Tìm hiểu nhóm từ chỉ hoạt động tư duy trong tiếng Việt

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN SAIGON UNIVERSITY<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC SCIENTIFIC JOURNAL<br /> ĐẠI HỌC SÀI GÒN OF SAIGON UNIVERSITY<br /> Số 66 (6/2019) No. 66 (6/2019)<br /> Email: tcdhsg@sgu.edu.vn ; Website: https://tapchikhoahoc.sgu.edu.vn<br /> <br /> <br /> <br /> TÌM HIỂU NHÓM TỪ CHỈ HOẠT ĐỘNG TƯ DUY<br /> TRONG TIẾNG VIỆT<br /> Approaching the words denoting cognitive activity in Vietnamese language<br /> <br /> SV. Nguyễn Thị Thanh Phương<br /> Trường Đại học Sài Gòn<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Là một trong những hoạt động cơ bản và phổ biến, tư duy biểu thị quá trình nhận thức của con người.<br /> Trong cuộc sống, người ta đã sử dụng ngôn ngữ để chuyển hóa những vấn đề tư duy được từ bên trong<br /> ra bên ngoài. Những từ biểu thị tư duy và hoạt động tư duy như biết, nghĩ, hiểu, nghi ngờ, sợ (là), nhớ,<br /> quên, nhận ra (rằng), tìm ra (rằng)… phản chiếu quá trình con người đã chuyển hóa các vấn đề được tư<br /> duy qua phương tiện ngôn ngữ một cách tinh tế và phong phú. Trong bài viết này, chúng tôi khảo sát,<br /> phân tích đặc điểm cấu tạo từ vựng - ngữ nghĩa và ngữ pháp của nhóm từ chỉ hoạt động tư duy. Qua đó<br /> khám phá ý nghĩa, vai trò của nhóm từ này trong hệ thống từ vựng, đồng thời nêu lên được đặc điểm về<br /> mối quan hệ giữa đặc trưng văn hóa, ngôn ngữ và hoạt động tư duy của người Việt.<br /> Từ khóa: đặc điểm từ vựng – ngữ nghĩa, hoạt động tư duy, ngữ pháp, tiếng Việt, văn hóa<br /> ABSTRACT<br /> Being basic and unique to human beings, cognitive activity possesses spiritualistic characteristics and is<br /> conveyed through languages. Words that represent rational cognition or processes related to rationality<br /> such as: know, think, understand, doubt, be afraid, remember, forget, realize (that), find (that), etc. can<br /> reflect the process by which human beings have transformed cognitive activities in diversified and<br /> delicate manners through linguistic tasks. In this article, we have analysed the structure and semantic<br /> characteristics of the words denoting cognitive activity as well as investigated the meaning and role of<br /> this group of words in Vietnamese vocabulary system. From that, these achievements of this study will<br /> helps us come to the findings of the relationship among culture, language and the concepts of thinking<br /> of Vietnamese people.<br /> Keywords: semantic and grammar characteristics, cognitive activity, the lexical, Vietnamese language,<br /> culture<br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề duy được nhìn nhận như một trong những<br /> Là “giai đoạn cao của quá trình nhận hoạt động cơ bản và phổ biến, biểu thị quá<br /> thức, đi sâu vào bản chất và phát hiện ra trình nhận thức của con người. Do có tính<br /> tính quy luật của sự vật bằng những hình tinh thần và hoàn toàn trừu tượng, tư duy<br /> thức như biểu tượng, khái niệm, phán đoán cần nhờ vào phương tiện ngôn ngữ để được<br /> và suy lí” (Hoàng Phê, 2003, p.1070), tư truyền tải ra bên ngoài. Những từ ngữ biểu<br /> <br /> Email: phuongkoo@gmail.com<br /> 37<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 66 (6/2019)<br /> <br /> <br /> thị các khái niệm và hoạt động tư duy như năng, nhóm từ chỉ hoạt động trí tuệ, hay là<br /> biết, nghĩ, hiểu, nghi ngờ, sợ (là), nhớ, nhóm các vị từ nhận thức nói năng.