Thánh tổ Từ Đạo Hạnh với sự ra đời của loại hình Chùa Tiền Phật - Hậu Thánh

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2012<br /> <br /> 42<br /> <br /> TH¸NH Tæ Tõ §¹O H¹NH VíI Sù RA §êI CñA<br /> LO¹I H×NH CHïA TIÒN PHËT - HËU TH¸NH<br /> NguyÔn V¨n TiÕn(*)<br /> <br /> C<br /> <br /> hïa ThÇy tªn ch÷ lµ Thiªn Phóc tù,<br /> <br /> Nh­ chóng ta ®· biÕt, PhËt gi¸o ®­îc<br /> <br /> n»m trªn ®Þa phËn hai th«n §a Phóc<br /> <br /> du nhËp vµo ViÖt Nam tõ nh÷ng n¨m ®Çu<br /> <br /> Oai, thµnh phè Hµ Néi. §©y lµ mét di tÝch<br /> <br /> lµ tõ khi v­¬ng triÒu Lý ®­îc thµnh lËp,<br /> <br /> vµ Thôy Khuª, x· Sµi S¬n, huyÖn Quèc<br /> <br /> C«ng nguyªn. Cho ®Õn thÕ kØ thø X, nhÊt<br /> <br /> kiÕn tróc PhËt gi¸o næi tiÕng thuéc lo¹i<br /> <br /> PhËt gi¸o ®· ph¸t triÓn vµ lan táa hÇu<br /> <br /> h×nh chïa tiÒn PhËt - hËu Th¸nh.<br /> <br /> hÕt trªn l·nh thæ cña ®Êt n­íc ta. §i<br /> <br /> cïng víi sù ph¸t triÓn cña PhËt gi¸o lµ<br /> <br /> §· tõ l©u, Chïa ThÇy ®­îc xem nh­<br /> <br /> nh÷ng ng«i chïa ®­îc dùng lªn ®Ó thê<br /> <br /> lµ mét b¶o tµng chuyªn ngµnh thu nhá<br /> <br /> PhËt. Vµ, Chïa ThÇy tr­íc khi ThiÒn s­<br /> <br /> thêi Trung ®¹i. TÝnh ®Õn nay, Chïa<br /> ThÇy ®· cã lÞch sö tån t¹i ngãt ngh×n<br /> <br /> Tõ §¹o H¹nh ®Õn tu tËp míi chØ lµ mét<br /> <br /> n¨m. Tr¶i qua n¨m th¸ng, ng«i chïa cæ<br /> <br /> ng«i chïa nhá (d¹ng chïa th¶o am) ®­îc<br /> <br /> kÝnh nµy ®· giµnh ®­îc sù quan t©m<br /> cña<br /> <br /> rÊt nhiÒu häc gi¶<br /> <br /> lµm b»ng tranh, tre, nøa, l¸, ch­a ®Þnh<br /> <br /> thuéc nhiÒu<br /> <br /> h×nh vÒ kiÕn tróc, ®­îc nh©n d©n ®Þa<br /> <br /> ngµnh khoa häc kh¸c nhau nghiªn cøu,<br /> <br /> ph­¬ng dùng lªn ®Ó thê PhËt(1). Chïa<br /> <br /> khai th¸c gi¸ trÞ nhiÒu mÆt cßn tiÒm Èn<br /> <br /> ThÇy lóc nµy, còng nh­ nhiÒu ng«i chïa<br /> <br /> ë ng«i chïa nh»m phôc vô cho cuéc<br /> <br /> trong vïng, kh«ng ®­îc v­¬ng triÒu Lý<br /> <br /> sèng hiÖn ®¹i h«m nay.<br /> <br /> quan t©m h­ng c«ng x©y<br /> <br /> dùng. Më<br /> <br /> nh÷ng cuèn sö biªn niªn nh­ ViÖt Sö<br /> <br /> Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i muèn<br /> <br /> l­îc, §¹i ViÖt sö ký toµn th­, ThiÒn UyÓn<br /> <br /> kh¼ng ®Þnh c«ng lao to lín cña Th¸nh Tæ<br /> Tõ §¹o H¹nh víi viÖc më mang x©y<br /> <br /> tËp anh... chóng ta ®Òu kh«ng thÊy ghi<br /> <br /> dùng Chïa ThÇy vµo thêi Lý vµ còng<br /> <br /> chÐp viÖc x©y dùng Chïa ThÇy. Trong<br /> <br /> chÝnh nhê cã Ngµi, mét lo¹i h×nh chïa<br /> <br /> khi ®ã, rÊt nhiÒu ng«i chïa do v­¬ng<br /> <br /> míi ®Çu tiªn ®· xuÊt hiÖn ë MiÒn B¾c<br /> <br /> triÒu Lý bá tiÒn ra x©y dùng nh­ chïa<br /> <br /> ViÖt Nam, lo¹i chïa mµ chóng ta vÉn<br /> <br /> PhËt TÝch(2), chïa L·m S¬n (Chïa D¹m)( 3) ,<br /> <br /> quen gäi lµ chïa tiÒn PhËt - hËu Th¸nh.