong thêi kú vËn hµnh ®Çu tiªn, ®Æc tr−ng cho c¸c hå chøa nhá cùc kú lín. HiÖn nay trong n−íc ®· x©y dùng gÇn 2,4 ngh×n d¹ng s«ng. Tuy nhiªn thµnh phÇn th¹ch häc ®Êt ®¸. h×nh th¸i hå chøa lo¹i nµy. ThÓ tÝch ®iÒu tiÕt n−íc tæng céng cña c¸c hå 41 42
chøa nhá ®¹t tíi 10,0 km3, thÓ tÝch h÷u Ých - 6,5 km3. DiÖn tÝch nh− vËy ®−a ra bëi sù hiÖn diÖn phÇn lín theo suèt c¸c bê bÞ mÆt n−íc hå chøa nhá kho¶ng 6,3 ng×n km2. Tæng chiÒu dµi ph¸ huû ®−îc h×nh thµnh trong ®iÒu kiÖn hÇu nh− kh«ng cã sù toµn bé c¸c hå chøa nhá kho¶ng 3,5 ngh×n km, cßn tæng chiÒu ¶nh h−ëng cña sãng. Sù cã mÆt cña c¸c khu vùc ®éng lùc thô dµi ®−êng bê míi lµ 85 000 km, thªm n÷a lµ c¸c s−ên bÞ ®µo xíi ®éng t¹i c¸c vïng th−îng l−u hå chøa n¬i mµ bá qua c¸c d¹ng diÔn ra gÇn 4,1 ngµn km. ph¸ huû vµ ph¸t triÓn ®−êng bê kh¸c ®−îc æn ®Þnh vµ sau ®ã ph¸t triÓn mét c¸ch ®Çy ®ñ nhÊt. C¸c bê nguån gèc do sãng §èi víi c¸c hå chøa nhá diÖn tÝch ®Êt bÞ ngËp chiÕm kh«ng ph©n bè chñ yÕu ë vïng gÇn ®Ëp d¹ng hå. Trªn c¬ së c¸c nghiªn qu¸ 3 - 4 % tæng diÖn tÝch x©y dùng hå, kho¶ng 250 km2. Lîi Ých cøu c¸c qu¸ tr×nh bê ®· ®−îc tiÕn hµnh cña chóng t«i ®èi víi vÒ ®Êt ®em l¹i trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c ®−êng bê míi ®iÒu kiÖn c¸c hå chøa nhá ®· chia ra n¨m nhãm chÝnh, liªn kÕt chiÕm kho¶ng 1 - 3 % diÖn tÝch chiÕm h÷u cña hå chøa, theo tµi mét vµi d¹ng ph¸t triÓn bê [133]. ChØ tiªu chñ yÕu ®Ó ph©n chia liÖu cña chóng t«i, kh«ng v−ît qu¸ 190 km2. c¸c nhãm nh− vËy lµ tÝnh tæng quan c¸c dÊu hiÖu qu¸ tr×nh Trong mét th«ng b¸o ®Çu tiªn vÒ sù ph¸t triÓn ®−êng bê ®−êng bê, vµ ®èi víi mçi d¹ng - d¹ng ph¸t triÓn bê thèng so¸i c¸c hå chøa nhá vµo nh÷ng n¨m 50 ®· nhËn ®−îc mèi quan hÖ lªn quan tíi c¸c líp ®Êt dÔ bÞ xãi lë kh¸c nhau (sÐt, s¹n, c¸t vµ thùc nghiÖm [24, 27], cho phÐp x¸c ®Þnh thêi gian vµ kÝch th−íc sù kÕt hîp cña chóng) [140, 144]. KÕt qu¶ tÝnh to¸n th¹ch häc xö lý. C¸c nghiªn cøu tiÕp theo trong c¸c vïng kh¸c nhau trong c¸c s−ên, chÕ ®é mùc n−íc vµ chÕ ®é sãng tÊt c¶ c¸c nhãm nµy n−íc chøng tá r»ng qu¸ tr×nh h×nh thµnh bê c¸c hå chøa nhá gåm bµo mßn, bµo mßn