Trần Thị Thúy Hà và cs.
DOI: https://doi.org/10.59070/jhs010123018
Tạp chí Khoa học sức khỏe
Tập 1, số 1 - 2023
Bản quyền © 2023 Tạp chí Khoa học sức khỏe
108
1Trường đại học Y Dược Hải Phòng
2Trung tâm Y tế Kiến An
Tác giả liên hệ
Trần Thị Thúy Hà
Trường Đại học Y Dược Hải
Phòng
Điện thoại: 0903267059
Email: tttha@hpmu.edu.vn
Thông tin bài đăng
Ngày nhận bài:02/11/2022
Ngày phản biện: 08/11/2022
Ngày đăng bài: 21/12/2022
Thực trạng lựa chọn dịch vụ khám, chữa bệnh của người
dân quận Kiến An, Hải Phòng năm 2022
Trần Thị Thúy Hà1,*, Đinh Thị Ngọc Châm2, Hoàng Thị Thuận1, Dương Thị Hương1
Status of choosing health care services among people living
in Kien An district, Hai Phong in 2022
ABSTRACT. A cross-sectional descriptive study was
conducted on 2.064 people from 506 households in Kien An
district, Hai Phong city in 2022 with the aim of describing the
current situation of people's choice of health care services. The
results showed that the high rate (17.5%) of sick people in the
past 4 weeks, of which 32.3% did not seek health care services
because the majority of people chose to self-treat—using old
prescriptions (74.4%). Among those who choose to go for
medical examination and medicine, the first choice of sick
people was usually private health care (40.8%) followed by
higher-level hospitals (city and central level) accounting for
31.5% and the lowest were the district health center and ward
health station (20.4% and 7.3%).
Keywords. Service Choice; Healthcare; Hai Phong
Hệ thống y tế Việt Nam được xây dựng trên
quan điểm đảm bảo mọi người dân có thể
tiếp cận được dịch vụ khám chữa bệnh
(KCB) thiết yếu, đảm bảo sử dụng có hiệu
quả cao các nguồn lực y tế, hòa nhập với quá
trình phát triển kinh tế văn hoá xã hội của đất
nước [1]. Trên cơ sở đó các cơ sở y tế được
xây dựng gần dân và rộng khắp ở mọi khu
vực (thành thị, nông thôn, miền núi, hải
đảo…). Những nỗ lực của ngành y tế đã góp
phần cho sự chuyển dịch về nhu cầu y tế của
người dân: Nghiên cứu năm 2015 cho thấy
khi người dân bị bị ốm, có tới 54,1% lượt ốm
sử dụng dịch vụ khám chữa bệnh [2] cao hơn
so với báo cáo điều tra y tế quốc gia 2001-
2002 tỷ lệ đi khám chữa bệnh là 29,5% [3].
ĐẶT VẤN ĐỀ
TÓM TẮT
Nghiên cứu mô tả cắt ngang tiến hành trên 2.064 người
thuộc 506 hộ gia đình được điều tra tại quận Kiến An, thành
phố Hải Phòng năm 2022 nhằm mục tiêu mô tả thực trạng
lựa chọn dịch vụ khám chữa bệnh của người dân. Kết quả
cho thấy tỷ lệ người ốm trong vòng 4 tuần qua chiếm tỷ lệ
cao 17,5%, trong đó có tới 32,3% người ốm không đi khám,
chữa bệnh với lý do đa số lựa chọn tự điều trị là sử dụng
đơn thuốc cũ (74,4%). Trong số những người lựa chọn đi
khám, chữa bệnh, nơi người ốm lựa chọn đầu tiên thường là
y tế tư nhân (40,8%) tiếp đến là bệnh viện tuyến trên (thành
phố và trung ương) chiếm 31,5% và thấp nhất là Trung tâm
y tế quận và trạm y tế phường (20,4% và 7,3%).
Từ khóa. Lựa chọn dịch vụ, Khám chữa bệnh, Hải Phòng
Trần Thị Thúy Hà và cs.
