62<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
CHUYÊN MỤC<br />
<br />
TRAO ĐỔI NGHIỆP VỤ<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
THỰC TRẠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC TẠI VIỆT NAM<br />
NGUYỄN ĐỨC HUY*<br />
P N **<br />
<br />
<br />
Việt Nam đang hội nhập quốc tế sâu rộng và các tạp chí khoa học của Việt Nam<br />
không thể đứng ngoài quỹ đạo hội nhập theo tiêu chuẩn quốc tế. Việc xuất bản<br />
các tạp chí khoa học theo tiêu chuẩn quốc tế nhằm đăng tải các công trình<br />
nghiên cứu tầm quốc gia, quốc tế, có chỉ số trích dẫn cao, được quốc tế công<br />
nhận là một trong những u cầu quan trọng trong tiến trình phát triển và hội<br />
nhập quốc tế của nền khoa học và công nghệ Việt Nam thời kỳ này. Bài viết<br />
phân tích, đánh giá thực trạng chất lượng khoa học và hình thức trình bày của<br />
các tạp chí khoa học của Việt Nam hiện nay. Từ đó, bài viết cung cấp cơ sở<br />
khoa học để các nghiên cứu tiếp theo tìm ra giải pháp nâng cao chất lượng tạp<br />
chí khoa học của Việt Nam.<br />
Từ khóa: tạp chí khoa học, hội nhập, công bố quốc tế<br />
Nhận bài ngày: 5/6/2019; đưa vào bi n tập: 7/6/2019; phản biện: 9/6/2019; duyệt<br />
đăng: 10/7/2019<br />
<br />
1. MỞ ĐẦU quan phản ánh sự phát triển khoa học<br />
Trong nghiên cứu khoa học, các nhà công nghệ cũng nhƣ hiệu suất khoa<br />
khoa học luôn hƣớng tới lựa chọn tạp học của mỗi quốc gia. Hệ thống các<br />
chí có chất lƣợng cao, hay ít nhất là tạp chí khoa học ở Việt Nam hiện nay<br />
tạp chí có chất lƣợng phù hợp để không chỉ nhiều về số lƣợng mà còn<br />
công bố kết quả; hoặc khi trích dẫn họ đa dạng về nội dung và định kỳ.<br />
cũng chọn bài trên các tạp chí uy tín Hiện nay, các tạp chí khoa học Việt<br />
để đảm bảo chất lƣợng bài báo. Cùng Nam đang từng bƣớc đổi mới và nâng<br />
với xu thế hội nhập, số lƣợng và chất cấp theo tiêu chuẩn quốc tế, cụ thể là<br />
lƣợng ấn phẩm khoa học trở thành theo tiêu chuẩn các tạp chí đƣợc xếp<br />
thƣớc đo quan trọng, chỉ số khách hạng bởi Trung tâm Trích dẫn ASEAN<br />
(ASEAN Citation Index - ACI), Viện<br />
* **<br />
, Hội đồng Chức danh Giáo sƣ Nhà nƣớc. Thông tin Khoa học Mỹ (ISI) và Cơ sở<br />
NGUYỄN ĐỨC HUY - HÀ PHƢƠNG – THỰC TRẠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC… 63<br />
<br />
<br />
dữ liệu (Scopus) của Nhà xuất bản trong lĩnh vực riêng của mình, trong<br />
Elsevier Hà Lan. Tuy nhiên, đằng sau đó một số ít đang tự hoàn thiện để đạt<br />
sự phát triển về số lƣợng thì hệ thống các tiêu chuẩn quốc tế. Ví dụ Tạp chí<br />
các tạp chí khoa học của Việt Nam Khoa học của Đại học Quốc gia Hà<br />
vẫn bộc lộ nhiều vấn đề về chất lƣợng Nội, dƣới tên gọi là Tạp chí Khoa học,<br />
và đòi hỏi phải có các giải pháp tổng mỗi chuyên ngành hẹp lại đƣợc chia<br />
thể để giải quyết. Bài viết tập trung ra thành các chuyên san, nhƣ: Khoa<br />
phân tích đánh giá số lƣợng, chất học Xã hội và Nhân văn, Khoa học Tự<br />
lƣợng của các tạp chí khoa học Việt nhiên, Khoa học Trái đất, Luật - Kinh<br />
Nam trong thời gian qua. tế, Toán học... Với số lƣợng tạp chí<br />
phong phú nhƣ vậy, hầu nhƣ tất cả<br />
2. THỰC TRẠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC<br />
các tạp chí đều đảm bảo đƣợc yêu<br />
VIỆT NAM<br />
cầu về nội dung, hình thức và có thể<br />
Với bản thân nhà khoa học, các công đáp ứng tốt nhu cầu thông tin, thảo<br />
bố khoa học không chỉ mang lại lợi ích luận, trao đổi kết quả nghiên cứu.<br />
cho cá nhân, nhƣ cung cấp các chứng<br />
Không chỉ về số lƣợng tạp chí, số<br />
từ ghi nhận thành quả nghiên cứu, tạo<br />
lƣợng bài viết trên các tạp chí cũng<br />
dựng cơ hội hợp tác chuyên môn,<br />
tăng lên theo thời gian. Các tạp chí<br />
thúc đẩy hội nhập quốc tế mà còn là<br />
