Thức ăn và dinh dưỡng cho thủy sản

Chia sẻ: Phan Thien | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:142

Thêm vào BST

Báo xấu

789
lượt xem 346
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu cung cấp cho sinh viên những kiến thức sâu về nhu cầu dinh dưỡng của các đối tượng nuôi thủy sản cũng như phương thức chế biến thức ăn thủy sản ở giai đoạn nuôi thương phẩm hay nuôi vỗ bố mẹ và ương ấu trùng. Từ đó, sinh viên vận dụng những kiến thức đã học vào nghiên cứu hoặc sản xuất, sử dụng thức ăn phục vụ cho nghề kỹ thuật nuôi thủy sản.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thức ăn và dinh dưỡng cho thủy sản

TRƯ NG ð I H C VI N NGHIÊN C U NÔNG NGHI P HÀ N I NUÔI TR NG THU S N 1 GS.TS VŨ DUY GI NG DINH DƯ NG VÀ TH C ĂN THU S N Hà N i 2006
L I NÓI ð U Cu n Dinh dư ng và Th c ăn thu s n so n cho sinh viên chuyên ngành Nuôi Tr ng Thu s n, chương trình Cao h c. N i dung cu n sách t p trung vào các v n ñ dinh dư ng và nhu c u dinh dư ng c a tôm cá ñ i v i năng lư ng, protein, axit amin, vitamin, ch t khoáng; các ngu n th c ăn c a tôm cá; công ngh th c ăn công nghi p cho tôm cá. Vi c s d ng th c ăn công nghi p ñ nuôi thâm canh tôm cá v a giúp nâng cao năng su t sinh kh i, hi u qu s d ng th c ăn, v a gi m ô nhi m môi trư ng, h n ch d ch b nh. Nh ng ki n th c v dinh dư ng và th c ăn r t c n thi t cho vi c s d ng và s n xu t th c ăn công nghi p cho tôm và cá. Nh ng ki n th c này ngày càng ti n b và sâu s c, hy v ng r ng nh ng n i dung quan tr ng nh t c a môn h c ñã ñư c ñ c p và s giúp cho ngư i h c th c hành ñư c trong s n xu t. Ngư i biên so n GS.TS VŨ DUY GI NG ð I H C NÔNG NGHI P HA N I Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n--------------------------1
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n--------------------------2
Chương m ñ u NH NG ð C ðI M DINH DƯ NG CÁ Dinh dư ng là gì? Dinh dư ng là nh ng ho t ñ ng sinh lý và hoá h c chuy n nh ng ch t dinh dư ng t th c ăn thành nh ng ch t dinh dư ng c a cơ th . Có 4 quá trình dinh dư ng: thu nh n th c ăn, tiêu hoá h p thu th c ăn, chuy n hoá và bài ti t. Môn h c nghiên c u các quá trình trên g i là dinh dư ng h c. M c ñích c a dinh dư ng h c ñ ng v t thu s n là nghiên c u cơ s khoa h c và th c ti n ñ cho quá trình chuy n nh ng ch t dinh dư ng c a th c ăn thành nh ng ch t dinh dư ng c a cơ th hi u qu nh t (con v t kho m nh, sinh trư ng phát tri n t t và có hi u su t l i d ng th c ăn cao nh t). L ch s phát tri n dinh dư ng h c ñ ng v t nư c Dinh dư ng h c thu s n ch m i phát tri n g n ñây: + Nh ng nghiên c u ñ u tiên v nhu c u dinh dư ng th c hi n t i Corland (Ohio, M ) vào nh ng năm 40 và ch phát tri n m nh t th p niên 60. + Th c ăn nhân t o cho ñ ng v t thu s n b t ñ u áp d ng t th p niên 50 và cu i th p niên này th c ăn viên ñư c dùng ph bi n t i M và Châu Âu. + Thu s n bao g m các loài cá xương (finfish) và giáp xác (crustacean) có nh ng ñ c ñi m dinh dư ng khác v i các ñ ng v t trên c n. S lư ng các loài cá r t phong phú, nhưng hi n ch có kho ng 20 loài ñư c