Thay đổi một số đặc điểm lâm sàng và nồng độ cortisol trước và sau điều trị trên bệnh nhân trầm cảm chủ yếu

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018<br /> <br /> THAY ĐỔI MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ<br /> NỒNG ĐỘ CORTISOL TRƯỚC VÀ SAU ĐIỀU TRỊ TRÊN<br /> BỆNH NHÂN TRẦM CẢM CHỦ YẾU<br /> TÓM TẮT<br /> <br /> Nguyễn Hữu Thiện1; Bùi Quang Huy2; Lê Văn Quân2<br /> <br /> Mục tiêu: tìm hiểu một số đặc điểm lâm sàng và đánh giá thay đổi nồng độ cortisol huyết tương<br /> trước và sau điều trị trên bệnh nhân trầm cảm chủ yếu. Đối tượng và phương pháp: tiến cứu,<br /> mô tả cắt ngang, phân tích triệu chứng lâm sàng, điểm trắc nghiệm tâm lý Beck, nồng độ<br /> cortisol huyết tương trước và sau điều trị trên 45 bệnh nhân trầm cảm chủ yếu điều trị nội trú tại<br /> Khoa Tâm thần, Bệnh viện Quân y 103. Kết quả: có sự khác biệt giữa điểm trắc nghiệm tâm lý<br /> Beck lúc vào viện ở hai giới trong nhóm nghiên cứu. Sau 2 tuần điều trị, điểm trắc nghiệm tâm<br /> lý Beck và nồng độ cortisol huyết tương giảm. Kết luận: nghiên cứu cho thấy nồng độ cortisol<br /> thay đổi trên bệnh nhân trầm cảm chủ yếu.<br /> * Từ khóa: Trầm cảm chủ yếu; Nồng độ cortisol; Thang Beck.<br /> <br /> The Changes of Clinical Characteristics and Concentrations of Serum<br /> Cortisol before and after Treatment in Patients with Major Depression<br /> Summary<br /> Objectives: To investigate clinical charateristics and changes in concentrations of serum<br /> cortisol in patients with major depression. Subjects and methods: A prospective, cross-sectional<br /> descriptive study and analysis of changes in clinical charateristics, Beck scales and concentrations<br /> of serum cortisol before and after treatments in 45 patients with major depression treated at<br /> Department of Psychiatry, 103 Military Hospital were analyzed. Results: Before treatment, there<br /> was a significant difference in Beck scales between two genders. There were decreases in Beck<br /> scales and concentrations of serum cortisol after treatments in compared to these before<br /> treatments. Conclusion: The present study provided new evidence of changes in serum cortisol in<br /> patients with major depression.<br /> * Keywords: Major depression; Beck scale; Concentrations of serum cortisol.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trầm cảm chủ yếu là một trong những<br /> bệnh lý thường gặp trên lâm sàng. Theo<br /> uớc tính của Tổ chức Y tế Thế giới, tỷ lệ<br /> trầm cảm chủ yếu trong 12 tháng ước tính<br /> từ 2,2% đến 10,4% [1]. Bệnh gây suy giảm<br /> nghiêm trọng đến chức năng nghề nghiệp<br /> và chức năng xã hội của bệnh nhân (BN).<br /> <br /> Cơ chế bệnh sinh của trầm cảm chủ yếu<br /> còn nhiều vấn đề chưa rõ. Gần đây, có nhiều<br /> bằng chứng cho thấy nồng độ cortisol tăng<br /> cao trên nhóm BN trầm cảm chủ yếu cũng<br /> như nhóm đối tượng nguy cơ [2]. Vì vậy,<br /> định lượng cortisol huyết tương giúp hỗ trợ<br /> trong chẩn đoán và đánh giá hiệu quả điều<br /> trị rối loạn trầm cảm chủ yếu.<br /> <br /> 1. Học viện Quân y<br /> 2. Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Lê Văn Quân (levanquan2002@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 15/09/2018; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 26/10/2018<br /> Ngày bài báo được đăng: 12/11/2018<br /> <br /> 40<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018<br /> Xuất phát từ vấn đề nêu trên, chúng tôi<br /> thực hiện nghiên cứu này nhằm mục tiêu:<br /> Tìm hiểu một số đặc điểm lâm sàng và<br /> đánh giá thay đổi nồng độ cortisol huyết<br /> tương trên BN rối loạn trầm cảm chủ yếu.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> 45 BN trầm cảm chủ yếu được chẩn<br /> đoán theo tiêu chuẩn DSM-5 (2013), điều<br /> trị nội trú tại Khoa Tâm thần, Bệnh viện<br /> Quân y 103 từ tháng 10 - 2017 đến 7 - 2018.