khoa học có tính định kỳ thƣa để đảm<br />
nghĩa vụ cần chia sẻ, đóng góp vào tri<br />
bảo tính đặc thù của tạp chí công bố<br />
thức nhân loại, nâng cao sự hiện diện<br />
các nghiên cứu và nội dung mới. Có<br />
của khoa học nƣớc nhà. Công bố<br />
những tạp chí có lƣợng gửi bài của<br />
quốc tế về khoa học thƣờng đƣợc<br />
các chuyên gia, cộng tác viên rất<br />
hiểu là các bài báo đƣợc công bố trên<br />
phong phú nhƣng vẫn chỉ ra đƣợc mỗi<br />
các tạp chí khoa học, sách và các<br />
năm 4 số bởi tòa soạn chọn lọc bài<br />
phát minh sáng chế đƣợc quốc tế<br />
công nhận. viết khá khắt khe nhƣ Tạp chí Khoa<br />
học của Đại học Quốc gia Hà Nội. Một<br />
Có thể thấy rằng, tạp chí khoa học ở<br />
số tạp chí khác vì không có đủ lƣợng<br />
Việt Nam hiện nay rất phong phú, số<br />
bài mang tính nghiên cứu nhƣng đến<br />
lƣợng khá nhiều và phân bố trên mọi<br />
định kỳ vẫn phải đảm bảo xuất bản,<br />
lĩnh vực. Hầu hết cơ quan nghiên cứu<br />
đã đăng tải thông tin thiên về tin tức<br />
của mỗi ngành đều có tạp chí của<br />
nhƣ các báo chí khác.<br />
ngành mình, hay viện nghiên cứu,<br />
trung tâm nghiên cứu và các trƣờng Các tạp chí khoa học xã hội của Việt<br />
đại học/viện. Trong mỗi ngành, thậm Nam mặc dù đã có nhiều nỗ lực đổi<br />
chí còn đƣợc phân ra từng chuyên mới, nâng cấp về cả chất lƣợng và<br />
ngành hẹp để xuất bản tạp chí riêng; hình thức trình bày, nhƣng cho đến<br />
đa số ngành, chuyên ngành trong nay vẫn còn khoảng cách khá lớn so<br />
khoa học nhƣ toán, lý, hóa, kinh tế… với các tiêu chuẩn quốc tế của tạp chí<br />
đã xuất bản những tạp chí khoa học khoa học trong hệ thống ISI và<br />
64 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 5 (249) 2019<br />
<br />
<br />
Scopus. So với các tiêu chuẩn quốc tế, tiêu thức chính và 16 tiêu thức con<br />
các tạp chí khoa học xã hội của Việt của một tạp chí khoa học trong danh<br />
Nam chỉ đáp ứng đƣợc rất ít tiêu chí. mục Scopus (Bảng 1).<br />
Ở đây chƣa nói đến vấn đề chất Các nƣớc chú trọng xây dựng ngày<br />
lƣợng mà chỉ bàn đến vấn đề thay đổi càng nhiều các tập san khoa học<br />
ngôn ngữ xuất bản và quy trình bình trong nƣớc bằng tiếng Anh với hệ<br />
duyệt của các tập san sao cho phù thống bình duyệt theo tiêu chuẩn quốc<br />
hợp với chuẩn của các tập san quốc tế đƣợc hệ thống ISI công nhận. Các<br />
tế. Để phát triển thành một tạp chí bài báo khi đăng ở các tạp chí đƣợc<br />
khoa học quốc tế, các tạp chí khoa ISI công nhận sẽ đƣợc tính trong hệ<br />
học iệt Nam ít nhất phải đáp ứng 5 thống khi xếp hạng quốc tế.<br />
<br />
Bảng 1. Các tiêu thức chính và tiêu thức con theo chuẩn tạp chí khoa học quốc tế<br />
Tiêu thức chính Tiêu thức con<br />
Tính thuyết phục của chính sách biên tập<br />
Tính đa dạng về mặt địa lý/lĩnh vực của các nhà biên tập (editor)<br />
Chính sách Tính đa dạng về mặt địa lý/lĩnh vực của các tác giả (author)<br />
tạp chí Toàn bộ trích dẫn/tham khảo đƣợc trình bày theo font chữ<br />
(Journal Policy) Roman theo hệ thống Numeric<br />
Tóm lƣợc bài viết bằng tiếng Anh<br />
Cấp độ phản biện (peer review)<br />
Điểm (tối đa 35%)<br />
Đóng góp học thuật cho lĩnh vực nghiên cứu<br />
Nội dung Sự rõ ràng trong phần tóm tắt<br />
(content) Sự tƣơng hợp với tôn chỉ, mục đích của tạp chí<br />
Khả năng diễn đạt và đọc hiểu của bài viết<br />
Điểm (tối đa 20%)<br />
Mức độ trích dẫn của các bài báo của tạp chí trong hệ thống<br />
Mức độ trích dẫn Scopus<br />
(Citedness)<br />
Mức độ trích dẫn các nhà biên tập trong hệ thống Scopus<br />
Điểm (tối đa 25%)<br />
Tính thƣờng xuyên Không có sự chậm trễ trong tiến độ xuất bản<br />
(Regularity)<br />
Điểm (tối đa 10%)<br />
Sự sẵn có nội dung Sự sẵn có nội dung trực tuyến<br />
trực tuyến (Online Có website ngôn ngữ tiếng Anh<br />