DOI: https://doi.org/10.59070/jhs010123018
Tạp chí Khoa học sức khỏe
Tập 1, số 1 - 2023
Bản quyền © 2023 Tạp chí Khoa học sức khỏe
109
Hiện nay Y tế nước ta đang phát triển và chịu
sự ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường, hệ
thống chăm sóc sức khỏe đang phát triển đa
dạng nhiều thành phần, nhiều loại hình cung
cấp các dịch vụ KCB. Tác động của nền kinh
tế thị trường đã dẫn đến thay đổi mô hình
tiếp cận và sử dụng dịch vụ KCB [4]. Theo
báo cáo kết quả Điều tra y tế quốc gia năm
2019 bình quân người dân Việt Nam sử dụng
y tế tư nhân tới 1,8 lần/năm trong khi đó tại
các cơ sở y tế tuyến xã và bệnh viện công lần
lượt là 1,2 lần và 0,8 lần [5]. Kiến An là một
quận thuộc thành phố Hải Phòng, trên địa
bàn quận có khá nhiều cơ sở khám chữa bệnh
công lập và y tế tư nhân [6]. Nhằm tìm hiểu
sự tiếp cận và lựa chọn dịch vụ KCB của
người dân quận Kiến An, chúng tôi tiến hành
nghiên cứu đề tài: “Thực trạng lựa chọn dịch
vụ khám, chữa bệnh của người dân tại quận
Kiến An năm 2022 với mục tiêu mô tả thực
trạng lựa chọn dịch vụ KCB của người dân.
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên
cứu là các thành viên thuộc các hộ gia đình
HGĐ) trong mẫu điều tra.
Tiêu chuẩn lựa chọn đối tượng phỏng vấn:
Là người nắm được nhiều thông tin nhất về
HGĐ, cung cấp các thông tin về tình hình
sức khỏe và sử dụng dịch vụ y tế của các
thành viên trong hộ. Đối tượng phỏng vấn có
mặt tại thời điểm nghiên cứu và đồng ý tham
gia nghiên cứu.
Địa điểm và thời gian nghiên cứu: Nghiên
cứu được tiến hành tại quận Kiến An, thành
phố Hải Phòng. Thời gian nghiên cứu từ
tháng 12 năm 2021 đến tháng 11 năm 2022.
Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt
ngang.
Cỡ mẫu nghiên cứu: Cỡ mẫu trong nghiên
cứu được tính toán dựa trên cơ sở lý thuyết
thiết kế mẫu điều tra HGĐ theo công thức
sau:
n=
Trong đó: n là cỡ mẫu cho số người cần được
điều tra; 4 là yếu tố làm tăng cỡ mẫu để đạt
được độ tin cậy 95%; r là tỷ lệ dân số sử
dụng dịch vụ khám chữa bệnh ngoại trú trong
4 tuần qua = 14.69% (là kết quả có được từ
điều tra mức sống dân cư năm 2019 [7]); deff
là hệ số thiết kế= 2; RME*r là giới hạn sai số
được cho phép với độ tin cậy 95% bằng 0,13;
p là tỷ lệ của tổng dân số được dùng để tính
chỉ tiêu r; RR là tỷ lệ trả lời dự kiến khoảng
90%. Áp dụng vào công thức, tính được cỡ
mẫu xấp xỉ bằng 1.748 người với bình quân
số người trong hộ là 3,5 người [8], như vậy
số hộ cần điều tra là 1.748/3,5 = 500 (HGĐ).
Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương
pháp chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống. Quận
Kiến An có 10 phường, với tổng số hộ là M
= 26.963 hộ. Lấy tổng số hộ trên toàn quận
chia cho số hộ cần chọn được số k (khoảng
cách mẫu): k = M/500 = 54. Lập danh sách
hộ dân trong mỗi phường, lấy tổng số hộ dân
của mỗi phường chia cho k để tìm tổng số hộ
cần phỏng vấn tại từng phường.
Tại mỗi phường, lập danh sách toàn bộ các
hộ gia đình theo thứ tự từ 1 đến n, sử dụng
bảng số ngẫu nhiên để chọn danh sách hộ cần
phỏng vấn. Trên thưc tế đã điều tra 506 hộ
gia đình với tổng số 2.064 người.
Biến số nghiên cứu: Biến số sử dụng trong
nghiên cứu gồm: đối tượng nghiên cứu bị ốm
trong vòng 4 tuần trước nghiên cứu, hành vi
đi KCB khi bị ốm, lý do đối tượng nghiên
cứu lựa chọn tự điều trị và đi KCB.
Phương pháp thu thập thông tin: Sử dụng
phương pháp phỏng vấn tại HGĐ bằng bộ
câu hỏi thiết kế sẵn. Điền tra viên là các nhân
viên trạm y tế và các cộng tác viên
Xử lý và phân tích số liệu: Số liệu được
nhập và xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0.
Mô tả các biến định tính bằng tỷ lệ % và tần
số.
Trần Thị Thúy Hà và cs.