<br /> Tiêu chuẩn loại trừ: BN có chấn thương<br /> sọ não kết hợp, u não, đột quỵ não,<br /> nghiện ma túy và các chất tác động tâm<br /> thần khác, BN có tiền sử bệnh lý tuyến<br /> thượng thận, BN đang điều trị bằng corticoid,<br /> BN không đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> - Thiết kế nghiên cứu: tiến cứu, mô tả<br /> cắt ngang, phân tích trường hợp bệnh lý.<br /> <br /> - Tiến hành nghiên cứu: khai thác<br /> bệnh sử (qua người bệnh và người hộ<br /> tống); khám lâm sàng, ghi nhận và đánh<br /> giá các triệu chứng; kết hợp trắc nghiệm<br /> tâm lý Beck trên BN trong 3 ngày sau khi<br /> vào viện và sau điều trị 2 tuần; xét nghiệm<br /> định lượng nồng độ cortisol huyết tương<br /> lúc 7 giờ đến 7 giờ 30 sáng tại hai thời<br /> điểm khác nhau (trong vòng 3 ngày sau<br /> khi BN vào viện và sau điều trị 2 tuần).<br /> Định lượng nồng độ cortisol huyết tương<br /> bằng máy sinh hóa tự động, tại Khoa<br /> Sinh hóa, Bệnh viện Quân y 103.<br /> - Chỉ tiêu nghiên cứu: tỷ lệ % các triệu<br /> chứng lâm sàng (trước điều trị và sau<br /> 2 tuần điều trị), điểm trắc nghiệm tâm lý<br /> Beck (theo giới, trước điều trị và sau<br /> 2 tuần điều trị); nồng độ cortisol huyết<br /> tương (theo giới, trước điều trị và sau<br /> 2 tuần điều trị).<br /> - Xử lý số liệu: bằng phần mềm thống<br /> kê y học SPSS 20.0.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm lâm sàng của BN rối loạn trầm cảm chủ yếu.<br /> Bảng 1: Triệu chứng điển hình ở BN trầm cảm chủ yếu.<br /> Trước điều trị<br /> <br /> Sau điều trị<br /> <br /> Triệu chứng<br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Khí sắc giảm<br /> <br /> 45<br /> <br /> 100<br /> <br /> 14<br /> <br /> 31,11<br /> <br /> Giảm quan tâm thích thú<br /> <br /> 45<br /> <br /> 100<br /> <br /> 11<br /> <br /> 24,44<br /> <br /> 100% BN nhóm nghiên cứu đều có hai triệu chứng khí sắc giảm và giảm quan tâm<br /> thích thú. Sau điều trị, 31,11% BN còn triệu chứng khí sắc giảm, tỷ lệ BN còn các triệu<br /> chứng giảm quan tâm thích thú 24,44%, sự khác biệt trước và sau điều trị có ý nghĩa<br /> thống kê với p < 0,05.<br /> 41<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018<br /> Bảng 2: Các triệu chứng phổ biến ở BN trầm cảm chủ yếu.<br /> Trước điều trị<br /> <br /> Triệu chứng<br /> <br /> Sau điều trị<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Giảm cân hoặc giảm cảm giác ngon miệng<br /> <br /> 43<br /> <br /> 95,56<br /> <br /> 7<br /> <br /> 15,56<br /> <br /> Mất ngủ<br /> <br /> 45<br /> <br /> 100<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Vận động chậm chạp<br /> <br /> 41<br /> <br /> 91,11<br /> <br /> 4<br /> <br /> 8,89<br /> <br /> Mệt mỏi hoặc mất năng lượng<br /> <br /> 45<br /> <br /> 100<br /> <br /> 6<br /> <br /> 13,33<br /> <br /> Cảm thấy vô giá trị hoặc tội lỗi quá mức<br /> <br /> 27<br /> <br /> 60<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Giảm khả năng tập trung hoặc không quyết đoán<br /> <br /> 44<br /> <br /> 97,78<br /> <br /> 12<br /> <br /> 26,67<br /> <br /> Ý tưởng, hành vi tự sát<br /> <br /> 27<br /> <br /> 60<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Có những triệu chứng lâm sàng xuất hiện ở tất cả BN như khí sắc giảm, mất ngủ,<br /> mệt mỏi hoặc giảm năng lượng; có những triệu chứng xuất hiện với tỷ lệ cao như giảm<br /> khả năng suy nghĩ, tập trung hoặc không quyết đoán (97,78%), giảm cân (95,56%),<br /> vận động chậm chạp (91,11%) và có triệu chứng ít gặp hơn như cảm giác vô giá trị<br /> hoặc tội lỗi quá mức, ý tưởng, hành vi tự sát (chiếm khoảng 60%). Tỷ lệ các triệu<br /> chứng này đều giảm có ý nghĩa thống kê sau điều trị với p < 0,05. Kết quả này tương<br /> tự nghiên cứu của Perlis R.H và CS (2006) [3].<br /> 2. Đánh giá lâm sàng bằng trắc nghiệm tâm lý Beck.