nghiên c u v dinh dư ng và ñ i b ph n t p trung vào nh ng loài cá ôn ñ i. Nh ng ñ c ñi m dinh dư ng ñ ng v t nư c - Cá có c u trúc ng tiêu hoá và ch c năng tiêu hoá r t khác nhau và ña s ñ ng v t thu s n tr i qua giai ño n u trùng, giai ño n này nhu c u dinh dư ng bi n ñ i r t l n, nên nghiên c u v dinh dư ng khó hơn so v i ñ ng v t trên c n. - Cá là ñ ng v t bi n nhi t (poikilotherms) nên có nhu c u năng lư ng th p hơn ñ ng v t máu nóng vì không tiêu t n năng lư ng vào vi c ñi u ti t thân nhi t. Tuy nhiên l i nh y c m v i stress c a môi trư ng, ñ c bi t là nhi t ñ nư c. Do v y nhu c u dinh dư ng thư ng ñư c xác ñ nh nhi t ñ nư c nh t ñ nh, g i là nhi t ñ môi trư ng tiêu chu n (SET: Standard Environmental Temperatures). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n-------------------------3
Ví d : SET (theo NRC): 59o F (15o C): cá h i (chinook salmon) 50oF (10oC): cá h i vân (rainbow trout) 86oF (30oC): cá da trơn M (chanel catfish) - V nhu c u dinh dư ng: • Nhu c u năng lư ng c a ñ ng v t thu s n th p hơn ñ ng v t trên c n (vì không m t năng lư ng ñ ñi u hoà thân nhi t, không t n nhi u năng lư ng ñ v n ñ ng, không m t nhi u năng lư ng trong chuy n hoá protein (cá ñư c x p vào nhóm ammoniotelic- bài ti t amoniac). • Nhu c u vitamin cũng cao hơn, ñ c bi t vitamin C do cá không t t ng h p ñư c trong cơ th , do v y nhu c u vitamin ph thu c nhi u vào th c ăn. • Nhu c u ch t khoáng th p hơn vì cá có th l y ch t khoáng t môi trư ng nư c. • H u h t các loài cá có nhu c u v axit béo h ?3 (hay n3) và các nhóm ñ ng v t thu s n khác nhau thì có nhu c u axit béo này khác nhau. - V hi u su t l i d ng th c ăn: Hi u su t l i d ng th c ăn c a cá cao hơn ñ ng v t trên c n (HSLDTA c a cá trong kho ng 1,2 - 1,7/1, l n 3/1, gà 2/1). - V phương th c l y th c ăn c a cá: Có nhi u phương th c như b t m i (predator: salmon, trout...), g m (grazers: mullet...), l c (strainers: menhaden có th l c 6 gallons nư c/phút qua mang), hút (suckers: buffalo...), ký sinh (parasites như sea lamprey...). Do ñó th c ăn ph i ñư c ch bi n và cho ăn theo phương th c l y th c ăn c a cá. Quan h gi a th c ăn t nhiên và th c ăn nhân t o trong nuôi tr ng thu s n Trong nuôi tr ng thu s n, tuỳ phương th c s n xu t, th c ăn t nhiên và th c ăn nhân t o chi m v trí khác nhau. Trong nuôi qu ng canh, th c ăn t nhiên là quan tr ng, khi phương th c qu ng canh ñư c thay d n b ng bán thâm canh ho c thâm canh thì th c ăn nhân t o thay th d n cho th c ăn t nhiên. Trình ñ thâm canh càng cao thì th c ăn nhân t o càng gi vai trò quan tr ng (xem sơ ñ ). chương trình môn h c Môn h c có 10 chương, t chương1 ñ n chương 7 là ph n nguyên lý dinh dư ng, các chương còn l i là ph n th c ăn công nghi p. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n-------------------------4
Trong quá trình h c, sinh viên có m t ngày tham quan nhà máy th c ăn chăn nuôi gia súc và th c ăn thu s n. K t qu h c t p c a sinh viên ñư c ñánh giá theo ñi m thi k t thúc môn h c, ñi m chuyên ñ và ñi m tư ng trình tham quan th c t p. nu«i qu¶ng canh thøc ¨n nh©n t¹o thøc nu«i b¸n th©m canh ¨n tù nhiªn nu«i th©m canh Sơ ñ : M i quan h gi a th c ăn t nhiên và th c ăn nhân t o trong nuôi tr ng thu s n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n-------------------------5
