Thực trạng đáp ứng công nghệ thông tin cho phát triển đô thị thông minh ở Việt Nam

THỰC TRẠNG ĐÁP ỨNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN<br /> CHO PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ THÔNG MINH Ở VIỆT NAM<br /> <br /> ThS. Nguyễn Thị Lệ<br /> Trường Đại học Thương mại<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Đô thị hóa và sự bùng nổ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 làm cho sự ra<br /> đời và phát triển của các đô thị thông minh trở thành một điều tất yếu. Việt Nam<br /> cũng không nằm ngoài xu hướng này, chính phủ đã phê duyệt đề án phát triển đô<br /> thị thông minh ở nước ta giai đoạn 2018 – 2025 và định hướng đến năm 2030. Để<br /> có thể nghiên cứu thí điểm và phát triển thành công đô thị thông minh ở Việt Nam<br /> cần có sự chuẩn bị tốt những tiền đề về công nghệ thông tin. Tuy nhiên, lĩnh vực<br /> công nghệ thông tin ở Việt Nam chưa có được sự phát triển và bắt kịp với nhu cầu<br /> vận hành thành phố thông minh. Qua bài viết, tác giả đưa ra những đánh giá về<br /> mức độ phát triển của công nghệ thông tin cho sự phát triển đô thị thông minh Việt<br /> Nam làm cơ sở cho việc kiến nghị một số giải pháp hướng tới nước ta xây dựng<br /> được 5 thành phố thông minh đến năm 2020.<br /> Từ khóa: Công nghệ thông tin, đô thị thông minh<br /> <br /> 1. Quan điểm về đô thị thông minh<br /> Hiện nay, chưa có nhà khoa học nào chỉ ra khái niệm thống nhất về đô thị<br /> thông minh. Theo nguồn Bách Khoa toàn thư mở Wikipedia (2019): “Thành phố<br /> thông minh hay đô thị thông minh như là một hệ thống hữu cơ tổng thể được kết nối<br /> từ nhiều hệ thống thành phần với hệ thống trí tuệ nhân tạo có thể hành xử thông<br /> minh như con người, gồm mạng viễn thông số (dây thần kinh), hệ thống nhúng<br /> thông minh (não bộ), các cảm biến (giác quan) và phần mềm (tinh thần và nhận<br /> thức) để nâng cao chất lượng cuộc sống, cải thiện chất lượng phục vụ của chính<br /> quyền thành phố, giảm tiêu thụ năng lượng, quản lý hiệu quả các nguồn tài nguyên<br /> thiên nhiên”.<br /> Có nhiều lĩnh vực trong cuộc sống ở các thành phố, các khu đô thị được ứng<br /> dụng thông tin, ứng dụng hệ thống cảm biến và trở nên thuận lợi hơn giúp người<br /> dân có sự hài lòng cao hơn về chất lượng cuộc sống như: Ở Trung Quốc, Brazil,<br /> Qatar, nhờ việc ứng dụng cảm biến để theo dõi tình hình rò rỉ nước sạch nhằm<br /> chống thất thoát nước ở thành phố đã làm giảm được giảm 40-50% rò rỉ nước. Hệ<br /> thống quản lý rác thải thông minh tại thành phố Cincinnati của Mỹ đã giảm được<br /> 17% tỷ lệ phát xạ ô nhiễm từ rác thải. Cũng nhờ việc áp dụng hệ thống giao thông<br /> <br /> <br /> 151<br /> thông minh ở các đường cao tốc ở Anh đã làm giảm 30% thời gian đi lại và 50%<br /> các vụ tai nạn giao thông.