Tìm kiếm thông tin y tế trực tuyến: Tài liệu hướng dẫn cán bộ chuyên ngành Việt Nam

Tìm kiếm thông tin y tế trực tuyến Tài liệu hướng dẫn cán bộ chuyên ngành Việt Nam

Martha J Garrett Phát triển năng lực truy cập và sử dụng thông tin y tế trực tuyến Trường Đại học Y tế công cộng, INASP, và INFORM

Tìm kiếm thông tin y tế trực tuyến Tài liệu hướng dẫn cán bộ chuyên ngành Việt Nam Tái bản có sửa chữa và mở rộng, 3/ 2011 Martha J Garrett, INFORM Với các đóng góp từ Các thành viên nhóm Giảng viên chính quốc gia Việt Nam Biên soạn cho chương trình ‘Phát triển năng lực truy cập và sử dụng thông tin y tế trực tuyến’ Hoạt động hợp tác giữa Trường Đại học Y tế công cộng, Việt Nam, Mạng Ấn phẩm khoa học quốc tế (INASP), và Mạng tài liệu và nguồn thông tin trực tuyến quốc tế (INFORM)

Mục lục

Lời nói đầu

i ii viii

Về tài liệu này Về INFORM & CERTIOREM Về chương trình Thông tin y tế cho Việt Nam Giới thiệu

1 7 Khám phá truy cập bạn đã có Phát triển các kỹ thuật tìm kiếm và kỹ năng máy tính

Tìm kiếm tư liệu

12 21 26 36 61 64 72 73 Tìm kiếm và lưu tài liệu tham khảo Xây dựng chuỗi tìm kiếm Tìm kiếm tài liệu tham khảo dạng bài báo Truy cập toàn văn các bài báo Tìm kiếm tài liệu tham khảo dạng sách và tài liệu xám Truy cập toàn văn sách và tài liệu xám Truy cập tài liệu bằng các cách khác Tìm kiếm các thư mục và tài liệu tham khảo

Sử dụng WWW

76 Di chuyển trên Web & tìm kiếm các trang Web

Tìm kiếm các nguồn thông tin chuyên ngành tại các trang tin cậy 87 95 134 Tìm kiếm thông tin tại WHO, NIH, & NLM Tìm kiếm thông tin về các chuyên ngành Tìm kiếm thông tin theo vùng

Tìm kiếm thông tin hỗ trợ các mục đích chuyên môn

Tìm kiếm thông tin hỗ trợ EBM Tìm kiếm thông tin hỗ trợ giảng dạy Tìm kiếm thông tin hỗ trợ nghiên cứu Tìm kiếm thông tin về việc tìm tài trợ Tìm kiếm thông tin hỗ trợ cách viết và truyền thông Tìm kiếm thông tin hỗ trợ phát triển chuyên môn 140 146 150 160 163 166

Và để giúp bạn nhớ The INFORM Sourcebook Rap 170

Về tài liệu này

Hỗ trợ phát triển các kỹ năng thông tin ở Việt Nam Đây là bản cập nhật của cuốn tài liệu đã được biên soạn trước đây cho chương trình ‘Phát triển năng lực truy cập và sử dụng thông tin y tế’ tiến hành tại Việt Nam trong giai đoạn 2009-2011. Chương trình có sự hợp tác giữa Trường Đại học Y tế công cộng, tổ chức từ thiện Anh INASP (International Network for the Availability of Scientific Publications), và INFORM (International Network for Online Resources & Materials) với hỗ trợ kinh phí từ Atlantic Philanthropies. Về tác giả và bằng cấp của tác giả Cả nguyên bản và tái bản của cuốn tài liệu này đều được viết bởi Martha J Garrett, giảng viên chính của INFORM đồng thời là giám đốc của CERTIOREM— tổ chức từ thiện phi lợi nhuận của Thụy Điển, nơi hiện điều hành chương trình INFORM. Đề xuất về một số trang web của Việt Nam đưa ra trong cuốn tài liệu này được đóng góp bởi các thành viên của Chương trình Giảng viên chính quốc gia Việt Nam. Đặc biệt cảm ơn chị Nguyễn Thị Thu Hằng, nguyên cán bộ thư viện tại Trường Đại học Y tế công cộng, về những đóng góp xuất sắc của chị cho bản biên soạn lần đầu. Martha Garrett được đào tạo ở Hoa Kỳ, có bằng cử nhân sinh vật học của trường Wellesley College và bằng tiến sĩ về động vật học tại University of North Carolina-Chapel Hill. Sau một thời gian làm về sinh vật biển, bà bắt đầu làm việc trong lĩnh vực phát triển quốc tế từ năm 1985 và sức khỏe quốc tế từ 1993 với vai trò tư vấn cho WHO ở mảng tương lai y tế. Bà đã dạy về động vật học tại University of North Carolina, nhân sinh thái học tại Göteborgs Universitet ở Thụy Điển và làm việc 15 năm với tư cách giảng viên và nghiên cứu viên về sức khỏe bà mẹ và trẻ em quốc tế tại Uppsala University, Thụy Điển. Sau khi bắt đầu quan tâm tới các vấn đề thông tin y học, bà nhận được bằng đại học từ Trường Khoa học thông tin và Thư viện Thụy Điển. Kể từ năm 2004 bà làm việc chuyên về truy cập thông tin y tế và đến đào tạo tại Châu Phi, Châu Á, NIS và viết hơn 35 cuốn tài liệu hướng dẫn INFORM cho cán bộ y tế ở nhiều nước thu nhập thấp và trung bình thấp. Về sao chép và phân phát các tài liệu này Các cán bộ y tế nhận được cuốn tài liệu này đều được khuyến khích chia sẻ thông tin tới những người khác trong lĩnh vực y tế, nhằm hỗ trợ xây dựng nên năng lực tìm kiếm thông tin ở Việt Nam. Tất cả các tài liệu hướng dẫn của INFORM đều không giữ bản quyền, cả ở dạng in trên giấy và dạng số hóa. Chi tiết có tại đường dẫn: Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Unported License. Tóm lại, cuốn tài liệu hướng dẫn này có thể được sao chụp và chia sẻ mà không có bất cứ giới hạn nào, trừ việc mua bán. Hình thức và nội dung bên trong phải được giữ nguyên như bản gốc. Không được có bất cứ thay đổi hoặc bổ sung nào. Các bản dịch có thể bổ sung thêm tên người dịch nhưng phải giữ nguyên tên tác giả.

Người đọc muốn chia sẻ bản số của cuốn tài liệu này có thể tải và lưu dạng pdf từ trang INFORM (http://www.inform-network.org) và gửi cho đồng nghiệp, sinh viên hoặc phát miễn phí dưới dạng đĩa CDs. Tuy nhiên, cách tốt hơn là gửi qua thư điện tử cho mọi người đường dẫn tới trang INFORM và khuyến khích họ tải và lưu tại máy tính của mình cuốn tài liệu này. Với cách này, người dùng sẽ quen thuộc hơn với trang INFORM và có thể vào đây thường xuyên để xem các cập nhật của cuốn này cũng như các tài liệu hướng dẫn khác. Một lợi thế nữa là tại INFORM chúng tôi có thể thấy sự quan tâm từ phía Việt Nam tăng lên thể hiện qua số lượt vào trang web tăng. Không hề có yêu cầu phải đăng ký để sử dụng trang web hoặc để tải tài liệu, cũng như không có việc thu thập thông tin từ người vào trang web.

Hãy chia sẻ đường dẫn tới trang INFORM và tới cuốn sách này. Thông tin cũng giống như tình yêu- càng cho đi nhiều, bạn sẽ càng được nhận lại nhiều.

5/2011, tháng trang vào đầu của thư tại viện HSPH

Liên quan đến ngôn ngữ và bản tiếng Việt Các nguồn tin được mô tả trong cuốn tài liệu này chủ yếu bằng tiếng Anh, thứ ngôn ngữ quốc tế chủ yếu trong truyền thông khoa học, bao gồm cả y học. Các nguồn tin nhằm giúp người đọc củng cố tiếng Anh được đề cập trong chương về phát triển nghề nghiệp. Theo kế hoạch, việc dịch cuốn tài liệu này sang tiếng Việt sẽ được tiến hành như hoạt động cuối cùng của chương trình quốc gia Việt Nam. Bản dịch tiếng Việt sẽ được đưa lên mạng (http://www.hsph.edu.vn/library/node/69) và tại http://www.inform-network.org. Về nội dung Những chủ đề được đưa ra trong cuốn tài liệu tập huấn INFORM được quyết định chủ yếu dựa trên phản hồi từ những người đọc trước. Khi người dùng tin yêu cầu hỗ trợ tìm kiếm thông tin về những chủ đề cụ thể, chúng tôi tiến hành nghiên cứu về những nguồn tin sẵn có và viết mô tả về chúng. Những yêu cầu bổ sung chủ đề cho những lần tái bản sau đề nghị liên lạc với tác giả, Martha Garrett, tại địa chỉ cung cấp ở chương sau.

Bản này của cuốn tài liệu tập huấn đề cập tới một số chủ đề mới do các bác sĩ Việt Nam yêu cầu, và do ông Rolf Johansson, một bác sĩ người Thụy Điển đã làm việc tại Việt Nam từ đầu những năm 1980, hiện vẫn đang tham gia một số dự án với Việt Nam đề xuất. Hầu hết các nguồn tin trong cuốn sách này đều đáp ứng được ba tiêu chí sau:  Chúng phải được miễn phí cho người dùng. Có một số rất ít nguồn yêu cầu trả tiền nhưng vẫn được đưa vào đây vì không có nguồn miễn phí nào thay thế.

 Chúng phải liên quan tới Việt Nam. Chỉ các nguồn tin mà các cơ quan hoặc cá nhân người Việt Nam được phép truy cập mới được đưa vào đây. Hầu hết chúng đều để phục vụ cho khai thác ở những nước như Việt Nam.

 Chúng phải có chất lượng về mặt chuyên môn. Phần lớn các nguồn tin ở đây đều của các tổ chức lớn hoặc được liệt kê tại những cổng thông tin được điều hành cẩn thận. Chúng tôi đã cố gắng hết sức để chỉ lấy những nguồn thông tin lâm sàng nếu chúng là những nguồn thông tin dựa trên bằng chứng, và những nguồn thông tin khác nếu được chỉ dẫn và đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng quốc tế.

Tuyên bố về mục đích sử dụng và tuyên bố về từ chối Cuốn tài liệu tập huấn này không phải là sách giáo trình y khoa hoặc y tế công cộng và không nhằm mục đích được sử dụng như một nguồn hàng đầu về thông tin y tế. Thay vào đó, nó là hướng dẫn phục vụ cho các bác sĩ và cán bộ y tế, giúp họ tìm kiếm được những nguồn thông tin chất lượng cao trên Web. Chúng tôi giả định rằng những người đọc tại Việt Nam sẽ sử dụng máy tính được trang bị phần mềm MicroSoft, quen thuộc với Google và có thể cả EndNote. Những giả thiết này hoàn toàn không dựa trên việc những công cụ trên được ưa thích hơn những công cụ thay thế khác, mà dựa trên những quan sát- được thực hiện ở nhiều địa phương khác nhau trên khắp Việt Nam trong vài năm qua- về những công cụ hiện đang được các cán bộ y tế Việt Nam sử dụng. Tác giả, INFORM, cũng như CERTIOREM đều không chịu trách nhiệm về giá trị của các thông tin có trên các trang web được đề cập trong cuốn sách này. Những tài liệu, cũng như tất cả những nguồn thông tin lấy được thông qua cuốn sách phải được các chuyên gia y tế đánh giá cẩn thận trước khi áp dụng vào giảng dạy, nghiên cứu, hoạch định chính sách cũng như thực hành lâm sàng. Khi làm nghiên cứu cho cuốn tài liệu này cũng như những tài liệu tập huấn khác, đôi khi tác giả đã gặp phải những trang web có thông tin tốt nhưng dường như lại có vấn đề về an ninh mạng. Những trang như vậy đều không được đưa vào tài liệu. Tuy vậy, tác giả, INFORM, và CERTIOREM đều không thể đảm bảo rằng tất cả các trang đều an toàn. Cá nhân người dùng nên có những biện pháp nhằm đảm bảo máy tính của mình được bảo vệ hoàn toàn nhờ những chương trình chống vi rút, trojan và các đe dọa an ninh mạng khác. Chúng tôi chưa hề nhận được bất cứ phàn nàn nào từ người dùng về những địa chỉ web trong tài liệu tập huấn. Nếu bạn gặp vấn đề ở bất cứ trang nào—yêu cầu trả tiền đối với những nguồn tin được thể hiện là miễn phí, tài liệu số bị ảnh hưởng, sử dụng sai các thông tin cá nhân được cung cấp khi đăng ký, hoặc những rắc rối khác- hãy cho chúng tôi biết!

iii

Mối quan hệ với những trang và tổ chức được liệt kê Cả tác giả lẫn INFORM/CERTIOREM đều không có bất cứ quan hệ về tài chính hay lợi ích nào với các tổ chức được đề cập trong tài liệu tập huấn, ngoài một số ngoại lệ sau: CERTIOREM đang có một dự án chờ IDRC phê duyệt; tác giả và/hoặc INFORM đã từng được nhận các hợp đồng hoặc trước đó có hoạt động đào tạo cho WHO, the World Bank, the Multilateral Initiative for Malaria, INASP, Ipas, và Médecins Sans Frontières. Văn phòng HINARI tại WHO đã cho phép INFORM có được mật khẩu HINARI để đi đào tạo tại các nơi và phục vụ cho các yêu cầu nghiên cứu để có thể viết được các nội dung về HINARI trong cuốn tài liệu này và các tài liệu khác. Rất cảm ơn vì điều này! Về các ảnh chụp màn hình Các ảnh chụp màn hình có trong cuốn tài liệu này không ám chỉ chứng nhận của INFORM với các tổ chức sở hữu những trang web đó. Ảnh chụp màn hình được thêm vào tài liệu tập huấn nhằm phục vụ các mục đích giáo dục. Bất cứ ai đã từng giảng dạy cho đối tượng là những cán bộ chuyên ngành, có ít kinh nghiệm làm việc trực tuyến đều biết rằng cảm giác không được định hướng và không chắc chắn là những rào cản chính đối với học tập hiệu quả. “Liệu tôi đã vào đúng chỗ chưa nhỉ?” là một trong những câu hỏi phổ biến nhất thường được học viên các hội thảo đưa ra. Ảnh chụp màn hình giờ đây được thêm vào nhằm đảm bảo với người dùng của tài liệu này rằng họ đang vào các địa chỉ đúng. Về các câu chuyện Ngoài câu chuyện ngụ ngôn về những chiếc chìa khóa bị thất lạc, tất cả các truyện khác đều là thực- thật đáng kinh ngạc phải không nào? Tuy nhiên, các tình tiết đã được thay đổi nhằm bảo vệ quyền riêng tư của những người liên quan.