availability) Chất lƣợng website<br />
Điểm (tối đa 10%)<br />
Tổng diểm (100%)<br />
Nguồn: Hội đồng Chức danh Giáo sƣ Nhà nƣớc tổng hợp năm 2017 từ tiêu chuẩn tạp<br />
chí trong hệ thống Scopus.<br />
NGUYỄN ĐỨC HUY - HÀ PHƢƠNG – THỰC TRẠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC… 65<br />
<br />
<br />
Theo kết quả khảo sát thực tế ban của Hội đồng Biên tập nhƣ: Tạp chí<br />
đầu của Kim Ngọc (2016) tập trung Khoa học Xã hội (TPHCM), Tạp chí<br />
vào 100 tạp chí khoa học xã hội của Khảo cổ học; Tạp chí Nhân lực khoa<br />
Việt Nam (trong đó, 66 tạp chí thuộc học xã hội; Tạp chí Nghiên cứu Ấn Độ<br />
cơ sở giáo dục đại học; các bộ, ban, và Châu Á…; phần lớn tạp chí không<br />
ngành; Học viện Chính trị Quốc gia Hồ in quảng cáo.<br />
Chí Minh; 34 tạp chí thuộc Viện Hàn Các tạp chí (trong 100 tạp chí) có Hội<br />
lâm Khoa học xã hội Việt Nam) và đồng Biên tập gồm các nhà khoa học<br />
phân tích đánh giá so sánh với tiêu có uy tín trong nƣớc và quốc tế<br />
chuẩn tạp chí quốc tế, có thể khái (chiếm 1/3 số thành viên) nhƣ: Tạp<br />
quát về thực trạng tạp chí khoa học chí Kinh tế và Phát triển - Trƣờng Đại<br />
Việt Nam nhƣ sau: học Kinh tế Quốc dân; Chuyên san<br />
(1) Về ngôn ngữ và định kỳ xuất bản. Kinh tế và Kinh doanh - Trƣờng Đại<br />
Các tạp chí chủ yếu sử dụng ngôn học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội...<br />
ngữ tiếng Việt, trong đó, có 6 tạp chí (3) Về hình thức trình bày. Hầu hết<br />
khoa học xã hội trình bày bằng tiếng các tạp chí khoa học Việt Nam bộc lộ<br />
Anh (gồm: Vietnam Banking Review; rõ nhất hạn chế ở các mặt (thể thức<br />
Vietnamese Studies; Vietnam Social xuất bản, hình thức trình bày, qui cách<br />
Sciences Review; Vietnam's Socio- chú thích, tóm tắt tiếng Việt và tiếng<br />
Economic Development Review; Anh, vấn đề kết cấu Mở đầu - Nội<br />
Vietnam Economic Review; Philosophical dung - Kết luận, cách viết từ khóa, cơ<br />
Review). Phần lớn tạp chí khoa học chế phân loại chuyên ngành và phản<br />
xã hội ở Việt Nam xuất bản không biện khoa học bài báo…) (Kim Ngọc,<br />
đúng kỳ hạn. 2016). Do đó, để phát triển, tạp chí<br />
(2) Về tên tạp chí và Hội đồng Biên cần đổi mới và cập nhật theo chuẩn<br />
tập. Kết quả khảo sát cho thấy tên một quốc tế.<br />
số tạp chí chƣa rõ cơ quan khoa học Qua phân tích nhận thấy, phần lớn<br />
chủ quản, tên tiếng Anh của tạp chí các tạp chí đăng tải bài báo khoa học<br />
chƣa chính xác. Hiện tại vẫn có một của các nhà khoa học trong nƣớc và<br />
số tạp chí trùng tên. Thực trạng này có rất ít tạp chí đăng tải bài của các<br />
rất khó để phân biệt tạp chí khi truy học giả nƣớc ngoài. Thông tin, kết cấu<br />
cập trên internet. Nhiều thông lệ quốc bài viết của các tạp chí khoa học xã<br />
tế khác về hình thức cũng chƣa đƣợc hội ở Việt Nam về cơ bản chƣa tuân<br />
Ban Biên tập của các tạp chí áp dụng. thủ theo thông lệ quốc tế. Các tạp chí<br />
Khi phân tích các tạp chí do Viện Hàn thuộc các cơ sở giáo dục đại học và<br />
lâm Khoa học xã hội Việt Nam chủ viện nghiên cứu đã ghi đủ các dữ liệu<br />
quản thì 100% tạp chí có chỉ số ISSN, bài viết, gồm tóm tắt, từ khóa và kết<br />
tên cơ quan xuất bản cụ thể rõ ràng; cấu bài gồm 4 mục chính theo thông<br />
các tạp chí không ghi học hàm, học vị lệ quốc tế. Có các tạp chí ghi thông tin<br />
66 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 5 (249) 2019<br />
<br />
<br />
ngày nhận bài, chỉnh sửa bài và ngày có một giải pháp tổng thể về nhân lực<br />
đăng bài nhƣ: Tạp chí Kinh tế và Phát cho các tòa soạn của tạp chí nghiên<br />
triển - Trƣờng Đại học Kinh tế quốc cứu chuyên ngành với các khóa bồi<br />
dân; Chuyên san Kinh tế và Kinh dƣỡng về tổ chức và hoạt động tòa<br />