<br /> Như vậy có thể hiểu đơn giản hơn nữa: Thành phố thông minh là thành phố<br /> có thể sử dụng dữ liệu tiện ích để cải thiện mức độ hài lòng của cư dân, là thành phố<br /> giàu thông tin và được kết nối trong một mạng lưới hạ tầng đô thị và dịch vụ đầy<br /> đủ, năng động và an toàn. Là nơi mà các dịch vụ internet được vận hành một cách<br /> an toàn để quản lý tài sản của thành phố như hoạt động của các bộ máy tổ chức, hệ<br /> thống thông tin, trường học, hệ thống giao thông, thư viện, bệnh viện, hệ thống cấp<br /> nước, xử lý chất thải, các dịch vụ công cộng…<br /> 2. Thực trạng công nghệ thông tin ở Việt Nam thời 4.0<br /> Những năm gần đây, với việc mong muốn xây dựng chính phủ điện tử cũng<br /> như đáp ứng nhiều hơn cho nhu cầu của doanh nghiệp và người dân nên hệ thống cơ<br /> sở hạ tầng công nghệ thông tin đã có những đầu tư khá lớn. Việt Nam là một quốc<br /> gia có hạ tầng CNTT và viễn thông tiên tiến. Năm 2016, cả nước đạt số thuê bao di<br /> động/100 dân là 139,2/100 dân mà số thuê bao cố định chỉ đạt 6,04/100 dân và có<br /> xu hướng ngày càng đi xuống. Xu thế này cũng hợp với xu hướng chung của thế<br /> giới trước những giá trị sử dụng to lớn mà điện thoại di động mang lại cho cuộc<br /> sống hàng ngày nhờ những nội dung phong phú và tương tác trực tiếp mọi nơi, mọi<br /> lúc. Số lượng người sử dụng internet trên thị trường băng rộng cố định tăng nhanh<br /> làm nền tảng cho sự phát triển các sản phẩm ngành công nghệ thông tin. Theo thống<br /> kê của bộ thông tin và truyền thông số người sử dụng internet đã tăng đến 50,23<br /> triệu người trong năm 2016.<br /> Số doanh nghiệp đăng ký hoạt động trong lĩnh vực công nghệ thông tin cũng<br /> tăng lên khá nhanh trong những năm gần đây. Đến năm 2017, số doanh nghiệp phần<br /> cứng, điện tử đăng ký hoạt động là trên 3.404 doanh nghiệp, doanh nghiệp phần<br /> mềm là trên 7.433 doanh nghiệp và doanh nghiệp nội dung số là 2.700 doanh<br /> nghiệp. Với số lượng doanh nghiệp đăng ký thành lập lớn như vậy cho thấy thị<br /> trường công nghệ thông tin ở Việt Nam là rất tiềm năng. Doanh thu mà ngành công<br /> nghiệp công nghệ thông tin đem lại lên tới trên 67.693 triệu USD trong năm 2017.<br /> Ngành công nghệ thông tin không chỉ dừng lại ở phục vụ nhu cầu trong nước mà đã<br /> tiến tới xuất khẩu ra nước ngoài với kim ngạch đạt 6.789 triệu USD và ngành này<br /> đã đóng góp cho ngân sách khoảng 93 nghìn tỷ đồng năm 2016. Với lượng doanh<br /> nghiệp đăng ký tăng sẽ là cơ hội cho việc hợp tác và chuyển giao tốt các công nghệ<br /> mới phục vụ cho sự phát triển thành phố thông minh ở Việt Nam.<br /> Bên cạnh đó, tỷ lệ số người sử dụng internet ở Việt Nam là khá cao. Đến<br /> năm 2015, Việt Nam có 49,3 triệu người dùng internet và đến năm 2016 Việt Nam<br /> có 50,2 triệu người dân sử dụng internet. Tỷ lệ số người sử dụng internet của Việt<br /> <br /> 152<br /> Nam đạt gần 50% cao hơn của tỷ lệ chung trên thế giới là 42.2% của châu Á là<br /> 34,8%. Điều này giúp cho Việt Nam có lợi thế cho sự phát triển của đô thị thông<br /> minh do lượng người truy cập và sử dụng internet nhiều. Bên cạnh đó, người dân<br /> Việt Nam được đánh giá khá nhanh nên dễ tiếp cận được với các công nghệ mới.