<br /> quên, nhận ra (rằng), tìm ra (rằng)…trở Để triển khai việc nghiên cứu, chúng<br /> thành một trong những lớp từ ngữ quan tôi đã lựa chọn khảo sát dựa trên các nguồn<br /> trọng trong vốn từ vựng của mỗi dân tộc. tư liệu sau đây: Từ điển tiếng Việt (Hoàng<br /> Chúng không chỉ phản chiếu quá trình con Phê); Tuyển tập tục ngữ, ca dao, dân ca<br /> người đã chuyển hóa các vấn đề được nhận Việt Nam (Vũ Ngọc Phan); các tác phẩm<br /> thức qua phương tiện ngôn ngữ một cách văn học Việt Nam tiêu biểu bao gồm<br /> tinh tế và phong phú, mà còn hé lộ bản sắc Truyện Kiều (Nguyễn Du), Cung Oán<br /> văn hóa và cuộc sống tinh thần của từng ngâm khúc (Nguyễn Gia Thiều), Số Đỏ<br /> cộng đồng bản ngữ. Việc hiểu được những (Vũ Trọng Phụng), Chí Phèo (Nam Cao),<br /> nét nghĩa và sử dụng được một cách thuần Thi Nhân Việt Nam (Hoài Thanh – Hoài<br /> thục nhóm từ chỉ hoạt động tư duy là một Chân), Nỗi Buồn Chiến Tranh (Bảo Ninh),<br /> trong những bằng chứng về sự thuần thục Ăn Mày Dĩ Vãng (Chu Lai).<br /> ngôn ngữ và cách giao tiếp tinh tế hơn với Đối với các tác phẩm văn học, chúng<br /> xã hội. tôi lựa chọn khảo sát ngẫu nhiên trên 1045<br /> Trong bài viết này, dựa trên sự khảo trang văn bản có độ dài khoảng từ 20 đến<br /> sát và phân tích các ngữ liệu thuộc nguồn dòng 40 (đối với thể loại thơ), từ 300 đến<br /> Từ điển tiếng Việt cùng một số các tác dòng 9365 (đối với thể loại tiểu thuyết) và<br /> phẩm văn học tiêu biểu, chúng tôi tìm hiểu từ 15 đến 6732 dòng (đối với truyện ngắn).<br /> các đặc điểm về cấu tạo, về ngữ nghĩa và Việc lựa chọn khảo sát số lượng mẫu lớn<br /> về từ loại của các từ thuộc nhóm từ chỉ như vậy là nhằm mục đích để có được số<br /> hoạt động tư duy trong tiếng Việt. Kết quả lượng ngữ liệu phong phú, đa dạng cho<br /> nghiên cứu giúp chúng ta hiểu sâu hơn về phép có được kết quả nghiên cứu đáng tin<br /> nhóm từ này, đồng thời góp phần giúp cho cậy và đảm bảo tính khoa học.<br /> những ai đang tìm hiểu về tiếng Việt sẽ Đối với hệ thống ngữ liệu tiếng Anh,<br /> thuận lợi hơn trong việc nắm vững các đặc nguồn tài liệu chính được rút ra từ Từ điển<br /> điểm của chúng, từ đó có thể dễ dàng hơn Oxford Advanced Learner's Dictionary,<br /> trong việc lựa chọn sử dụng từ cho phù hợp thêm vào đó là từ điển Oxford Dictionary<br /> các ngữ cảnh trong giao tiếp hằng ngày. of Idioms để có được những cứ liệu phong<br /> 2. Tìm hiểu đặc điểm của nhóm từ phú hơn.<br /> chỉ hoạt động tư duy trong tiếng Việt Thông qua việc khảo sát Từ điển tiếng<br /> trên các phương diện: cấu tạo từ vựng, Việt (2003) của Hoàng Phê với 39.924 mục<br /> ngữ nghĩa và từ loại từ, chúng tôi đã thống kê được tiếng Việt<br /> 2.1. Dẫn nhập có 110 từ chỉ hoạt động tư duy, chiếm<br /> Trong các công trình nghiên cứu của 0.26% vốn từ vựng được phản ánh bao<br /> các nhà Việt ngữ học như Nguyễn Kim gồm: 95 từ có nghĩa gốc chỉ hoạt động tư<br /> Thản (1977), Đỗ Hữu Châu (2005), Cao duy (chiếm 86%) và 15 nhóm từ có nghĩa<br /> Xuân Hạo (2007), nhóm từ chỉ hoạt động phái sinh chỉ hoạt động tư duy (chiếm<br /> tư duy được gọi bằng các thuật ngữ khác 14%). Số lượng từ này có thể còn nhiều<br /> nhau như nhóm động từ chỉ cảm nghĩ – nói hơn nếu tính thêm các từ mang nét nghĩa<br /> <br /> <br /> 38<br /> NGUYỄN THỊ THANH PHƯƠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> trung gian chỉ trạng thái quá trình hay nhớ, nghĩ, hiểu, tin, am tường và đoán là<br /> tương đồng về nghĩa như nhận thức. Và những từ có tần số xuất hiện cao nhất. Kết<br /> trong số 110 từ chỉ hoạt động tư duy đã quả khảo sát được thể hiện qua bảng thống<br /> thống kê được qua khảo sát, tám từ biết, kê sau đây:<br /> <br /> Bảng 2.1. Bảng thống kê số lượng từ chỉ hoạt động tư duy trong tiếng Việt<br /> (từ nguồn cứ liệu Từ điển tiếng Việt)<br /> Nhóm từ chỉ hoạt động tư duy Số lượng Tỉ lệ Ví dụ<br /> <br /> <br /> Tiêu chí phân loại<br /> Từ có nghĩa gốc chỉ hoạt động tư duy 95 86% Am hiểu, am tường,<br /> biết, tin nghĩ…<br /> Từ có nghĩa phái sinh chỉ hoạt động tư duy 15 14% Chắc, ghi nhớ, sành<br /> sỏi, dự trù…<br /> Tổng cộng 110 100%<br /> <br /> Kết quả thống kê, khảo sát và phân là từ đơn và từ phức. Mặc dù chỉ chiếm số<br /> loại theo các tiêu chí về cấu tạo từ vựng, về lượng ít hơn khoảng (26%) từ phức, nhưng<br /> từ loại và về ngữ nghĩa cho thấy nhóm từ từ đơn có tầm quan trọng với việc chỉ hoạt<br /> chỉ hoạt động tư duy trong tiếng Việt có động tư duy trong tiếng Việt. Từ đơn góp<br /> những đặc điểm như sau: phần tạo nên nhiều từ mới, làm cho nhóm từ<br /> 2.2. Về đặc điểm cấu tạo từ vựng này trở nên phong phú, mang nhiều ý nghĩa<br /> Xét về mặt cấu tạo từ vựng, trong 110 từ biểu thị cho những hoạt động tinh thần trừu<br /> chỉ hoạt động tư duy đã thống kê được, tượng của con người. Từ phức chiếm khoảng<br /> chúng tôi phân loại thấy từ đơn chiếm 26% 74% bao gồm cả từ láy và từ ghép. Khi chỉ<br /> và từ phức chiếm 74%. Trong nhóm từ phức, hoạt động tư duy, từ phức sẽ làm tăng sắc<br /> từ láy chiếm 23% còn từ ghép chiếm 77%. thái biểu cảm cho người sử dụng, đồng thời<br /> Về cấu tạo, nhóm từ chỉ hoạt động tư duy tạo nên sự phong phú về mặt ngữ nghĩa và số<br /> trong tiếng Việt được chia thành hai loại, đó lượng từ chỉ hoạt động tư duy.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 39<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 66 (6/2019)<br /> <br /> <br /> Biểu đồ 2.1. Biểu đồ biểu thị số lượng các kiểu cấu tạo từ của nhóm từ chỉ hoạt động<br /> tư duy trong tiếng Việt theo Từ điển tiếng Việt<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Từ phức, được chia thành nhóm từ láy nên rõ ràng hơn, đồng thời nó cũng làm<br /> và nhóm từ ghép bao gồm ghép đẳng lập tăng sắc thái của hoạt động tư duy như<br /> và ghép chính phụ. Cả từ ghép đẳng lập và trong từ nghĩ với các nét nghĩa phái sinh<br /> từ ghép chính phụ đều xuất hiện nhiều nghĩ ngợi, nghĩ nát óc; người đọc người<br /> trong cuộc sống hằng ngày và trong sáng nghe sẽ cảm nhận được mức độ khó khăn<br /> tác văn học (kể cả trong văn viết và văn của một vấn đề khi suy nghĩ.<br /> nói). Việc xuất hiện nhiều từ hoặc cụm từ Từ chỉ hoạt động tư duy còn phái sinh<br /> phái sinh theo phương thức ghép không chỉ theo phương thức láy bao gồm láy hoàn<br /> làm phong phú thêm vốn từ vựng mà còn toàn và láy bộ phận. Khi láy bộ phận từ chỉ<br /> làm tăng sắc tố biểu thị trạng thái của hoạt động tư duy thường láy phụ âm đầu.