Về INFORM & CERTIOREM

Công việc của INFORM INFORM (International Network for Online Resources & Materials) hỗ trợ sự phát triển bằng cách cung cấp đào tạo tại chỗ về tìm kiếm thông tin cho các nước thu nhập thấp và trung bình thấp. Các nhóm đối tượng chủ yếu bao gồm bác sĩ lâm sàng, những nhà nghiên cứu, giáo viên, người hoạch định chính sách, nhân viên y tế cộng đồng trong mảng y, cũng như cán bộ thư viện và chuyên gia thông tin trong lĩnh vực này. INFORM cũng có kinh nghiệm tập huấn thông tin về các chủ đề khác, bao gồm quyền con người, luật quốc tế, toán và vật lý. Nơi INFORM làm việc INFORM được đặt tại tổ chức phi quyền lợi Thụy Điển có tên là CERTIOREM, với một mạng lưới các cộng tác viên và đơn vị hợp tác ở nhiều nước, tất cả đều làm việc nhằm ‘bắc cầu cách biệt thông tin’. Chương trình được thành lập tại Khoa sức khỏe bà mẹ và trẻ em quốc tế, trường Đại học Uppsala, dưới sự điều hành của Giáo sư Gunilla Lindmark. Kể từ khi bắt đầu năm 2004, INFORM đã tổ chức các hội thảo đào tạo tại Estonia, Latvia, Lithuania, Ukraine, Nam Phi, Tanzania, Kenya, Zambia, Uganda, Rwanda, Ethiopia, Ghana, Burkina Faso, Afghanistan, Pakistan, Sri Lanka, Việt Nam, Ấn Độ, và Trung Quốc. Hai hội thảo đào tạo đa ngành cấp vùng đã được INFORM tổ chức cho các nhà nghiên cứu ở Châu Phi. Chúng tôi đã nhận được yêu cầu tổ chức tập huấn từ hầu hết các nước đã từng tổ chức hội thảo INFORM như Zimbabwe, Mozambique, Somaliland, Sudan, Botswana, Nigeria, Bangladesh, Nepal, Lào, và Cam pu chia. Trong lĩnh vực y tế, các hoạt động chủ yếu của INFORM bao gồm một chương trình đào tạo ‘dồn dập’ cấp quốc gia kéo dài qua một số năm tại Việt Nam, hiện nay đã đào tạo được cho hàng ngàn bác sĩ, một dự án Châu Phi mở rộng cung cấp đào tạo thông tin tại các trung tâm nghiên cứu sốt rét, và một dự án khu vực cho những nhà nghiên cứu y tế ở Tây Phi. Ngoài ra, hai chương trình lớn đang trong quá trình lập kế hoạch, một ở Châu Á và một ở Châu Phi. INFORM cũng phát triển các chương trình tập huấn thông tin y tế cho các cán bộ chuyên môn của các tổ chức như Chữ thập đỏ Thụy Điển, văn phòng Châu Âu của Tổ chức Bác sĩ không biên giới. Ở Thụy Điển, INFORM đào tạo cho những nhà nghiên cứu và học viên nghiên cứu được mời đến từ những nước thu nhập thấp về truy cập dành cho họ tại nơi làm việc tại quê nhà. Ai là đối tác và cộng tác viên của INFORM Nhiều hội thảo của INFORM đã được phối hợp thực hiện với INASP (International Network for Availability of Scientific Publications), một tổ chức đặt tại Oxford, và chương trình hợp tác với nhiều nhóm và đơn vị khác nhằm tăng cường truy cập thông tin trong bối cảnh quốc gia đang phát triển. INFORM cũng có quan hệ mật thiết với cộng đồng thư viện quốc tế.

Tập huấn INFORM luôn luôn được tổ chức với sự cộng tác của một đơn vị đối tác, đó có thể là một trường đại học, bệnh viện, tổ chức nghề nghiệp, bộ hoặc tổ chức phi chính phủ. Phương pháp cộng tác của chúng tôi được hình tượng hóa trong lô-gô với hình hai người nắm tay nhau.

Tập huấn của INFORM bao quát những gì Tập huấn INFORM bao quát được toàn bộ các nguồn thông tin trực tuyến hiện có ở quốc gia tổ chức tập huấn, chú trọng vào các tài liệu miễn phí hoặc được trả phí trước. Ở những nước đủ điều kiện truy cập các tạp chí toàn văn miễn phí từ các chương trình truy cập bao cấp quốc tế hoặc các bố trí theo quốc gia, học viên học cách sử dụng truy cập đó và nếu cần, được hỗ trợ đăng ký cho đơn vị của họ. Nội dung cụ thể phụ thuộc vào trọng tâm của hội thảo. Thông thường, nhiều chục nguồn cụ thể được giới thiệu và thực hành. Các nguồn tin thường được giới thiệu trong các hội thảo cho cán bộ y tế có thể kể đến:  Medline/PubMed, bao gồm các vấn tin lâm sàng, các giới hạn và bộ lọc toàn văn miễn phí;  WHO, NIH, và các chị em như K4Heath với vai trò là những nguồn cung cấp ấn phẩm chính;

 GFMER và National Guideline Clearinghouse về các hướng dẫn lâm sàng;  FreeMedicalJournals, Highwire, OpenJ-Gate, DOAJ, và những trang web khác cung cấp danh sách tạp chí truy cập miễn phí;

 INASP/PERii, cung cấp truy cập trả trước tới các tạp chí hàn lâm ở nhiều quốc gia;  HINARI, AGORA, và OARE: qua đó người dùng ở hầu hết các nước thu nhập thấp có thể truy cập tới nhiều triệu bài báo toàn văn từ các tạp chí hàn lâm quốc tế hàng đầu;

 Cochrane và các trang EBM khác về tổng quan hệ thống  Essential Health Links và những trang khác cung cấp các bộ liên kết có quản lý;  FreeBooks4Doctors, medicalstudent.com, và những nguồn khác cung cấp sách điện tử miễn phí;

 Các nguồn về thống kê, tài liệu nghiên cứu và giảng dạy, hình ảnh y khoa… Với mỗi hội thảo, INFORM soạn thảo một tài liệu tập huấn từ 100-200 trang, bao quát các nguồn tin trực tuyến liên quan đến chủ đề đào tạo. Học viên được nhận cuốn sách này cùng bản in của bài giảng PowerPoint, các bài tập phát tay và một đĩa CD với các tập tin tương ứng. Tất cả các tài liệu đào tạo của INFORM đều không giữ bản quyền để học viên có thể sao chép và phân phát cho đồng nghiệp và sinh viên của họ và có thể sử dụng chúng trong các hội thảo mà họ có thể tiến hành sau này.

Điều làm nên sự khác biệt trong đào tạo của INFORM INFORM không phải là chương trình tập huấn thông tin duy nhất hoạt động ở các nước đang phát triển. Tuy nhiên, đây là chương trình duy nhất tổ chức tập huấn đáp ứng được tất cả những tiêu chí sau:  Được dạy tại chính những đơn vị yêu cầu đào tạo.  Không chỉ dành cho các chuyên gia thông tin mà còn tới người dùng tin;  Gồm cả những thực hành kiểu cầm tay chỉ việc tại máy tính;  Bao quát đầy đủ các nguồn thông tin mà nước đó được phép truy cập; và  Tập trung theo chủ đề. Công việc của INFORM được chi trả ra sao CERTIOREM và chương trình INFORM đều phi lợi nhuận, nhưng tất cả những chi phí đào tạo đều phải được chi trả. Các đơn vị có nhu cầu tập huấn nên tính đến các nguồn kinh phí. Tập huấn INFORM đã được đưa vào một loạt các chương trình nghiên cứu và xây dựng năng lực tài trợ bởi các cơ quan phát triển. INFORM cũng nhận được những hợp đồng từ INASP, Sida, Viện Raoul Wallenberg, International Science Programs, the Multilateral Initiative on Malaria, Tổ chức Bác sĩ không biên giới, Hội chữ thập đỏ Thụy Điển, và Ngân hàng thế giới, cũng như các tài trợ từ Virtual IT Faculty và Khoa Y tại Đại học Uppsala, Swedish Programme for Information and Communication Technology in Developing Regions (SPIDER), và Swedish InDevelop Foundation. Làm cách nào liên hệ được với INFORM Những ai muốn có thêm thông tin hoặc muốn tổ chức tập huấn nên liên hệ với Martha Garrett hoặc Anders Wändahl hoặc vào trang web của INFORM tại địa chỉ dưới đây. Dr Martha J Garrett, PhD Director, CERTIOREM Trainer, INFORM Övre Slottsgatan 28B SE-75312 Uppsala, Sweden Tel: +46-(0)18-127752 Mobile: +46-(0)730-500-368 E-mail: martha.garrett@inform-network.org Mr Anders Wändahl Vice-Director, CERTIOREM Trainer, INFORM Librarian, Karolinska Institute Tel: +46-(0)8-524-84059 Email:anders.wandahl@ki.se, anders.wandahl@inform-network.org Web address: http://www.inform-network.org

vii

Về chương trình thông tin y tế Việt Nam

Chương trình thông tin y tế quốc gia Việt Nam, tên chính thức là ‘Phát triển năng lực truy cập và sử dụng thông tin y tế’ được thực hiện nhằm xây dựng một nhóm các giảng viên với kỹ năng nâng cao trong giảng dạy về các nguồn thông tin trực tuyến sẵn có cho các chuyên gia y tế ở Việt Nam. Trong số nhóm giảng viên còn theo chương trình đến cuối cùng, có 6 bác sĩ y khoa và 10 cán bộ thư viện, nhiều người trong số này có bằng cấp nâng cao ở nước ngoài. Chương trình được khai mạc vào tháng 3 năm 2009 với hai tuần đào tạo về các nguồn tin trực tuyến chuyên ngành về y tế và sức khỏe, tập trung vào những nguồn giá trị mà các cơ quan ở Việt Nam được phép truy cập miễn phí. Hai đợt đào tạo tiếp sau vào tháng Năm và tháng Sáu năm 2009 cung cấp các kiến thức cơ bản về giáo dục học, thư viện học chuyên ngành và tổ chức quản lý hội thảo. Những giảng viên chính (Master trainers) đã hoàn thành tốt những khóa đào tạo căn bản này sau đó tự mình tiến hành các khóa đào tạo với sự hỗ trợ từ các cố vấn. Tính đến cuối chương trình vào tháng 3 năm 2011, các giảng viên chính đã tự đào tạo được khoảng 1400 sinh viên y khoa bậc đại học và sau đại học, cùng các nhà nghiên cứu, giảng viên và bác sĩ lâm sàng. Các đơn vị tham gia chương trình bao gồm: Đại học Y tế công cộng, Đại học Y Huế, Đại học Y Phạm Ngọc Thạch, Đại học Y dược thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Y Dược Cần Thơ, cùng các trung tâm học liệu tại Thái Nguyên, Huế, Đà Nẵng, Cần Thơ. CIMSI, NACESTI, và Đại học Văn hóa cũng cử đại diện tới tham dự các lớp đào tạo căn bản. Chương trình có sự hợp tác của ba đối tác: Tổ chức từ thiện Anh INASP (International Network for the Availability of Scientific Publications), Tổ chức của Thụy Điển INFORM (International Network for Online Resources & Materials), và trường Đại học Y tế công cộng tại Việt Nam. Kinh phí được tài trợ bởi Atlantic Philanthropies. Các điều phối chương trình bao gồm anh Martin Belcher từ INASP, Tiến sĩ Martha Garrett từ NFORM, và chị Nguyễn Hải Hà từ trường Đại học Y tế công cộng. Martin Belcher và Rebecca Bailey phụ trách đào tạo về giáo dục học, thư viện học và quản lý. Tiến sĩ Martha Garrett chịu trách nhiệm đào tạo về các nguồn thông tin trực tuyến. Chị Hải Hà là điều phối quốc gia và lo tổ chức những vấn đề trong cả nước. Chị và tiến sĩ Martha Garrett cũng đồng thời là những cố vấn cho các giảng viên chính trong cả nước, và tới các đơn vị của nhóm giảng viên ít nhất hai lần trong suốt chương trình để quan sát quá trình đào tạo của họ, đưa ra những hỗ trợ và khuyến nghị. Chị Shampa Nath, một chuyên gia nhiều kinh nghiệm về sức khỏe quốc tế, đã tiến hành đánh giá sâu. Cô Margaret Law, Phó giám đốc thư viện đại học, chịu trách nhiệm về hợp tác quốc tế tại Đại học Alberta, Canada giảng về quảng bá thư viện trong kỳ họp tổng kết dự án. Xin cảm ơn những phiên dịch xuất sắc đã hỗ trợ chúng tôi trong nhiều hội thảo khác nhau.

Mặc dù chương trình đã chính thức kết thúc, chúng tôi vẫn đang lập kế hoạch cho việc tiếp tục ‘tiếp cận’ tới các mảng khác của lĩnh vực y tế ở Việt Nam. Các giảng viên đều hi vọng vào khả năng tiến hành tập huấn cho các bác sĩ và những người làm thực hành lâm sàng trong các bệnh viện tại Việt Nam.

viii

Thông tin liên lạc của nhóm giảng viên chính Việt Nam

Tên Đơn vị Địa chỉ e-mail

Nguyễn Hải Hà Martin Belcher Martha J Garrett Ngô Huỳnh Hồng Nga Đại học Y tế công cộng INASP, Anh/Thụy Điển INFORM, Thụy Điển Trung tâm học liệu Cần Thơ

Nguyễn Thi Hải Yến Đại học Y Dược Cần Thơ

Lê Hoàng Mỹ Trần Thanh Xuân halib_hsph@yahoo.com.vn mbelcher@inasp.info martha.garrett@kbh.uu.se nhhnga@ctu.edu.vn nhhngalrc@gmail.com haiyenydet@yahoo.com.vn Ttx1953@yahoo.com

Hồ Thông Minh

Ngô Thị Nghiệp Đại học Y Dược Cần Thơ Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch

Lê Tố Hạnh Trần Nữ Sơn Thi Nguyễn Hữu Châu Đức Tôn Nữ Phương Mai Võ Thúy Hoa Vũ Thị Yến Hồng Nguyễn Hoài Nam Nguyễn Thị Thu Hằng Trần Thị Thu Vân Pham Quynh Trang Shampa Nath Trung tâm học liệu Đà Nẵng Đại học Y Huế Đại học Y Huế Trung tâm học liệu Huế Trung tâm học liệu Huế Trung tâm học liệu Thái Nguyên Trung tâm học liệu Thái Nguyên Đại học Y tế công cộng Đại học Y tế công cộng Đại học Y tế công cộng HealthLinks

Margaret Law Đại học Alberta, Canada

Rebecca Bailey INASP, Anh thongminh@yds.edu.vn; hthongminh@yahoo.com ngonghiep @yahoo.com; ngonghiep@pnt.edu.vn tohanhvn@gmail.com sonthi75@yahoo.com chauduc2107@yahoo.com tonmaivn14@gmail.com vothuy_hoa@hotmail.com vyhong@lrc-tnu.edu.vn nhnam@lrc-tnu.edu.vn ntth4@hsph.edu.vn ttv@hsph.edu.vn pqt1@hsph.edu.vn shampa.nath@googlemail. com margaret.law@ualberta.ca rbailey@inasp.info

Khám phá truy cập bạn đã có

Bạn là một cán bộ y tế ở Việt Nam. Vì bạn sống ở đây, chứ không phải ở một nước phát triển cao nào khác, bạn có thể cho rằng mình ít có được các quyền truy cập vào những thông tin chuyên ngành trực tuyến như sách điện tử, các hướng dẫn lâm sàng, các bài báo nghiên cứu hay các tài liệu giảng dạy. Tuy nhiên, trên thực tế, nhờ một loạt các chương trình quốc tế mà bạn được truy cập miễn phí tới rất nhiều những thông tin này.

Bạn là một cán bộ làm việc trong lĩnh vực y tế ở Việt Nam

Vô cùng nhiều các nguồn thông tin miễn phí, nhưng lại dễ bị bỏ qua Rất khó để tính được giá trị của các nguồn thông tin trực tuyến miễn phí đối với những cán bộ y tế như bạn, nhưng chắc chắn con số đó sẽ vượt hơn mức hàng triệu đô la mỗi năm. Những nguồn thông tin này bao gồm hàng triệu bài báo toàn văn từ các tạp chí quốc tế, hàng ngàn cuốn sách điện tử miễn phí trong lĩnh vực y học và sức khỏe, các hướng dẫn lâm sàng phục vụ cho việc thực hành dựa trên bằng chứng, những tài liệu giảng dạy miễn phí như các khóa học liệu mở hoặc các bài trình bài. Tuy nhiên vấn đề ở đây lại nằm ở chỗ các thông tin chuyên ngành được miễn phí thường bị “giấu” và có thể rất khó tìm, và vì thế mà chúng bị bỏ qua. Ở tất cả những nước INFORM đã tổ chức hội thảo, học viên thường đến tham dự đào tạo trong tâm trạng hoài nghi với suy nghĩ rằng các thông tin miễn phí chất lượng cao có thể có cho các cán bộ trong ngành ở đâu đó, chứ không phải cho họ khi ở nước họ. Sau khi nghe được câu chuyện có thật dưới đây, chúng tôi đã gọi hiện tượng này là “ngồi trên miệng giếng, phàn nàn về việc thiếu nước”.

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ…. “Everyday we hear people cry, We’ve got no info, the well’s gone dry! Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

Phiến đá ở sân làng: Câu chuyện về nguồn lực bị bỏ qua

Một ngôi làng có vấn đề nghiêm trọng về nước. Ngôi làng ở khá xa sông, nhưng nhiều năm trước một trận lụt đã mở dòng chảy mới, chảy qua gần làng trước khi nhập lại vào dòng sông cái. Thời gian trôi qua, nhánh sông này bị tắc, và nay dân làng phải mất rất nhiều thời gian mỗi ngày để mang nước từ sông cái về. Tình trạng này không thể chịu nổi và chính quyền đã muốn di dời ngôi làng. Giải pháp đào giếng cũng được đề ra, nhưng bị bác bỏ do chi phí và cũng thực sự không cần thiết.