<br /> Các tập đoàn công nghệ lớn trên thế giới cũng nhận định công nghệ tiên tiến vào<br /> Việt Nam rất nhanh và nước ta có nhiều chính sách tốt để thu hút những công nghệ<br /> mới này. Với thực tế về số lượng sử dụng dịch vụ internet khá đông đảo đã làm cho<br /> doanh thu ở lĩnh vực viễn thông, internet của nước ta đã đạt mức 6.062,23 triệu<br /> USD năm 2015 và 6.158,08 triệu USD năm 2016 với sự góp mặt của các nhà mạng<br /> lớn là Viettel, Mobifone, Vietnammobile, VNPT.<br /> Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan nhà nước giúp cho<br /> việc giảm thiểu các thủ tục hành chính cũng như các chi phí phát sinh. Tính đến<br /> năm 2016, tỷ lệ máy tính trên tổng số cán bộ công chức thuộc cơ quan ngang bộ và<br /> cơ quan thuộc chính phủ là 87,94% và ở các Ủy ban nhân dân tỉnh, tỉnh phố trực<br /> thuộc trung ương là 95,26%. Tỷ lệ máy tính kết nối internet là trên 94%. Theo số<br /> liệu thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông đến năm 2016, 100% các cơ quan<br /> nhà nước đã có trang/cổng thông tin điện tử, có đơn vị chuyên trách về công nghệ<br /> thông tin, có mạng nội bộ. Các dịch vụ công trực tuyến đã được nghiên cứu và triển<br /> khai như: Thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất, nhập khẩu, kê khai hóa đơn thuế<br /> qua mạng, đấu thầu qua mạng, đăng ký kinh doanh qua mạng, đăng ký giao dịch<br /> đảm bảo, cấp giấy tiếp nhận bản công bố hợp quy và giấy xác nhận công bố phù<br /> hợp quy định an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, theo báo cáo chỉ số thương mại điện tử<br /> năm 2017, chỉ có 45% các doanh nghiệp có website, 99,64% doanh nghiệp đã kê<br /> khai thuế điện tử (694.000 doanh nghiệp) và 95,31% doanh nghiệp làm thủ tục hải<br /> quan điện tử. Việt Nam đang hướng tới việc điện tử hóa các thủ tục quản lý hành<br /> chính công. Điều này đã đem lại nhiều lợi ích thiết thực cho người dân cũng như<br /> doanh nghiệp về thời gian và chi phí đi lại.<br /> Hơn nữa, qua báo cáo về chỉ số sẵn sàng cho sự phát triển và ứng dụng công<br /> nghệ thông tin (ICT) ở Việt Nam (2018), về mức độ xếp hạng chung của các bộ, cơ<br /> quan ngang bộ có dịch vụ công thì Bộ Tài Chính xếp thứ nhất trong năm 2018 với<br /> chỉ số là 0,9263 và xếp thứ hai là Bảo hiểm xã hội Việt Nam (0,9175), Ngân hàng<br /> Nhà nước Việt Nam (0,727), các cơ quan còn lại có mức đánh giá ở mức 0,6 và thấp<br /> nhất là Thanh tra chính phủ có chỉ số sẵn sàng cho sự phát triển và ứng dụng công<br /> nghệ thông tin là 0,0466.<br /> Về xếp hạng ICT theo các thành phố trực thuộc trung ương thì Đà Nẵng xếp<br /> vị trí thứ nhất (0,9407), TP Hồ Chí Minh xếp thứ 2 (0,6652), Hà Nội đứng thứ ba<br /> (0,6473), Quảng Ninh xếp thứ 4 (0,6396) và thấp nhất là tỉnh Hậu Giang các chỉ số<br /> đều là 0. Do đó, Việt Nam không thể xác định phát triển đô thị thông minh ở tất cả<br /> <br /> <br /> 153<br /> các tỉnh thành mà hiện tại tập trung vào 5 thành phố lớn có sự phát triển mạnh về cơ<br /> sở hạ tầng công nghệ thông tin cũng như các yếu tố liên quan đến dân cư là: Đà<br /> Nẵng, Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Quảng Ninh và Phú Yên.