<br /> người nói, người viết. Với các dạng thức Từ láy sẽ làm tăng (giảm) sắc thái về các<br /> ghép chính phụ, từ ngữ chỉ hoạt động tư sự vật, sự việc mà chủ thể đang tư duy.<br /> duy hiện lên một cách rõ nét và cụ thể hơn, 2.3. Về đặc điểm ngữ nghĩa<br /> làm tăng sắc thái diễn đạt của từ. Ví dụ: từ Nhóm từ ngữ chỉ hoạt động tư duy<br /> đoán khi phái sinh theo phương thức chính trong tiếng Việt được chia thành các<br /> phụ ta thấy mức độ diễn đạt của từ đã tăng trường từ vựng khác nhau, gồm khả năng<br /> dần mức độ, như so với đoán thì đoán thông hiểu, khả năng tập trung đến hoạt<br /> chừng diễn đạt được mức độ của việc suy động tư duy, mức độ hoạt động của tư duy,<br /> đoán chắc chắn hơn, có nhiều căn cứ hơn; và chỉ khả năng tư duy vấn đề. Xét về cấu<br /> và ngược lại với đoán mò hay đoán già trúc ngữ nghĩa, nhóm từ này có thể phân<br /> đoán non việc suy đoán có phần mơ hồ chia thành: những từ chỉ hoạt động tư duy<br /> thiếu căn cứ hơn. Khi phái sinh theo mang nét nghĩa đánh giá hoạt động và<br /> phương thức chính phụ nét nghĩa của từ trở những từ chỉ hoạt động tư duy không mang<br /> <br /> <br /> 40<br /> NGUYỄN THỊ THANH PHƯƠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> nét nghĩa đánh giá hoạt động. Các từ chỉ tin nghĩa ban đầu là nhận định một sự vật,<br /> hoạt động tư duy mang nét nghĩa thông sự việc nào đó là có thật; ở nghĩa thứ hai tin<br /> hiểu được chia thành hai nhóm thông hiểu chính là sự chấp nhận những điều mà một<br /> ít và thông hiểu nhiều. Ví dụ: am hiểu, am người nào đó tuyên bố hay trình bày; trong<br /> tường khác với mù mờ, mù tịt. Khi chỉ khả trường hợp thứ ba, tin mang nghĩa là hi<br /> năng chú tâm đến hoạt động, nhóm từ chỉ vọng vào một cái gì đó và ở đây tin có sự<br /> hoạt động tư duy sẽ mang nét nghĩa chú xen cảm xúc và ý chí, tư duy và cảm giác.<br /> tâm nhiều hay ít đến hoạt động tư duy. Khi Đối với từ tưởng, theo Từ điển tiếng Việt<br /> nói đến mức độ của hoạt động tư duy thì sẽ là nghĩ đến một cách cụ thể với tình cảm ít<br /> nói đến trạng thái hoạt động của hoạt động nhiều thiết tha. Một trường hợp đặc biệt của<br /> tư duy như nghiền ngẫm, suy ngẫm.v.v. tưởng nữa đó là dùng trong khẩu ngữ như<br /> Sau cùng là đánh giá khả năng tư duy Việc ấy tưởng cũng dễ thôi chỉ khả năng suy<br /> vấn đề, trong trường hợp này sẽ đánh giá đoán của chủ thể. Ngoài ra, giữa tưởng, ngờ<br /> mức độ tư duy vấn đề thông thạo, thạo hay và ngỡ còn mang nét nghĩa giống nhau trong<br /> tinh thông. Ngoài ra, còn có những từ chỉ một số trường hợp như có ý nghĩ như thế nào<br /> hoạt động tư duy phải đi kèm với các tính đó khi sự thật không phải như thế, nhưng vì<br /> từ khác chỉ mức độ hoạt động thì mới đánh không kịp suy xét mà đã nhầm hay vì quá bất<br /> giá được hoạt động tư duy của chúng. ngờ nên không dám tin (Ví dụ: tôi<br /> Trong nhóm từ không mang nét nghĩa đánh ngỡ/ngờ/tưởng như vậy mà không phải vậy).