<br /> <br /> chïa Long §äi(4) , v.v… l¹i ®­îc ghi chÐp<br /> <br /> 1. ThiÒn s­ Tõ §¹o H¹nh víi sù h×nh<br /> <br /> *. TS., Khoa B¶o tµng, §¹i häc V¨n hãa Hµ Néi.<br /> 1. NguyÔn V¨n TiÕn. Chïa ThÇy (Thiªn Phóc Tù),<br /> Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2004.<br /> 2. Nay thuéc x· PhËt TÝch, huyÖn Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh.<br /> 3. Nay thuéc x· L·m S¬n, huyÖn QuÕ Vâ, tØnh B¾c Ninh.<br /> 4. Nay thuéc huyÖn Duy Tiªn, tØnh Hµ Nam.<br /> <br /> thµnh vµ ph¸t triÓn Chïa ThÇy<br /> <br /> Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn<br /> <br /> cña Chïa ThÇy g¾n liÒn víi ThiÒn s­ Tõ<br /> §¹o H¹nh<br /> <br /> 42<br /> <br /> NguyÔn V¨n TiÕn. Th¸nh Tæ Tõ §¹o H¹nh...<br /> <br /> 43<br /> <br /> rÊt cÈn thËn ë c¸c cuèn sö biªn niªn<br /> <br /> n­íc §¹i ViÖt thêi bÊy giê. ChØ tiÕc mét<br /> <br /> C¸c nhµ nghiªn cøu Chïa ThÇy vÒ sau<br /> <br /> cã lÊy mét cuèn sö biªn niªn nµo ghi l¹i<br /> <br /> nãi trªn.<br /> <br /> ®iÒu lµ nh÷ng ng«i chïa thêi Êy, kh«ng<br /> ®­îc nªn kh«ng cßn l­u gi÷ trong kho t­<br /> <br /> nµy nh­ §inh Kh¾c Thu©n ®· dùa vµo tµi<br /> <br /> liÖu cña chóng ta ngµy nay.<br /> <br /> liÖu bia Bèi Am tù bi(5) cho r»ng Chïa<br /> ThÇy cã tõ thêi §inh<br /> <br /> (6)<br /> <br /> nh­ng chØ lµ mét<br /> <br /> Nh¾c l¹i h×nh ¶nh Chïa ThÇy vµo<br /> <br /> ng«i chïa rÊt nhá cã b×nh ®å kiÕn tróc<br /> <br /> nh÷ng ngµy khi ThiÒn s­ Tõ §¹o H¹nh<br /> <br /> ®Çu cña Chïa ThÇy lµ lo¹i chïa hang.<br /> <br /> to lín cña Ngµi trong viÖc n©ng cao uy<br /> <br /> ch­a æn ®Þnh, vµ dù ®o¸n, h×nh thøc ban<br /> <br /> ch­a ®Õn tu tËp ë ®©y ®Ó thÊy râ c«ng lao<br /> <br /> Chu Quang Trø trong bµi nghiªn cøu<br /> <br /> tÝn, uy lùc cña Chïa ThÇy ®èi víi c¶ khu<br /> <br /> Chïa ThÇy niÒm h¹nh phóc trêi ban<br /> <br /> vùc S¬n T©y. Tõ khi ThiÒn s­ Tõ §¹o<br /> <br /> còng cho r»ng: “Lóc ®Çu, Chïa Cao ë trªn<br /> <br /> H¹nh ®Õn tu tËp ë Chïa ThÇy (®­îc dù<br /> <br /> nói chØ lµ mét c¸i am nhá trong ®éng<br /> <br /> ®o¸n lµ vµo kho¶ng nh÷ng n¨m cuèi thÕ<br /> <br /> ®¸, vµ Chïa ThÇy chØ lµ mét lÒu cá d­íi<br /> <br /> kØ XI vµ ®Çu thÕ kØ XII, cô thÓ h¬n n÷a lµ<br /> <br /> ch©n nói”(7) .