Chương 1 SINH LÝ TIÊU HOÁ C A CÁ 1- C U T O GI I PH U B MÁY TIÊU HOÁ C A CÁ ng tiêu hoá cá có 4 ph n, ñó là ru t ñ u, ru t trư c, ru t gi a và ru t sau. Ru t ñ u g m xoang mi ng và mang. Ru t trư c g m th c qu n, d dày, pylorus. M t s loài cá không có d dày (kho ng 15% loài cá không có d dày) thì ru t trư c ch có th c qu n và m t ño n ru t b t ñ u t cu i ng th c qu n kéo ñ n c a ng d n m t. Ru t gi a là ño n ru t t sau pylorus ñ n ñ u ño n ru t sau. G n pylorus có túi mù h v (pylorus caecae), cá chó có 5-8 túi , cá h i vân có 35-100 túi. Ru t sau g m ru t k t và l th i phân. Niêm m c ru t là các lông nhung, kích c lông nhung bi n ñ i theo th i ti t và th c ăn (cá s ng môi trư ng l nh có lông nhung dài và dày hơn so v i cá s ng môi trư ng nóng, tuy nhiên t ng s lông nhung thì không bi n ñ i). ð c ñi m chung v gi i ph u c a ng tiêu hoá t t c các loài cá là: - C u t o gi i ph u bi n ñ i theo t p tính ăn. - Ru t c a loài ăn th c v t (herbivores) dài hơn loài ăn ñ ng v t (carnivores). Chi u dài ru t/dài thân c a carnivores, omnivores (ăn t p) và herbovores l n lư t là 0,2-0,5/1 0,6-8,0/1 và 0,8-15/1. - Loài cá không có d dày không có pha tiêu hoá axit. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n--------------------------6
SƠ ð 1.1 CAC CƠ QUAN TIÊU HOÁ C A CÁ Sơ ñ 1.2: NG TIÊU HOÁ C A CÁ H I VÂN, CÁ DA TRƠN, CÁ CHÉP VÀ MÈ HOA Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n--------------------------7
2- SINH LÝ TIÊU HOÁ VÀ H P THU C A CÁ ng tiêu hoá c a cá có d ch d dày, d ch tu và d ch ru t, trong các d ch này ch a enzyme, gi vai trò quan tr ng trong quá trình tiêu hoá các ch t dinh dư ng. 2.1- D ch d dày (gastric secretion) D ch d dày có tính axit có h u h t các loài cá, tr cá không có d dày. Thành ph n d ch d dày g m: * Axit hydrochloric: ti t ra t d dày khi có th c ăn, pH d ch d dày có th ñ t t i 2 sau khi ăn vài gi . * Enzyme: Pepsin ñư c hình thành t pepsinogen trong môi trư ng axit. Pepsin phân c t dây n i peptide thành nh ng m ch ng n hơn, nó phân gi i ñư c h u h t protein nhưng không phân gi i ñư c mucins, spongin, conchiolin, keratin hay nh ng peptide phân t lư ng th p. Dich d dày cũng ch a m t s enzyme không phân gi i protein, ñó là các enzyme: a/ Amylase - Clupea sp. b/ Lipase - Tilapia sp. c/ Esterases (pH = 5,3 - 8,0) d/ Chitinase - Coryphaenoides sp (ăn crustaceans) e/ Hyaluronidase - Scomberjaponicus f/ Cellulase - trong m t vài loài estuarine và cá nư c ng t, enzyme này có ngu n g c vi sinh v t ch không ph i c a cá. 2.2- D ch tu (pancreatic secretion) * Bicarbonates: do tu ti t ra ñ trung hoà axit HCl ti t ra t d dày. * Enzyme - Proteases: a/ Trypsin: hình thành do thu phân trypsinogen, phân gi i dây n i peptide có nhóm carboxyl ñ n t arginine hay lysine. Ho t ñ ng t i ưu pH=7. b/ Chymotrypsin: hình thành do trypsin tác ñ ng vào chimotrypsinogen, phân gi i dây n i peptide c a nhóm carboxyl c a axit amin m ch nhánh (tyrosine, tryptophan, phenylalanine). c/ Elastase ñư c hình thành khi proelastase ñư c ho t hoá b i trypsin, nó phân gi i dây n i peptide c a elastin. d/ Carboxypeptidases hình thành t procarboxypeptidases sau khi ñư c trypsin ho t hoá, nó thu phân dây n i peptide cu i cùng c a cơ ch t. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n--------------------------8
- Amylase: Tuy n tu là ngu n ch y u c a amylase c a cá, pH t i ưu cho ho t ñ ng c a nó là 6,7. - Chitinase: Nhi u loài cá, ñ c bi t các loài cá ăn côn trùng và giáp xác. Enzyme này ho c sinh ra t tu (pH cho ho t ñ ng t i ưu là 8-10) ho c t d dày (pH cho ho t ñ ng t i ưu là 1,25-3,5). - Lipase: Lipase thu phân m triglyceride, phospholipides và esters sáp. - Carbonic anhydrase th y ru t cá coral, ngư i ta cho r ng enzyme này dùng ñ phân gi i calcium carbonate. 2.3- D ch m t (bile secretion) V cơ b n, m t cá gi ng m t ñ ng v t có vú, nhưng vì mô gan và mô tu c a m t vài loài cá tr n l n nhau cho nên d ch m t có ch a enzyme c a tu . D ch m t có tính ki m y u, ch a mu i m t, cholesterol, phospholipides, s c ch t m t, anion h u cơ, glycoproteins và ion vô cơ. D ch m t là tác nhân nhũ hoá m trong quá trình tiêu hoá m . 2.4- Dich ru t (intestial secretion): D ch ru t ch a các enzymes: a/ amino-di-tripeptidases b/ alkali và axit nucleosidases (phân chia nucleosides); c/ polynucleotidases (phân chia axit nucleic); d/ lecithinase (phân chia phospholipides); e/ lipase và nh ng esterases khác (phân chia lipides); f/ amylase, maltase, isomaltase, sucrase, lactase, trehalase và laminarinase (tiêu hoá carbohydrates). Ho t tính amylase ru t cá chép cao hơn cá h i. Laminarinase trong ru t cá rô Phi nuôi b ng phiêu sinh. Laminarinase phân gi i laminarin (β-1,3 glucan), có nhi u trong nhóm t o Laminariaceae. 2.5- S tiêu hoá + Protein: Tiêu hoá protein b t ñ u d dày trong nh ng loài cá có d dày, protein b phân c t thành nh ng m nh polypeptide ñ ti p t c ñư c tiêu hoá ru t. Dư i tác ñ ng c a enzyme d ch d dày, d ch t y và d ch ru t, protein b phân gi i thành peptide và axit amin theo sơ ñ : Protein → pepton, polypeptide → peptide ñơn gi n → axit amin ð ng thái enzyme tiêu hoá protein c a cá ph thu c vào nh ng y u t sau: Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n--------------------------9
+ Loài: ho t tính proteolytic c a loài ăn ñ ng v t l n hơn loài ăn th c v t. +Tu i: ho t tính enzyme peptic và tryptic tăng m nh trong 20 ngày tu i ñ u, sau ñó ho t tính tryptic tăng m nh hơn peptic (40 ngày tu i ho t tính tryptic tăng 10 l n còn ho t tính peptic tăng 4 l n). +Thành ph n kh u ph n: kh u ph n nhi u tinh b t và xơ làm gi m ho t tính proteolytic. + Nhi t ñ nư c: enzyme proteolytic ti t nhi u và có ho t l c cao nhi t ñ cao (40-50oC), nhi t ñ t 20oC ñ n 5oC, ho t l c proteolytic gi m 30-40% giá tr ban ñ u. + pH: ñ i v i Clarias gariepirius, pH t i ưu cho pepsin d dày là 3, cho trypsin