tÝch tô, tÝch tô, trung lËp vµ trong vïng phô thuéc nhiÒu vµo c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng; sãng giã, tÝnh n−íc thay ®æi lµ d¹ng ph¸t triÓn bê kiÓu s«ng. Víi tÝnh chÊt cña chÊt xãi, lë vµ ph¸ huû ®Êt ®¸, sù hiÖn diÖn cña n−íc ngÇm. §· sù ph¸t triÓn bê bµo mßn qu¸ tr×nh thèng trÞ lµ lë vµ xãi trong lµm s¸ng tá r»ng cÇn ph¶i nghiªn cøu chóng trong tæ hîp víi c¸c ®Êt ®¸ bë rêi cÊu t¹o nªn s−ên dèc. Víi d¹ng ph¸t triÓn bê c¸c nh©n tè tù nhiªn kh¸c vµ c¸c ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh sù ph¸t bµo mßn tÝch tô, ngoµi sù t¸i thay ®æi cña chóng diÔn ra sù tÝch triÓn toµn bé l·nh thæ, n¬i cã hå chøa. §ång thêi sù ¸p dông c¸c tô phï sa ë c¸c ®Çm, ph¸. D¹ng ph¸t triÓn bê tÝch tô g¾n liÒn quy luËt ®· ®−îc x¸c ®Þnh vÒ sù h×nh thµnh ®−êng bê c¸c hå víi sù h×nh thµnh mòi vµ b·i c¹n. Víi d¹ng bê trung lËp diÔn ra chøa lín lªn c¸c hå chøa nhá cßn l©u míi ®óng ®¾n vµ cÇn ph¶i qu¸ tr×nh lÇy ho¸ vµ ngËp óng, cßn ë th−îng l−u hå chøa d¹ng ¸p dông rÊt thËn träng vµ chÝnh x¸c ho¸ trong c¸c s¬ ®å dù b¸o. s«ng thèng trÞ sù xãi trªn c¸c s−ên bê. TÊt c¶ ®iÒu ®ã dÉn tíi viÖc cÇn thiÕt t×m kiÕm vµ x©y dùng §Ó vÝ dô, dÉn c¸c d¹ng bê ®Æc tr−ng vµ ®é dµi cña chóng, c¸c ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n vµ dù b¸o toµn diÖn cã c¬ së h¬n víi h×nh thµnh trªn hå chøa Vilei (B¶ng 1.6). §· x¸c ®Þnh ®−îc c¸c ®−êng bê thay ®æi cña c¸c hå chøa nhá [2, 132, 139, 137]. r»ng ®èi víi c¸c hå chøa nhá ®Æc tr−ng b¬ie sù ph©n ho¸ c¸c Thùc tÕ cña c¸c nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh bê nhiÒu n¨m qu¸ tr×nh bê tõ th−îng l−u ®Õn ®Ëp. C¸c qu¸ tr×nh ph¸ huû bê trong c¸c hå chøa nhá chøng tá vÒ sù cÇn thiÕt ph©n chÝ ®−êng m¹nh mÏ nhÊt thuéc vÒ phÝa vïng hå gÇn th©n ®Ëp [133] Tõ bê ra c¸c nhãm cã nguån gèc do sãng vµ phi sãng. Sù ph©n chia th−îng l−u, n¬i h×nh thµnh bê d¹ng s«ng vµ trung lËp cho ®Õn 43 44