<br /> <br /> vµo kho¶ng tr­íc n¨m 1109, lµ n¨m mµ<br /> <br /> «ng cho ®óc qu¶ chu«ng nÆng kho¶ng<br /> <br /> Nhµ nghiªn cøu di tÝch lÞch sö v¨n<br /> <br /> 2.000 c©n ta, t­¬ng ®­¬ng víi 1.000 kg),<br /> <br /> hãa ViÖt Nam TrÞnh Minh §øc còng cho<br /> <br /> ng«i chïa ngµy cµng trë nªn linh thiªng,<br /> <br /> r»ng: Nh©n d©n vïng S¬n T©y, trong ®ã<br /> <br /> mäi ®iÒu cÇu ®¶o cña nh©n d©n xa gÇn<br /> <br /> cã huyÖn Quèc Oai th­êng gäi lo¹i h×nh<br /> <br /> ®Òu linh øng. Bëi vËy, Chïa ThÇy dÇn<br /> <br /> chïa nhá lµ am .<br /> (8)<br /> <br /> dÇn trë nªn næi tiÕng ë lµng, råi næi<br /> <br /> Vµo nh÷ng n¨m ®Çu C«ng nguyªn,<br /> <br /> tiÕng ë khu vùc, råi trë nªn næi tiÕng<br /> <br /> trong sè c¸c nhµ s­ Ên §é ®Õn ViÖt Nam,<br /> <br /> trªn ph¹m vi c¶ n­íc(9).<br /> <br /> cã nhµ s­ Kh©u §µ La, còng gäi lµ Giµ La<br /> <br /> Vµ, nhê cã sù næi tiÕng trªn, PhËt tö<br /> <br /> Xµ Lª, cã nghÜa lµ “¤ng thÇy §en”, ®·<br /> <br /> trªn kh¾p mäi miÒn cña ®Êt n­íc ®· gãp<br /> <br /> ®Õn Luy L©u vµ theo truyÒn thuyÕt còng<br /> <br /> c«ng, gãp cña x©y dùng nªn ng«i chïa<br /> <br /> ®· tõng lËp am d­íi gèc c©y ®a (Am ë<br /> <br /> ngµy Êy b»ng mét thø vËt liÖu bÒn v÷ng<br /> <br /> ®©y lµ n¬i thê PhËt, chØ ng«i chïa).<br /> <br /> h¬n tranh, tre - vËt liÖu b»ng gç lim mµ<br /> <br /> HiÖn nay, t¹i tßa tiÒn ®­êng Chïa<br /> <br /> «ng cha ta vÉn th­êng dïng ®Ó ­u tiªn<br /> <br /> ThÇy, cßn mét bøc hoµnh phi cã ghi bèn<br /> <br /> x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc t«n<br /> <br /> ch÷ “H­¬ng H¶i L­u Ph­¬ng” cã nghÜa lµ<br /> <br /> gi¸o. Vµ còng chÝnh v× nh©n d©n bá tiÒn<br /> <br /> “H­¬ng H¶i gi÷ lÊy tiÕng th¬m”. Bøc<br /> <br /> ra x©y dùng Chïa ThÇy vµo thêi Lý, cho<br /> <br /> hoµnh phi nµy cã niªn ®¹i muén, kho¶ng<br /> <br /> nªn c¸c cuèn sö biªn niªn kh«ng chÝnh<br /> <br /> thÕ kØ XX, kh«ng cã l¹c kho¶n. Dùa vµo<br /> <br /> bèn ch÷ trªn, chóng t«i cho r»ng cã nhiÒu<br /> <br /> 5. Bia hiÖn ë trªn Nói ThÇy, ë gÇn Chïa Cao, bia cã<br /> niªn ®¹i n¨m 1571.<br /> 6. §inh Kh¾c Thu©n. Vµi nÐt vÒ bi kÝ Chïa ThÇy, t¹p<br /> chÝ Mü thuËt thêi nay, 7(7), 1995, tr.58.<br /> 7. Chu Quang Trø. Chïa ThÇy niÒm h¹nh phóc trêi<br /> ban, T¹p chÝ KiÕn tróc, Héi kiÕn tróc s­ ViÖt Nam,<br /> (1), tr. 60- 65.<br /> 8. TrÞnh Minh §øc. Di tÝch chïa T©y Ph­¬ng Hµ<br /> Néi, LuËn ¸n Phã tiÕn sÜ , 1996.<br /> 9. NguyÔn V¨n TiÕn. Chïa ThÇy (Thiªn Phóc Tù),<br /> S®d…<br /> <br /> kh¶ n¨ng tªn gäi cña Chïa ThÇy ban ®Çu<br /> lµ H­¬ng H¶i am hay am H­¬ng H¶i, bëi<br /> <br /> Chïa ThÇy lóc ®Çu cã thÓ chØ lµ mét ng«i<br /> chïa nhá bÐ vµ lµ mét Am cá ë vïng Sµi<br /> <br /> S¬n ®­îc lµm b»ng vËt liÖu kh«ng bÒn<br /> v÷ng vµ kh«ng ®Þnh h×nh vÒ kiÕn tróc.