Một chuyên gia thủy văn được chính phủ cử đến để thảo luận với những người lãnh đạo trong làng về vấn đề này. Hàng ngày chị đi bộ từ chỗ ở đến khu trụ sở của làng. Trên đường đi, cô đi qua sân làng và thường dừng lại nói chuyện với dân làng, những người đang ngồi đó bàn tán về chuyện thiếu nước. Một ngày nọ, khi đến sân, cô chú ý đến tảng đá to nơi mọi người thường ngồi. Đó là một tảng bê tông tròn, bề ngang chừng 2m, cao gần nửa mét. “Đây là cái gì ạ?”, cô hỏi một người dân. “Ồ, đó chỉ là nơi chúng tôi hay ngồi nói chuyện thôi mà”- một người đàn ông trả lời. “Nó ở đây lâu chưa ạ?”- cô tò mò. “Nhiều năm rồi” – một trong những người phụ nữ đáp. Cô chuyên gia thủy văn đề nghị được đưa tới gặp người cao tuổi nhất trong làng, một cụ ông rất già. “Khi ông còn trẻ, phiến đá đó đã ở giữa làng chưa ạ?- cô hỏi. “Ồ, không” ông cụ trả lời. “Khi tôi còn bé, có một cái hố ở đó, và bọn trẻ con bị cấm không được phép lại gần. Rồi sau đó người ta mang thuyền chở tảng bê tông đó tới, và từ đấy bọn trẻ con chúng tôi được phép chơi tại đây.” Cô chuyên gia thủy văn đưa một nhóm những người tình nguyện khỏe mạnh trở lại sân làng. Họ nhấc phiến bê tông sang một bên, và…đó chính là cái miệng giếng. Sâu dưới lòng đất, họ tìm thấy một cái giếng hoàn hảo, chứa đầy nước sạch. Trong hơn một năm qua, dân làng đã ngồi trên miệng một cái giếng và phàn nàn về việc thiếu nước.

Mối nguy hiểm của việc bỏ qua các cán bộ thư viện Một câu hỏi thường gặp tại các hội thảo của INFORM là: “Tại sao các cán bộ thư viện không nói cho chúng tôi biết cách để truy cập các nguồn thông tin trực tuyến phục vụ cho công việc chuyên ngành?!” Ồ, đôi khi cán bộ thư viện cũng không làm đúng với vai trò của mình trong trường hợp này. Nhưng trong các trường hợp khác, họ cũng đã cố gắng để phổ biến thông tin về các nguồn tin, nhưng người dùng tin lại không chịu lắng nghe.

Thông báo không được đọc: Câu chuyện về nguồn lực bị bỏ qua

Một giảng viên INFORM chuẩn bị tới một nước Châu Á. Đồng nghiệp đề nghị cô tới gặp nhóm các nhà nghiên cứu vẫn phàn nàn về việc họ không truy cập được bất cứ tạp chí nào. “Họ nói là họ chẳng có gì cả,”- người đồng nghiệp giải thích. “Tôi hợp tác nghiên cứu với họ, và họ đã email cho tôi, đề nghị chuyển các bài báo cho họ qua đường fax. Nhưng tôi không chắc lắm về quy định bản quyền, tôi cũng không muốn họ lệ thuộc vào tôi về mặt tài liệu. Chị giúp tôi được không?” Khi giảng viên đó tới nơi, cô đã gặp gỡ các cán bộ thư viện ở một vài trường đại học để chuẩn bị cho hội thảo. Họ đã thảo luận về các cách truy cập thông tin hiện có tại các cơ sở đào tạo ở nước này. Người giảng viên biết rằng một số các tạp chí có thể truy cập được thông qua INASP/PERI, và các thư viện đã thiết lập một liên hiệp thư viện ở cấp quốc gia để đăng ký mua các tạp chí khác cho toàn quốc. Để chắc chắn là tất cả mọi người đều biết về những nguồn thông tin giá trị này, liên hiệp đã gửi cho các đơn vị những thông báo được in trên giấy vàng chóe để mọi người khó có thể bỏ qua! Sau khi kết thúc hội thảo, người giảng viên liên hệ với nhóm nghiên cứu và hẹn gặp họ. Cuộc gặp bắt đầu bằng việc các nhà nghiên cứu thi nhau phàn nàn về việc họ không truy cập được vào các tạp chí. Giảng viên không tranh cãi với họ mà chỉ thuyết phục họ ngồi vào máy tính, hướng dẫn họ vào trang của INASP và chỉ cho họ thấy rằng cơ quan họ có thể truy cập được hàng ngàn tạp chí hàn lâm thông qua PERI nếu như họ đăng ký. Mặc dù vui vẻ học, nhưng các nhà nghiên cứu vẫn có điều bực mình. “Chúng tôi không sao hiểu nổi mấy cô thủ thư?”, một nghiên cứu viên phàn nàn trong phòng học, “Họ giúp sắp xếp tất cả các truy cập này, nhưng lại không cho ai biết là sao?” Ngay lập tức, giảng viên INFORM nhìn xuống mặt bàn của nhà nghiên cứu đó và thấy nằm trên đống giấy tờ là bản hướng dẫn màu vàng chói- tờ thông báo từ liên hợp thư viện! Cô nhặt tờ giấy lên, đưa cho nhà nghiên cứu. Anh này có vẻ rất ngạc nhiên nhưng cũng bắt đầu đọc nó. Một phút sau, nhà nghiên cứu ngẩng lên và nói với một nụ cười trên môi: “Hmmmm… có lẽ chúng tôi nên thôi ca cẩm về việc thiếu truy cập mà nên bắt đầu nói chuyện với các thủ thư của mình và đọc những thông tin mà họ gửi đến cho chúng tôi”.

Mối nguy hiểm của việc không đến thăm các thư viện Ở Thụy Điển, chúng tôi vẫn thường nói “Hãy đào chính nơi mình đứng”. Câu này rất phù hợp khi áp dụng trong tìm kiếm thông tin chuyên ngành. Các thư viện y tại địa phương của bạn là nơi đầu tiên bạn nên bắt đầu tìm kiếm. Lẽ tất nhiên, thư viện là nơi bạn có thể tìm đọc được những cuốn sách và các tạp chí in. Không những thế, các thư viện tại địa phương của bạn còn có thể là chỉ dẫn quan trọng tới các nguồn thông tin trực tuyến, bao gồm cả các tạp chí điện tử. Thậm chí nếu bạn không thuộc một trường đại học nào, bạn vẫn có thể sử dụng các dịch vụ của thư viện địa phương được.

Các tạp chí bị “giấu”: Câu chuyện về những nguồn tin bị bỏ qua Chương trình HINARI được bắt đầu vào năm 2000, nhằm cung cấp truy cập tới tạp chí cho nhiều quốc gia. Chẳng bao lâu sau đó, một bác sĩ nhi khoa từ một trong các nước mới tách ra độc lập của Liên Xô cũ tham gia học một khóa đào tạo của INFORM tại Thụy Điển và được học về HINARI. Khi về nước, chị đã liên lạc với thư viện ở cơ quan mình- một trong những trường đại học y hàng đầu của cả nước- và đăng ký để có được tên truy cập và mật mã khai thác HINARI. Đồng thời, chị cũng thông báo cho các đồng nghiệp của mình biết và họ đã khai thác rất hiệu quả các tạp chí điện tử của HINARI. Tuy nhiên, đất nước đó càng ngày càng phát triển và chẳng bao lâu họ không còn nằm trong diện được truy cập miễn phí vào HINARI nữa. Trước thực tế không còn khai thác được 100 tạp chí hàng đầu về nhi khoa qua HINARI như trước, các bác sĩ nhi tại trường đại học cảm thấy nản. Giờ đây họ chỉ đọc được những tạp chí truy cập mở (miễn phí với tất cả mọi người) nhưng thậm chí cũng chỉ tìm được vài nhan đề vì không biết phải tìm chúng ở đâu. Cuối cùng nhóm đã liên lạc với INFORM và tổ chức một hội thảo kéo dài trong 2 ngày chỉ tập trung duy nhất vào các tạp chí truy cập mở. Đêm trước khi đi đào tạo, người giảng viên của INFORM quyết định sẽ kiểm tra trang web của trường đại học y nói trên. Mặc dù tất cả đều bằng một thứ ngôn ngữ mà chị không biết, chị đã chọn ra những từ về thư viện (và nháy chuột vào), về các nguồn tin điện tử (nháy chuột vào), các tạp chí điện tử (nháy chuột!). Kết quả hiện ra một danh sách các tạp chí điện tử được thư viện đăng ký thông qua một hiệp hội quốc gia. Danh sách này gồm hàng ngàn tạp chí, trong đó có hơn 100 tạp chí hàng đầu về nhi khoa. Ngày hôm sau, tại trường đại học y có khoảng 30 bác sĩ nhi tập trung để tham dự hội thảo. Câu đầu tiên mà giảng viên nói là: “Xin lỗi các bạn, nhưng tôi chưa hiểu rõ lắm. Tại sao các bạn lại nói rằng các bạn không có tạp chí nào? Thế hàng ngàn tạp chí y- bao gồm cả những tạp chí về nhi khoa- mà thư viện các bạn mua và để trực tuyến thì sao? Đáp lại là sự im lặng đến sững sờ của các bác sĩ. Không ai trong số những người ngồi đó đến thư viện trong vòng 2 năm trở lại đây, dù là đến trực tiếp hay ghé thăm website. Không ai tìm hiểu xem thư viện cung cấp những nguồn thông tin trực tuyến nào.

Đừng chỉ ngồi trên miệng giếng phàn nàn về việc không có nước! Thư viện “đóng” và câu chuyện về các nguồn tin bị bỏ qua

Một giảng viên INFORM được cử tới một đất nước Châu Á để làm việc với các tổ chức phi chính phủ đang tiến hành các dự án giảm tử vong cho bà mẹ và trẻ em trong khu vực. Tất cả các NGOs đều có máy tính nối mạng Internet, nhưng họ không biết cách tìm kiếm thông tin liên quan đến công việc của mình. Đó cũng là lý do họ mời INFORM tới tổ chức hội thảo để hướng dẫn. Do nước này không đăng ký HINARI nên hội thảo tập trung vào các nguồn thông tin như các bài tạp chí miễn phí, sách điện tử miễn phí, và các tài liệu từ WHO. Hội thảo cũng giới thiệu về dịch vụ cung cấp tài liệu miễn phí của chương trình K4Health. Các học viên cảm thấy rất hào hứng với các nguồn này, nhưng vẫn chưa thoải mái vì họ không truy cập được vào các tạp chí qua HINARI. “Có cách nào khác để chúng tôi có thể đến được các tạp chí này không ạ?” họ hỏi.

Giảng viên INFORM suy nghĩ chừng một phút rồi đáp: “Chúng ta đang ở trung tâm của một thành phố lớn, thủ đô của một bang lớn. Ở đây chắc hẳn phải có một trường đại học nào đó, phải không nào? “Ồ, có chứ,”, các học viên nói. “Nhưng chúng tôi không thuộc khối hàn lâm. Chúng tôi làm việc cho các NGOs, vì thế chúng tôi không thể sử dụng các nguồn thông tin ở các thư viện tại đó được.” “Hmm. Thử xem nào,”, giảng viên nói. Rồi cô lên mạng, vào trang web của trường đại học, nháy chuột vào đường liên kết dẫn tới thư viện, và tìm thấy một thông báo như sau: “Các đối tượng không thuộc trường đại học nhưng có mong muốn được sử dụng các nguồn thông tin tại thư viện có thể đăng ký thẻ mượn bạn đọc ngoài, cho phép truy cập tới tất cả các nguồn thông tin tại đây. Mẫu đăng ký có trực tuyến, và phải được nộp lại cho cán bộ thư viện.” “Ồ,” giảng viên nói “Có vẻ ở đây các bạn có một thư viện rất thân thiện đấy! Các bạn nên đến đó và đăng ký thẻ mượn bạn đọc ngoài đi thôi.” “Không đâu“, một học viên nói, “Chỉ phí thời gian thôi mà. Họ không chịu hỗ trợ chúng tôi đâu. Họ sẽ chẳng bảo giờ cấp thẻ cho những đối tượng như chúng tôi.” Đúng lúc đó, một học viên khác, trông có vẻ rất ngượng ngùng, lôi từ trong ví ra một chiếc thẻ, chính là chiếc thẻ mượn dành cho bạn đọc ngoài của thư viện trường đại học đó và nói rằng anh ta có nó đã khá lâu rồi. (Anh ta chỉ không nói vì sao anh ta lại không bảo cho các đồng nghiệp của mình trong mạng lưới NGO về nguồn lực tại chỗ tuyệt vời này mà thôi!)

Vấn đề với Google Rất nhiều cán bộ y tế vào Google khi họ cần thông tin. Tiếc rằng Google lại thường bỏ qua những nguồn tốt nhất. Ngay cả những người không tin là những thông tin họ cần có thể tìm được qua Google vẫn quay lại tìm kiếm trong Google chỉ bởi vì họ cảm thấy thoải mái ở đó, và vì họ thấy hoảng khi mò mẫm trong những vùng đất chưa được khám phá trên Internet. Dưới đây là một câu chuyện mô phỏng theo chuyện ngụ ngôn nổi tiếng của Mulla Nasrudin, minh họa cho vấn đề này.

Chìa khóa bị đánh mất

Một người phụ nữ đang đi bộ về nhà trong đêm. Khi gần đến khu mình ở, cô nhìn thấy có một bóng người đang bò loanh quanh trên nền đất, trong quầng sáng ngay phía dưới cây đèn đường. Thoạt tiên cô cảm thấy hoảng sợ, nhưng rồi nhận ra đó chính là người hàng xóm ở nhà bên. Vì vậy, cô đã dừng lại hỏi xem anh ta đang làm gì. “Tôi đang tìm chùm chìa khóa của mình”, anh hàng xóm trả lời. “Tôi đã làm rớt chúng.”

“Để tôi giúp anh tìm!”. Nói rồi cô đi quanh quầng sáng của ánh đèn đường, tìm chùm chìa khóa, nhưng không thấy gì. Vài phút sau, cô quay lại phía anh hàng xóm của mình. Anh này vẫn đang bò và lần sờ quanh khu đó. “Tôi chẳng thấy chúng đâu”, cô than thở, “Anh có chắc anh làm rớt ở chỗ này không?” “Không, không!”, anh hàng xóm đáp. “Tôi làm rớt ở đằng kia.” Rồi anh chỉ tay vào chỗ bóng tối nằm ngoài quầng sáng của chiếc đèn đường. “Nhưng….nhưng….vậy sao anh lại tìm ở đây?” người phụ nữ hỏi với vẻ bối rối “Bởi vì chỉ chỗ này mới có ánh đèn mà thôi!“ anh hàng xóm giải thích.

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ….

“Most people look in the places they know Out in the darkness they’re frightened to go” Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

Phát triển kỹ thuật tìm kiếm và kỹ năng máy tính Khi tìm kiếm thông tin, bạn sẽ muốn làm sao để việc tìm kiếm của mình vừa nhanh gọn (không đòi hỏi quá nhiều thời gian hay công sức) và vừa hiệu quả (tìm kiếm được những thông tin hữu ích). Để đạt được những mục tiêu này đòi hỏi phải có những kỹ thuật tìm kiếm tốt cũng như những kỹ năng máy tính phù hợp, và cả sự tập luyện rất cần mẫn nữa! Các kỹ thuật tìm tin cần rèn luyện  Thử các công cụ và các nguồn thông tin khác nhau: Mỗi khi bạn thực hiện việc tìm tin trực tuyến, công cụ hoặc nguồn thông tin hữu dụng nhất cho việc tìm kiếm đó có thể là một công cụ tìm tin, một thư mục, một thư viện số, một cơ sở dữ liệu hoặc một mục lục tra tìm trên máy (OPAC) - tất cả đều được mô tả trong tài liệu này. Không có một công cụ nào hay một nguồn tài nguyên thông tin nào luôn giữ vị trí số 1 cả! Hãy suy nghĩ về những gì bạn đang tìm kiếm và bắt đầu bằng việc sử dụng những gì mà bạn tin là thích hợp nhất nhưng cũng đừng quên thử những phương tiện/nguồn tin khác nữa.  Thử các phép tìm kiếm nâng cao Nhiều nguồn thông tin trực tuyến cho phép tìm kiếm nâng cao. Thử sử dụng nó luôn là một ý hay vì bạn có nhiều khả năng hơn trong việc xây dựng cụm từ tìm kiếm.  Dành thời gian ghi chú một cách cẩn thận Nếu bạn không thể tài tài liệu trực tiếp về máy tính của mình, đừng quên lấy các thông tin thư mục của tài liệu đó để có thể tìm theo cách khác. Hãy đọc chương nói về các trích dẫn để xem bạn sẽ cần phải lấy được những chi tiết nào. Viết những thông tin thư mục này một cách cẩn thận và không dùng những từ viết tắt do bạn tự tạo ra.  Đọc các hướng dẫn hoặc thử nghiệm Không phải tất cả các nguồn thông tin đều giống nhau. Bạn có thể hình dung một hệ thống hoạt động như thế nào bằng cách thử nghiệm hoặc đọc cách hướng dẫn. Trong một số trường hợp, thậm chí bạn còn tìm được tài liệu hướng dẫn trực tuyến, cho phép bạn từng bước thực hiện quá trình tìm kiếm thông tin.  Cuộn, nháy chuột, cuộn, nháy chuột, cuộn, nháy chuột Khi vào một trang web mới, hãy nhớ rằng đôi khi cái bạn cần lại nằm tận cuối trang đó hoặc trên một trang khác. Điều đó có nghĩa là bạn phải di chuyển loanh quanh. Cuốn xuống tận phía cuối trang. Nháy chuột vào một chỗ nào đó và xem nó sẽ dẫn bạn tới đâu. Cuộn, nháy chuột! Nháy chuột, cuộn!  Lưu các tài liệu ở dạng số Bạn có thể lưu phần lớn các tài liệu trực tuyến vào máy tính hoặc thẻ nhớ USB hoặc một thiết bị lưu trữ khác. Nhiều tài liệu ở dạng pdf, nhưng cũng có những tài liệu khác dạng Word, Powerpoint (PPT), hoặc là toàn bộ các trang Web.  Tận dụng các phần mềm quản lý tài liệu tham khảo Phần mềm quản lý tài liệu tham khảo giúp xác định, thu thập và quản lý các thông tin thư mục. Hãy kiểm tra xem tại cơ quan hay tổ chức của bạn có sẵn phần mềm quản lý tài liệu tham khảo nào không, hoặc hãy thử một trong những phần mềm được cung cấp miễn phí. Nếu dành thời gian để sử dụng một chương trình quản lý tài liệu tham khảo, sau này bạn

có thể tiết kiệm được rất nhiều ngày làm việc. Chúng tôi sẽ đề cập kỹ hơn trong chương về tìm kiếm và lưu trữ thông tin,  Duy trì một thư mục các đường dẫn ưa thích Hãy tận dụng chức năng Favorites trên Internet Explorer (hoặc Bookmarks trong Mozilla Firefox) để khỏi phải nhập lại các địa chỉ. Khi đã có một tập hợp các địa chỉ, bạn cũng có thể chuyển chúng sang các máy tính khác. Trong chương về khai thác WWW có hướng dẫn cụ thể. Một cách khác là bạn có thể vào Google, tìm ‘online favorites’ hoặc ‘online bookmarks’ để tìm thấy các hệ thống miễn phí cho phép bạn có được tập hợp các đường dẫn ưa thích của mình từ bất kỳ máy tính nào.  Ghi chép các lần tìm kiếm Bạn nên ghi lại quá trình tìm kiếm, liệt kê những nơi đã tìm, những lệnh tìm đã thực hiện. Ghi lại ngày tháng, nguồn tin, các lệnh tìm và các trường đã dùng cũng như kết quả. Việc ghi chép này sẽ giúp bạn không bỏ sót những nguồn quan trọng cũng như đảm bảo rằng bạn sẽ không mất thời gian làm lại những phép tìm đã làm trước đó.

Tìm kiếm thông tin cũng giống như thành thạo một nhạc cụ. Cần phải tập luyện!

 Biết khi nào nên dừng, dành thời gian đọc! Khi mới bắt đầu, mỗi tìm kiếm đều cho bạn những tài liệu mới. Tuy nhiên, sau một lúc, bạn sẽ chỉ tìm thấy những tài liệu đã biết cộng thêm một vài cái khác tương đối liên quan. Đó là lúc nên dừng lại, thu nhận các tài liệu và đọc chúng (thậm chí là đọc đi đọc lại!). Đừng tiếp tục tìm chỉ bởi vì bạn lo bạn có thể bị sót điều gì. Không có cách nào để có thể tìm được tất cả các tài liệu đã được xuất bản về một chủ đề cụ thể nào cả.  Nếu mọi việc không chạy, hãy thông báo đến đúng đối tượng Con người đôi khi làm những việc rất lạ lùng. Lấy ví dụ, họ vào một trang web mà họ nghĩ là có thể tìm được thông tin. Họ thử tìm trong đó và phát hiện ra rằng nó không hoạt động. Và họ bắt đầu phàn nàn- với gia đình, với bạn bè, với đồng nghiệp của họ, và thậm chí, với cả những người lạ, nhưng họ lại không liên hệ với những người đang quản lý trang web đó! Nếu bạn cố gắng sử dụng một nguồn tin trực tuyến và nó không chạy tốt, hãy gửi thư điện tử tới những người quản lý web hoặc một ai đó chịu trách nhiệm ở đó, nói cho họ biết về vấn đề bạn đã gặp phải. Nếu có thể, hãy gửi kèm ảnh của màn hình để minh họa cụ thể khó khăn của bạn. Chụp ảnh màn hình rất đơn giản. Trong chương về các nguồn thông tin hỗ trợ giảng dạy ở phần sau của cuốn sách này có hướng dẫn cách làm và sử dụng chúng.

Những người dùng im lặng: Câu chuyện về tầm quan trọng của việc đưa thông tin phản ánh

Trong một thời gian dài, rất khó để những người sử dụng chương trình HINARI của Tổ chức Y tế thế giới có thể lọc được những bài báo mà họ có thể lấy được toàn văn miễn phí trong Medline/PubMed. Thoạt tiên, người dùng phải đăng nhập vào HINARI trên trang của WHO bằng tên và mật khẩu của họ, rồi nháy chuột vào đường dẫn tới Medline/PubMed. Sau đó, tại PubMed, họ phải tạo các lệnh tìm với “bộ lọc kép” để chỉ ra rằng họ chỉ muốn nhận được các tài liệu vừa được cung cấp miễn phí qua HINARI, vừa được cung cấp miễn phí tới tất cả mọi người. Lấy ví dụ, để tìm các bài toàn văn miễn phí về malaria, họ phải nhập: malaria AND (loprovhinari[sb] OR free full text[sb])

Vào giữa tháng 3 năm 2006, Thư viện Y học Hoa Kỳ (NLM) đã áp dụng một bộ công cụ hạn chế mới cho Medline/PubMed. Khoảng một tháng sau đó, một số nhà nghiên cứu Châu Phi tới thăm INFORM. Họ chưa từng nghe về HINARI, vì thế một giảng viên đã ngồi vào máy tính và hướng dẫn họ cách khai thác Medline/PubMed qua HINARI. Nhưng khi cô nhập bộ lọc kép thì máy tính hiện ra một thông báo rằng hệ thống không nhận diện được loprovhinari[sb]. Điều đó có nghĩa là người dùng HINARI không thể lọc để lấy được các bài báo do HINARI cung cấp miễn phí cho họ! Giảng viên INFORM đã gửi thư cho NLM và nhận được phản hồi ngay. Người trả lời xin lỗi về vấn đề trên và giải thích rằng PubMed không nhận bộ lọc HINARI vì toàn bộ hệ thống đã có thay đổi từ mấy tuần trước đó. Một điều lạ là trước đó chưa hề có ai phàn nàn. Lá thư thông báo lỗi của INFORM là cái đầu tiên NLM nhận được. Trong hơn một tháng, tại hàng ngàn trường đại học đăng ký sử dụng HINARI trên toàn thế giới, mọi người đều nhận được thông báo rằng bộ lọc của HINARI không được nhận diện, vậy mà họ chỉ chấp nhận hoàn cảnh mà thôi! Không hề có ai viết thư cho NLM để thông báo về vấn đề này cả!

Nếu một nguồn tin có trục trặc, hãy gửi thư báo lỗi! Nếu những người quản lý nguồn tin không biết là bạn đang gặp vấn đề, họ sẽ không thể khắc phục nó.

Nắm vững các kỹ năng tin học khác http://www.itrainonline.org Dưới đây là những kiến thức cơ bản bạn cần biết liên quan đến sử dụng máy tính và Internet. Nếu chưa biết làm thế nào để thực hiện được những việc này, hãy nhờ một đồng nghiệp (hoặc một sinh viên) dạy bạn. Bạn cũng có thể vào những địa chỉ cung cấp các hướng dẫn trực tuyến, ví dụ ItrainOnline.  Mở một trình duyệt Web trên Internet Explorer hoặc Mozilla Firefox.  Nhập một địa chỉ web và kết nối bằng cách nhấn phím Enter.  Khi vào được trang web, hãy kéo màn hình lên/ xuống (cuốn).  Chuyển từ trang web này sang trang web khác bằng cách nháy vào các liên kết.  Kết nối vào một trang web bằng cách nháy vào liên kết trong văn bản Word hoặc Pdf.  Thêm một địa chỉ trang web vào thư mục favorites/bookmarks và quản lý những liên

kết này.

 Lưu các trang web.  Tải các tập tin dạng pdf và lưu lại trong máy tính hoặc USB (thẻ nhớ) của bạn.  Lập các thư mục và quản lý các tài liệu bên trong. Một số lỗi thông thường nên tránh trong quá trình tìm kiếm Lỗi số 1: Sử dụng Google để tìm kiếm những địa chỉ bạn đã có Nếu bạn đã có một địa chỉ web trong cuốn sách này, bạn có thể truy cập đến địa chỉ đó trên bản điện tử một cách tự động bằng cách nháy chuột vào đường liên kết. Nếu bạn tìm thấy một địa chỉ thú vị trong một nguồn nào khác, bạn có thể phải gõ lại địa chỉ đó vào trình duyệt web (Internet Explorer or Mozilla Firefox). Nhưng khi đã có địa chỉ rồi, bạn sẽ không phải dùng Google để tra tìm nữa. Làm vậy sẽ rất lãng phí thời gian. Tuy nhiên khi địa chỉ đó dài và phức tạp, gồm cả các dấu cách lạ thì dùng Google tìm đến trang web lại là một cách tiết kiệm thời gian. Lỗi số 2: Nhập sai địa chỉ Các địa chỉ Web phải được nhập một cách cẩn thận, nếu không nó sẽ dẫn bạn đến trang khác hoặc thông báo rằng không tìm thấy địa chỉ đó. Các lỗi thường gặp là:  Mắc lỗi chính tả  Sử dụng tên miền sai (edu, gov, com, org, ...)  Bắt đầu địa chỉ bằng www dù trong địa chỉ thực không có phần này (ví dụ

www.highwire.stanford.edu, thay vì highwire.stanford.edu)  Nhập cả dấu ngoặc đơn hoặc dấu chấm hết vào cuối địa chỉ Mục cuối cùng này cần được nói rõ hơn. Đôi khi bạn sẽ gặp một địa chỉ web trong văn bản và nó được để trong dấu ngoặc đơn, như: (www.pubmed.org) hoặc một dấu chấm câu. Các ngoặc đơn và dấu chấm câu ở đây không phải là một phần của địa chỉ cụ thể. Nếu nhập chúng vào, bạn sẽ nhận được một thông báo rằng không tìm thấy địa chỉ này. Lỗi số 3: Nhập các địa chỉ và chuỗi tìm kiếm vào sai chỗ Các trình duyệt Web như Internet Explorer và Mozilla Firefox đều có thanh địa chỉ ở phía trên cùng màn hình, nơi bạn có thể gõ địa chỉ vào. Các công cụ tìm tin và cơ sở dữ liệu cũng có các thanh tìm kiếm, là nơi bạn nhập từ hoặc cụm từ thể hiện nội dung cần tìm kiếm. Thanh địa chỉ trong trình duyệt web hay các thanh tìm kiếm trong các công cụ tìm tin và cơ sở dữ liệu trông giống nhau- đều là các ô dài, trống, hình chữ nhật. Xin đừng lẫn lộn chúng với nhau. Câu chuyện ở trang sau minh họa cho vấn đề này.

Medline đầy phiền toái (#1)

Một nghiên cứu sinh đang làm việc cho dự án vắc xin sốt rét tới tham gia hội thảo của INFORM và rất muốn học cách tìm kiếm thông tin. Nhưng khi các học viên bắt đầu tìm kiếm trong Medline/ PubMed thì chị ngồi im và có vẻ buồn. Một trong những giảng viên của INFORM lại gần và hỏi xem có phải cô không tìm được thông tin không. “Không ạ,” cô đáp, “Dù tôi có nhập gì đi chăng nữa thì tôi cũng chỉ thu được các đường dẫn tới các trang web chứ không phải là các bài báo. Thật điên đầu quá!”

“Các trang web ư?” giảng viên hỏi lại. “Hmmmm. Tôi xem được không?” Nói rồi anh ngồi xuống bên cô và quan sát trong khi cô tiến hành tìm kiếm. Anh đã phát hiện ra rằng cô nhập các lệnh tìm kiếm của mình vào thanh địa chỉ trong trình duyệt web như hình dưới đây:

Thay vì vậy, cô cần nhập chúng vào thanh tìm kiếm trong PubMed như sau:

Các giảng viên INFORM thường thấy các nhà nghiên cứu và các chuyên gia y tế nhiều kinh nghiệm mắc phải lỗi này. Nếu trong quá trình tìm kiếm, bạn nhận được những kết quả khác thường, hãy kiểm tra xem mình đã nhập thông tin đúng chỗ chưa nhé!

Tìm kiếm và lưu tài liệu tham khảo

Dù bạn làm việc ở đâu, cơ sở lâm sàng, cơ quan nhà nước hay NGO, hay trong một trường đại học hoặc một đơn vị đào tạo, bạn cũng cần sử dụng các ấn phẩm thông tin chuyên ngành, hay còn gọi là tài liệu tham khảo. Khi tiến hành tìm kiếm tài liệu tham khảo, bạn tìm 3 loại sau: các bài báo/tạp chí, sách và tài liệu xám. Sự khác biệt giữa các loại khác nhau là quan trọng- như bạn sẽ thấy ở phần sau- vì nó quyết định việc bạn sẽ cần tìm ở những nguồn nào trên web. Cái gì làm cho báo được gọi là báo, sách được gọi là sách? http://www.issn.org/ http://www.isbn-international.org/ http://www.greynet.org/  Các bài báo/tạp chí Các bài báo, thường được gọi là bài viết, được in trong các tạp chí. Tạp chí là các xuất bản phẩm định kỳ được các nhà xuất bản thương mại phát hành theo những khoảng thời gian đều đặn nhất định. Nhiều chuyên gia y tế biết một số các tạp chí trong lĩnh vực chuyên môn của họ. Một tạp chí thường có chỉ số ISSN, được in ở trang thông tin về tạp chí. Địa chỉ web đầu tiên trên đây cung cấp chi tiết hơn về hệ thống ISSN và các trung tâm ISSN quốc gia. .

 Sách Chúng ta đều rất quen với sách và có thể nhận ra chúng, nhưng định nghĩa được chúng thì không dễ chút nào. Một trong những định nghĩa phổ biến về sách là: “một tập hợp các trang in được đóng tập và bao bìa”. Trong lĩnh vực thư viện và xuất bản, sách đôi khi còn được gọi là chuyên khảo, có nghĩa là chúng được in một lần chứ không phải định kỳ, mặc dù sách cũng có thể được phát hành theo các tuyển tập, tùng thư. Cũng như với các tạp chí, sách được nhà xuất bản in và bán. Không phải luôn luôn, nhưng thường thì sách có chỉ số ISBN. Địa chỉ thứ hai trên đây đưa bạn tới Văn phòng ISBN quốc tế, với các liên kết tới văn phòng ISBN các quốc gia.  Những thứ ở giữa Đôi khi rất khó để phân biệt đâu là sách, đâu là tạp chí. Như đã nói ở trên, sách đôi khi cũng được xuất bản theo tuyển tập, tùng thư. Từng cuốn sách riêng lẻ trong tuyển tập có thể có ISBN, trong khi cả tuyển tập lại mang ISSN. Mặt khác, các bài viết từ tạp chí cũng có thể được tập hợp lại và in ra như một cuốn sách.