và chimotrysin là 8,2 và 7,8; ñ i v i Anguilla japonica nh ng con s tương ng là 2,5-3,3 ñ i v i pepsin (nhi t ñ 40-50oC) và là 7,6 ñ i v i trypsin (nhi t ñ 46oC). +Th i gian nuôi dư ng: ho t tính protease d ch ru t cá chép ñ t t i ña sau khi ăn 5 gi , ho t tính amylase gi m sau khi ăn 1 gi , nhưng sau 5-6 gi l i tăng lên. + Lipid: Dư i tác ñ ng c a d ch m t, m ñư c nhũ hoá và dư i tác ñ ng c a lipase m bi n thành mono, di-glyceride, glycerol và axit béo. + Carbohydrate: Carbohydrate dư i tác ñ ng c a nh ng enzyme ti t ra tu và ru t bi n thành hexose và pentose. Chitin b phân gi i thành N-acetylamin nh enzyme chitinase. Amylase và maltase ti t ra ch y u ño n ru t gi a, sacarase ti t ch y u ño n ru t xa, tuy nhiên cá chép amylase ti t ra ch y u tu và h u như không ti t ra ru t. Cá con (6,5 g) có ho t tính amylase và maltase cao hơn cá l n (400 g); kh u ph n gi u tinh b t làm tăng ho t tính c a amylase và maltase; nhi t ñ thích h p cho carbohydrase ho t ñ ng thì tương ñ i r ng (20-40oC). 2.6- S tiêu hoá vi sinh v t Vi sinh g m vi khu n và protozoa có ph n cu i ru t non ti p giáp tr c tràng, chúng ti t ra các enzyme proteolytic, amylolytic, chitinase, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n--------------------------10
lecithinase và cellulase. Tuy nhiên vi khu n ch ñóng m t vai trò nh trong qua trình tiêu hoá chitin và cellulose. 2.7- S h p thu + Protein: axit amin ñư c h p thu theo gradient n ng ñ sau khi k t h p v i ion vô cơ, nh ng peptide ñơn gi n ñư c h p thu b ng cơ ch pinocytosis (th c bào). + Lipid: nh ng s n ph m hoà tan c a tiêu hoá lipid ñư c h p thu ch y u niêm m c ru t trư c và c pyloric caeca. + Carbohydrate: glucose ñư c h p thu niêm m c ru t theo cơ ch h p thu tích c c và theo gradient n ng ñ . Sơ ñ 1.3: Tóm t t ho t ñ ng c a các enzymes tiêu hoá S rãn n d dày → HCl Pepsin → → pepsinogen Pancreatic enzymes +bicarbonate - Aminopeptidase(Peptides) - Nucleosidases (Nucleosides, nucleic Intestial acids) - Lecithinase (Phospholipide) enzymes ? Trypsinogen → Trypsin - Lipase (Fat) Chymotrypsinogen - Amylase, maltase etc. (Carbohydrates) Chymotrysin (prrotein) Proelastase Elastase (protein) Procarboxy peptidase Carboxypeptidase (peptide) Bile (Carbohydrate) Amylase (Fat) Lipase Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n--------------------------11
3- T L TIÊU HOÁ TH C ĂN T l tiêu hoá th c ăn ñư c xác ñ nh b ng t l ph n trăm c a ch t dinh dư ng tiêu hoá, h p thu ñư c so v i ch t dinh dư ng ăn vào. Có hai công th c xác ñ nh t l tiêu hoá, ñó là t l tiêu hoá bi u ki n (apparent digestibility coefficient - ADC) và t l tiêu hoá th t (true digestibility coefficient - TDC): ADC = (q - p)/q x 100 (1) q : ch t dinh dư ng ăn vào p : ch t dư ng th i ra phân TDC = (q - (p - p’)/q x 100 (2) q và p: công th c (1) p’ : ch tdinh dư ng n i sinh th i ra phân (t bào thành ru t, d ch tiêu hoá...) Trong th c t khó xác ñ nh TDC cho nên trong dinh dư ng ñ ng v t thu s n ngư i ta thư ng ch s d ng ADC. ð xác ñ nh t l tiêu hoá m t ch t dinh dư ng