DOI: https://doi.org/10.59070/jhs010123018
Tạp chí Khoa học sức khỏe
Tập 1, số 1 - 2023
Bản quyền © 2023 Tạp chí Khoa học sức khỏe
110
Đạo đức nghiên cứu: Nghiên cứu đã được
thông qua bởi Hội đồng đánh giá đề cương
Cao học y tế công cộng Trường Đại học Y
Dược Hải Phòng. Nghiên cứu hoàn toàn
được sự chấp thuận của cộng đồng, sự ủng
hộ của chính quyền địa phương và lãnh đạo
các cơ quan y tế trên địa bàn nghiên cứu. Tất
cả các đối tượng nghiên cứu đều được giải
thích cụ thể về mục đích, nội dung của
nghiên cứu và tự nguyện đồng ý tham gia
KẾT QUẢ
17,5%
82,5%
Bị ốm
Không bị ốm
Hình 1. Người bị ốm trong vòng 4 tuần trước thời điểm điều tra
Nhận xét: Trong tổng số 2.064 người thuộc 506 hộ gia đình nghiên cứu, có 362 người bị ốm
trong vòng 4 tuần trước thời điểm điều tra chiếm 17,5% (Hình 1).
Bảng 1. Lựa chọn hành vi sức khỏe khi mắc bệnh của người ốm (n=362)
Số lượng (n)
Tỷ lệ
(%)
245
67,7
117
32,3
362
100
Nhận xét: Trong số 362 người bị ốm trong 4 tuần qua thì có 245 (67,7%) người ốm đi khám
bệnh và còn 117 (32,3%) người ốm tự điều trị tại nhà (Bảng 1).
Trần Thị Thúy Hà và cs.
Tạp chí Khoa học sức khỏe
Tập 1, số 1 - 2023
Bản quyền © 2023 Tạp chí Khoa học sức khỏe
111
Hình 2. Lý do người ốm không điều trị/tự điều trị (n=117)
Nhận xét: Hình 2 cho kết quả thấy lý do người bị ốm không điều trị/tự điều trị tại nhà chiếm
tỷ lệ lớn là do có đơn cũ (74,3%), 2 lý do còn lại là bệnh nhẹ và chữa theo cách dân gian
chiếm tỷ lệ tương đồng nhau (13,7% và 12,0 %).
Bảng 2. Dịch vụ khám, chữa bệnh mà người ốm lựa chọn sử dụng đầu tiên khi bị ốm
trong 4 tuần qua (n=245)
Dịch vụ lựa chọn
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
Y tế tư nhân
100
40,8
Trạm y tế phường
18
7,3
Trung tâm y tế quận
50
20,4
BV tuyến trên
(Thành phố và trung ương)
77
31,5
Tổng
245
100
Nhận xét: Kết quả bảng 2 cho thấy trong số những người lựa chọn đi KCB, nơi người ốm lựa
chọn đầu tiên thường là Y tế tư nhân (40,8%), tiếp đến là bệnh viện tuyến trên (thành phố và
Trung ương) (31,5%); Trung tâm y tế quận và trạm y tế phường được lựa chọn thấp nhất
(20,4% và 7,3%).
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Tin tưởng
chất lượng Thuận tiện,
gần nhà Giá cả hợp
lý
Nơi đăng
ký KCB
BHYT
Có người
quen Giờ phục
vụ Bệnh quá
nặng
Do tuyến
dưới
chuyển đến
79,9
62,3
50,4
30,7 24,2 21,7 14,3
3,7
Hình 3. Lý do lựa chọn loại hình dịch vụ KCB của người ốm (n=245)
Nhận xét: Trong 245 người ốm đi KCB, đa số lý do quyết định chọn địa điểm khám chữa
bệnh vì tin tưởng vào chất lượng dịch vụ của cơ sở y tế mà họ lựa chọn (79,9%), thứ 2 là sự
Trần Thị Thúy Hà và cs.
Tạp chí Khoa học sức khỏe
Tập 1, số 1 - 2023
Bản quyền © 2023 Tạp chí Khoa học sức khỏe
112
thuận tiện gần nhà (62,3%), tiếp đến là yếu tố giá cả hợp lý (50,4%). Các lý do còn lại chiếm
tỷ lệ tương đối thấp (hình 3).
BÀN LUẬN
Nghiên cứu trên 2.064 người thuộc 506
HGĐ tại quận Kiến An cho thấy số người
ốm trong 4 tuần qua là 362 người chiếm tỷ
lệ 17,5%. Tỷ lệ này tương đồng với nghiên
cứu của Nguyễn Văn Nghị năm 2015
(18,4%) [9]; cao hơn nghiên cứu của Hồ
Văn Tuấn năm 2017 (13,8%) [10]. Sự khác
nhau này có thể giải thích do địa điểm và
thời gian giữa các nghiên cứu khác nhau.