 Tài liệu xám Tài liệu xám là từ dùng để chỉ những tài liệu như các thông báo chính sách, các hướng dẫn thực hành, bản tin, báo cáo của đơn vị, kỷ yếu hội nghị, luận văn, luận án. Các định nghĩa về tài liệu xám thường mô tả chúng là các ấn phẩm thông tin của chính phủ, các đơn vị hàn lâm hoặc kinh doanh, có dạng điện tử hoặc là tài liệu in nhưng không xuất bản nhằm mục đích thương mại. Một số tài liệu xám có thể có số ISBN hoặc ISSN, nhưng thường là không có các chỉ số này. Trong các lĩnh vực hàn lâm, chẳng hạn như di truyền học và vật lý, tài liệu xám không quan trọng lắm. Nhưng với các lĩnh vực khác, như phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng chẳng hạn, tài liệu xám rất quan trọng, bởi hầu hết các ấn phẩm giá trị nhất đều do các NGOs nhỏ tiến hành. Địa chỉ thứ 3 trên đây dẫn đến trang web cung cấp thêm nhiều thông tin về tài liệu xám. Tìm kiếm các thông tin tin cậy Các hệ thống kiến thức thường mang tính độc tài. Mọi người được dạy để chấp nhận các thông tin là thực nếu chúng được đưa ra bởi ai đó có vị thế cao. Nhưng nếu bạn muốn trở thành một người sử dụng thông tin tốt, bạn phải có được tư duy phê phán. Điều đó có nghĩa là phải tự mình đánh giá về chất lượng và giá trị của những thông tin bạn tìm được. Tuy nhiên, hầu như những thông tin bạn tìm được sẽ là những thông tin đúng đắn nếu như bạn bắt đầu từ những nguồn tin cậy. Tính tin cậy khác với độc tài. Một nguồn tin tin cậy là nguồn được kiểm chứng bởi kinh nghiệm, kiến thực và cả sự trung thực. Đó là nguồn bạn có thể tin tưởng và biết rằng nó sẽ cung cấp cho bạn những thông tin đúng đắn. Do vậy, để tìm sách, trước hết bạn nên tìm trong mục lục thư viện trường đại học. Một cuốn sách được đưa vào đây chỉ khi nó được ai đó, thường là một cán bộ thư viện hoặc một giảng viên, đánh giá là có giá trị. Khi tìm các bài báo, bạn nên tìm kiếm trong các tạp chí quốc tế hoặc trong các cơ sở dữ liệu có những tạp chí như vậy. Các bài báo được xuất bản trong những tạp chí chuyên ngành này đã được các nhà nghiên cứu khác duyệt về chất lượng, và vì thế, bạn có thể tin tưởng hơn những bài được xuất bản trong các tạp chí phổ thông. Một lần nữa xin được nhắc lại rằng điều đó không có nghĩa là tất cả những gì được in trong sách tại thư viện hay trong tạp chí chuyên ngành đều tin cậy hay đều có chất lượng tốt. Chắc chắn có thể tìm ra trong đó những tài liệu có lỗi dữ liệu, có phần bỏ sót, có nội dung phiên giải sai, hay đưa ra những lý thuyết sai, có các sai số, và thậm chí cả thông tin dối trá. Tốt nhất là bạn nên tiếp cận thông tin với một tư duy cởi mở nhưng có phê phán. Dưới đây là một số điểm lưu ý khi đọc các bài viết khoa học, các sách hàn lâm hay các tài liệu xám. Xem xét các thông tin của tư liệu  Nhà xuất bản. Nói chung, xuất bản phẩm được ấn hành bởi một nhà xuất bản hàn lâm hay thương mại có uy tín được coi như một chỉ số để tin tưởng vào chất lượng của cuốn sách. Tuy nhiên, các nhà xuất bản danh tiếng đôi khi cũng in ra những cuốn sách vớ vẩn, và những nhà xuất bản không tên tuổi đôi khi lại có những sản phẩm đạt chất lượng cao. Những tạp chí đáng tin cậy nhất là những tạp chí được tham khảo nhiều và có uy tín trên tầm quốc tế.

 Nguồn tài trợ. Ai trả tiền cho nghiên cứu? Liệu nguồn tài trợ đó một lần nữa đảm bảo cho chất lượng công trình hay gợi lên câu hỏi về mục đích của công trình nghiên cứu?

 Tác giả. Khi bạn làm việc trong một lĩnh vực nào đó, bạn có thể biết các nhà nghiên cứu nhiều kinh nghiệm và đáng kính trọng trong lĩnh vực của mình. Nếu tác giả là người bạn chưa hề biết đến, hãy tự đặt cho mình những câu hỏi như sau: Họ có những thành tựu gì? Bằng cấp của họ ra sao? Họ làm việc ở đâu? Bạn có nghi ngờ gì về mục đích của công trình không? Tác giả có đưa ra các tuyên bố rõ ràng trong phần xung đột quyền lợi không? Đừng chỉ quan tâm đến những thành tích của tác giả, hãy giữ cho mình cách suy nghĩ cởi mở. Các chuyên gia không phải lúc nào cũng đúng, những người mới đôi khi cũng có những công trình rất xuất sắc cũng như những đóng góp rất quan trọng.

 Cấp phép. Công trình đã được thông qua bởi các hội đồng đạo đức nghiên cứu liên quan chưa? Đã được các cấp có thẩm quyền liên quan cho phép chưa?

 Ngôn ngữ. Liệu ngôn ngữ có phù hợp với một ấn phẩm khoa học không? Có rõ ràng, thẳng thắn không? Có chính xác về mặt chính tả và ngữ pháp không? Các thuật ngữ kỹ thuật có được định nghĩa không? Tác giả có tránh được việc lạm dụng các ngôn từ kỹ thuật, các từ phức tạp hay thể hiện tình cảm không?

 Cấu trúc và trình bày. Tác giả đã cấu trúc bài viết của mình ra sao? Cách cấu trúc có hợp lý không, có tôn trọng bản chất của công trình không? Tài liệu trong mỗi phần có phù hợp không? Ví dụ: liệu phần “kết quả” có dành toàn bộ cho các kết quả không? Nhan đề đã mô tả được công trình một cách chính xác chưa? Các nhà nghiên cứu có dễ dàng thấy nó khi tìm kiếm trong cơ sở dữ liệu không? Các từ khóa có được xác định không? Có đưa phần tóm tắt vào chưa?

Hãy nhớ đánh giá các thông tin mà bạn tìm được.

 Chủ đề, câu hỏi, mục tiêu. Các tác giả có nêu rõ ràng xem họ nghiên cứu cái gì, cố gắng học hỏi được điều gì và tại sao họ là nghiên cứu công trình này không? Nếu họ thử nghiệm một giả thuyết thì họ có nêu ra giả thuyết đó một cách rõ ràng không?

 Bối cảnh. Nhóm tác giả có làm rõ các lý thuyết, khái niệm và giả định trong công trình không? Họ có đưa ra đầy đủ thông tin về các công trình liên quan mà họ hoặc các nhà nghiên cứu khác đã làm trước đó không?

 Thiết kế nghiên cứu. Các tác giả có mô tả rõ ràng về thiết kế nghiên cứu không? Họ có định nghĩa quần thể nghiên cứu không? Họ có nói về cách chọn mẫu không? Nếu đây là một nghiên cứu thử nghiệm, việc các cá nhân đã được lựa chọn vào các nhóm thử nghiệm và đối chứng có được nêu rõ ràng không? Các tác giả có mô tả các kỹ thuật và công cụ họ đã sử dụng không? Các thông tin về loại dữ liệu được thu thập, các biến được đo lường cũng như các phân tích đã được tiến hành có được nêu rõ không?

 Tính thống nhất, logic và chất lượng tổng thể. Tác phẩm có tính thống nhất không? Mục tiêu nghiên cứu có được định nghĩa một cách thống nhất từ đầu đến cuối công trình không? Có hợp lý không? Thiết kế có phù hợp với các vấn đề đặt ra không? Các phương pháp phù hợp có được sử dụng không? Có hiệu quả và đáng tin cậy không? Cách tiếp cận phân tích có phù hợp và hiệu quả không? Các kết quả có được trình bày rõ ràng không? Các số liệu có được đưa ra không? Các kết quả có hỗ trợ cho phần kết luận không? Thiết kế nghiên cứu có cho phép hình thành các kết luận không? Các khẳng định về nguyên nhân-kết quả có căn cứ chắc chắn không? Nghiên cứu có đòi hỏi một nhóm kiểm soát không, nếu có thì nghiên cứu đã đưa vào chưa? Mẫu có đủ lớn để mang tính khái quát cho quần thể không?

 Tài liệu tham khảo. Bao nhiêu tài liệu tham khảo được đưa ra? Có hạn chế gì không, ví dụ, chỉ gồm sách, chỉ gồm một hoặc hai tạp chí, hay chỉ gồm các tài liệu được xuất bản bởi một cơ quan chính phủ duy nhất? Có gồm các ấn phẩm gần đây không? Nếu bạn thử tìm kiếm nhanh trong một vài cơ sở dữ liệu thư mục, bạn có tìm thấy nhiều các tài liệu liên quan nhưng không được các tác giả trích dẫn không?

Các cách tìm tư liệu khác Không chỉ có một cách duy nhất để tìm tư liệu. Bốn kỹ thuật thường gặp nhất là.  Tìm thủ công, không kế hoạch Tìm kiếm thủ công, không có kế hoạch là đi tới thư viện, quanh quẩn và lướt qua các tạp chí in, các cuốn sách tìm thấy trên giá. Đây là cách tuyệt vời để thư giãn một ngày, biết đâu, bạn cũng có thể gặp may, nhưng thực sự không phải là một cách nhanh gọn và hiệu quả để giúp bạn tìm được các thông tin liên quan trong lĩnh vực nghiên cứu của mình.  Tạo quả bóng tuyết Tạo quả bóng tuyết là quá trình làm bóng tuyết. Bạn nặn tuyết thành một trái bóng nhỏ rồi lăn nó trong tuyết, nặn thêm xung quanh cái nhân ban đầu. Sau đó bạn lại lăn nó trong tuyết và cứ làm thế cho đến khi trái bóng tuyết đạt được kích cỡ bạn mong muốn. Trong nghiên cứu, thuật ngữ này có nghĩa là xây dựng bộ sưu tập từ một ấn phẩm ban đầu, điển hình là một bài báo hoặc một cuốn sách mới. Khi xem ở phía cuối của bài báo hay cuốn sách, bạn sẽ thấy phần “Danh mục tài liệu tham khảo”. Phần này đưa ra các thông tin xuất bản của các bài báo, các cuốn sách và các xuất bản phẩm khác mà tác giả đã trích dẫn trong văn bản. Để tạo quả bóng tuyết, bạn xem qua những tài liệu tham khảo này, chọn ra một số liên quan và sau đó tìm đến chính các xuất bản phẩm này. Kế đó, bạn kiểm tra danh mục tài liệu tham khảo ở cuối của những tài liệu này, lại lựa chọn ra những cái quan trọng nhất, và cứ tiếp tục như vậy. Cách “tạo quả bóng tuyết” này rất phổ biến. Nó giống như một trò chơi, và là một cách xây dựng bộ sưu tập nhanh chóng.

Tuy nhiên cách này cũng có những khiếm khuyết nhất định. Một là kết quả của bạn có thể dẫn đến một phần phụ thiếu tin cậy của các tài liệu. Một điểm nữa là quả bóng tuyết chỉ lăn ngược thời gian. Nếu bạn tìm vào năm 2010, dựa trên tài liệu tham khảo đầu tiên vào năm 2007, thì các tài liệu tham khảo tiếp theo bạn tìm được sẽ là từ 2007 trở về trước.  Sử dụng các thư mục Thư mục là danh sách các tài liệu tham khảo thường về một chủ đề nhất định. Một số thư mục có trực tuyến, thông thường tại website của các tổ chức đã làm ra chúng. Số khác được xuất bản thành sách và chứa hàng ngàn các thông tin tài liệu tham khảo. Nhưng có lẽ các thư mục hữu ích nhất là các thư mục trong các bài báo/tạp chí dạng “tổng quan” hoặc “tổng quan tài liệu”. Chúng không chỉ đưa ra các thông tin tham khảo cho các xuất bản phẩm, mà còn cung cấp cả những đánh giá về chất lượng và tầm quan trọng của từng mục.  Tìm kiếm trong các nguồn thông tin kỹ thuật số, thường là trực tuyến Kỹ thuật cuối cùng, tìm kiếm trong các nguồn thông tin kỹ thuật số, là cách tìm kiếm chủ yếu hiện nay. Các nguồn tin kỹ thuật số bao gồm cả các cơ sở dữ liệu và các thư mục thư viện, mà thường được tìm kiếm trực tuyến. Cuốn sách này sẽ hướng dẫn bạn quá trình tìm kiếm và sử dụng các nguồn thông tin này. Tầm quan trọng của các tài liệu tham khảo thư mục Tất cả các kỹ thuật mô tả ở trên, ngoại trừ cách tìm kiếm thủ công không kế hoạch, đều bắt đầu bằng việc tìm kiếm các tài liệu tham khảo. Khi đã có tài liệu tham khảo, bạn có thể tìm đến toàn văn dạng số hóa hoặc dạng giấy. Trong một vài trường hợp, khi nháy chuột vào một tài liệu tham khảo trực tuyến, tập tin toàn văn sẽ hiện ra và bạn có thể tải về. Trong các trường hợp khác, bạn cần tìm toàn văn ở một chỗ khác và cuốn sách này sẽ giúp bạn làm điều đó. Thường thì bạn có thể tự mình tìm kiếm. Nhưng nếu không được, hãy nhờ đến sự trợ giúp của cán bộ thư viện. Do đó, tìm tài liệu tham khảo là bước then chốt để tìm tư liệu. Và các tài liệu tham khảo đều rất có giá trị, bởi chúng chỉ đường đến các tài liệu toàn văn. Đừng bao giờ coi tài liệu tham khảo “chỉ là tài liệu tham khảo”, như thể chúng không quan trọng chút nào! Vậy thì một cách chính xác tài liệu tham khảo là gì? Tài liệu tham khảo thư mục thường được gọi là tài liệu tham khảo hoặc trích dẫn- là những miêu tả ngắn gọn về sách, bài báo/tạp chí và tư liệu khác, đưa ra thông tin tác giả, nơi xuất bản và thời gian xuất bản. Tài liệu tham khảo cung cấp tất cả các chi tiết bạn cần để tìm ra tư liệu toàn văn. Tài liệu tham khảo cho các dạng văn bản khác nhau luôn gồm những thông tin cơ bản giống nhau. Do vậy, tài liệu tham khảo cho các bài báo luôn có tên tác giả, nhan đề bài báo, tên tạp chí, năm xuất bản, số tập (có thể có cả số xuất bản và/hoặc tháng hoặc thời điểm cụ thể của xuất bản phẩm) và các số trang. Khi thu thập các thông tin tài liệu tham khảo, bạn sẽ nhận thấy rằng những tài liệu tham khảo y hệt sẽ không trông y hệt ở những thư mục hoặc danh mục tài liệu tham khảo khác nhau. Điều này là do các dạng trình bày tài liệu tham khảo, việc định dạng quyết định đến thứ tự và hình thức trình bày các thông tin xuất bản, cách các tài liệu tham khảo được đưa vào trong văn bản cũng như trong danh mục tài liệu tham khảo. Ví dụ, các dạng trình bày tài liệu tham khảo khác nhau ở vị trí năm được đưa ra trong tài liệu tham khảo, ở việc liệu

tên tạp chí có được viết tắt hay không viết tắt. Có rất nhiều dạng trình bày tài liệu tham khảo khác nhau. Hai dạng phổ biến nhất là dạng số- hay còn gọi là dạng Vancourve và dạng tác giả- ngày tháng, hay còn gọi là dạng Harvard. Một số tạp chí có những thay đổi của riêng họ đối với những dạng chuẩn này. Dưới đây là tài liệu tham khảo cho một bài báo, được đưa ra ở dạng Vancourve và sau đó là dạng Harvard:

Lan AL. IT in aid. Med Inform 2010;19(2):317-38. Lan, A.L. (2010). ‘IT in aid’, Medical Information, vol. 19, no. 2, pp. 317-338.

Nếu là một cuốn sách, thông tin sẽ bao gồm tên tác giả, nhan đề cuốn sách, nơi xuất bản, tên nhà xuất bản, và năm xuất bản. Đây là ví dụ về một cuốn sách được trình bày dạng Vancouver và Harvard

Andersson MH. Informatics in Pediatrics. New York: Praeger; 2010. Andersson, M.H. (2010). Informatics in Pediatrics. New York: Praeger.