doanh - Trƣờng Đại học Kinh tế, Đại soạn cũng nhƣ xây dựng đội ngũ có<br />
học Quốc gia Hà Nội; Tạp chí Khoa chuyên môn sâu cho tạp chí.<br />
học Đại học Huế; Tạp chí Phát triển (5) Về thẩm định bài viết. Trong hàng<br />
và hội nhập, Trƣờng Đại học Kinh tế - trăm tạp chí khoa học của Việt Nam,<br />
Tài chính, Tạp chí Khoa học Xã hội số lƣợng tạp chí thực hiện quy trình<br />
(TPHCM))... Hầu hết các tạp chí khoa thẩm định bằng phản biện kín không<br />
học của các bộ, ban, ngành không ghi nhiều. Một thực trạng là ở hầu hết các<br />
tóm tắt, từ khóa và không kết cấu bài tạp chí, việc chọn lựa bài, quyết định<br />
viết gồm 4 phần theo thông lệ quốc tế. bài đăng thuộc Ban Biên tập và ngƣời<br />
Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt phụ trách tạp chí, phụ trách trang là<br />
Nam, tại thời điểm hiện nay nhiều tạp chủ yếu. Điều này khiến cho việc thẩm<br />
chí có tóm tắt bằng tiếng Việt và tiếng định nội dung nghiên cứu bị nới lỏng,<br />
Anh, hoặc chỉ có tiếng Anh, có từ thậm chí bỏ qua bởi đội ngũ trong Ban<br />
khóa cũng nhƣ kết cấu có lời mở đầu, Biên tập và biên tập viên không thể<br />
kết luận hay ghi ngày nhận bài, chỉnh nắm hết đƣợc mọi chuyên ngành.<br />
sửa và ngày đăng bài. Hơn nữa, ở một số tạp chí đội ngũ<br />
(4) Về Ban Biên tập. Theo kết quả này có kinh nghiệm về quản lý nhƣng<br />
điều tra đánh giá một số tạp chí khoa kiến thức chuyên môn lại không sâu.<br />
học thì đội ngũ tham gia biên tập, tổ Bởi vậy, việc thẩm định chất lƣợng<br />
chức tòa soạn tại các tạp chí nghiên khoa học của bài viết bị thả lỏng, dẫn<br />
cứu hiện nay chƣa đƣợc đào tạo bài tới chất lƣợng khoa học của các tạp<br />
bản về cả nghiệp vụ chuyên môn sâu chí này chƣa đƣợc đảm bảo. Nhiều<br />
của ngành nghiên cứu lẫn nghiệp vụ tạp chí khoa học xã hội của Việt Nam<br />
tổ chức xây dựng tòa soạn tạp chí. không có cơ chế phản biện bài báo.<br />
Hiện nay, đội ngũ này chủ yếu là các Đây là điểm khác biệt lớn nhất giữa<br />
chuyên gia có chuyên môn về lĩnh vực tạp chí khoa học xã hội của Việt Nam<br />
chuyên ngành hẹp lại thiếu kiến thức, với các tạp chí khoa học quốc tế. Khi<br />
chuyên môn về xây dựng tạp chí và tổ tác giả gửi bài đến, một số thành viên<br />
chức hoạt động tòa soạn tạp chí. trong Hội đồng Biên tập xem bài và<br />
Ngoài ra, có một số tạp chí có đội ngũ quyết định đăng hay không. Tạp chí<br />
là những ngƣời đƣợc đào tạo bài bản chẳng những đăng bài mà còn phải<br />
và có kỹ năng tổ chức hoạt động và trả nhuận bút cho tác giả. Có lẽ do<br />
xây dựng tòa soạn tạp chí lại không cách làm nhƣ thế nên đại đa số<br />
đáp ứng đƣợc yêu cầu về chuyên những bài báo trên các tạp chí này<br />
môn theo lĩnh vực hẹp. Bởi vậy, cần chất lƣợng khoa học rất thấp. Một số<br />
NGUYỄN ĐỨC HUY - HÀ PHƢƠNG – THỰC TRẠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC… 67<br />
<br />
<br />
tạp chí còn nhiều lỗi và sai sót cơ bản hệ thống ISI và Scopus. Đến nay, Việt<br />
trong bài. Bên cạnh đó, không hiếm Nam có 6 tạp chí trong Scopus, đó là<br />
tạp chí với cách trình bày hết sức sơ các tạp chí: Vietnam Journal of<br />
sài và tùy tiện, làm cho ngƣời đọc cảm Mathemetics (Scopus); Acta Mathematica<br />
thấy tác giả không tôn trọng độc giả. Vietnamica (Scopus); Advances in<br />
3. TẠP CHÍ KHOA HỌC VIỆT NAM Natural Sciences: Nanoscience and<br />
TRONG HỆ THỐN ĐÁN IÁ C ẤT Nanotechnology (Scopus); Journal of<br />
L ỢNG TẠP C Í TRON N ỚC VÀ Science: Advanced Materials and<br />
QUỐC TẾ Devices (Scopus/ESCI); Biomedical<br />
Research and Therapy (Scopus);<br />
Thời gian gần đây, đánh giá kết quả<br />
Progress in Stern Cell (Scopus); (2)<br />
nghiên cứu khoa học theo các chuẩn<br />
tạp chí nằm trong danh sách Scopus<br />
quốc tế là một chủ đề thu hút sự quan<br />