nào ñó trong th c ăn, có nhi u phương pháp khác nhau, tuy nhiên có m t phương pháp ñư c áp d ng ph bi n là phương pháp dùng ch t ñánh d u. Ch t ñánh d u thư ng dùng là oxit crom (Cr2O3), ch t này h u như không tiêu hoá, h p thu trong ñư ng tiêu hoá. Oxit crom ñư c tr n vào th c ăn theo t l 1-2%. Sau khi cho ăn m t th i gian, ngư i ta l y m u phân c a cá. Cùng v i vi c ñ nh lư ng thành ph n ph n trăm c a các ch t dinh dư ng trong phân, ngư i ta cũng xác ñ nh t l ph n trăm c a oxt crom trong phân. Sau ñó áp d ng công th c sau ñ tính t l tiêu hoá (digestibility coeficient - DC): DC = 100 - [ 100 % A x % B’ ] % B % A’ % A: %ch t ñánh d u có trong th c ăn (theo kh i lư ng ch t khô) % B: %ch t ñánh d u có trong phân (theo kh i lư ng ch t khô) % A’: %ch t dinh dư ng có trong th c ăn (theo kh i lư ng ch t khô) % B’: % ch t dinh dư ng có trong phân (theo kh i lư ng ch t khô) Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n--------------------------12
Câu h i 1- Nh ng ñ c ñi m c u t o ng tiêu hoá c a cá. 2- Nh ng enzyme tiêu hoá protein, lipid và carbohydrate và k t qu tác ñ ng c a nh ng enzyme này trong quá trình tiêu hoá th c ăn. 3- H p thu protein, lipid và carbohydrate c a cá. 4- Công th c tính t l tiêu hoá th c ăn. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n--------------------------13
Chương 2 DINH DƯ NG PROTEIN VÀ AXIT AMIN 1- PROTEIN 1.1. Phân lo i V m t ch c năng ngư i ta chia protein thành nhi u lo i sau: +/ Protein ñơn gi n: là protein ch cho axit amin khi th y phân, bao g m hai nhóm là protein s i và protein c u. - Protein s i (fibrous protein): gi vai trò c u t o các mô liên k t như collagen, elastin và keratin. Protein này không hòa tan và b n v i các enzyme tiêu hóa, collagen có hydroxyproline, là m t axit amin quan tr ng c a protein này. Elastin c u t o gân và m ch máu, chu i polipeptid c a elastin giàu alanine và glycine. Keratin có hai lo i là α- keratin là protein c a lông và tóc và β - keratin là protein c a lông vũ, da…, keratin r t giàu axit amin ch a lưu huỳnh, ví d protein lông ch a t i 4 % lưu huỳnh. - Protein hình c u (globular protein): là các enzyme, kháng nguyên và hocmon. Thành ph n: + Albumin: có s a, máu, tr ng, th c v t. ð c ñi m: hòa tan trong nư c, ngưng t b i nhi t. + Histone: có nhân t bào, ñây nó g n v i deoxyribonucleic. ð c ñi m: hòa tan trong dung d ch mu i và không b ngưng t b i nhi t, khi th y phân cho ra nhi u arginine và lysine. + Protamin: là protein ki m g n v i axit nucleic có nhi u trong tinh trùng c a ñ ng v t có vú, protamin giàu arginine nhưng không có tyrosine, tryptophan hay axit amin ch a lưu huỳnh. + Globulin protein có trong s a, tr ng, máu. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n-----------------------14