Tài liệu tham khảo đến tư liệu xám rất khác nhau, phụ thuộc vào bản chất của tư liệu. Chúng thường bao gồm tác giả, tổ chức hoặc đơn vị sản xuất, nơi và thời gian xuất bản. Tuy nhiên, cũng có thể có thêm các thông tin khác nữa, nếu như cần thiết cho việc xác định và hồi cứu tư liệu. Thậm chí đôi khi bạn còn bắt gặp thông tin tham khảo tới tài liệu xám có bao gồm cả địa chỉ thư hoặc địa chỉ thư điện tử để bạn có thể gửi đến yêu cầu được nhận một bản tư liệu! Các nội dung chi tiết hơn sẽ được đề cập đến sau trong cuốn sách này. Từ giờ trở đi, bạn chỉ cần biết rằng, khi thu thập các tài liệu tham khảo, bạn có thể lưu giữ chúng ở bất cứ định dạng nào mà nó có. Sau đó, khi sử dụng những tài liệu tham khảo nhất định trong bài viết của mình, ví như một báo cáo dự án, bạn nên trình bày chúng theo cùng một dạng. Tìm kiếm tài liệu tham khảo cho các dạng tư liệu khác nhau Tìm kiếm tư liệu là tìm các bài báo/tạp chí, sách và tài liệu xám có chứa các thông tin liên quan đến công việc của bạn. Tuy nhiên, như bạn đã biết từ các trang trước, cách tốt nhất để tìm được các nguồn thông tin là tìm đến các tài liệu tham khảo mô tả các nguồn thông tin đó. Các nguồn thông tin chứa các tài liệu tham khảo này bao gồm danh mục tài liệu tham khảo, các bài tổng quan tài liệu, các cơ sở dữ liệu thư mục và các mục lục. Chúng khác nhau về dạng thông tin tham khảo chứa bên trong.  Cơ sở dữ liệu thư mục thông thường chỉ chứa các thông tin tham khảo tới các bài báo/tạp chí.

 Mục lục thường chủ yếu chứa các thông tin tham khảo tới sách và tài liệu xám.  Danh mục tài liệu tham khảo, thư mục và các bài tổng quan tài liệu thường chứa thông tin tham khảo tới tất cả các loại ấn phẩm.

MẸO! Thông tin tham khảo tới các dạng tư liệu khác nhau được tìm thấy trong các nguồn khác nhau!

Các cơ sở dữ liệu thư mục có thể được gọi là chỉ mục hoặc cơ sở dữ liệu tóm tắt và thường do một công ty thương mại hoặc một thư viện chuyên ngành xây dựng. Hiện nay có hàng ngàn những cơ sở dữ liệu như vậy. Phần lớn, mỗi cái bao quát một lĩnh vực cụ thể- đó là cơ sở dữ liệu theo chủ đề. Một ví dụ về cơ sở dữ liệu như vậy trong lĩnh vực y tế chính là Medline của Thư viện Y học Hoa Kỳ. Đó là một trong những nguồn thông tin miễn phí quan trọng nhất mà bạn có thể sử dụng để tìm tư liệu liên quan đến tất cả các khía cạnh của y học và sức khỏe. Thư mục ngày nay thường ở dạng thư mục truy cập công cộng trực tuyến (OPACs), chứa các tài liệu tham khảo đến vốn tài liệu của một thư viện hoặc một nhóm các thư viện. Nói cách khác, thư mục thường tập trung theo vùng địa lý. Tài liệu tham khảo trong OPAC mô tả các sách và tài liệu xám do thư viện sở hữu, cũng như các tạp chí mà thư viện đặt mua, nhưng thường không có thông tin tham khảo đến từng bài báo trong mỗi tạp chí. Hãy xem biểu đồ dưới đây. Nó chỉ cho bạn nên tìm các dạng khác nhau của các nguồn thông tin ở đâu. Tư liệu Các nguồn chứa thông tin tham khảo tới tư liệu

Đây là những tài liệu bạn muốn tìm được toàn văn. Các bài báo/tạp chí Sách Tài liệu xám Đây là nơi bạn nên bắt đầu tìm kiếm. Những nguồn này cho bạn thông tin tham khảo tới các bài báo, sách và tài liệu xám. Cơ sở dữ liệu thư mục để tìm thông tin tham khảo về các bài báo/tạp chí

Mục lục/OPACs để tìm thông tin tham khảo cho sách và tài liệu xám Thư mục, danh mục tài liệu tham khảo, tổng quan tài liệu để tìm tất cả các dạng thông tin tham khảo

Phân biệt giữa thông tin tham khảo và trích dẫn Đôi khi, thông tin tham khảo và trích dẫn là tương tự nhau. Trong các bài báo, khi tác giả nhắc đến các ấn phẩm đã giúp họ trong quá trình nghiên cứu, họ đưa ra thông tin tham khảo ngắn gọn cho các ấn phẩm này. Sau đó, ở cuối bài báo, họ đưa ra thông tin tham khảo chi tiết hơn trong danh mục tài liệu tham khảo. Chúng ta nói rằng tác giả “tham khảo” tới một bài báo hoặc một cuốn sách, nhưng phải nói rằng họ “trích dẫn” những ấn phẩm này mới chính xác. Nhưng danh mục phía cuối của bài báo lại luôn được gọi là “Tài liệu tham khảo”, chứ không phải là “Các trích dẫn”. Các cuốn sách không có thông tin tham khảo trong phần nội dung nhưng vẫn có danh mục ở phía cuối, thì danh mục đó được gọi là “Thư mục”. Khi tìm kiếm trong cơ sở dữ liệu thư mục là bạn đang tìm kiếm các thông tin tham khảo. Nhưng những thông tin này đôi khi lại được gọi là “trích dẫn” như trong trang PubMed, giao diện tìm kiếm trực tuyến chính của cơ sở dữ liệu Medline.

Khi nói về một ấn phấm đã được tham khảo tới bao nhiêu lần trong các ấn phẩm khác, chúng ta sử dụng từ “trích dẫn”. Chẳng hạn, chúng ta vẫn nói: “Bài viết của cô ấy trong Lancet đã được trích dẫn hơn 500 lần.” Quản lý tài liệu tham khảo http://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_reference_management_software http://www.endnote.com/ (Trang EndNote, có hướng dẫn) http://www.inform-network.org (Trang INFORM) http://extranet.who.int/hinari/en/journals.php (Truy cập EndNoteWeb cho người sử dụng HINARI) Theo dõi và quản lý những tài liệu tham khảo bạn tìm thấy là một vấn đề hoàn toàn khác. Khi chỉ có 10 tài liệu tham khảo, bạn có thể ghi lại chúng. Tuy nhiên, nếu tìm kiếm thông tin cho một dự án nghiên cứu lớn hoặc sử dụng trong thực hành lâm sàng hoặc cho giảng dạy, bạn sẽ có số lượng tài liệu tham khảo lớn hơn nhiều, có lẽ phải đến hàng trăm. Theo dõi hàng trăm tài liệu tham khảo có thể là một nhiệm vụ đầy thách thức. Rất may là người ta đã xây dựng các phần mềm quản lý thư mục, hay còn gọi là phần mềm quản lý tài liệu tham khảo để hỗ trợ cho nhiệm vụ này. Phần mềm này giúp bạn thu thập tài liệu tham khảo từ các cơ sở dữ liệu, mục lục và các nguồn khác, lưu trữ chúng trong một “thư viện” trên máy tính của bạn, và sau đó đưa ra những trích dẫn tham khảo theo đúng cách khi cần viết bài.

Bạn sẽ cần một hệ thống để theo dõi các tài liệu tham khảo của mình.

Các phần mềm quản lý tài liệu tham khảo hiện nay bao gồm Reference Manager, EndNote, ProCite, và RefWorks. Một số, ví như Zotero, được miễn phí; một số khác có giá khoảng vài trăm đô la Mỹ. Trong các cơ sở hàn lâm, phần mềm quản lý tài liệu tham khảo thường được mua theo bao gói cho cả đơn vị, và cho phép cài đặt lên nhiều máy tính. NFORM đã thấy các phòng thực hành máy tính ở Việt Nam trang bị phần mềm như vậy cho tất cả các máy. Nếu bạn muốn kiếm một phần mềm quản lý tài liệu tham khảo và muốn xem các thông tin tổng quan về những cái sẵn có, bài báo Wikipedia đưa ra phía trên là một địa chỉ khởi đầu tốt. EndNote có lẽ là phần mềm quản lý tài liệu tham khảo được sử dụng nhiều nhất ở Việt Nam. Trên trang EndNote đưa ra bên trên có hướng dẫn sử dụng EndNote miễn phí. Bạn cũng có thể tìm các hướng dẫn sử dụng khác bằng cách vào Google và nhập lệnh tìm sau: EndNote tutorial library Theo kinh nghiệm của chúng tôi, khó khăn lớn nhất đối với người sử dụng EndNote là tìm ra cách sử dụng chương trình kết nối với Medline/PubMed. Rất dễ để bắt đầu bên trong

chương trình EndNote, nối với Medline tại PubMed, thực hiện lệnh tìm và nhập các tài liệu tham khảo tìm được. Tuy nhiên, khi người dùng cố gắng bắt đầu từ Medline/PubMed, tiến hành một lệnh tìm và xuất các tài liệu tham khảo thu được vào thư viện EndNote của họ, họ thường nhận thấy rằng mỗi lần chỉ xuất được một tài liệu tham khảo mà thôi. Vấn đề này rất dễ giải quyết! Để biết hướng dẫn, hãy vào trang web của INFORM nêu trên và nháy chuột vào ‘How to files’. Nếu bạn đang ở một cơ quan của Việt Nam, bạn có thể được truy cập miễn phí vào bản EndNote trên web, hay còn gọi là EndNoteWeb. Chương trình này cho phép bạn lưu các tài liệu tham khảo của bạn trong ‘không gian mạng’ và sau đó truy cập và sử dụng chúng khi cần. Bạn có thể tìm thấy nó trên trang HINARI bằng cách vào ‘References sources’ Tuy nhiên, để sử dụng EndNoteWeb, bạn cần được trang HINARI nhận diện như một người dùng hợp lệ. Điều đó có nghĩa là bạn cần có tên và mật khẩu truy cập hoặc đăng nhập vào qua một thư viện có bảo mật mật khẩu ở Việt Nam. Chi tiết về truy cập vào HINARI có trong chương nói về các bài báo toàn văn. Quản lý một bộ sưu tập toàn văn dạng số và dạng in Nếu có thể xác định và tải về nhiều nguồn thông tin toàn văn (chắc chắn là có thể!), làm cách nào để bạn lưu trữ và quản lý chúng? Nếu như tìm thấy các thông tin tham khảo, từ đó tìm được đến toàn văn, tải về, in ra rồi lại làm mất tất cả thì thật là phí phạm thời gian. Bạn sẽ cần một hệ thống để theo dõi tất cả các tài liệu dạng in và dạng số. Phần mềm quản lý tài liệu tham khảo có thể rất có ích trong việc quản lý các tài liệu toàn văn. Chúng không chỉ giúp lưu trữ các thông tin tham khảo, mà còn cho phép bạn kết nối từ mỗi tài liệu tham khảo tới các bản toàn văn dạng số tương ứng trong máy tính của bạn. Khi bắt đầu thu thập tài liệu từ Web, bạn có thể tạo một thư mục mang tên “Tài liệu tải về” và đưa tất cả những tài liệu bạn lấy được từ trên web vào đó, nhưng khi số lượng tài liệu đã tăng lên, chắc chắn bạn sẽ cần có nhiều những thư mục như vậy, chia theo các lĩnh vực mà bạn cảm thấy cần thiết. Có hai lựa chọn phổ biến là:  Các thư mục chia theo dạng tài liệu (tóm tắt, các bài nghiên cứu toàn văn, hướng dẫn, tổng quan, tổng quan hệ thống, các gói đào tạo, bảng hỏi, hình ảnh…)

 Các thư mục chia theo tiểu đề mục. Chẳng hạn, nếu bạn làm cho dự án áp dụng các quy trình tốt hơn trong chăm sóc sau sinh, một thư mục có thể chứa các hướng dẫn lâm sàng liên quan đến các khía cạnh khác nhau của chăm sóc sau sinh, thư mục kia chứa các tài liệu đào tạo về chăm sóc sau sinh cho nhân viên y tế, một thư mục khác nữa tập trung vào các vấn đề chung của quản lý lâm sàng

Khi lưu một tài liệu trực tuyến vào máy tính, bạn cần chắc chắn là nó được lưu vào thư mục phù hợp với một cái tên phù hợp. Nếu bạn giữ lại tên gốc (thường là một tập hợp không hoàn chỉnh các chữ cái và chữ số, ví dụ như 23cfhp56hn), bạn sẽ không thể nào tìm lại được nó. Thay vào đó, hãy đặt cho mỗi tài liệu một tên theo dạng viết tắt của thông tin tham khảo (tác giả, năm, nhan đề…): Johansson 2009 maternal care in refugee camps, WHO 2007 World Health Report, MSF 2007 Obstetrics in Remote Settings, … Nếu in các tài liệu ra, bạn nên giữ chúng trong một file kẹp có dán nhãn tên. Thậm chí nếu bạn lưu các tài liệu số theo dạng hoặc theo chủ để, bạn cũng nên lưu các tài liệu in theo thứ tự ABC tên tác giả

Xây dựng chuỗi tìm kiếm

Khi truy cập vào một nguồn thông tin mà bạn muốn thực hiện phép tìm tin trên đó (Medline/PubMed hoặc cơ sở dữ liệu thư mục khác như CINAHL, OPAC, hay một công cụ tìm tin…) hãy cẩn thận trong khi xây dựng chuỗi tìm kiếm- là những từ hoặc cụm từ mà bạn nhập vào thanh tìm kiếm. Đây là một số chi tiết để cân nhắc. Các ví dụ bên dưới được tiến hành trong Medline/PubMed, nhưng về nguyên tắc đều thống nhất với tất cả các cơ sở dữ liệu thư mục.  Ngôn ngữ Khi tìm kiếm trong một cơ sở dữ liệu thư mục (hoặc một nguồn tin nào khác), bạn phải sử dụng những thuật ngữ tìm cũng như những chuỗi tìm kiếm theo ngôn ngữ của cơ sở dữ liệu đó. Những nguồn thông tin cho phép tìm kiếm được mô tả trong cuốn tài liệu này, bao gồm cả Medline/PubMed, đều dựa trên tiếng Anh. Điều đó cũng có nghĩa là bạn phải nhập lệnh tìm của mình bằng tiếng Anh.  Chính tả Một số hệ thống, như Medline/PubMed, có chứa các thông tin cài đặt sẵn về chính tả theo tiếng Anh và tiếng Mỹ, vì thế bạn có thể tìm theo một dạng nhưng sẽ tìm được những tài liệu tham khảo ở cả hai dạng. Các hệ thống khác không được “thông minh” như vậy, do đó bạn phải tìm riêng cho paediatrics và pediatrics, gynaecology và gynecology, …  Dạng mở, dạng đóng và dấu câu Luôn luôn xem xét lệnh tìm của mình và tự hỏi xem có thể còn dạng nào khác không. Lấy ví dụ, breastfeeding có thể được viết là breast-feeding. Sự kết hợp của HIV và AIDS thường gặp là HIV/AIDS, nhưng cũng có thể là HIV-AIDS. Vietnam có thể là Viet Nam. Sự lựa chọn của bạn có thể tạo ra những khác biệt đáng kể. Thậm chí ngay cả với Medline/PubMed, tinh vi như vậy, nhưng bạn cũng có những kết quả tìm kiếm khác nhau với những cách viết khác nhau của từ Việt Nam: Vietnam thu được 10.124 tài liệu tham khảo, trong khi Viet Nam thu được những 10.414 tài liệu, nhiều hơn đến 300 tài liệu.  Cụm từ Bạn cũng có thể cần dùng đến dấu câu nếu định tìm theo cụm từ. Nếu bạn tìm child survival (không có dấu câu) trong Medline/PubMed, hệ thống sẽ tìm như là bạn gõ child AND survival. Bạn sẽ nhận được tài liệu tham khảo có chứa cả hai từ trong nhan đề, trong tóm tắt, trong các từ khóa hoặc trong các tiêu đề MeSH. Một số không phải về child survival. Nếu bạn muốn tìm chỉ về chủ đề này, hãy nhập cụm từ trong dấu ngoặc kép: “child survival”. (Các cơ sở dữ liệu khác sẽ cần đến các dấu câu khác. Hãy xem howngs dẫn hoặc hãy thử!)  Toán tử Boolean Nhiều nguồn thông tin chấp nhận các lệnh tìm với AND, OR, hay NOT. Đây là các toán tử Boolean nhằm giúp mở rộng hoặc giới hạn kết quả tìm kiếm. Quá trình mà trong đó hệ thống quyết định các tài liệu nào sẽ được đưa vào trong kết quả được gọi là chuỗi Boolean. Từ ‘Boolean’ được lấy tên của nhà khoa học người Anh là George Boole (1815- 1864), người đã phát triển luận lý đại số. Chuỗi Boolean rất quan trọng trong một số ngành khoa học, bao gồm công nghệ và dòng dẫn máy tính, và nó cũng là cơ sở của các hệ thống tìm kiếm dữ liệu số trong ngành thư viện. Trong mỗi nguồn thông tin mà bạn sử dụng, cần kiểm tra xem liệu nguồn đó có “hỗ trợ” chuỗi Boolean không (liệu bạn có thể thực hiện tìm kiếm với các toán tử Boolean không),

các liên kết Boolean nào có thể sử dụng, các toán tử Boolean nào được mặc định và bạn không cần phải nhập vào.