vïng gÇn th©n ®Ëp vai trß cña qu¸ tr×nh xãi lë, bµo mßn vµ tÝch chuyÓn vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng lµ khëi ®Çu ®Æc tr−ng ®èi víi hå tô ngµy cµng t¨ng theo däc hå chøa vµ t−¬ng øng víi nã lµ sù chøa æn ®Þnh qu¸ tr×nh bê vµ lµ mét trong nh÷ng dÊu hiÖu h×nh thay ®æi d¹ng ph¸t triÓn bê chÞu sù t¨ng c−êng tÝnh ho¹t ®éng thµnh tÝnh æn ®Þnh cña chóng. Khi ®ã c¸c bê trªn bÒ mÆt nh− ®· thuû ®éng cña hå chøa tõ th−îng nguån vÒ ®Ëp [67]. S¬ ®å ph¸t thÊy ë biÓn vµ trªn c¸c hå chøa lín cã d¹ng cong vµ c¸c khóc triÓn chóng theo thêi gian bao gåm bèn giai ®o¹n [138]. C¸c giai uèn vµ mòi tÝch tô låi hoÆc lâm [95, 96]. ®o¹n nµy ®−îc x¸c ®Þnh víi sù kh¶o s¸t ®Þnh kú c¸c hå chøa nhá, tiÕn hµnh chôp ¶nh m¸y bay vµ c¸c nghiªn cøu ®Òu ®Æn sù B¶ng 1.6. ChiÒu dµi c¸c d¹ng bê hå chøa Vilei theo c¸c vïng h×nh th¸i chÝnh, km (theo sè liÖu n¨m 1976) h×nh thµnh bê vµ ®¸y. Giai ®o¹n thø nhÊt cña sù tiÕn ho¸ c¸c hå chøa nhá ®−îc Vïng h×nh th¸i Mµi mßn Mµi mßn tÝch tô xem nh− lµ giai ®o¹n h×nh thµnh hå chøa. Trong nh÷ng n¨m Tr−ît lë Tr−ît lë s«ng T¹i chç Mµi mßn ®¸y Chung §Çm Ph¸ ®Çu tiªn vËn hµnh hå chøa trong phÇn hå diÔn ra sù thµnh t¹o bê tÝch cùc. Trong thêi gian nµy ë phÇn s«ng diÔn ra c¸c qu¸ CËn ®Ëp 1,1 - 0,1 1,0 4,5 6,1 4,6 tr×nh ®Æc tr−ng cho giai ®o¹n h×nh thµnh vµ nã kÕt thóc b»ng Trung l−u 1,8 - - 1,4 6,3 2,4 - sù æn ®Þnh bê còng nh− nhËn thÊy sù båi l¾ng vµ lÊp ®Çy ®¸y hå Th−îng l−u 0,04 1,2 - 0,3 1,0 - - chøa. T¹i phÇn hå trong giai ®o¹n æn ®Þnh diÔn ra qu¸ tr×nh VÞnh s«ng Ilin - 1,5 - 0,9 3,6 0,5 - cñng cè bê b»ng c¸c thùc vËt bËc cao. §Õn cuèi giai ®o¹n nµy ë VÞnh s«ng Kosutka - - - - 0,4 - - phÇn trªn thuû vùc chØ tån t¹i dßng ch¶y s«ng vµ thÓ hiÖn Vïng vÞnh nhá - - - - 0,4 1,4 - chuyÓn tiÕp yÕu ít vµo phÇn hå. DÇn dÇn c¸c chØ sè ®o ®¹c h×nh Tæng 2,94 2,7 0,1 3,6 16,2 10,4 4,6 th¸i thay ®æi vµ hå chøa chuyÓn vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn d¹ng hå. vµo thêi gian nµy c¸c bê n»m trong tr¹ng th¸i c©n b»ng c¶ Vïng h×nh th¸i Trung lËp Nh©n t¹o Theo toµn bé trªn b×nh ®å còng nh− trªn c¸c mÆt c¾t riªng. Giai ®o¹n kiÓu hå hå chøa LÇy ho¸ NgËp NgËp than bïn S«ng Bª t«ng §Êt L¸t kªnh trong sù tiÕn ho¸ cña c¸c hå chøa nhá theo tr−ck quan lµ giai CËn ®Ëp 2,8 4,1 - - 6,3 - - 30,6 ®o¹n kÐo dµi