<br /> <br /> Nh÷ng ng«i chïa ®¹i lo¹i nh­ vËy cã lÏ<br /> xuÊt hiÖn nhiÒu ë kh¾p c¸c lµng quª cña<br /> <br /> 43<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2012<br /> <br /> 44<br /> thøc ghi Chïa ThÇy trong môc nh÷ng ng«i<br /> <br /> dùng vµo thêi Lý, ®­îc më réng vµ söa<br /> <br /> Vµo thêi ®iÓm nµo th× Chïa ThÇy ®­îc<br /> <br /> vµo thÕ kØ XV cã söa ch÷a vµ më réng<br /> <br /> chïa do Nhµ n­íc bá tiÒn ra x©y dùng.<br /> <br /> ch÷a vµo c¸c thêi k× tiÕp theo, cô thÓ lµ<br /> h¬n, nh­ng vÉn lµm theo nÕp cò(14).<br /> <br /> chÝnh thøc khëi dùng ®Ó thay thÕ lo¹i<br /> <br /> h×nh chïa th¶o am? §©y lµ mét vÊn ®Ò<br /> <br /> Chïa ThÇy còng ®­îc Hµ V¨n TÊn giíi<br /> <br /> kh«ng dÔ gi¶i quyÕt v×: Nh­ ®· tr×nh bµy<br /> <br /> thiÖu trong cuèn Chïa ViÖt Nam, s¸ch<br /> <br /> liÖu nµo chØ râ hoÆc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c<br /> <br /> b¶n n¨m 1993. Trong cuèn s¸ch nµy, t¸c<br /> <br /> ë trªn, cho tíi nay hiÖn ch­a cã mét tµi<br /> <br /> ®­îc Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi xuÊt<br /> <br /> niªn ®¹i khëi dùng chïa, v× vËy ®· cã<br /> <br /> gi¶ cho r»ng Chïa ThÇy Ýt nhÊt còng cã<br /> <br /> kh«ng Ýt ý kiÕn cña c¸c t¸c gi¶ ®­a ra<br /> <br /> tõ thêi Lý vµ chïa ®· tr¶i qua nhiÒu lÇn<br /> <br /> nhiÒu niªn ®¹i khëi dùng kh¸c nhau.<br /> <br /> trïng tu(15).<br /> <br /> Cuèn Chïa ThÇy mét di tÝch danh th¾ng<br /> <br /> Trong kho l­u tr÷ cña th­ viÖn tØnh<br /> <br /> Hµ T©y (cò), Môc tØnh S¬n T©y cã mét tµi<br /> <br /> ë tØnh S¬n T©y cña NguyÔn ThÞnh - L©m<br /> <br /> cho r»ng: “Chïa ThÇy ®­îc khëi dùng<br /> <br /> thuËt, Bé V¨n hãa xuÊt b¶n n¨m 1962 còng<br /> <br /> liÖu kh«ng ghi tªn t¸c gi¶, n¨m xuÊt b¶n<br /> <br /> BiÒn ®­îc Nhµ xuÊt b¶n V¨n hãa NghÖ<br /> <br /> vµo cuèi thÕ kØ XI ®êi Lý Nh©n T«ng<br /> <br /> cho r»ng, Chïa ThÇy ®­îc khëi dùng vµo<br /> <br /> (1072- 1127)”(10).<br /> <br /> thêi Lý Nh©n T«ng (1072- 1127)(16).<br /> <br /> Cuèn Di tÝch vµ th¾ng c¶nh S¬n T©y<br /> <br /> Cuèn Di tÝch lÞch sö v¨n hãa ViÖt<br /> <br /> do Ty V¨n hãa S¬n T©y xuÊt b¶n n¨m<br /> <br /> Nam, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi,<br /> <br /> khëi dùng tõ cuèi thÕ kØ XI ®êi vua Lý<br /> <br /> kh«ng hiÓu dùa vµo nguån t­ liÖu nµo ®·<br /> <br /> 1959 còng cho r»ng: “Chïa ThÇy ®­îc<br /> <br /> Nhµ xuÊt b¶n Mòi Cµ Mau n¨m 1993<br /> <br /> Nh©n T«ng (1072- 1127)(11).<br /> <br /> viÕt: “Sö ghi vua Lý Th¸nh T«ng cho lµm<br /> chïa Thiªn Phóc (Chïa ThÇy) n¨m Long<br /> <br /> S¸ch S¬n T©y d­ ®Þa chÝ cña t¸c gi¶<br /> <br /> Thôy Th¸i B×nh thø 4 (1058)(17).<br /> <br /> Ph¹m Xu©n §é, xuÊt b¶n n¨m 1939 còng<br /> <br /> Nh­ vËy lµ ®· cã kh«ng Ýt nh÷ng ý<br /> <br /> cho r»ng: “Chïa ThÇy ®­îc khëi dùng tõ<br /> thêi Lý Nh©n T«ng (1072- 1127) vµ ®­îc<br /> <br /> kiÕn cña nhiÒu nhãm t¸c gi¶ kh¸c nhau<br /> <br /> XVIII (cô thÓ h¬n lµ vµo n¨m 1794)”(12).