Xây dựng các lệnh tìm Boolean đúng

Các toán tử Boolean có thể bẫy bạn! Nó giúp nhóm lệnh tìm của bạn bằng cách sử dụng các cụm từ đôi, được gọi là EITHER/OR, BOTH/AND, BUT/NOT. “Tôi muốn tìm tất cả các tài liệu tham khảo dạng bài báo HOẶC là về suy dinh dưỡng HOẶC là về vi chất dinh dưỡng.”. Cụm từ tìm kiếm đúng là malnutrition OR micronutrients. “Tôi muốn tìm tất cả các tài liệu tham khảo dạng bài báo đề cập CẢ về suy dinh dưỡng VÀ về vi chất dinh dưỡng.”. Cụm từ tìm kiếm đúng là malnutrition AND micronutrients. “Tôi muốn tìm tất cả các tài liệu tham khảo dạng bài báo về suy dinh dưỡng NHƯNG KHÔNG về vi chất dinh dưỡng.”. Cụm từ tìm kiếm đúng là malnutrition OR micronutrients. Hình vẽ dưới đây minh họa các tìm kiếm Boolean. Vòng tròn lớn thể hiện các tài liệu tham khảo về suy dinh dưỡng (malnutrition). Vòng tròn nhỏ hơn thể hiện các tài liệu về vi chất dinh dưỡng (micronutrients). Dĩ nhiên có một số tài liệu tham khảo về cả hai chủ đề. Vùng màu đỏ chỉ kết quả của các tìm kiếm khác nhau.

OR

AND

malnutrition OR micronutrients malnutrition AND micronutrients malnutrition NOT micronutrients

NOT

Nhiều cơ sở dữ liệu xây dựng hệ thống Boolean “gắn trong”. Nếu bạn không sử dụng toán tử Boolean, hệ thống sẽ mặc định ý bạn bằng cách đưa toán tử giả định vào. Trong Medline/PubMed, toán tử giả định là AND. Nếu bạn nhập một chuỗi tìm kiếm chỉ bao gồm các từ mà không có toán tử đi kèm, toán tử AND sẽ được tự động thêm vào. Tuy nhiên, nếu tìm kiếm trong các cơ sở dữ liệu khác, toán tử giả định sẽ là OR. Sự khác nhau trong toán tử giả định tạo nên sự khác biệt rất lớn trong kết quả!

MẸO! Nếu bạn không nhập toán tử, hệ thống sẽ tự động thêm vào. Một số hệ thống mặc định AND, một số khác mặc định OR.

 Dấu câu trong các cụm từ tìm kiếm phức tạp Nếu lệnh tìm phức tạp, bạn có thể cần thêm các dấu câu vào các cụm từ. Trong Medline, cần dấu ngoặc đơn ( ). Chúng không giống như dấu ngoặc vuông [ ]. Ví dụ, nếu bạn muốn tìm hoặc là suy dinh dưỡng (malnutrition) hoặc là vi chất dinh dưỡng (micronutrients) ở cả Việt Nam và Châu Á (Asia), lệnh tìm sẽ là: (malnutrition OR micronutrients) AND (Vietnam OR Asia)

Hệ thống sẽ tìm từng cặp trong ngoặc đơn trước- tìm các tài liệu tham khảo dạng bài báo về suy dinh dưỡng hoặc vi chất dinh dưỡng và các tài liệu tham khảo dạng bài báo về Việt Nam hoặc Châu Á, sau đó sẽ kết hợp kết quả để tìm ra những tài liệu tham khảo có cả hai.  Dấu rút gọn Rút gọn là sử dụng dấu * hoặc các ký hiệu khác để chỉ các phần không xác định trong từ.

child* đại diện cho child, children, child’s, children’s, childhood, childlike, ..., vaccin* đại diện cho vaccine, vaccines, vaccination, vaccinations communit* đại diện cho community, community’s, communities, communities’

Hãy cẩn thận đừng để bị quá rút gọn! Từ tìm kiếm với ‘med*’ sẽ tìm tất cả medicine, medical, medium, media, mediocre, Mediterranean, mediate…… Hầu hết các cơ sở dữ liệu chỉ cho phép rút gọn ở phần cuối của từ, nhưng một số cũng cho phép ở phần giữa từ, ví dụ như wom?n. Dấu đại diện cho các ký tự rút gọn ở phần cuối hoặc phần giữa của từ rất đa dạng. Hãy xem trong mục ‘Search tips’ hoặc ‘Help’.  Dấu cách Đừng quên để các dấu cách thông thường giữa các từ, kể cả các toán tử Boolean. Hệ thống sẽ không nhận diện được các từ nếu chúng được viết sít vào nhau không có dấu cách. Những cán bộ y tế mới bắt đầu tìm kiếm trực tuyến và không có nhiều kinh nghiệm dùng bàn phím máy tính thường hay mắc lỗi này, như trong câu chuyện có thực dưới đây.

Medline phiền toán (#2)

Một nhà nghiên cứu cao cấp tham dự khóa tập huấn INFORM do trường đại học tổ chức phàn nàn rằng anh ta chẳng bao giờ tìm được bất cứ cái gì trong Medline. “Nó không hoạt động!” anh ta than vãn. “Tôi chẳng tìm được gì cả! Điên đầu quá!”

Giảng viên đề nghị anh hãy thực hiện một lệnh tìm trong Medline về chủ đề nghiên cứu của anh ta và quan sát anh này làm. Anh ta gõ như sau: malariaduringpregnancy Không tìm được kết quả nào và thông báo hiện ra: “Không tìm thấy từ này: malariaduringpregnancy.” “Mmmm, tôi nghĩ là anh nên đặt dấu cách giữa các từ,” giảng viên gợi ý. “Dễ thấy là dấu cách phải ở đâu mà,” anh ta phản ứng lại. “Chẳng lẽ cơ sở dữ liệu không tự động thêm dấu cách vào hay sao?” “Tôi không nghĩ vậy,” giảng viên đáp. “Anh cứ thử thêm vào để xem kết quả sẽ thế nào.” Rồi giảng viên gõ: malaria during pregnancy Kết quả ra 2,500 tài liệu tham khảo.

 Chuỗi tìm kiếm khác (các từ nhập vào ô tìm kiếm) Cuối cùng bạn sẽ có một khái niệm về chuỗi tìm kiếm cần dùng để có được những thông tin bạn cần. Nhìn chung, hệ thống tìm kiếm chỉ đối chiếu các từ trong lệnh tìm của bạn với các từ trong nhan đề, từ khóa, tóm tắt… Do vậy, khi tạo chuỗi tìm kiếm:  Tránh các từ như references, research, output, impact, effect, problems, ….  Không phải lúc nào cũng thêm một nước hoặc vùng vào lệnh tìm- một nghiên cứu tốt có thể được thực hiện ở bất cứ đâu, và bạn sẽ có lợi khi xem việc đã làm ở nơi khác  Tránh các từ như ‘community-based’. Tác giả có thể dùng từ mang nghĩa tương tự nhưng cách viết khác, chẳng hạn như ‘in the community’.

 Xem thử một khái niệm có thể được diễn tả bằng cách khác không. Ví dụ: ‘increases in survival’ có thể thay bằng ‘decreases in mortality’, và ‘birth control’ có thể thay bằng ‘contraception’ hoặc ‘family planning’.

8 79 772 1,035 409 59

4 31,216

 Chức năng giới hạn Nếu lệnh tìm của bạn cho ra kết quả quá lớn, bạn có thể giảm bớt bằng cách giới hạn theo số năm nhất định, giới hạn vào một ngôn ngữ,… Những chức năng hạn chế như vậy có trong phần lớn các mục lục, cơ sở dữ liệu và công cụ tìm tin. Medline/PubMed có một bộ giới hạn vô cùng hữu ích, bao gồm cả giới hạn lệnh tìm để chỉ tìm trong nhan đề và giới hạn để chỉ lấy các liên kết đến toàn văn miễn phí. Các giới hạn khác của Medline/PubMed được mô tả ở chương kế tiếp.  Building up, then cutting down Hai ví dụ sau được thực hiện trong Medline/PubMed, minh họa ảnh hưởng của lệnh tìm và của các giới hạn tới kết quả tìm kiếm. Con số thể hiện số lượng tài liệu tham khảo tìm được với mỗi lần tìm kiếm. Giới hạn tới toàn văn miễn phí có nghĩa là bạn có thể lấy được các bài báo toàn văn mà không phải trả bất cứ khoản phí nào. Hướng dẫn về giới hạn tới toàn văn miễn phí được đưa ra ở phần sau cuốn sách. Trong số các lệnh tìm được đưa ra ở mỗi ví dụ dưới đây, lệnh tìm đầu tiên bao gồm các từ không cần thiết. Các lệnh tìm tiếp sau cho ra kết quả tốt hơn vì không có những từ không cần thiết như vậy, đồng thời lại sử dụng thuật Boolean và dấu rút gọn. Tuy nhiên, những phép tìm này vẫn cho ra quá nhiều kết quả. Vì vậy, các lệnh tìm cuối cùng ở mỗi ví dụ đều có thiết lập giới hạn để hạn chế kết quả, chỉ lấy những tài liệu có mức liên quan cao. efficacy of different vaccines for Japanese encephalitis: efficacy vaccines Japanese encephalitis: vaccines Japanese encephalitis: vaccin* Japanese encephalitis: vaccine* Japanese encephalitis, giới hạn chỉ tìm trong nhan đề bài báo: tương tự, nhưng thêm giới hạn chỉ lấy toàn văn miễn phí: alternative treatments recommended for type 2 diabetic patients: (therap* OR treatment*) AND type 2 diabetes: (therap* OR treatment*) AND type 2 diabetes, giới hạn chỉ tìm trong nhan đề bài báo: 2,871 695 tương tự, nhưng thêm giới hạn chỉ lấy toàn văn miễn phí: type 2 diabetes, giới hạn vào các hướng dẫn, hướng dẫn thực hành, và hội nghị nhất trí phát triển: tương tự, nhưng thêm giới hạn chỉ lấy toàn văn miễn phí: 229 74

Tìm kiếm tài liệu tham khảo dạng bài báo

Một cách tốt để luôn cập nhật với các phát triển mới liên quan đến công việc chuyên môn của mình là đọc các bài báo. Các bài báo không cung cấp tổng quan như sách, nhưng chúng là nguồn thông tin tuyệt vời về các nghiên cứu. Ngoài ra, từ bản thảo đến xuất bản một cuốn sách mất hàng năm, trong khi bài báo được xuất bản nhanh hơn nhiều. Các cơ sở dữ liệu thư mục theo chủ đề http://www.pubmed.org (Medline/PubMed) http://agricola.nal.usda.gov (Agricola) http://www.eric.ed.gov (ERIC) Cần nhớ rằng các cơ sở dữ liệu thư mục gồm thông tin tham khảo về các bài báo, và phần lớn cơ sở dữ liệu thư mục đều tập trung về một chủ đề. Có hàng ngàn cơ sở dữ liệu, hầu hết cung cấp thông tin tham khảo theo lĩnh vực chủ đề được giới hạn. Medline đánh chỉ mục cho các tạp chí về y và các lĩnh vực liên quan; Agricola làm về nông nghiệp, ERIC về giáo dục và đào tạo; CINAHL về điều dưỡng và các khoa học sức khỏe liên quan. Các cơ sở dữ liệu thường gồm thông tin thư mục của các bài báo được xuất bản trong một loạt các tạp chí đã được lựa chọn từ trước. Nếu một cơ sở dữ liệu đã có danh sách các tạp chí được đưa vào, bạn sẽ không thể tìm được những bài báo thuộc các tạp chí khác không có trong danh sách này. Một số cơ sở dữ liệu chỉ gồm vài trăm tên tạp chí được lựa chọn, riêng Medline hiện nay có tới khoảng 5.500 tạp chí. Nhiều cơ sở dữ liệu được để trực tuyến. Một số cho miễn phí, và, ví dụ quan trọng nhất trong mảng y học chính là Medline, được truy cập thông qua giao diện PubMed tại Thư viện Y học Hoa Kỳ. Một cơ sở dữ liệu khác là Agricola, cung cấp thông tin tham khảo cho các tài liệu trong lĩnh vực nông nghiệp và dinh dưỡng, hay ERIC, cung cấp thông tin tham khảo về các xuất bản phẩm liên quan đến giáo dục. Không may là hầu hết các cơ sở dữ liệu thư mục theo chủ đề không được miễn phí cho tất cả mọi đối tượng mà đòi hỏi phải đặt mua và giá cả rất cao. Do vậy, thư viện ở các nước đang phát triển thường chỉ có rất ít hoặc không hề có các cơ sở dữ liệu này. Tuy nhiên, nếu bạn đang làm trong một cơ quan của Việt Nam và cơ quan bạn có tham gia vào các chương trình truy cập của UN (HINARI, AGORA, and OARE), bạn sẽ quyền truy cập trực tuyến - thông qua chương trình này- tới một số các cơ sở dữ liệu thư mục chính, bao gồm CINAHL, Environment Index, AGRIS và một số khác. Đôi khi ở Việt Nam cũng truy cập được các cơ sở dữ liệu thư mục khác nhờ đặt mua từ các đơn vị cấp quốc gia như NACESTI hay CIMSI, liên hợp thư viện, hoặc các thư viện, trung tâm học liệu đơn lẻ. Hãy hỏi thủ thư của cơ quan bạn về việc truy cập tới các cơ sở dữ liệu này! Một thủ thư y khoa ở Việt Nam có nói với INFORM rằng anh đặt mua một trong những nguồn tư liệu cực kỳ giá trị này cho thư viện ở trường đại học y của mình, nhưng các nhân viên y tế gần như không bao giờ sử dụng nó. Thật đáng tiếc!

MẸO! Tìm các cơ sở dữ liệu thư mục mà bạn được truy cập và hãy sử dụng chúng!

Google Scholar http://scholar.google.com Google có một chức năng được gọi là Google Scholar, nhờ đó bạn có thể tìm kiếm trong nhiều cơ sở dữ liệu miễn phí, bao gồm Medline và cơ sở dữ liệu của các nhà xuất bản. Sử dụng Scholar có thể giúp bạn tiết kiệm được nhiều thời gian. Danh sách kết quả tìm kiếm từ Scholar bao gồm cả các đường dẫn tới các trang của nhà xuất bản, nơi có thể có các bài báo toàn văn miễn phí. Nhưng Google Scholar không phải là một phép lạ. Nó không thể giúp bạn truy cập các cơ sở dữ liệu học thuật cần phải mua. Nó cũng không cung cấp toàn văn các bài báo cần phải mua nếu như bạn không trả tiền. Nó cũng không cho bạn biết liệu một bài báo thông thường vẫn phải trả tiền có thể được lấy miễn phí từ chương trình như kiểu Popline (sẽ đề cập kỹ hơn ở phần sau) hay không. Hơn nữa, Google Scholar cũng không có nhiều tùy chọn hạn chế như Medline/PubMed. Do vậy, tốt nhất là dùng PubMed để tìm thông tin tham khảo đến các bài báo trong mọi lĩnh vực y tế và dùng Scholar nếu bạn không truy cập được cơ sở dữ liệu chuyên biệt về các lĩnh vực quan tâm khác. Bạn cũng nên thử Open J-Gate (mô tả kỹ hơn ở phần sau) như một cách thay thế cho Google Scholar.

Rất tiếc, nhưng Google Scholar không phải là một phép lạ.