<br /> giá hoạt động, chia thành nhiều nhóm từ Bên cạnh đó, chúng tôi còn khảo sát từ<br /> khác nhau, thông thường là từ chỉ hoạt động thấy, bởi đây cũng là một từ khá phổ biến<br /> tư duy đi kèm với một tính từ đi liền ngay thuộc nhóm từ chỉ hoạt động tư duy trong<br /> sau nó. Trong nhóm từ này có một số từ tiếng Việt. Thấy vốn là từ có nghĩa gốc ban<br /> mang ý nghĩa sử dụng đặc trưng như nghĩ, đầu để chỉ hoạt động liên quan đến thị giác<br /> biết, hiểu, tin, tưởng, và đoán. Nghĩ là động đã được người Việt chuyển liệu và sử dụng<br /> từ mang nét nghĩa đặc trưng nhất của hoạt để chỉ sự hiểu ra, nghiệm ra, nhận ra, biết<br /> động tư duy; theo Từ điển tiếng Việt, nghĩ được đánh giá về một sự vật hiện tượng<br /> chính là vận dụng trí tuệ vào những gì đã nào đó; hoặc chỉ sự nhận thức được một<br /> nhận biết được, rút ra nhận thức mới để có ý vấn đề nào đó đúng hay sai, diễn ra như thế<br /> kiến, sự phán đoán, thái độ. Bên cạnh đó nó nào.<br /> còn mang ý nghĩa là suy nghĩ về những vấn Như vậy, từ chỉ hoạt động tư duy có<br /> đề đã có trong tâm trí, nhớ đến, tưởng đến; thể không chỉ có một nghĩa duy nhất mà nó<br /> hay biểu thị một trạng thái, nhận thức, ý còn mang nhiều nét nghĩa khác nhau trong<br /> kiến sau khi đã suy nghĩ. Đối với hai động những hoàn cảnh khác nhau. Đây cũng<br /> từ biết và hiểu, ngoài những ý nghĩa riêng chính là điều tạo nên nét phong phú không<br /> biệt chúng còn có chung một miền ý nghĩa chỉ cho nhóm từ chỉ hoạt động tư duy trong<br /> giống nhau: trong một số trường hợp, khi tiếng Việt nói riêng mà còn cho cả hệ<br /> thay động từ này bằng động từ kia thì nó thống từ vựng tiếng Việt nói chung.<br /> vẫn giữ nguyên vẹn ý nghĩa mà chủ thể Khi đối chiếu với tiếng Anh, chúng tôi<br /> muốn trình bày. nhận thấy có những điểm tương đồng và<br /> Đối với từ tin, theo Từ điển tiếng Việt: khác biệt thú vị trong sự biểu thị của nhóm<br /> <br /> <br /> 41<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 66 (6/2019)<br /> <br /> <br /> từ này giữa hai ngôn ngữ. đề đã suy nghĩ xong, người ta thường chêm<br /> Khi muốn trình bày suy nghĩ của mình xen các hư từ đã, rồi. Ngược lại, trong<br /> về một vấn đề hay sự việc cụ thể, người tiếng Anh sẽ không có những từ chêm xen<br /> Việt thường dùng cụm từ Tôi nghĩ/Tôi nghĩ này mà thay vào đó sẽ có sự thay đổi về<br /> rằng (là). Người Anh cũng có những đặc hình thái của từ như think – thought.<br /> điểm tương tự khi dùng cấu trúc I think/ I Nếu sau động từ think chúng ta thêm<br /> think that để trình bày ý kiến chủ quan hay các giới từ (of hoặc about) think of hoặc<br /> suy nghĩ của người nói ở hiện tại. Ví dụ: I think about thì động từ think trong trường<br /> think (that) this is a famous film. hợp này sẽ mang nét nghĩa khác biệt:<br /> Ngoài ra I think còn được sử dụng để Think of: thường mang nét nghĩa là<br /> đưa ra yêu cầu hay ra lệnh cho một ai đó. tưởng tượng<br /> Ví dụ: I need you to think of a situation Think about: thường mang nét nghĩ là<br /> (Tôi cần anh nghĩ ra một tình huống). cân nhắc, suy nghĩ.<br /> Ngoài ra cấu trúc này còn có thể xuất Ngữ nghĩa của động từ nghĩ trong<br /> hiện ở mọi vị trí trong câu, không nhất thiết tiếng Anh và tiếng Việt có nét giống nhau<br /> là vị trí đầu câu như trong tiếng Việt. Ví ở điểm cùng mang nghĩa “suy nghĩ, ngẫm<br /> dụ: He was trying to think what to do. nghĩ”. Điều này được thể hiện qua bảng so<br /> Trong tiếng Việt, khi nói về những vấn sánh sau:<br /> <br /> Bảng 2.2. So sánh ngữ nghĩa của động từ Think trong tiếng Anh và Nghĩ trong tiếng Việt<br /> Tiêu chí so sánh Think Nghĩ Ví dụ<br /> Nghĩ/suy nghĩ/ngẫm I think it is important to learn English.