<br /> <br /> 10. Tµi liÖu l­u tr÷ tØnh Hµ T©y. Môc tØnh S¬n T©y,<br /> trang 22 b¶n ®¸nh m¸y.<br /> 11. Di tÝch vµ th¾ng c¶nh s¬n T©y, Ty V¨n hãa S¬n<br /> T©y xuÊt b¶n 1959, tr. 11- 15.<br /> 12. Ph¹m Xu©n §é. S¬n T©y tØnh ®Þa chÝ, Hµ Néi,<br /> 1939, tr. 62- 64.<br /> 13. Xu©n DiÖu. C¶nh ®Ñp Sµi S¬n, Chïa ThÇy (tËp th¬),<br /> Ty V¨n hãa - Th«ng tin Hµ S¬n B×nh, 1997, tr. 5 - 29.<br /> 14. ViÖt Nam di tÝch vµ danh th¾ng, Nxb. §µ N½ng,<br /> tr. 78- 81.<br /> 15. Hµ V¨n TÊn. Chïa ViÖt Nam, Nxb. Khoa häc x·<br /> héi, Hµ Néi, 1993.<br /> 16. NguyÔn ThÞnh, L©m BiÒn. Chïa ThÇy mét di tÝch<br /> danh th¾ng ë tØnh S¬n T©y. Di tÝch danh th¾ng<br /> (ThiÖu D­¬ng, §Òn Hïng, C«n S¬n, §×nh B¶ng,<br /> Chïa ThÇy), Nxb. V¨n hãa nghÖ thuËt, Bé V¨n hãa<br /> 1962, tr. 52.<br /> 17. Di tÝch lÞch sö V¨n hãa ViÖt Nam, Nxb. Khoa<br /> häc x· héi, Nxb. Mòi Cµ Mau, 1993, tr. 631- 633.<br /> <br /> trïng tu vµo thÕ kØ XVII vµ cuèi thÕ kØ<br /> Nhµ th¬ Xu©n DiÖu trong cuèn Chïa<br /> <br /> ThÇy tËp th¬, s¸ch do Ty V¨n hãa -<br /> <br /> Th«ng tin Hµ S¬n B×nh xuÊt b¶n n¨m<br /> 1977 còng ®­a ra th«ng tin vÒ n¨m khëi<br /> <br /> dùng Chïa ThÇy. RÊt ng¹c nhiªn vµ<br /> <br /> kh«ng biÕt dùa vµo tµi liÖu nµo, nhµ th¬<br /> cho r»ng: Chïa ThÇy ®­îc ®Ých th©n vua<br /> <br /> Lý Th¸nh T«ng ra lÖnh x©y dùng vµo<br /> n¨m 1057(13).<br /> <br /> C¸c t¸c gi¶ cuèn ViÖt Nam di tÝch vµ<br /> <br /> danh th¾ng do nhµ xuÊt b¶n §µ N½ng Ên<br /> hµnh n¨m 1991 khiªm tèn h¬n khi cho<br /> r»ng Chïa ThÇy t­¬ng truyÒn ®­îc khëi<br /> <br /> 44<br /> <br /> NguyÔn V¨n TiÕn. Th¸nh Tæ Tõ §¹o H¹nh...<br /> ®­a ra nh÷ng<br /> <br /> 45<br /> <br /> ®Þnh h×nh vÒ kiÕn tróc, kh«ng thÓ treo ë<br /> <br /> kÕt luËn kh¸c nhau vÒ<br /> <br /> niªn ®¹i khëi dùng Chïa ThÇy. Chóng<br /> <br /> mét ng«i chïa d¹ng chïa th¶o am lµm<br /> <br /> t«i, khi nghiªn cøu vÒ niªn ®¹i khëi<br /> <br /> b»ng<br /> <br /> dùng Chïa ThÇy ®· ®­îc tËn h­ëng tÊt<br /> <br /> tranh,<br /> <br /> tre<br /> <br /> ®¬n gi¶n. Nh­<br /> <br /> vËy,<br /> <br /> chu«ng ph¶i ®­îc ®óc sau khi ®· kÕt thóc<br /> <br /> c¶ nh÷ng thµnh qu¶ cña c¸c t¸c gi¶ hoÆc<br /> <br /> viÖc x©y dùng chïa. Tõ ®©y, cã thÓ nghÜ<br /> <br /> nhãm t¸c gi¶ ®i tr­íc vµ còng thÊy cã lÝ<br /> <br /> r»ng niªn ®¹i muén nhÊt ®Ó hoµn thµnh<br /> <br /> khi c¸c t¸c gi¶ ®i tr­íc ®Òu nhÊt trÝ cho<br /> <br /> viÖc x©y dùng Chïa ThÇy lµ vµo n¨m<br /> <br /> r»ng: Chïa ThÇy Ýt nhÊt còng cã tõ thêi<br /> <br /> 1109 cïng víi niªn ®¹i ®óc chu«ng.