tâm của giới nghiên cứu và các nhà mà chƣa đƣợc nằm trong danh sách<br />
làm chính sách. Trong tiến trình phát ISI. Trong số 387 tạp chí nói trên, Việt<br />
triển khoa học công nghệ của các Nam mới chỉ có 6 tạp chí (xấp xỉ<br />
quốc gia, việc xuất bản các tạp chí 1,55%) nằm trong danh sách Scopus,<br />
khoa học theo tiêu chuẩn quốc tế là và cũng chỉ có 32 tạp chí bằng tiếng<br />
một yếu tố quan trọng góp phần hỗ trợ Anh hoặc song ngữ Việt - Anh (xấp xỉ<br />
và thúc đẩy nội lực khoa học và công 8,3%). Trong khi đó, theo thống kê<br />
nghệ của mỗi nƣớc, bởi việc xuất bản của ACI, tính đến tháng 5/2019, số tạp<br />
sẽ đáp ứng nhu cầu công bố các kết chí khoa học thuộc ISI/Scopus của<br />
quả nghiên cứu của các nhà khoa học các nƣớc Châu Á nhƣ sau: Trung<br />
trong nƣớc, mặt khác góp phần tăng Quốc 538, Nhật Bản 459, Singapore<br />
cƣờng trao đổi, hợp tác, hội nhập 101, Malaysia 69, Thái Lan 23,<br />
quốc tế về khoa học và công nghệ. Philippines 21, Indonesia 12, Việt<br />
Không chỉ các nƣớc Châu Âu và Hoa Nam 3. Toàn bộ khu vực ASEAN có<br />
Kỳ, nhiều nƣớc Châu Á nhƣ Nhật 225 tạp chí thuộc ISI/Scopus, thì Việt<br />
Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Ấn Độ, Nam chỉ chiếm 6, trong số 587 tạp chí<br />
Thái Lan, Singapore… đã có nhiều tạp ACI thì Việt Nam chỉ có 12.<br />
chí khoa học đƣợc quốc tế công nhận. 3.1. Hệ thống Vietnam Citation<br />
Theo Hội đồng Chức danh Giáo sƣ Gateway (V-CitationGate)<br />
Nhà nƣớc, cho đến ngày 19/7/2017 Vietnam Citation Gateway (V-<br />
đã có 387 tạp chí khoa học Việt Nam CitationGate) (Hình 1) là cơ sở dữ liệu<br />
đƣợc đƣa vào danh mục tạp chí tính thƣ mục (Bibliographic database),<br />
điểm của Hội đồng. Mặc dù hầu hết đồng thời là trung tâm phân tích, đánh<br />
các tạp chí đều khẳng định đƣợc vị giá khoa học, công nghệ và đổi mới<br />
thế ở trong nƣớc nhƣng thực tế hiện sáng tạo (Scientometrics) của Việt<br />
nay: (1) vẫn còn rất ít tạp chí khoa học Nam. Phần mềm của hệ thống cho<br />
Việt Nam đủ điều kiện xếp hạng trong phép thực hiện các tìm kiếm, phân<br />
68 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 5 (249) 2019<br />
<br />
<br />
Hình 1. V-CitationGate<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Nguồn: https://vcgate.vnu.edu.vn<br />
<br />
tích, thống kê và trích xuất thông tin mức độ trùng lặp của đề tài nghiên<br />
khoa học ở các cấp độ khác nhau, từ cứu và năng lực, thành tích nghiên<br />
tác giả đến đơn vị; chủ đề đến lĩnh cứu của ứng viên.<br />
vực, nhóm lĩnh vực; thời gian xuất bản Ở một khía cạnh khác, thông qua chỉ<br />
đến mức độ hợp tác nghiên cứu… số trích dẫn, chất lƣợng các tạp chí<br />
phục vụ công tác quản lý, hoạch định khoa học của Việt Nam cũng sẽ đƣợc<br />
chính sách phát triển. so sánh, đánh giá công khai và bình<br />
Bên cạnh mục đích học thuật, V- đẳng.<br />
CitationGate cung cấp các số liệu<br />
V-CitationGate kết nối và tích hợp<br />
thống kê để xây dựng và công bố báo<br />
thông tin từ các nguồn sau đây:<br />
cáo thƣờng niên, xếp hạng nghiên<br />
cứu của các cơ sở nghiên cứu và giáo - Các tạp chí của iệt Nam xuất bản<br />
dục. Đây là nguồn thông tin minh bạch online, có website gốc chuẩn mực,<br />
về năng suất và chất lƣợng nghiên đƣợc index ít nhất vào nguồn Google<br />
cứu khoa học của các cơ sở giáo dục Scholar. Đây là kỹ thuật cơ bản, thông<br />
đại học, sẽ đƣợc Viện Đảm bảo Chất dụng và tin cậy để đánh giá chỉ số<br />
lƣợng Giáo dục và Trung tâm Kiểm trích dẫn của các bài báo, cá nhân và<br />
định Chất lƣợng Giáo dục Quốc gia đơn vị. Ngoài việc cung cấp thông tin<br />
của Đại học Quốc gia Hà Nội tham khoa học, V-CitationGate cũng có khả<br />
khảo và sử dụng khi tiến hành đánh năng đánh giá chất lƣợng các tạp chí<br />
giá kiểm định các trƣờng đại học. Hệ khoa học.<br />
