103
TIẾP CẬN TRẺ TÁO BÓN (K59.0)
1. ĐỊNH NGHĨA
Táo bón là tình trạng đi tiêu không thường xuyên (≤ 2
lần/tuần); hoặc phân cứng, từng viên nhỏ; hoặc đi tiêu khó
khăn, đau.
2. NGUYÊN NHÂN
- Táo bón chức năng: chiếm > 90% trường hợp táo bón.
- Táo bón thực thể: chiếm < 5% tổng số trẻ táo bón.
v Các chẩn đoán phân biệt với táo bón chức năng ở
trẻ em
- Bệnh Celiac.
- Suy giáp, tăng calci máu, hạ kali máu.
- Đái tháo đường.
- Dị ứng đạm trong thức ăn.
- Thuốc độc chất: opiates, anticholinergics, thuốc
chống trầm cảm, thuốc hóa trị, nhiễm kim loại nặng (chì).
- Ngộ độc vitamin D.
- Botulism.
- Bệnh xơ nang.
- Bệnh hirschsprung.
- Co thắt hậu môn.
- Đờ đại tràng (colonic inertia).
- Bất thường giải phẫu: không hậu môn, hẹp hậu môn.
- Khối vùng chậu.
- Cột sống bất thường.
- Bất thường vùng cơ bụng.
104
- Giả tắc ruột.
- Đa bướu nội tiết.
- Suy giáp.
3. TIẾP CẬN CHẨN ĐOÁN
3.1. Lâm sàng
- Bệnh sử thời gian bệnh, các triệu chứng kèm theo, tiền
căn bản thân và gia đình (chú ý tiền căn tiêu phân su của bé).
- Tìm triệu chứng bất thường tủy sống: giảm cảm giác
và vận động, lỗ hậu môn rộng, tiểu không tự chủ, mất phản
xạ cơ bìu, tăng sắc tố da, búi tóc vùng cùng cụt.
- Tìm bất thường giải phẫu học vùng hậu môn trực
tràng: màng chắn hậu môn vị trí cao, hậu môn lạc chỗ phía
trước, hậu môn cắm lạc chỗ vào âm đạo hoặc vào vị trí giữa
bìu và lỗ đổ hậu môn bình thường.
- Thăm trực tràng:
+ Táo bón cơ năng: lòng trực tràng chứa đầy phân.
+ Dấu hiệu gợi ý bệnh Hirschprung: ống hậu môn hẹp,
lòng trực tràng trống, chướng bụng và chậm lớn ở trẻ
nhỏ.
- Triệu chứng viêm ruột: tổng trạng xấu, tiêu máu,
bụng chướng.
3.2. Cận lâm sàng
- Trong táo bón chức năng, cận lâm sàng hầu như
không có chỉ định nếu đã hỏi kỹ bệnh sử và khám lâm sàng.
105
- Nếu không có triệu chứng báo động, không khuyến
cáo test tìm dị ứng đạm sữa bò, tầm soát suy giáp, tăng calci
máu một cách thường quy.
- Một số trường hợp sử dụng cận lâm sàng:
+ X quang bụng không sửa soạn tìm triệu chứng ứ
phân nhưng không thể thăm khám.
+ Siêu âm bụng khi nghi ngờ bụng ngoại khoa.
+ X quang đại tràng có thuốc cản quang khi nghi ngờ
táo bón do nguyên nhân thực thể.
+ Tìm máu ẩn/phân ở trẻ nhỏ nghi bất dung nạp sữa.
3.3. Tiêu chuẩn chẩn đoán táo bón chức năng theo
ROME IV
- Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: có ít nhất hai trong các tiêu
chuẩn sau kéo dài ít nhất 01 tháng.
+ Đi tiêu ≤ 02 lần/tuần.
+ Tiền sử đau hoặc khó khăn khi đi tiêu do phân cứng.
+ Tiền sử ứ đọng phân quá mức.
+ Tiền sử đi tiêu phân đường kính lớn.
+ Hiện diện khối phân to trong trực tràng.
+ ≥ 1 lần đi tiêu không tự chủ ở trẻ đã tập đi toilet.
+ Tiền sử có khối phân to gây tắc nghẽn toilet.
- Trẻ lớn: ít nhất 2 trong các tiêu chuẩn sau kéo dài ít
nhất 1 tháng.
+ Đi tiêu ≤ 2 lần/tuần.
+ Tiền sử ứ đọng phân quá mức.
+ Tiền sử đau hoặc khó khăn khi đi tiêu do phân cứng.
+ Tiền sử có khối phân to gây tắc nghẽn toilet.
106
+ Hiện diện khối phân to trong trực tràng.
+ ≥ 1 lần đi tiêu không tự chủ/tuần.
- Và không đủ tiêu chuẩn chẩn đoán hội chứng ruột
kích thích.
3.4. Triệu chứng báo động
- Bệnh sử:
+ Chậm tiêu phân su.
+ Táo bón khởi phát sớm (< 1 tháng tuổi).
+ Tiền căn gia đình bị bệnh Hirschsprung, bệnh Celiac
hoặc suy giáp.
+ Phân có máu.
+ Phân dạng ruy băng.
+ Sốt.
+ Ói dịch mật.
- Khám:
+ Chậm tăng trưởng.
+ Bụng chướng căng.
+ Phản xạ da bìu và hậu môn bất thường.
+ Vị trí hậu môn và rãnh gian mông bất thường.
+ Sợ hãi khủng khiếp khi khám hậu môn.
+ Sẹo hậu môn.
+ Rò quanh hậu môn hoặc bướu máu.
+ Khám thần kinh bất thường.
+ Có nhúm lông cột sống.
+ Có lúm trên cột sống.
+ Bất thường tuyến giáp.
+ Chàm da.
107
4. XỬ TRÍ
4.1. Nhập cấp cứu khi: rối loạn dấu hiệu sinh tồn: sốc, hội
chứng nhiễm trùng nhiễm độc…
4.2. Nhập viện: khi không đáp ứng sau 4 tuần điều trị hoặc
nghi ngờ táo bón thực thể.
4.3. Khám chuyên khoa
- Khám Ngoại khi nghi ngờ bệnh lý ngoại khoa.
- Khám Thận-Nội tiết khi nghi ngờ bệnh lý chuyển hóa
hoặc nội tiết.
- Khám Thần kinh khi nghi ngờ bệnh lý thần kinh.
4.4. Điều trị ngoại trú
- Mục tiêu: khôi phục thói quen đi tiêu đúng (ít nhất 3
lần/tuần, phân mềm, không cảm giác khó chịu khi đi tiêu, và
phân không có máu), và ngăn ngừa tái phát.
- Các bước điều trị:
+ Giáo dục bệnh nhân.
+ Tháo xổ phân.
+ Điều trị duy trì.
+ Chế độ theo dõi.
4.4.1. Tư vấn và giáo dục bệnh nhi và phụ huynh
- Thái độ quan tâm đến bệnh.
- Cần sự phối hợp giữa: bệnh nhi, cha mẹ và thầy
thuốc, nhà trường.
- Giải thích cho phụ huynh sự cần thiết tính an toàn của
việc dùng thuốc kéo dài, để người nhà tuân thủ điều trị.