<br /> <br /> Lý, cô thÓ h¬n n÷a lµ vµo thêi vua Lý<br /> <br /> Ngoµi ra, néi dung bµi minh chu«ng<br /> <br /> Nh©n T«ng trÞ v× (1072 - 1127). Nh­ng cã<br /> <br /> chïa Thiªn Phóc cßn cho biÕt thªm vÒ tèc<br /> <br /> cã mét qu¶ chu«ng ®ång thêi Lý. Qu¶<br /> <br /> chïa dùng ®iÖn cao vót tÇng m©y. ThÕ k×<br /> <br /> mét ®iÓm ®¸ng l­u ý lµ ë Chïa ThÇy cßn<br /> <br /> ®é x©y dùng chïa: “ThÕ míi biÕt x©y<br /> <br /> chu«ng nµy ®· ®­îc Lª Quý §«n ghi l¹i<br /> <br /> l©n móa cïng bÇy thó, d¸ng ph­îng<br /> <br /> trong s¸ch KiÕn V¨n tiÓu lôc(18). Theo<br /> <br /> hoµng s¶i c¸nh muèn bay. N¸o nøc dùng<br /> <br /> s¸ch nµy, ®»ng sau chïa Thiªn Phóc cã<br /> <br /> x©y, hai tuÇn ®· lªn h×nh ®µi ®iÖn”. Víi<br /> <br /> lÇu chu«ng vµ qu¶ chu«ng chïa chÝnh do<br /> <br /> tèc ®é x©y dùng nh­ vËy, chóng ta cã thÓ<br /> <br /> ThiÒn s­ Tõ §¹o H¹nh cho ®óc vµo n¨m<br /> <br /> suy ®o¸n r»ng Chïa ThÇy ®­îc khëi c«ng<br /> <br /> Long Phï Nguyªn Hãa (1109) vµ ®Ö tö cña<br /> <br /> x©y dùng b¾t ®Çu tr­íc ®ã mét vµi n¨m<br /> <br /> ngµi lµ s­ ThÝch HuÖ H­ng so¹n bµi<br /> <br /> cã thÓ lµ tõ 1107 - 1108 vµ ®Õn n¨m 1109<br /> <br /> minh v¨n. RÊt tiÕc lµ qu¶ chu«ng thêi Lý<br /> <br /> th× hoµn thµnh.<br /> <br /> nay ®· bÞ mÊt, nh­ng may thay, minh<br /> <br /> Nh­ vËy, chóng ta thÊy r»ng ThiÒn<br /> <br /> v¨n ®· ®­îc ViÖn nghiªn cøu H¸n N«m<br /> <br /> s­ Tõ §¹o H¹nh ®· cã c«ng rÊt lín<br /> <br /> s­u tÇm vµ in trong cuèn V¨n kh¾c H¸n<br /> <br /> trong viÖc x©y dùng Chïa ThÇy, mét<br /> <br /> N«m ViÖt Nam, tËp 1, xuÊt b¶n n¨m<br /> 1998(19). Chóng t«i ®· phiªn ©m, dÞch<br /> <br /> ng«i chïa ë mét vïng quª hÎo l¸nh,<br /> <br /> kh«ng ®­îc v­¬ng triÒu Lý quan t©m bá<br /> <br /> nghÜa toµn bé bµi minh v¨n nµy vµ ®¨ng<br /> <br /> tiÒn ra x©y dùng cho tíi n¨m 1109 ®· trë<br /> <br /> ë phÇn phô lôc sè 4 trong cuèn Chïa<br /> <br /> thµnh ng«i chïa bÒ thÕ cña vïng Sµi<br /> <br /> ThÇy (Thiªn Phóc Tù), vµ dÞch l¹i toµn bé<br /> <br /> S¬n, vïng Quèc Oai vµ réng h¬n n÷a lµ<br /> <br /> bµi minh v¨n nãi trªn (cã söa ch÷a) ®¨ng<br /> <br /> vïng ch©u thæ B¾c Bé. H¬n thÕ n÷a, tõ<br /> <br /> ë T¹p chÝ Nghiªn cøu LÞch sö sè 6 (398)<br /> <br /> sau n¨m 1109 trë ®i, Chïa ThÇy kh«ng<br /> <br /> n¨m 2009 trong bµi “LÞch sö khëi dùng<br /> <br /> nh÷ng to lín vµ bÒ thÕ vÒ mÆt kiÕn tróc,<br /> <br /> Chïa ThÇy qua t­ liÖu minh chu«ng thêi<br /> <br /> nã cßn trë nªn rÊt linh thiªng do uy tÝn<br /> <br /> Lý”(20). §iÒu ®¸ng chó ý lµ bµi minh trªn<br /> chu«ng chïa Thiªn Phóc do nhµ s­ ThÝch<br /> <br /> vµ tµi trÝ cña ThiÒn s­ Tõ §¹o H¹nh. Vµ,<br /> ngµy nay Chïa ThÇy vÉn lµ mét trong<br /> <br /> HuÖ H­ng so¹n ®­îc lËp vµo ngµy mång<br /> <br /> nh÷ng ng«i chïa thuéc lo¹i lín trªn<br /> <br /> 9 th¸ng 8 n¨m Kû Söu, niªn ®¹i Long<br /> <br /> l·nh thæ MiÒn B¾c ViÖt Nam.