thống cơ sở dữ liệu này cũng là thông - Các bài báo của các tác giả iệt<br />
tin hỗ trợ cho các cơ quan tài trợ Nam và các bài báo của các tác giả<br />
nghiên cứu xét chọn và đánh giá về nƣớc ngoài nghiên cứu về iệt nam<br />
NGUYỄN ĐỨC HUY - HÀ PHƢƠNG – THỰC TRẠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC… 69<br />
<br />
<br />
công bố trên hệ thống tạp chí khoa - Các tài liệu số hóa về các bài viết, tƣ<br />
học thuộc ISI và Scopus. liệu quý, cổ có nguồn từ các thƣ viện<br />
- Thông tin về sáng chế, phát minh đã iệt Nam và nƣớc ngoài.<br />
đƣợc đăng ký tại Cục Sở hữu trí tuệ Hệ thống V-CitationGate hiện nay mới<br />
iệt Nam. kết nối đƣợc 52 tạp chí trong nƣớc<br />
- Sách chuyên khảo xuất bản ở iệt với khoảng 25.000 thƣ mục (xem<br />
Nam. https://vcgate.vnu.edu.vn). Bảng thống<br />
kê chỉ số nghiên cứu trong<br />
<br />
Hình 2. Chỉ số nghiên cứu theo thống kê của V-CitationGate<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Nguồn: https://vcgate.vnu.edu.vn<br />
<br />
Hình 3. Xếp hạng tạp chí theo chỉ số trích dẫn trung bình 2006 - 2017<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Nguồn: https://vcgate.vnu.edu.vn<br />
70 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 5 (249) 2019<br />
<br />
<br />
CitationGate, kết quả bƣớc đầu cho và trích dẫn, giúp phân loại và đánh<br />
thấy, thống kê các bài báo công bố giá chất lƣợng tạp chí khoa học của<br />
trên 52 tạp chí của Việt Nam trong giai các nƣớc ASEAN tƣơng tự nhƣ Trung<br />
đoạn 2006 - 2017 đã có tổng cộng tâm Trích dẫn Thái Lan (TCI) hay các<br />
8.811 lƣợt trích dẫn từ trong và ngoài Trung tâm Trích dẫn Quốc gia (NCI)<br />
nƣớc, trong đó 3.973 lƣợt đƣợc trích khác. Nhƣng để có mặt trong cơ sở<br />
dẫn (chiếm 45%) từ các tạp chí thuộc dữ liệu này, các tạp chí khoa học cần<br />
hệ thống ISI và Scopus. phải đạt những tiêu chuẩn cao hơn về<br />
Xếp hạng tạp chí theo chỉ số trích dẫn hình thức và nội dung, tiệm cận với<br />
trung bình (Hình 3). Các tạp chí này tiêu chuẩn của Scopus.<br />
thuộc các lĩnh vực khác nhau, trong ACI đƣợc thành lập và có ban điều<br />
đó có nhiều tạp chí có bề dày với thời hành từ năm 2013, chính thức xét<br />
gian thành lập rất sớm, nhƣng cũng duyệt tạp chí từ năm 2014, do Quỹ<br />
có một số tạp chí mới vốn chƣa đƣợc Nghiên cứu khoa học Thái Lan tài trợ<br />
đánh giá cao theo cách đánh giá đến hết năm 2016; từ năm 2017 kinh<br />
truyền thống. phí sẽ do các nƣớc thành viên đóng<br />
3.2. Tạp chí Việt Nam đạt chuẩn của góp. Chủ tịch ACI là Giáo sƣ Narongrit<br />
Trung tâm Trích dẫn ASEAN Sombatsompop; Ban Điều hành gồm<br />
thành viên các nƣớc ASEAN, mỗi<br />
Trung tâm Trích dẫn ASEAN (ASEAN<br />
nƣớc đƣợc cử hai ngƣời do Bộ Giáo<br />
Citation Index - ACI) là một cơ sở dữ<br />
dục của nƣớc đó giới thiệu. Mỗi năm<br />
liệu chung cho toàn bộ khu vực<br />
ACI mở một đợt xét duyệt, hạn chót là<br />
ASEAN, làm cầu nối giữa các Trung<br />
ngày 15/11. Những tạp chí có trong<br />
tâm Trích dẫn Quốc gia (National<br />
danh mục Scopus hay ISI đƣơng<br />
Citation Index – NCI) của các nƣớc<br />
nhiên đƣợc chấp nhận, những tạp chí<br />
thành viên với các cơ sở dữ liệu quốc<br />
khác sẽ đƣợc xét duyệt theo các tiêu<br />
tế nhƣ ISI, SCI hay Scopus. ACI có<br />
chí của ACI.<br />
chức năng lƣu trữ, tìm kiếm bài báo<br />
NGUYỄN ĐỨC HUY - HÀ PHƢƠNG – THỰC TRẠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC… 71<br />
<br />
<br />
Bảng 2: 12 tạp chí khoa học của Việt Nam đạt chuẩn ACI<br />
Source Title (English Source Title (local<br />
Print-ISSN E-ISSN Country Year<br />
language) language)<br />
Journal of Asian<br />
Trƣờng Đại học Kinh<br />
2615-9112 2515-964X Business and Vietnam 2015<br />
tế Quốc dân<br />
Economic Studies<br />