Phân tích thực trạng lựa chọn dịch vụ
khám chữa bệnh của người ốm tại quận
Kiến An, bảng 2 cho thấy hành vi đi KCB
khi mắc bệnh của người ốm: Khi mắc
bệnh, chỉ có 67,7% là người ốm quyết định
đi KCB, còn lại là hành vi không đi KCB
chiếm 32,3%. Kết quả này thấp hơn so với
nghiên cứu của Nguyễn Thúy Quỳnh cùng
cộng sự (2017) [11], tỷ lệ người dân có
hành vi tự điều trị khi mắc bệnh chiếm
47,5%. Kết quả nghiên cứu cũng phù hợp
với một số nghiên cứu, tỷ lệ không điều trị
và tự điều trị khi bị ốm đau có xu hướng
giảm đi theo thời gian, trong khi đó tỷ lệ đi
KCB lại có xu hướng tăng lên [2]. Kết quả
nghiên cứu còn cho thấy đa số những
người không đi khám bệnh, họ sẽ tự điều
trị tại nhà bằng cách: ra hiệu thuốc mua
thuốc theo đơn cũ (74,4%), hoặc chữa theo
cách dân gian như dùng các loại thảo dược
dạng siro, tinh dầu,... để chữa bệnh. Theo
các nghiên cứu thì tự điều trị ở các nước
đang phát triển là hiện tượng xảy ra khi có
sự hạn chế trong tiếp cận các dịch vụ chăm
sóc sức khỏe ban đầu hoặc là do thói
quen/niềm tin của người sử dụng dịch vụ
[12]. Các loại thuốc được sử dụng trong tự
điều trị thường là thuốc giảm đau, kháng
sinh, vitamin và việc tự đi mua thuốc cũng
dựa trên những kinh nghiệm trước đây với
các triệu chứng bệnh hoặc thuốc tương tự.
Hành vi này đang là một thách thức lớn đối
với hệ thống y tế bởi vấn đề tự dùng thuốc
không qua kê đơn với thuốc bắt buộc phải
kê đơn, lạm dụng kháng sinh và lạm dụng
dược phẩm không an toàn đã gây ra nhiều
hệ lụy tới sức khỏe của chính cá nhân tự
điều trị cũng như vấn đề kháng thuốc đặc
biệt là kháng kháng sinh trong cộng đồng.
Do vậy để giảm tỷ lệ tự điều trị cần thiết
phải có các can thiệp liên quan tới người
sử dụng như giáo dục kiến thức và thực
hành về sử dụng thuốc an toàn hợp lý cho
cộng đồng. Đối với phía cung ứng thuốc
thì người bán thuốc cần phải có sự tương
tác với người tiêu dùng về các thông tin
liên quan tới vấn đề an toàn và hiệu quả
của thuốc [13].
Kết quả nghiên cứu cho thấy dịch vụ KCB
mà người ốm lựa chọn sử dụng đầu tiên là
Y tế tư nhân chiếm cao nhất 40,8%. Kết
quả này phù hợp với kết quả điều tra y tế
quốc gia từ năm 2019, bình quân người
dân Việt Nam sử dụng y tế tư nhân tới 1,8
lần/năm trong khi đó tại các CSYT tuyến
xã và bệnh viện công lần lượt là 1,2 lần và
0,8 lần [5]. Với đặc điểm linh hoạt, dễ tiếp
cận, mất ít thời gian chờ đợi, đảm bảo tính
riêng tư về những bệnh nhạy cảm cũng
như sự hiện diện của bác sĩ tư cũng như
nhân viên y tế ở phòng khám tư luôn đầy
đủ hơn so với CSYT công, thời gian cung
cấp dịch vụ rất linh động…, khiến y tế tư
nhân trở thành một trong những lựa chọn
đầu tiên của người dân khi họ có các vấn
đề về sức khỏe. Đây là một trong các lý do
khiến việc lựa chọn cơ sở y tế tư nhân
chiếm tỷ lệ cao nhất trong nghiên cứu này.
Tỷ lệ người ốm lựa chọn KCB ở các bệnh
viện tuyến trên (thành phố và trung ương)
là 31,5% đứng thứ 2, do Kiến An là một
quận nội thành có 04 bệnh viện nhà nước
thuộc tuyến thành phố, cùng với đó hệ