<br /> <br /> Phï Nguyªn Hãa thø 9 (1109), triÒu vua<br /> Lý Nh©n T«ng. Vµ qu¶ chu«ng, theo<br /> <br /> 18. Lª Quý §«n. KiÕn V¨n tiÓu lôc, Nxb. Sö häc, Hµ<br /> Néi, 1962, tr. 339- 341.<br /> 19. V¨n kh¾c H¸n N«m ViÖt Nam, Nxb. Khoa häc<br /> x· héi, Hµ Néi, 1993, tr. 227- 257.<br /> 20. NguyÔn V¨n TiÕn. LÞch sö khëi dùng Chïa ThÇy<br /> qua t­ liÖu minh chu«ng thêi Lý, T¹p chÝ Nghiªn cøu<br /> LÞch sö, sè 6 (398) 2009, tr. 60- 68.<br /> <br /> chóng t«i ph¶i ®­îc ®óc sím h¬n bµi<br /> minh nãi trªn mét thêi gian mÆc dï cã<br /> <br /> cïng niªn ®¹i lµ n¨m 1109. §©y lµ qu¶<br /> chu«ng lín nÆng hµng tÊn, h¼n nã ph¶i<br /> ®­îc treo ë mét ng«i chïa lín ®· ®­îc<br /> <br /> 45<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2012<br /> <br /> 46<br /> Vµi nÐt vÒ kiÕn tróc Chïa ThÇy hiÖn nay<br /> <br /> t«ng ph¸i chñ yÕu ®ã lµ: ThiÒn t«ng, MËt<br /> <br /> 3 nÕp nhµ chÝnh xÕp song song víi nhau.<br /> <br /> ®ãng vai trß chñ ®¹o. Trong kiÕn tróc<br /> <br /> t«ng, TÞnh §é t«ng. Trong ®ã, ThiÒn t«ng<br /> <br /> HiÖn t¹i chïa cã kÕt cÊu ch÷ tam, gåm<br /> <br /> th«ng lÖ, kh«ng cã sù ph©n biÖt kiÓu<br /> <br /> §ã lµ tiÒn ®­êng, ®iÖn PhËt vµ ®iÖn<br /> <br /> kiÕn tróc chïa riªng cho mçi t«ng ph¸i<br /> <br /> Th¸nh. Qua kh¶o s¸t thùc tÕ, chóng t«i<br /> <br /> nh­ PhËt gi¸o Ên §é, PhËt gi¸o Trung<br /> <br /> thÊy ë tßa ®iÖn Th¸nh hiÖn nay cßn chøa<br /> <br /> Hoa. Nh­ng ë ViÖt Nam, ng­êi ta ®· ®­a<br /> <br /> nhiÒu di vËt cæ cã gi¸ trÞ. Nh÷ng di vËt<br /> <br /> ra c¸c kh¸i niÖm ph©n biÖt ®Ó gäi tªn<br /> <br /> nµy cã niªn ®¹i tr¶i dµi tõ thêi Lý ®Õn<br /> <br /> mét sè lo¹i h×nh tù viÖn ®­îc h×nh thµnh<br /> <br /> thêi NguyÔn muén sau nµy. Tßa ®iÖn<br /> <br /> trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, vÝ dô nh­ lo¹i<br /> <br /> Th¸nh hiÖn chØ cã 1 gian 2 ch¸i víi nh÷ng<br /> <br /> chïa tiÒn ThÇn - hËu PhËt, lo¹i chïa tiÒn<br /> <br /> chiÕc bÈy hiªn rÊt thÊp. Trong tßa ®iÖn<br /> <br /> PhËt - hËu Th¸nh.<br /> <br /> Th¸nh hiÖn cßn l­u gi÷ mét chiÕc bÖ ®¸<br /> <br /> nhiÒu tÇng cÊp ®­îc lµm b»ng ®¸ mµu<br /> <br /> TiÒn ThÇn - hËu PhËt lµ lo¹i chïa mµ<br /> <br /> gan gµ. C¸c nhµ nghiªn cøu mÜ thuËt ®Òu<br /> <br /> lóc ®Çu lµ c¸c ng«i nhµ ®­îc dùng lªn ®Ó<br /> <br /> Lý. Còng ë tßa ®iÖn Th¸nh hiÖn cßn cã<br /> <br /> M©y, ThÇn M­a, ThÇn SÊm, ThÇn Chíp.