<br /> Mặc dù có những điểm mạnh nhất định trong việc ứng dụng công nghệ thông<br /> tin để phát triển đô thị thông minh nhưng những yếu tố này vẫn còn những điểm<br /> yếu là:<br /> Về cơ sở dữ liệu để xây dựng thành phố thông minh ở Việt Nam vẫn chưa<br /> được thực sự đồng bộ, số liệu và dữ liệu giữa các ngành còn lệch và chưa ăn khớp.<br /> Tính minh bạch của dữ liệu chưa cao. Qua phần phân tích chỉ số ứng dụng thông tin<br /> của các bộ, cơ quan ngang bộ đã cho thấy sự khập khiễng trong hệ thống hành chính<br /> khi mà bộ tài chính có chỉ số ứng dụng rất cao nhưng về thanh tra chính phủ và Bộ Tài<br /> nguyên và môi trường lại chiếm thấp 0,33 và thấp hơn nữa là 0,0466. Điều này làm cho<br /> việc phát triển đô thị thông mình đã có sự tập trung ở những thành phố lớn có chỉ số<br /> ứng dụng công nghệ thông tin cao vẫn gặp phải những trở lực nhất định.<br /> Về nguồn nhân lực công nghệ thông tin vẫn còn nhiều bất cập điều này sẽ<br /> khiến cho việc ứng dụng công nghệ thông tin trong các đô thị thông minh sẽ bị hạn<br /> chế bởi công nghệ luôn có sự thay đổi không ngừng. Theo số liệu thống kê từ Bộ<br /> Thông tin và Truyền thông (2017), tính đến năm 2016, ngành công nghệ thông tin<br /> của Việt Nam đã thu hút được trên 780 nghìn người lao động trong đó: 568 nghìn<br /> người lao động làm việc trong lĩnh vực công nghiệp phần cứng, điện tử; 97 nghìn<br /> người làm việc trong lĩnh vực công nghiệp phần mềm; 47 nghìn người làm trong<br /> lĩnh vực công nghiệp nội dung số và 68 nghìn người làm trong lĩnh vực dịch vụ<br /> công nghệ thông tin (trừ bán buôn và phân phối). Và mức lương của người lao động<br /> trong ngành công nghệ thông tin ở mức khá cao so với mức thu nhập bình quân đầu<br /> người ở Việt Nam. Cụ thể, theo số liệu thống kê năm 2017, thu nhập bình quân 1<br /> lao động trong lĩnh vực phần cứng, điện tử là 3.866 USD/người/năm, lĩnh vực phần<br /> mềm là 6.849 USD/người/năm; lĩnh vực nội dung số là 6.189 USD/người/năm; lĩnh<br /> vực dịch vụ công nghệ thông tin là 5.609 USD/người/năm. Với mức lương khá cao<br /> như vậy, ngành công nghệ thông tin vẫn giữ vai trò là ngành “hot” trong việc thu<br /> hút lực lượng lao động tham gia vào như: Lập trình ứng dụng điện thoại, quản trị cơ<br /> sở dữ liệu, kỹ sư phần mềm, thiết kế game video, quản trị mạng, chuyên gia bảo<br /> mật, chuyên gia phân tích hệ thống máy tính, phát triển và thiết kế website, thông<br /> tin y tế kỹ thuật, quản lý công nghệ.<br /> Nhân lực cho ngành công nghệ thông tin trong giai đoạn 4.0 ở nước ta là vấn<br /> đề rất cần sự quan tâm vì hiện nay nhu cầu nhân lực của các doanh nghiệp trong<br /> ngành này là rất lớn và cấp bách, vượt qua khả năng đáp ứng của ngành đào tạo<br /> nhân lực. Trong báo cáo của Measureing the Informaton Society 2014 của ITU, chỉ<br /> số kỹ năng CNTT - TT của Việt Nam năm 2011 đứng ở vị trí 108/152 và năm 2012<br /> là 99/152 nhưng 2013 lại là 101/152. Điều này cho thấy mặc dù kỹ năng công nghệ<br /> <br /> 154<br /> thông tin ở Việt Nam có tăng theo sự phát triển của khoa học công nghệ. Nhưng<br /> việc chạy đua trong cuộc cách mạng 4.0 của nhân lực Việt Nam so với nước trong<br /> khu vực và trên thế giới vẫn còn những hạn chế. Theo phát biểu của ông Phan Tâm<br /> - Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông (14/11/2018): “Trong báo cáo về mức<br /> độ sẵn sàng cho nền sản xuất trong tương lai do Diễn đàn Kinh tế Thế giới mới đây<br /> công bố, Việt Nam thuộc nhóm các quốc gia chưa sẵn sàng cho cuộc cánh mạng<br /> 4.0, chỉ xếp thứ 70/100 về nguồn nhân lực và 81/100 về lao động có chuyên môn<br /> cao. So sánh với các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á về nguồn nhân lực, Việt<br /> Nam xếp sau Malaysia, Thái Lan, Philippines.”<br /> Hiện nay, khoảng cách giữa nội dung đào tạo và yêu cầu của nhà tuyển dụng<br /> trong lĩnh vực công nghệ thông tin còn khá lớn. Theo con số thống kê tháng 12/2010<br /> của Bộ Thông tin và Truyền thông, Việt Nam có 277 trường đại học, học viện và cao<br /> đẳng đào tạo nhân lực ngành công nghệ thông tin. Và hiện nay, các trường đại học<br /> chưa có nhiều khoa học, môn học chuyên sâu về công nghệ nội dung số. Theo thông<br /> tin từ Văn phòng hỗ trợ du học Viet Future: “Dự báo đến năm 2020, nếu vẫn giữ tốc<br /> độ phát triển như hiện nay, Việt Nam sẽ thiếu 400.000 nhân sự ngành CNTT, tức là<br /> mỗi năm các công ty thiếu 80.000 nhân sự. Trong khi đó, mỗi năm nước ta chỉ có<br /> khoảng 32.000 sinh viên ngành CNTT tốt nghiệp. Nhưng trong số đó, lại có rất ít sinh<br /> viên đáp ứng đủ nhu cầu của các doanh nghiệp.” Sinh viên ngành công nghệ thông tin<br /> nói riêng và khối kỹ thuật nói chung có nhược điểm là thiếu nghiêm trọng kiến thức<br /> xã hội về môi trường công nghiệp. Do vậy, ngay cả khi đã được tuyển dụng, sinh viên<br /> mới ra trường gần như không có hiểu biết về cấu trúc doanh nghiệp, cơ cấu ra quyết<br /> định của doanh nghiệp và do đó không hiểu được lộ trình nghề nghiệp của bản thân<br /> và không khớp được lợi ích của mình với lợi ích của doanh nghiệp. Hơn nữa, trình độ<br /> ngoại ngữ của người lao động là một trở lực khá lớn cho việc tham gia vào làm việc<br /> tại các doanh nghiệp IT lớn, có nguồn vốn đầu tư từ nước ngoài vào Việt Nam.<br /> Bên cạnh đó, mặt bằng chung chất lượng đào tạo nguồn nhân lực tại các trường<br /> đại học công nghệ mới chỉ đáp ứng được yêu cầu nhỏ của các doanh nghiệp thuộc<br /> ngành công nghệ thông tin. Phần lớn, các doanh nghiệp này khi sử dụng lao động mới<br /> ra trường đều cần một khoảng thời gian nhất định để đào tạo, huấn luyện thêm kỹ năng<br /> làm việc cũng như trình độ chuyên môn. Hơn thế nữa, ý thức, thái độ và trách nhiệm<br /> của nhân lực trong ngành này cũng không ổn định, tính chất công việc có nhiều biến<br /> đổi làm cho người lao động có tâm lý nhảy việc. Theo điều tra của Viện nghiên cứu<br /> quốc tế Stanford, người ta chỉ cần 25% kiến thức chuyên môn, còn lại là 75% kỹ năng<br /> mềm để đạt được thành công trong công việc. Làm việc trong lĩnh vực công nghệ<br /> thông (đặc biệt là nội dung số), người lao động cần phải am hiểu về tâm lý người dùng,<br /> tư duy sáng tạo, truyền thông thương hiệu,… Nhưng những kiến thức này hầu hết các<br /> trường kỹ thuật chưa cho sinh viên tiếp cận và trải nghiệm.