<br /> x x<br /> nghĩ Tôi nghĩ điều quan trọng là học tiếng Anh.<br /> Đánh giá I didn't think much of her latest book.<br /> x x<br /> Tôi không nghĩ nhiều về cuốn sách của cô ấy.<br /> I shouldn't think of doing such a thing.<br /> Tưởng tượng x x<br /> Tôi không thể tưởng tượng có thể làm một việc như thế<br /> I'm too tired to walk home. I think I will get a taxi.<br /> Dự định x x Tôi rất mệt không thể đi bộ về nhà được. Tôi nghĩ tôi sẽ<br /> bắt một chiếc taxi.<br /> <br /> Khi đối sánh ngữ nghĩa của các động Để chỉ sự hiểu biết rõ về cái gì thân<br /> từ know, understand trong tiếng Anh và thuộc địa danh, con người, vùng đất, người<br /> hiểu, biết trong tiếng Việt, chúng tôi nhận Anh thường dùng cấu trúc: to know<br /> thấy về cơ bản giữa chúng có mối quan hệ something. Ví dụ: I know Paris well (Tôi<br /> ngữ nghĩa giống nhau. biết rõ về Paris)<br /> Trong tiếng Anh khi nói về việc biết, 2.4. Về đặc điểm từ loại<br /> hiểu biết cái gì người ta thường dùng know Xét về mặt từ loại, hầu hết các từ<br /> (to know about something – biết về cái gì). thuộc nhóm từ chỉ hoạt động tư duy là<br /> Ví dụ: Anna knows at least three languages. động từ, một số nhỏ vừa là tính từ vừa là<br /> (Anna biết ít nhất ba ngôn ngữ) động từ. Chúng ta thấy rằng, tư duy là hoạt<br /> <br /> 42<br /> NGUYỄN THỊ THANH PHƯƠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> động tinh thần mang tính trừu tượng, khái đồng với nhau.<br /> quát của con người, mà động từ chính là từ Động từ Think trong tiếng Anh thường<br /> loại có khả năng chuyển tải hết những ý mang nét nghĩa là “suy nghĩ, ngẫm nghĩ”,<br /> nghĩa của chúng; do vậy việc hầu hết các đây là nét nghĩa đầu tiên của nó gần như<br /> từ thuộc nhóm từ này là động từ là tất yếu. tương đồng với tiếng Việt. Bên cạnh đó,<br /> Xét về khả năng kết hợp, nhóm từ này những từ chỉ trạng thái tinh thần, hoạt động<br /> có khả năng kết hợp rất đa dạng và phong tư duy mà chúng tôi khảo sát được cũng có<br /> phú. Chúng có thể kết hợp với phụ tố đứng nét nghĩa gần như tương đương với tiếng<br /> trước chỉ sự tiếp diễn tương tự của hoạt Việt như: assume, consider, determine,<br /> động: kết hợp với các phụ tố chỉ mức độ expect, feel, guess, judge, realize, see, take,<br /> rất, hơi, quá để chỉ mức độ hoạt động của understand, comprehend, conceive,<br /> tư duy; kết hợp với phụ tố chỉ thời gian đã, conclude, credit, deem, envisage, envision,<br /> mới, đang, vừa mang ý nghĩa biểu thị thời esteem, fancy, feature, foresee, gather,<br /> thì của hoạt động tư duy; kết hợp với phụ hold, image, imagine, presume, project,<br /> tố chỉ sự khẳng định phủ định chẳng, chửa, reckon, regard, sense, suppose, surmise,<br /> không.v.v. Ngoài ra, nhóm từ này còn có suspect, vision, visualize, be convinced, và<br /> thể kết hợp với phụ tố đứng sau bao gồm plan for… được sử dụng với những cấu<br /> cụm từ cụm danh từ; động từ cụm động từ; trúc quen thuộc: I think (Tôi nghĩ), I<br /> kết cấu Chủ-Vị; phụ tố chỉ kết quả ra; phụ believe (tôi tin), I guess (tôi đoán) hay I<br /> tố chỉ sự tự lực lấy; phụ tố chỉ sự hoàn understand (tôi hiểu).