+/ Protein ph c t p: lo i protein này ngoài các axit amin còn có nhóm không ph i protein như glycoprotein, lipoprotein, photphoprotein và chromoprotein. Glycoprotein là thành ph n c a niêm d ch có tác d ng bôi trơn, cũng có trong lòng tr ng tr ng, ovalbumin. Lipoprotein là thành ph n chính c a màng t bào. Photphoprotein như cazein c a s a và photphovitin c a lòng ñ . Chromoprotein như hemoglobin, cytochrome ho c flavoprotein. V m t dinh dư ng th c ăn ngư i ta chia protein thành hai lo i: +/ Protein thô: g m c protein và các h p ch t ch a nitơ không ph i protein. Theo quy ư c c a ngành th c ăn chăn nuôi và cá, protein thô ñư c tính b ng công th c: Protein thô = Nx 6,25 +/ H p ch t N phi protein: là nh ng h p ch t ch a N nhưng không có c u trúc protein như axit amin t do, amin (putresine, histamine, cadaverine…), amid (ure, asparagine, glutamine …), nitrat, alkaloit ( nicotine, cocaine, strichnine, morphine…) Th c ăn th c v t non ch a nhi u h p ch t nitơ phi protein hơn th c v t trư ng thành ( 25-30% nitơ t ng s ), th c ăn xanh ch a t i ña 50-60% nitơ phi protein, th c ăn h t ch a 10% nitơ phi protein. 1.2 Vai trò Protein ngoài vai trò c u trúc ( nguyên li u t o các mô và các s n ph m) còn có nh ng vai trò quan tr ng sau: - T o các ch t xúc tác (enzyme), hocmon. - Th c hi n ch c năng v n chuy n như hemoglobin. - Tham gia ch c năng cơ gi i như colagen. - Ch c năng b o v như kháng th (antibody). - Ch c năng thông tin như protein th giác. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n-----------------------15
- Protein còn có vai trò t o năng lư ng, 1g protein s n sinh ra 4,5 kcal năng lư ng ( cá). Cá là lo i Aminotelic ( th i amoniac) khác v i ñ ng v t có vú là lo i Ureotelic và chim là Uricotelic, ñ i v i các loài này 1g protein ch cho 4 Kcal năng lư ng. 1.3 -Nhu c u protein c a cá Ngư i ta chia nhu c u làm hai lo i: nhu c u duy trì và nhu c u s n xu t Nhu c u protein cho duy trì cá cao hơn ñ ng v t có vú. Ví d : cá h i vân (Oncorhynchus mykiss) n ng 100g có nhu c u protein duy trì hàng ngày là 52,1; 69,3 và 97,7 mg/ngày, tương ng v i nhi t ñ môi trư ng là 100C , 150C và 200C. Nhu c u protein cho s n xu t ( cho tăng trư ng) cũng cao hơn ñ ng v t có vú 4 l n, gà 2 l n và ph thu c vào: + Loài cá: ví d cá rô phi l n nhanh hơn hai l n so v i cá mè hoa. + Tính bi t: ví d cá chép cái l n nhanh hơn cá chép ñ c + Tu i và kh i lư ng cơ th : nhu c u protein tính cho m t ñơn v kh i lư ng cơ th con v t non cao hơn con v t trư ng thành.Thí nghi m nuôi dư ng cá giai ño n cá b t, cá hương và cá l n (fry, fingerling và yearling fish) th y r ng nhu c u protein cao nh t giai ño n fry, sau ñó gi m d n các giai ño n sau. ð i v i cá h i, giai ño n fry, protein kh u ph n ph i ñ t 50%, lúc 6 – 8 tu n gi m còn 40% và 35% giai ño n yearling. + M t ñ ñàn. + M c ñ ho t ñ ng. + Y u t môi trư ng: nhi t ñ , ánh sáng, ñ m n, n ng ñ O2, ch t ñ c ho c ch t chuy n hóa ( như NH3 hay nitrite). Ví d : cá h i yêu c u kh u ph n ch a 40% protein khi nhi t ñ nư c là 80C, nhưng nhi t ñ nư c 140C nhu c u protein s là 55% tính trên cơ s kh u ph n khô. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n-----------------------16