<br /> <br /> <br /> 155<br />  3. Một số giải pháp về công nghệ thông tin đáp ứng nhu cầu phát triển<br /> đô thị thông minh ở Việt Nam<br /> Sự nhanh nhạy, sự hòa nhịp của người dân vào việc xây dựng đô thị thông<br /> minh chính là đòn bẩy cho các cơ quan chức năng nghiên cứu để sớm triển khai<br /> thành phố mà chất lượng đời sống, sinh hoạt của người dân trở nên tốt hơn. Trong<br /> nội dung bài viết, tác giả xin đề xuất một số giải pháp như sau:<br /> Thứ nhất, cần phát triển tốt hạ tầng công nghệ thông tin ở tất cả các cơ quan<br /> bộ, ngang bộ. Qua đó giúp cho sự điều phối từ phía nhà nước đối với đô thị thông<br /> minh hiệu quả hơn. Đồng thời, việc kịp thời đón nhận và xử lý những góp ý, thắc<br /> mắc của người dân trở nên nhanh chóng. Có như vậy, chất lượng các dịch vụ tại đô<br /> thị thông minh mới thực sự đem lại sự hài lòng cao cho người dân sống trong các<br /> thành phố thông minh đó.<br /> Thứ hai, phát triển cơ sở dữ liệu một cách đồng bộ. Có như vậy việc ra quyết<br /> định xử lý trong thành phố thông minh mới trở nên thống nhất và hiệu quả. Cùng<br /> với việc phát triển cơ sở dữ liệu là việc phải đảm bảo mức độ an toàn, bảo mật cho<br /> những dữ liệu này để tránh tình trạng kẻ xấu sử dụng những thông tin, dữ liệu này<br /> với mục đích phi pháp.<br /> Thứ ba, phát triển tốt nhân lực ngành công nghệ thông tin để có thể kịp thời<br /> bắt kịp với những thay đổi trong công nghệ mới. Tránh đưa thành phố thông minh<br /> nhưng lại sử dụng toàn là các công nghệ lỗi thời. Để có thể phát triển tốt nhân lực<br /> cho ngành công nghệ thông tin cần có sự kết hợp từ phía nâng cao chất lượng giáo<br /> dục tại các trường học, nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực tại doanh<br /> nghiệp và càng hiệu quả hơn khi có sự phối kết hợp giữa các doanh nghiệp trong và<br /> ngoài nước với các cơ sở giáo dục trong và ngoài nước trong việc đào tạo nhân lực<br /> công nghệ thông tin cho Việt Nam.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Bộ Thông tin và Truyền Thông (2017), “Sách trắng về công nghệ thông tin và<br /> truyền thông Việt Nam 2017”, NXB Thông tin và Truyền thông.<br /> 2. Bô Thông tin và Truyền thông (2018), “Báo cáo chỉ số sẵn sàng cho sự phát<br /> triển và ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông Việt Nam năm 2018”,<br /> Hội tin học Việt Nam.<br /> 3. Thủ tướng chính phủ (2018), Quyết định 950/QĐ-TTg Phê duyệt đề án phát triển đô thị<br /> thông mình bền vững Việt Nam giai đoạn 2018 - 2025 và định hướng năm 2030.<br /> 4. Đ.K. Hà (2017), Smart city: Đô thị thông minh là gì, cập nhật 28/2/2019,<br /> https://doimoisangtao.vn/news/2017/10/9/phn-1-tng-quan-v-th-thng-minh-<br /> smart-city.<br /> <br /> 156<br />