vµ kÕt thóc b»ng giai ®o¹n tho¸i ho¸ thuû vùc, khi Trung l−u 8,0 2,5 0,8 - 8,4 0,2 - 31,8 diÔn ra sù dÞch chuyÓn thµnh d¹ng ®Çm lÇy víi lßng s«ng ph©n Th−îng l−u 26,1 1,6 - 1,8 0,8 - 0,07 33,9 biÖt râ. Nh− vËy, sù ph¸t triÓn bê vµ ®¸y sÏ kÕt thóc vµo ®Çu VÞnh s«ng Ilin 16,8 4,8 1,5 3,8 - - 0,8 34,2 giai ®o¹n kiÓu hå. VÞnh s«ng Kosutka 5,6 2,3 1,5 - - - 0,8 10,6 ViÖc ®iÒu chØnh ®−êng bê c©n b»ng cã ý nghÜa quan träng Vïng vÞnh nhá 9,4 3,1 6,7 - - 0,7 1,4 32,1 trong sù ph¸t triÓn tiÕn ho¸ ®−êng bê hå chøa. Nã lµ kÕt qu¶ Tæng 68,7 18,4 10,5 5,6 15,5 0,9 3,07 164,2 ph¸t triÓn ®−êng bê trong giai ®o¹n h×nh thµnh. Giai ®o¹n nµy ®èi víi hå chøa nhá kÐo dµi trung b×nh 15 - 20 n¨m. Sù dÞch 45 46
§o¹n bê gi÷a hai mòi víi b¸n kÝnh cung ®ñ lín lµ ®−êng ch¾c gÇn phÇn ®Ëp hå chøa Soligor ®¾p b»ng vËt liÖu ®Êt ®Çm cong ngo¹i. C¸c ®−êng cong néi lµm phøc t¹p vßng trßn cña hå chÆt t¹i chç chñ yÕu lµ c¸t cã nguån gèc s«ng. PhÇn m¸i ®Ëp do sù h×nh thµnh c¸c doi ®Êt tÝch tô ven bê tiÕn ra phÇn më cña ®−îc cñng cè b»ng ®¸ l¸t. §èi víi hå chøa Soligor xÊy dùng trªn hå chøa vµ h×nh thµnh c¶ hai phÝa sù tÝch tô phï sa. s«ng Slus vµ lÊp ®Çy n−íc vµo n¨m 1967, chØ sè kÐo dµi b»ng 21,0. §íi sãng ë ®©y trïng víi ®−êng ph¸p tuyÕn víi trôc hå Sù h×nh thµnh ®−êng bê c©n b»ng trong c¸c hå chøa nhá chøa. Sãng víi ®−êng truyÒn cùc ®¹i trïng víi trôc hå chøa vµ d¹ng hå diÔn ra trong c¸c ®iÒu kiÖn lßng hå ®−îc kÐo d·n. T¨ng vç vµo bê víi mét gèc nhän. diÖn tÝch mÆt n−íc ∆L, x¸c ®Þnh tû lÖ ®é dµi hå chøa L víi ®é réng trung b×nh Btb ®èi víi hå chøa nhá thay ®æi tõ 1,2 - 47,4. Khi vÏ b¶n ®å ®o¹n bê nµy mïa hÌ n¨m 1980, vµo n¨m thø Trong c¸c thuû vùc nh©n t¹o nhá c¸c ®−êng bê cong cÇn t¹o ra 14 vËn hµnh hå chøa ®· x¸c ®Þnh r»ng ®−êng bê bao gåm nhiÒu víi khóc uèn lín h¬n nhiÒu so víi hå chøa lín. Trong mäi ®o¹n cong vµ mòi nh«. §é réng trung b×nh c¸c mòi lµ 74,5 m, tr−êng hîp, kh¸c víi c¸c hå chøa lín, trong c¸c hå chøa nhá chiÒu dµi vu«ng gãc víi ®Ønh cña nã lµ 28,5 m. Tû sè cña gi¸ trÞ ®−êng bê tiÕn tíi sù thµnh t¹o hµng lo¹t khóc cong m« t¶ ®−îc chiÒu réng trung