Tạp chí Kinh tế và<br />
Journal of Economics Phát triển, Trƣờng<br />
1859-0020 - Vietnam 2015<br />
and Development Đại học Kinh tế<br />
TPHCM<br />
Trƣờng Đại học Khoa<br />
Biomedical Research<br />
2198-4093 - học tự nhiên, Đại học Vietnam 2016<br />
and Therapy<br />
Quốc gia TPHCM<br />
Dalat University Journal Tạp chí Khoa học Đại<br />
0866-787X - Vietnam 2017<br />
of Science học Đà Lạt<br />
Tạp chí Khoa học và<br />
Vietnam Journal of<br />
Công nghệ, iện Hàn<br />
2525-2518 - Science and Vietnam 2017<br />
lâm Khoa học công<br />
Technology<br />
nghệ iệt Nam<br />
Tạp chí Khoa học Trái<br />
Vietnam Journal of đất, iện Hàn lâm<br />
0866-7187 - Vietnam 2017<br />
Earth Sciences Khoa học công nghệ<br />
iệt Nam<br />
Journal of Information iện Hàn lâm Khoa<br />
2475-1839 2475-1847 and học công nghệ iệt Vietnam 2018<br />
Telecommunication Nam<br />
iện Hàn lâm Khoa<br />
Vietnam Journal of<br />
0866-7136 0866-7136 học công nghệ iệt Vietnam 2018<br />
Mechanics<br />
Nam<br />
Vietnam Journal of Viện Hàn lâm Khoa<br />
2525-2461 - Science, Technology học công nghệ iệt Vietnam 2018<br />
and Engineering Nam<br />
iện Hàn lâm Khoa<br />
Communications in<br />
0868-3166 - học công nghệ iệt Vietnam 2019<br />
Physics<br />
Nam<br />
Journal of Advanced iện Hàn lâm Khoa<br />
1859-2244 2588-123X Engineering and học công nghệ iệt Vietnam 2019<br />
Computation Nam<br />
Tạp chí Khoa học<br />
Vietnam Journal of máy tính, Trƣờng Đại<br />
2196-8888 2196-8896 Vietnam 2019<br />
Computer Science học Nguyễn Tất<br />
Thành<br />
72 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 5 (249) 2019<br />
<br />
<br />
Tính đến tháng 5/2019, ACI có đƣợc hƣởng IF (impact factor), nhƣng nội<br />
587 tạp chí khoa học đạt chuẩn. Trong dung website của Scopus (http://www.<br />
đó, Thái Lan là 191, Indonesia có 207, scopus.com) rất tiện ích khi sử dụng<br />
Malaysia 119, Philipines 46, Singapore cho nhiều mục đích khác nhau, từ tra<br />
8, Việt Nam 12, Brunei 1, Myanmar 1 cứu tài liệu đến đánh giá tình hình<br />
và Campuchia 2. (http:// www.asean- nghiên cứu khoa học của các cá nhân<br />
cites.org/index.php?r=contents%2Find và các cơ sở đào tạo, nghiên cứu...<br />
ex&id=9). Với số lƣợng 12 tạp chí Việt Nam có 6 tạp chí đƣợc vào<br />
đƣợc ACI chấp nhận, Việt Nam chỉ danh sách Scopus. Sau khi đƣợc đƣa<br />
hơn Brunei, Campuchia, Myanmar và vào cơ sở dữ liệu Scopus từ năm<br />
Lào. 2014, một trong tạp chí 6 tạp chí là tạp<br />
Cơ sở dữ liệu khoa học ACI đã chấp chí Advances in Natural Sciences:<br />
nhận 12 tạp chí khoa học của Việt Nanoscience and Nanotechnology<br />
Nam đạt chuẩn ACI nhƣ Bảng 2. (ANSN) do Viện Hàn lâm Khoa học<br />
3.3. Tạp chí Việt Nam đạt chuẩn công nghệ Việt Nam phối hợp với IOP<br />
SCOPUS Publishing tại ƣơng quốc Anh xuất<br />
bản đã đƣợc Thomson Reuters đƣa<br />
Scopus đƣợc xây dựng từ tháng<br />
vào cơ sở dữ liệu Science Citation<br />
11/2004 và thuộc sở hữu của Nhà<br />
Index Expanded (SCIE), căn cứ vào<br />
xuất bản Elsevier (Hà Lan), dành cho<br />
hệ số tác động IF của ANSN do<br />
thuê bao trực tuyến, có trả phí. Đó là<br />
Thomson Reuters đánh giá trong 12<br />
một cơ sở dữ liệu thƣ mục chứa bản<br />
tháng của năm 2015 (Hình 4). Thông<br />
tóm tắt và trích dẫn các bài báo khoa<br />
tin về việc tạp chí ANSN đƣợc đƣa<br />
học. Scopus có chứa 57 triệu bản tóm<br />
vào SCIE đƣợc Thomson Reuters<br />
tắt, gần 22.000 danh mục từ hơn<br />
công bố trên http://ip-scienc e.thoms<br />
5.000 nhà xuất bản, trong đó hơn<br />
onreuters.com/cgi-bin/jrnlst/jl<br />
30.000 là tạp chí đánh giá chuyên<br />
ngành trong khoa học, kỹ thuật, y tế, covchanges.cgi?PC =D.<br />
xã hội, nghệ thuật và nhân văn. Trong bảng phân loại của SCImago<br />