<br /> thành rồi. Đối với các phụ tố lấy, ra, rồi, Tuy nhiên, khi xét về cấu trúc ngữ<br /> tùy ngữ cảnh cụ thể từ chỉ hoạt động tư duy pháp giữa chúng vẫn có những nét khác<br /> sẽ thể hiện những ý nghĩa khác nhau, phù nhau phụ thuộc vào đặc điểm loại hình<br /> hợp với hoàn cảnh. Trong đó, ta thấy rằng ngôn ngữ và sự tiếp nhận ngôn từ, thói<br /> việc kết hợp với các phụ tố đứng sau tạo quen sử dụng của người bản xứ.<br /> nên sự đa dạng về số lượng, cấu tạo và ý Những khác biệt đó thể hiện ở những<br /> nghĩa của nhóm từ này. đặc điểm sau:<br /> Xét về chức năng, vai trò chính của Về phương thức cấu tạo từ:<br /> nhóm từ này trong câu chính là làm vị ngữ. Tiếng Việt là loại hình ngôn ngữ đơn<br /> Bên cạnh đó chúng còn đảm nhiệm các vai lập, từ không biến đổi hình thái, quan hệ<br /> trò khác như bổ ngữ, trạng ngữ hay chủ ngữ pháp và ý nghĩa ngữ pháp được biểu<br /> ngữ trong câu. thị chủ yếu bằng hư từ và trật tự từ, còn<br /> Để hiểu rõ thêm về nhóm từ chỉ hoạt tiếng Anh thuộc loại hình ngôn ngữ hòa<br /> động tư duy trong tiếng Việt, khi khảo sát, kết, từ biến đổi hình thái để diễn tả quan hệ<br /> chúng tôi còn liên hệ với tiếng Anh với ngữ pháp trong câu. Do vậy, trong tiếng<br /> mong muốn khám phá thêm những nét đặc Việt, từ chỉ hoạt động tư duy có cấu tạo từ<br /> trưng riêng của nhóm từ này trong hai ngôn đơn hay từ phức (theo phương thức ghép<br /> ngữ. và phương thức láy) thường có những kiểu<br /> Khi nói về những suy nghĩ, trình bày ý dạng như tin tưởng, tưởng tượng, nghi<br /> kiến về những vấn đề tư duy thì giữa tiếng ngờ… còn trong tiếng Anh, các từ này lại<br /> Việt và tiếng Anh cũng có những nét tương thường được cấu tạo theo các cấu trúc<br /> <br /> <br /> 43<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 66 (6/2019)<br /> <br /> <br /> - Think + able (theo cấu trúc V + able) ra được những đặc điểm cấu tạo từ vựng và<br /> sẽ làm xuất hiện một tính từ mới mang ý ngữ nghĩa của nhóm từ chỉ hoạt động tư<br /> nghĩa mới đó là “Có thể nghĩ ra được”; duy trong tiếng Việt. Với 110 từ thống kê<br /> - Hay thinking (theo cấu trúc V + ing) được cùng với những ngữ liệu thu thập từ<br /> sẽ làm xuất hiện một danh động từ được các cứ liệu có liên quan đến hoạt động tư<br /> xem là danh từ mang ý nghĩa “Chỉ quá trình duy, chúng tôi nhận thấy rằng, nhóm từ<br /> suy nghĩ về một sự vật, hiện tượng nào đó” này có vai trò rất quan trọng cho việc thể<br /> hoặc “ý kiến, ý tưởng về một sự vật nào đó”. hiện hoạt động tư duy của con người trong<br /> Ví dụ: I 'm thinking. (Tôi đang suy nghĩ) cuộc sống sinh hoạt, học tập hằng ngày.<br /> Tương tự, ta có một từ như sau: Bên cạnh đó, thông qua tìm hiểu ngữ<br /> Understand + ably → Understandably nghĩa của những từ đặc trưng thể hiện hoạt<br /> (dễ hiểu/có thể hiểu được) động tư duy trong tiếng Việt, chúng tôi còn<br /> She was understandably annoyed (Cô nhận thấy mối quan hệ giữa đặc trưng văn<br /> ta bực mình là điều có thể hiểu được). hóa, ngôn ngữ và tư duy của người Việt.