b×nh vµ chiÒu dµi lµ 2,9. Trung b×nh cø 125 m b»ng ph−¬ng tr×nh ®−êng trßn. §é uèn ®−êng cong t¨ng lªn víi bê cã mét mòi tÝch tô. sù t¨ng ®é cong cña sãng th−êng ®Æc tr−ng cho c¸c thuû vùc Theo t−¬ng quan cña c¸c chØ sè ®o ®¹c h×nh th¸i vµ nguån nhá. §é cong cùc ®¹i ë c¸c biÓn ®¹t ®Õn khi cã d¹ng ®−êng bê gèc c¸c mòi nh« cã mÆt trªn ®o¹n cã thÓ chia ra ba nhãm. gÇn víi cung ®−êng trßn cã b¸n kÝnh x¸c ®Þnh. V× thÕ c¸c ®−êng C¸c mòi t¹o thµnh nhãm thø nhÊt, vÞ trÝ cña nã bÞ chi phèi cong néi, ngo¹i hå chøa nhá ®−îc h×nh thµnh theo trùc quan bëi c¸c d¹ng ®Þa h×nh d−¬ng cña ®¸y ngËp víi tû sè trung b×nh kh¸c víi ®−êng cong cùc ®¹i ®¹t ®Õn khi thiÕt lËp ®−êng cong bê cña ®é réng vµ ®é dµi lµ 4.1. T¹i c¸c ®Ønh cña chóng biÓu hiÖn c©n b»ng [141]. sù bµo mßn yÕu, cßn vÒ hai phÝa trªn ®Ønh cung lµ tÝch tô. TÇn Khi lÊp ®Çy n−íc hå chøa h×nh d¹ng ®−êng bê g¾n liÒn víi sè c¸c mòi theo ®−êng bê lµ 2 mòi trªn mét kilomet. h×nh d¹ng s¬ cÊp cña ®i¹ h×nh s−ên dèc trªn bê míi mµ chóng C¸c mòi thuéc nhãm thø hai ®−îc h×nh thµnh víi sù nu«i ®ãng vai trß chñ yÕu x¸c ®Þnh vÞ trÝ c¸c ®iÓm nh« cña vßng cung d−ìng c¸c phï sa doch theo bê tõ hai phÝa do sù xãi lë bê. Tû sè phÝa ngoµi vµ kho¶ng c¸ch gi÷a chóng. C¸c khu vùc låi cña bê trung b×nh chiÒu réng mòi vµ chiÒu dµi cña chóng lµ 2,4, tÇn sè ®−îc cÊu t¹o bëi ®Êt ®¸ bë rêi bÞ xãi lë cho ®Õn khi ®¹t ®−îc mét c¸c mòi lµ 3 trªn mét kilomet däc theo ®−êng bê. Sù hiÖn diÖn l¸t c¾t c©n b»ng víi b·i c¹n tÝch tô râ nÐt. §o¹n bê n»m gi÷a c¸c trªn ®Ønh c¸c mòi d¹ng tÝch tô chøng tá vÒ c¸c qu¸ tr×nh tÝch tô ®iÓm nh« ra cÇn ph¶i chuyÓn vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng víi sù thay ®ang tiÕp diÔn ë ®©y vµ sù h×nh thµnh c¸c vßng cung trong ®æi h×nh thÓ tõ th¼ng ®Õn chuçi khóc cong gÇn nhÊt víi nã trªn chóng. C¸c mòi nhãm nµy ®−îc cÊu t¹o t−¬ng tù nh− nguån b×nh ®å. nu«i d−ìng hai phÝa ®èi xøng. §èi víi viÖc nghiªn cøu ®−êng bê c©n b»ng hå chøa nhá C¸c mòi thuéc nhãm th− ba ph©n bè trªn c¸c ®o¹n bê n»m trong c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®· chän mét ®o¹n th¼ng bê v÷ng 47 48