Để đƣợc liệt kê vào danh sách các tạp chí đƣợc phân chia thành 4<br />
Scopus, các tạp chí cũng đƣợc lựa loại: Q1: gồm các tạp chí chiếm vị trí<br />
chọn nghiêm ngặt. Số lƣợng tạp chí cao nhất (thuộc top 25%) về IF; Q2:<br />
nằm trong Scopus gần gấp đôi số gồm các tạp chí chiếm vị trí trung bình<br />
lƣợng nằm trong ISI, nhƣng không cao về IF (từ top 25% đến top 50%);<br />
bao gồm tất cả mà chỉ chứa khoảng Q3 gồm các tạp chí chiếm vị trí trung<br />
70% số lƣợng của ISI. Tuy nhiên, bình thấp về IF (từ top 50% đến top<br />
nguồn Scopus chỉ bao gồm các bài 75%); Q4 gồm các tạp chí đứng ở vị<br />
báo xuất bản từ năm 1995 trở lại đây. trí thấp còn lại (bottom 25%).<br />
Cách đánh giá chất lƣợng các tạp chí Advances in Natural Sciences:<br />
của Scopus cũng dựa vào chỉ số ảnh Nanoscience and Nanotechnology đƣợc<br />
NGUYỄN ĐỨC HUY - HÀ PHƢƠNG – THỰC TRẠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC… 73<br />
<br />
<br />
Hình 4. Các tạp chí khoa Việt Nam đƣợc đƣa vào cơ sở dữ liệu SCIE<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Nguồn: http://ip-science.thomsonreuters.com/cgi-bin/jrnlst/jlcovchanges.cgi?PC=D<br />
74 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 5 (249) 2019<br />
<br />
<br />
SCImago xếp là tạp chí về Kỹ thuật Kết quả đánh giá tổng quan cho thấy<br />
(Engineering) và Khoa học vật liệu các tạp chí khoa học Việt Nam cần<br />
(Materials Science). Căn cứ vào IF nâng cao công tác tạp chí, từng bƣớc<br />
của ANSN năm 2014 Scopus đã xếp hội nhập quốc tế trong thời gian tới<br />
hạng ANSN: Q2 về Kỹ thuật và Khoa (tiến tới thống nhất, đồng bộ về hình<br />
học vật liệu; Acta Mathematica thức trình bày bài tạp chí khoa học<br />
Vietnamica và Vietnam Journal of trong hệ thống tạp chí chuyên ngành;<br />
Mathematics đƣợc SCImago xếp Q3 chú trọng các tiêu chí chuẩn quốc tế<br />
về tạp chí về Mathematics (Hình 4). và chất lƣợng bài viết, cách thức tổ<br />
Từ những kết quả đánh giá sơ bộ trên chức, quản lý tạp chí…); đầu tƣ xây<br />
cho thấy, mặc dù các tạp chí đã có sự dựng một số tạp chí tiếp cận dần với<br />
đầu tƣ gần đây nhƣng chất lƣợng của tiêu chuẩn ISI và Scopus theo lộ trình.<br />
các tạp chí khoa học hiện nay của Việt Việc tổ chức Hội đồng Biên tập; quy<br />
Nam còn khá thấp so với mặt bằng trình tiếp nhận bài viết, phản biện,<br />
khu vực ASEAN và thế giới. Do đó, biên tập, xuất bản, phát hành cần<br />
điều khó khăn và lâu dài nhất vẫn là từng bƣớc thực hiện theo tiêu chuẩn<br />
việc nghiêm túc phấn đấu để nâng quốc tế nhằm nâng cao chất lƣợng<br />
cao chất lƣợng khoa học của các tạp khoa học của bài báo. Xây dựng một<br />
chí khoa học Việt Nam, để sớm có cơ sở dữ liệu quốc gia, liệt kê tất cả<br />
thêm những tạp chí đƣợc xếp hạng những bài báo khoa học đã công bố<br />
trong khu vực nhƣ ACI và trên thế giới trên các tạp chí khoa học của Việt<br />
nhƣ ISI và Scopus. Nam phục vụ cho nghiên cứu, trích<br />
4. KẾT LUẬN dẫn. <br />
<br />
<br />
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN<br />
1. Hội đồng Chức danh Giáo sƣ Nhà nƣớc. 2017. Tài liệu hướng dẫn xét công nhận đạt<br />
tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư năm 2017. Hà Nội: Nxb. Bách khoa.<br />
2. http://ip-science.thomsonreuters.com/cgi-bin/jrnlst/jlcovchanges.cgi?PC=D.<br />
3. http://www.asean-cites.org/index.php?r=contents%2Findex&id=9.<br />
4. https://vcgate.vnu.edu.vn.<br />
5. Kim Ngọc. 2016. “Tiêu chuẩn quốc tế của tạp chí khoa học và việc áp dụng tại Việt<br />
Nam”. Khoa học Xã hội Việt Nam, Số 8, tr. 71-75.<br />
6. “Lần đầu tiên Việt Nam xây dựng hệ thống chỉ số trích dẫn khoa học”, http://dantri.<br />
com.vn/giao-duc-khuyen-hoc/lan-dau-tien-viet-nam-xay-dung-he-thong-chi-so-trich-dan-<br />
khoa-hoc-20160621144648035.htm.<br />