+ ð m n cao thì yêu c u v protein cũng cao. Ví d cá h i vân yêu c u protein kh u ph n là 40 và 43,5% khi ñ m n l n lư t là 10 0/00 và 20 0/00. + Ch t lư ng protein kh u ph n và cân ñ i năng lư ng: Kanko (1968) ñã th y kh u ph n cá h i ch a 40% protein s cho t c ñ sinh trư ng t i ưu khi b t cá tr ng là ngu n protein chính, nhưng v i nh ng kh u ph n gi u năng lư ng, protein ch c n 30% (chú ý cá h i s d ng m t t hơn carbohydrate). Protein có axit amin cân ñ i và có t l tiêu hoá cao s t o cho nhu c u protein th p hơn so v i lo i protein không cân ñ i axit amin. Do b nh ng y u t trên chi ph i cho nên khó có ñư c m t hư ng d n chung v protein cho c kỳ sinh trư ng c a cá. B ng 2.1 sau ñây cho nh ng k t qu nghiên c u v protein c a cá (các thí nghi m xác ñ nh nhu c u protein c a cá thư ng làm trên cá gi ng có kh i lư ng t 5 - 50g). 1.4- T l năng lư ng/protein Có hai công th c, ho c là t l năng lư ng/protein (E/P), ho c là t l protein/năng lư ng (P/E) : Năng lư ng c a kh u ph n (KJ ho c MJ/kg) E/P = -------------------------------------------------- Protein thô (%) mg (ho c g) protein T l P/E = ------------------------------------------------ Năng lư ng kh u ph n KJ (MJ) T l E/P t i ưu cho cá chép là 450-500 (tính theo DE). Như v y th c ăn v i m c 2% th tr ng, DE kh u ph n là 16,9 - 20,1 MJ/kg và protein thô c a kh u ph n là 30-42%. Khuy n cáo c a NRC v nhu c u protein c a m t s loài cá ghi b ng 2.2 1.5- Ch t lư ng protein th c ăn Protein c a các lo i th c ăn khác nhau có ch t lư ng khác nhau, ngư i ta ño ch t lư ng protein theo các ch tiêu sau: Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n-----------------------17
Protein tích lũy Năn vào–( Nphân+Nnư c ti u) = = x 100 +Biological value (BV) Protein tiêu hóa Năn vào - Nphân Năn vào–( Nphân-Ntrao ñ i)–( Nnư c ti u- Nn i sinh) = x 100 Năn vào – ( Nphân – Ntrao ñ i) B ng 2.1: Nhu c u protein m t s loài cá (NRC 1993) Species % Protein trong kh u ph n (giai ño n juvenile) Cá h i ð i Tây dương 45 Cá da trơn 32 - 36 Cá chép 31 - 38 Cá tr m c 41 - 43 Cá mè hoa 40 Cá h i vân 40 Cá qu 52 Rô phi xanh 34 Rô phi sông Nil 30 Cá chình Nh t 44,5 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n-----------------------18
B ng 2.2: T l P/E ho c E/P cho tăng trư ng t i ưu c a m t s loài cá (NRC 1993) Gi ng loài Kh i DP DE DP/DE Tác gi lư ng (%) (KJ/g) (mg/KJ) (g) Cá trơn M 526 22,2 9,7 22,7 Page&andrews,1973 34 28,8 12,8 22,5 Garling&Wilson, 1976 10 27,0 11,6 23,2 Mangalik, 1986 266 27,0 13,1 20,5 Mangalik, 1986 600 24,4 12,8 19,3 Li&Lovell, 1992 Cá rô phi ðài loan 50 30 12,3 24,6 El Sayed, 1987 Cá chép 20 31,5 12,3 25,8 Takeuchi et al., 1979 Cá h i vân 90 33 15,1 22,0 Cho&Kaushik, 1985 Cá h i (Salmo 94 42 17,2 25,1 Cho&Woodward, 1989 gairdneri) Cá trê phi 15 40 18,6* 21,5** Machiels&Henken, 1985 Cá tra 20 32 18,6** Hung L.T, 1999 Cá basa 28 14,4** Hung L.T, 1999 DE: năng lư ng tiêu hoá; DP: protein tiêu hoá, *GE: năng lư ng thô**CP/GE B ng 2.3 gi i thi u BV c a các protein khác nhau thí nghi m trên cá chép th tr ng t 50 – 100g v i kh u ph n ch a 10% protein. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh dư ng & Th c ăn thu s n-----------------------19