<br /> * Điểm trắc nghiệm tâm lý Beck theo giới:<br /> p < 0,05<br /> <br /> Điểm trắc nghiệm tâm lý Beck<br /> <br /> 40<br /> <br /> 35<br /> <br /> 30<br /> 34.93<br /> 25<br /> <br /> 20<br /> <br /> 29<br /> <br /> Nữ (nữ = 27)<br /> <br /> Nữ (n=27)<br /> <br /> Nam (n = 18)<br /> <br /> Nam (n=18)<br /> <br /> Biểu đồ 1: Điểm trắc nghiệm tâm lý Beck trước điều trị ở hai giới.<br /> Tại thời điểm trước điều trị, điểm trắc nghiệm tâm lý Beck ở nữ cao hơn có ý nghĩa<br /> thống kê so với ở nam giới (p < 0,05).<br /> 42<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018<br /> * Điểm trắc nghiệm tâm lý Beck trước và sau điều trị:<br /> p < 0,001<br /> <br /> Biều đồ 2: Thay đổi điểm trắc nghiệm tâm lý Beck trước và sau điều trị.<br /> Trước điều trị, điểm trắc nghiệm tâm lý Beck trung bình 32,56 ± 9,88 điểm, sau điều<br /> trị điểm trắc nghiệm tâm lý Beck trung bình 6,42 ± 3,37 điểm. So sánh thống kê<br /> t-student test về điểm trắc nghiệm tâm lý Beck giữa hai thời điểm nghiên cứu cho thấy<br /> giảm có ý nghĩa thống kê. Kết quả này gợi ý mức độ trầm cảm ở BN nữ cao hơn so với<br /> BN nam. Kết quả của chúng tôi phù hợp với nghiên cứu trước đây của Ignjatović-Ristić<br /> và Hinić D, Jović (2012) [4]. Nghiên cứu của Spirito và CS (2015) cũng thấy điểm Beck<br /> giảm sau điều trị ở BN trầm cảm chủ yếu có hành vi tự sát [5].<br /> 3. Đánh giá thay đổi nồng độ cortisol huyết tương.<br /> * Nồng độ cortisol huyết tương theo giới:<br /> <br /> Nữ (nữ = 27)<br /> <br /> Nam (n = 18)<br /> <br /> Biều đồ 3: Nồng độ cortisol huyết tương trước điều trị ở hai giới.<br /> Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về nồng độ cortisol huyết tương giữa<br /> BN nam và BN nữ (p > 0,05).<br /> 43<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2018<br /> <br /> Nồng độ cortisol huyết tương (µg/dL)<br /> <br /> * Thay đổi nồng độ cortisol trước và sau điều trị:<br /> p < 0,05<br /> <br /> 16<br /> 15<br /> 14<br /> 13<br /> 12<br /> <br /> 14.4751<br /> <br /> 11<br /> <br /> 11.7069<br /> <br /> 10<br /> Trước điều trị<br /> <br /> Sau khi điều<br /> <br /> Biểu đồ 4: Nồng độ cortisol huyết tương trước và sau điều trị.<br /> Nồng độ cortisol huyết tương trước điều<br /> trị 14,4751 ± 4,6091 µg/dl, nồng độ cortisol<br /> huyết tương sau 2 tuần điều trị 11,7069 ±<br /> 3,2803 µg/dl. Nồng độ cortisol huyết tương<br /> giảm có ý nghĩa thống kê giữa hai thời<br /> điểm. Mặc dù, một nghiên cứu gần đây cho<br /> thấy có sự khác biệt về nồng độ cortisol<br /> huyết tương giữa nam và nữ trong phản<br /> ứng với căng thẳng bệnh lý [6], nhưng các<br /> nhà nghiên cứu đều kết luận không có sự<br /> khác biệt về nồng độ cortisol huyết tương<br /> giữa hai giới trên BN rối loạn trầm cảm [7].<br /> Tuy nhiên, chúng tôi thấy nồng độ cortisol<br /> sau điều trị giảm so với trước điều trị. Điều<br /> này cho thấy có mối liên quan chặt chẽ<br /> giữa thay đổi nồng độ cortisol với tình trạng<br /> lâm sàng trầm cảm chủ yếu.<br /> KẾT LUẬN<br /> - Các triệu chứng giảm khí sắc, giảm<br /> quan tâm thích thú, mệt mỏi, mất năng lượng<br /> 44<br /> <br /> gặp ở 100% BN nhóm nghiên cứu, các<br /> triệu chứng khác xuất hiện với tỷ lệ thấp<br /> hơn. Tất cả các triệu chứng đều giảm có<br /> ý nghĩa thống kê sau 2 tuần điều trị<br /> (p < 0,05).<br /> - Điểm trắc nghiệm tâm lý Beck ở BN<br /> nữ cao hơn có ý nghĩa thống kê so với<br /> nam với p < 0,05.<br /> - Điểm trắc nghiệm tâm lý Beck giảm<br /> có ý nghĩa thống kê sau 2 tuần điều trị so<br /> với trước điều trị, p < 0,001.<br /> - Sau 2 tuần điều trị, nồng độ cortisol<br /> huyết tương giảm có ý nghĩa thống kê so<br /> với trước điều trị.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Kessler R.C, Birnbaum H.G, Shahly V et al.<br /> Age differences in the prevalence and<br /> co-morbidity of DSM-IV major depressive<br /> episodes: Results from the WHO Mental<br /> Health Survey Initiative. Depress. Anxiety.<br /> 2010, 27, pp.351-364.<br /> <br />