<br /> <br /> thèng nhÊt cho r»ng bÖ cã niªn ®¹i thêi<br /> <br /> thê c¸c vÞ thÇn n«ng nghiÖp nh­: ThÇn<br /> <br /> mét bÖ ®¸ hoa sen h×nh hép ®­îc c¸c nhµ<br /> <br /> ViÖt Nam vèn lµ mét n­íc n«ng nghiÖp,<br /> <br /> nghiªn cøu cho lµ bÖ cã niªn ®¹i thêi<br /> <br /> trång lóa n­íc lµ chñ yÕu, mµ lóa n­íc<br /> <br /> TrÇn. C¨n cø vµo sè gian trong kiÕn tróc<br /> <br /> th× rÊt cÇn n­íc, cho nªn con ng­êi ph¶i<br /> <br /> cña tßa ®iÖn Th¸nh, c¨n cø vµo c¸c di vËt<br /> <br /> thê ThÇn N­íc ®· ®­îc hãa th©n tõ c¸c<br /> <br /> cæ cã tõ thêi Lý ®Õn thêi NguyÔn, t«i cho<br /> <br /> hiÖn t­îng thiªn nhiªn nh­ trªn. VÒ sau,<br /> <br /> r»ng mÆt b»ng tßa ®iÖn Th¸nh ngµy nay<br /> <br /> khi PhËt gi¸o ®­îc du nhËp vµo ViÖt<br /> <br /> chÝnh lµ mÆt b»ng cña ng«i chïa thêi Lý<br /> <br /> Nam ë nh÷ng n¨m ®Çu C«ng nguyªn,<br /> <br /> ngµy x­a. C¸c ®¬n nguyªn kiÕn tróc kh¸c<br /> <br /> ng­êi ta ®· ®Æt c¸c t­îng PhËt gi¸o vµo<br /> <br /> nh­ tßa ®iÖn PhËt, tßa tiÒn ®­êng g¸c<br /> <br /> c¸c ®Òn thê c¸c thÇn n«ng nghiÖp vèn ®·<br /> <br /> chu«ng, g¸c trèng, hai c©y cÇu NhËt Tiªn<br /> <br /> cã tõ tr­íc, vµ b©y giê c¸c ®Òn thê thÇn<br /> <br /> vµ NguyÖt Tiªn, hai d·y hµnh lang, nhµ<br /> <br /> nµy trë thµnh c¸c ng«i chïa, mµ sau nµy<br /> <br /> Tæ, ®Òn Tam Phñ lµ míi ®­îc lµm thªm vµ<br /> <br /> ng­êi ta quen gäi lµ chïa tiÒn ThÇn - hËu<br /> <br /> ®­îc söa ch÷a vµo c¸c thêi k× sau thêi Lý.<br /> <br /> PhËt (vÝ dô nh­ Chïa D©u, ThuËn Thµnh,<br /> B¾c Ninh)(21).<br /> <br /> 2. Vai trß cña ThiÒn s­ Tõ §¹o H¹nh<br /> <br /> víi sù ra ®êi lo¹i h×nh chïa tiÒn PhËt -<br /> <br /> TiÒn PhËt - hËu Th¸nh lµ lo¹i chïa<br /> <br /> hËu Th¸nh ®éc ®¸o cña ViÖt Nam<br /> <br /> ®Çu tiªn thê PhËt thuÇn tóy, sau ®ã<br /> ng­êi ta l¹i thê thªm mét hoÆc nhiÒu vÞ<br /> <br /> Vµi nÐt vÒ kh¸i niÖm vµ tiªu chÝ lo¹i<br /> h×nh chïa tiÒn PhËt - hËu Th¸nh<br /> <br /> th¸nh (nh÷ng vÞ th¸nh ë ®©y th­êng lµ<br /> <br /> nh÷ng ng­êi thùc, nh­ng do ®­îc häc<br /> <br /> Nh­ chóng ta ®· biÕt, PhËt gi¸o ViÖt<br /> <br /> tËp, tu luyÖn cã nhiÒu phÐp l¹, ®­îc t«n<br /> <br /> Nam (chñ yÕu lµ PhËt gi¸o ë khu vùc<br /> <br /> lµm Th¸nh), vÝ dô nh­: ThiÒn s­ Tõ §¹o<br /> <br /> phÝa B¾c) lµ PhËt gi¸o §¹i thõa víi ®Æc<br /> <br /> H¹nh, D­¬ng Kh«ng Lé, NguyÔn Minh<br /> <br /> tr­ng lµ ë PhËt ®iÖn cã rÊt nhiÒu t­îng<br /> <br /> Kh«ng, NguyÔn B×nh An (th­êng gäi lµ<br /> <br /> PhËt, t­îng Bå t¸t vµ t­îng c¸c thiªn<br /> <br /> ®øc Th¸nh Bèi). Nh÷ng ng«i chïa nh­<br /> <br /> thÇn PhËt gi¸o kh¸c. PhËt gi¸o ViÖt Nam<br /> <br /> vËy sau nµy th­êng ®­îc gäi lµ chïa tiÒn<br /> <br /> ë MiÒn B¾c trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t<br /> triÓn cña m×nh lu«n héi ®ñ (pha trén) ba<br /> <br /> 21. Hµ V¨n TÊn. Chïa ViÖt Nam, S®d…<br /> <br /> 46<br /> <br />