<br /> Comprehend + ible → Comprehensible Ứng với mỗi hoàn cảnh khác nhau, chủ thể<br /> (có thể hiểu được) sẽ chọn những từ chỉ hoạt động tư duy khác<br /> The book is comprehensible only to nhau phù hợp với hoàn cảnh, đối tượng giao<br /> specialists. tiếp mà mình sẽ tư duy. Ví dụ: cũng là một<br /> (Cuốn sách chỉ có các chuyên gia mới vấn đề nhưng có chủ thể lại suy nghĩ nhanh<br /> hiểu nổi.) nhẹn, có chủ thể lại suy nghĩ chậm chạp;<br /> Conceive + ate → Concentrate (tập trung) hay trong cùng một vấn đề có nhiều chủ thể<br /> I always concentrate on working. (Tôi khác nhau như không tin, hơi tin, quá tin, rất<br /> luôn tập trung làm việc.) tin.v.v. Có thể nói đây chính là một nhóm<br /> 3. Kết luận từ mà nó có thể thể hiện được nội tâm<br /> Thông qua khảo sát, chúng tôi đã tìm phong phú của con người.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> Diệp Quang Ban (2012). Ngữ pháp tiếng Việt, tập 2. Hà Nội: NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến (2014). Cơ sở ngôn ngữ học và tiếng<br /> Việt. Hà Nội: NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> Nguyễn Thiện Giáp, Đoàn Thiện Thuật, Nguyễn Minh Thuyết (2008). Dẫn luận ngôn ngữ<br /> học. Hà Nội: NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> Lê Thị Thu Hà (2016). Nhóm từ chỉ hoạt động nhận thức trong tiếng Việt (có liên hệ tiếng<br /> Anh). Luận án tiến sĩ ngôn ngữ học. Huế: Trường Đại học khoa học, Đại học Huế.<br /> Hoàng Thị Hòa (2013). Nghiên cứu lớp động từ tri giác trong tiếng Anh ( liên hệ với tiếng<br /> Việt. Luận án Tiến sĩ. Hà Nội: Trường Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> Vũ Đức Nghiệu (2007). Những đơn vị từ vựng biểu thị tâm lí, ý chí, tình cảm có yếu tố chỉ<br /> bộ phận cơ thể người trong tiếng Việt. Hà Nội: Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia<br /> Hà Nội.<br /> <br /> 44<br /> NGUYỄN THỊ THANH PHƯƠNG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> Dương Thị Kim Oanh (2009). Bài giảng tâm lí học đại cương. Hà Nội: Trường Đại học<br /> Bách khoa Hà Nội.<br /> Nguyễn Kim Thản (1977). Động từ trong tiếng Việt. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội.<br /> Trần Ngọc Thêm (2004). Cơ sở văn hóa Việt Nam. TP. Hồ Chí Minh: NXB TP Hồ Chí<br /> Minh.<br /> Nguyễn Ngọc Trâm (1989). “Về nghĩa từ tin và ngờ trong tiếng Việt”. Tạp chí Ngôn ngữ,<br /> số 1-2. Hà Nội.<br /> Nguyễn Ngọc Trâm (2002). Nhóm từ tâm lí – tình cảm tiếng Việt và một số vấn đề từ vựng<br /> ngữ nghĩa. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội Hà Nội.<br /> Nguồn cứ liệu khảo sát:<br /> Nam Cao (2017). Chí Phèo. Hà Nội: NXB Văn học.<br /> Nguyễn Du (2017). Truyện Kiều. Hà Nội: NXB Văn học.<br /> Chu Lai (2017). Ăn mày dĩ vãng. Hà Nội: NXB Văn học.<br /> Bảo Ninh (2017). Nỗi buồn chiến tranh. Hà Nội: NXB Trẻ.<br /> Vũ Ngọc Phan (2010). Tục ngữ ca dao, dân ca Việt Nam. Hà Nội: NXB Thời đại.<br /> Hoàng Phê (2003). Từ điển tiếng Việt. Đà Nẵng: NXB Đà Nẵng.<br /> Vũ Trọng Phụng (2018). Số đỏ. Hà Nội: NXB Văn học.<br /> Hoài Thanh, Hoài Chân (2015). Thi nhân Việt Nam. Hà Nội: NXB Văn học.<br /> Nguyễn Gia Thiều (2004). Cung oán ngâm khúc. Hà Nội: NXB Văn học.<br /> Hornby (2010). Oxford Advanced Learner's Dictionary. Oxford University Press.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 12/5/2019 Biên tập xong: 15/6/2019 Duyệt đăng: 20/6/2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 45<br />