Cơ sở dữ liệu của các nhà xuất bản http://onlinelibrary.wiley.com/ (Wiley Online Library) http://www.springerlink.com (SpringerLink) http://www.sciencedirect.com (Elsevier ScienceDirect) http://www.biomedcentral.com (BioMed Central) Một cách khác để tìm tài liệu tham khảo đến các bài báo là vào trang web của các nhà xuất bản, như tại một số đường dẫn nêu trên đây, trong đó đã cài đặt sẵn các cơ sở dữ liệu miễn phí về ấn phẩm của họ (thường cả sách và báo)

Tìm trong các cơ sở dữ liệu của nhà xuất bản thường không nhanh gọn bằng tìm trong một cơ sở dữ liệu thư mục chủ đề như Medline. Tuy nhiên, tìm trực tuyến trong các cơ sở dữ liệu của nhà xuất bản còn nhanh hơn là đọc mục lục của từng số báo một và đây có lẽ cũng là một cách hợp lý khi cần tìm tài liệu tham khảo về một lĩnh vực mà lại không sẵn có cơ sở dữ liệu thư mục chủ đề.

MẸO! Bạn có thể nhận được các dịch vụ tuyệt vời từ các nhà xuất bản ngay cả khi bạn không mua cơ sở dữ liệu của họ Bạn sẽ cần phải đăng ký, nhưng hầu như việc đăng ký luôn được miễn phí.

Bạn không cần phải mua một tờ báo nào để được sử dụng các cơ sở dữ liệu của nhà xuất bản trong việc tìm thông tin tham khảo! Thông thường bạn có thể tận dụng rất nhiều dịch vụ tuyệt vời của nhà xuất bản mà không cần trả phí. Tuy nhiên, bạn cũng có thể phải đăng ký với nhà xuất bản để được nhận dịch vụ. Thủ tục này có thể được gọi là “đăng ký dịch vụ”, nhưng việc đăng ký cũng như các dịch vụ thường được miễn phí. Nếu có thu phí, bạn sẽ được yêu cầu cung cấp thông tin thẻ tín dụng trước khi nhận được dịch vụ. Gần như không thể nào có chuyện “tình cờ” mất phí được!

Sử dụng hiệu quả các dịch vụ của nhà xuất bản

 eTOCs là mục lục điện tử của một số tạp chí. Nhiều nhà xuất bản cung cấp một dịch vụ miễn phí mà thông qua đó họ gửi qua email phần mục lục của mỗi số tạp chí mới xuất bản. Thường thì tất cả những gì bạn phải làm là đăng ký bằng cách gửi cho họ địa chỉ email của bạn. Hãy tìm eTOC hoặc TOC trên trang chủ tạp chí.

 Thông báo qua e-mail cũng có thể tự động gửi e-TOCs. Trong các trường hợp khác, đó cũng có thể là kết quả cập nhật của các tìm kiếm mà người dùng đã thực hiện trước đó trong cơ sở dữ liệu của nhà xuất bản.

 RSS (Really Simple Syndication/Rich Site Summary) là một hệ thống cập nhật khác. Một khay RSS là một liên kết tự động gửi đi các thông tin cập nhật, ví dụ, mục lục của các số tạp chí mới. Thay vì gửi đến từng địa chỉ email cá nhân, thông tin sẽ được hiển thị trực tuyến và người dùng nếu muốn có thể truy cập bằng cách nháy chuột vào liên kết tên tạp chí. Đăng ký sử dụng khay RSS đơn giản và miễn phí. Bạn chỉ cần tìm biểu tượng RSS , nháy chuột vào ‘subscribe’, và chỉ rõ nơi bạn muốn đặt liên kết. Biểu tượng có thể được đánh dấu XML, là ngôn ngữ viết RSS.

 Medline/PubMed http://www.pubmed.org Medline/PubMed, như đã được nhắc đến nhiều lần trước đây, là nguồn thông tin miễn phí giá trị nhất để tìm kiếm tài liệu tham khảo về tất cả các lĩnh vực y học và sức khỏe. Medline là cơ sở dữ liệu thư mục có chứa thông tin tham khảo tới các bài báo nghiên cứu được xuất bản trong một số tạp chí có chọn lọc. Hiện nay, cơ sở dữ liệu này gồm hơn 20 triệu tài liệu tham khảo với khoảng 5500 tạp chí được làm chỉ mục. Cách đơn giản nhất để sử dụng Medline là thông qua giao diện PubMed ở địa chỉ trên đây. PubMed không phải là một cơ sở dữ liệu, đó là một hệ thống mà thông qua đó bạn tiến hành được việc tìm kiếm trong Medline và cũng đồng thời lấy được các bài toàn văn nếu có. Cả Medline lẫn PubMed đều không chứa các bài toàn văn. Các bài toàn văn được để ở trang web của các tạp chí và các nhà xuất bản, kết nối tới PubMed thông qua một hệ thống được gọi là LinkOut.  Thực hiện tìm kiếm đơn giản trong Medline/PubMed Khi vào trang chủ của Medline/PubMed, bạn sẽ thấy thanh tìm kiếm để có thể nhập thuật ngữ tìm kiếm hoặc lệnh tìm. Sau khi nhập, bạn nháy chuột vào ‘Search’. Hệ thống sẽ tìm kiếm những tài liệu tham khảo đáp ứng lệnh tìm của bạn và bạn sẽ nhận được một danh sách các kết quả. Khi thấy quan tâm tới tài liệu tham khảo nào, hãy nháy chuột vào nhan đề của bài báo để đến trang tiếp sau, nơi bạn có thể đọc được tóm tắt của bài báo.

Trên trang tóm tắt bạn cũng có thể thấy ở góc trên bên phải có một hoặc nhiều “nút” dẫn tới nhà xuất bản, tới tạp chí hoặc tới kho lưu trữ thông qua hệ thống LinkOut

Trong một số trường hợp, bao gồm cả ví dụ này, bản toàn văn của bài báo được cung cấp miễn phí cho tất cả mọi người, bạn có thể dễ dàng truy cập và tải về chỉ bằng cách nháy chuột vào nút này hoặc nút kia. Trên trang chứa toàn văn, hãy tìm từ ‘pdf’ và nháy vào đó, bản toàn văn miễn phí sẽ hiện ra. Thông thường nếu bài báo yêu cầu trả tiền mua, bạn sẽ không thể lấy được toàn văn bằng cách đơn giản như vậy. Nhưng bạn vẫn có thể truy cập được bằng cách khác. Hướng dẫn chi tiết về cách lấy toàn văn các bài báo được đưa ra ở chương kế tiếp của cuốn sách này.

MẸO! Ngay cả khi bạn không lấy được bài báo toàn văn trực tiếp qua LinkOut, bạn vẫn có thể truy cập vào nó bằng cách khác.

 Hạn chế lệnh tìm trong Medline/PubMed Nếu kết quả tìm kiếm của bạn lên đến hàng ngàn hoặc hàng trăm ngàn tài liệu tham khảo, có thể bạn muốn hạn chế lại lệnh tìm để giảm kết quả xuống còn khoảng một trăm. Bạn có thể làm được điều này bằng cách thêm từ tìm kiếm khác hoặc bằng cách sử dụng các giới hạn do PubMed cung cấp. Một trong các lỗi người tìm kiếm thông tin thường mắc phải là chỉ tìm kiếm các bài báo từ hoặc về đất nước họ. Hãy xem lệnh tìm dưới đây với giới hạn chỉ lấy các bài báo về nghiên cứu ở Việt Nam: infant* AND (survival OR mortality) AND Vietnam

165 bài báo được tìm thấy với lệnh tìm nói trên có thể là những bài được người dùng ở Việt Nam quan tâm nhất. Nhưng lệnh tìm này không tìm được những bài báo thú vị và liên quan về các nghiên cứu mặc dù được thực hiện ở các nước khác nhưng lại rất liên quan đến Việt Nam. Tìm kiếm mang tính khu vực, thay vì quốc gia sẽ là cách tiếp cận tốt hơn, và thậm chí sẽ còn tốt hơn nữa nếu thêm vào lệnh tìm các từ chỉ ra khía cạnh đặc biệt của chủ đề chính:

infant* AND (survival OR mortality) AND Asia infant* AND (survival OR mortality) AND breastfeeding infant* AND (survival OR mortality) AND kangaroo infant* AND (survival OR mortality) AND (asphyxia OR resuscitation) Bạn cũng có thể hạn chế lệnh tìm của mình bằng cách sử dụng các giới hạn đã được thiết lập sẵn. Hãy nháy vào nút ‘Limits’ trên trang tìm kiếm để xem có những giới hạn nào.

Khi một trang mới hiện ra, hãy cuốn con trỏ để xem được hết các lựa chọn. Bạn có thể giới hạn theo ngôn ngữ mình biết, giới hạn để chỉ lấy các bài báo xuất bản trong một giai đoạn nhất định, ví dụ như trong vòng 10 năm trở lại đây chẳng hạn. Bạn cũng có thể chọn những dạng bài báo đặc biệt, như dạng tổng quan hoặc thử nghiệm lâm sàng, hoặc hạn chế lệnh tìm vào các nhóm tuổi cụ thể hoặc chỉ về nam hoặc nữ giới. Nếu bạn làm về một chủ đề liên quan tới cả con người và động vật, trên trang giới hạn này bạn cũng có thể hạn chế lệnh tìm chỉ đến các nghiên cứu về con người mà thôi.

Một cách khác là nhằm giới hạn tìm kiếm đến các tài liệu tham khảo có chứa từ hoặc cụm từ tìm kiếm trong nhan đề bài báo. Để làm được việc này, hãy vào ‘Search Field Tags’ ở phía cuối của trang giới hạn. Nháy chuột vào hộp thực đơn thả, cuộn xuống và chọn ‘Title’. Sau đó nháy chuột vào ‘Search’. Tất cả các tài liệu tham khảo nhận được sẽ có từ tìm kiếm của bạn trong nhan đề bài báo. Tuy nhiên, hãy cẩn thận với việc sử dụng quá

nhiều các giới hạn. Dưới đây là một câu chuyện minh họa có thật.

Medline phiền toái (#3)

Một học viên tại hội thảo của INFORM phàn nàn với giảng viên về việc trong Medline không có tài liệu tham khảo về chủ đề điều dưỡng dựa trên bằng chứng của cô. “Hmmm,” giảng viên nói. “Ngạc nhiên thật. Chị đã dùng chuỗi tìm kiếm nào?” “Tôi chỉ nhập từ điều dưỡng dựa trên bằng chứng thôi” học viên trả lời. “Và tôi chẳng tìm được gì cả. Bực mình quá!”

“Hãy xem nào,” giảng viên nói rồi ngồi xuống bên người học viên, nhìn vào màn hình máy tính. Người học viên đã nhập một chuỗi tìm kiếm đơn giản, nhưng rồi cô ta vào trang giới hạn và hạn chế lệnh tìm để chỉ lấy những bài báo bằng tiếng Anh, được xuất bản trong hai năm trở lại đây, có kết nối tới toàn văn, về đối tượng là người nữ đã trưởng thành, và dựa trên các thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát. Giảng viên đưa ra một vài câu hỏi về những thông tin mà học viên này thực sự cần, rồi sau đó bỏ đi những giới hạn liên quan đến ngày tháng, liên kết toàn văn và thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát. Kết quả lần này cho ra hàng trăm tài liệu tham khảo.

 Sử dụng MeSH http://www.ncbi.nlm.nih.gov/mesh http://www.nlm.nih.gov/mesh/MBrowser.html Thư viện y học quốc gia Hoa Kỳ cung cấp một bộ từ vựng được gọi là MeSH (Medical Subject Headings), cho phép bạn tìm kiếm tất cả các tài liệu tham khảo về một chủ đề cho dù chủ đề đó được gọi bằng những tên khác nhau trong các bài báo khác nhau. Từ trang Medline/PubMed, xem trong ‘More resources’, rồi nháy chuột vào ‘MeSH database’. Một cách khác là bạn có thể nháy chuột vào đường dẫn đầu tiên phía trên để đến được trang chủ của MeSH. Hãy lưu ý là ở đây có phần hướng dẫn tự sử dụng MeSH. Bạn cũng có thể tìm kiếm tại trang này, nhưng tốt hơn là nên tìm kiếm trong trang trình duyệt MeSH, như đường dẫn thứ hai ở phía trên đã đưa ra, nó cho phép bạn thực hiện tìm kiếm nâng cao và khai thác các lĩnh vực chủ đề bằng cách ‘đi quanh cây đề mục chủ đề’.

Để khám phá cây đề mục chủ đề, trước hết hãy nháy chuột vào ‘Navigate from tree top’, sau đó vào dấu + trước một tiêu đề để mở ra các tiểu loại, sau đó vào tiểu loại có liên quan nhất, và cứ như vậy cho đến khi tìm được thuật ngữ bạn đang tìm kiếm. Nếu không thấy từ cần tìm, hãy thử chức năng tìm kiếm. MeSH đặc biệt quan trọng khi bạn gặp rắc rối với việc tìm tài liệu tham khảo trong PubMed. Ví dụ, nếu bạn tìm cho “gender-based violence” (bạo lực giới), số lượng kết quả nhận được có thể ít hơn mong đợi, chỉ khoảng 150. Lý do là loại bạo lực này được gọi bằng rất nhiều tên khác nhau. Trong hệ thống MeSH, đề mục chủ đề là “spouse abuse”, và nó chấp nhận các từ như “spousal abuse”, “partner abuse”, và “wife abuse”. Do vậy, một lệnh tìm hiệu quả trong trường hợp này: cho ra tới hơn 4800 kết quả (tất nhiên có thể giới hạn lại bằng nhiều cách) sẽ là:

“gender-based violence” OR “spouse abuse” OR “spousal abuse” OR “partner abuse” OR “wife abuse”

 Sử dụng các vấn tin lâm sàng Nếu bạn đặc biệt quan tâm đến lâm sàng, bạn nên tận dụng chức năng vấn tin lâm sàng trong PubMed. Có thể tìm thấy đường dẫn của nó ngay trên trang chủ Medline/PubMed.

Tại trang vấn tin lâm sàng, nhập tên một bệnh hoặc tình trạng bệnh. Chỉ ra lĩnh vực. (chuẩn đoán, điều trị…) và phạm vi (giới hạn chỉ tìm đến các tài liệu tham khảo thực sự liên quan) sau đó nháy chuột vào ‘Search’. Khi kết quả hiện ra, nháy vào ‘See all’ để xem được toàn bộ.

 Một số lý do Medline ‘không hoạt động’ Người dùng đôi khi phàn nàn rằng Medline/PubMed không hoạt động, và rằng nó không cho ra thông tin họ đang tìm. Một lý do phổ biến là họ tìm trong Medline những gì mà Medline không có. Kỷ yếu hội nghị, cáo phó, mời viết dự án, các cập nhật thông tin, thông báo tuyển dụng, và những thông tin khác có trong báo in nhưng không được đưa vào trong Medline. Medline cũng không chứa thông tin tham khảo tới sách và tài liệu xám. Medline chỉ có thông tin tham khảo tới các bài báo trong tạp chí- hầu hết là các bài nghiên cứu mà thôi! Một lý do phổ biến nữa là việc lạm dụng các lệnh tìm quá chi tiết. Vấn đề này đã được đề cập ở phần trước rồi, nhưng vẫn cần nhắc lại. Hệ thống PubMed chọn ra tất cả các từ quan trọng trong chuỗi tìm kiếm và tìm kiếm những tài liệu tham khảo có chứa những từ này trong thông tin tham khảo, trong tóm tắt, trong các “nhãn” MeSH, trong tên tạp chí, tên tác giả…. Do vậy, nếu bạn nhập từ ‘programme’ trong lệnh tìm, bạn sẽ không tìm được các tài liệu tham khảo mà trong đó, hoạt động trên được nhắc đến bằng từ ‘project’. Nếu bạn gõ ‘project’ trong lệnh tìm, bạn sẽ không tìm được các tài liệu vẫn gọi hoạt động này bằng từ ‘programme’. Nếu bạn để từ ‘impact’, bạn sẽ không tìm được các tài liệu mà trong đó từ ‘impact’ được dùng bằng các từ tương đương như ‘results’ hay ‘effect’ hay ‘outcome’. Tương tự, bạn cũng không nên dùng các từ như ‘references’, ‘articles’, và ‘research’ trong chuỗi tìm kiếm của mình. Hệ thống Medline/Pubmed ‘tự cahiểu’ rằng bạn đang tìm cho các tài liệu tham khảo tới các bài báo về các nghiên cứu về chủ đề tìm kiếm của bạn. Tóm lại, nếu không tìm được trong Medline thì thường vấn đề thường là do lệnh tìm quá dài hoặc quá phức tạp, như minh họa trong câu chuyện có thật dưới đây.

MẸO! Nếu không tìm được tài liệu, hãy thiết kế lại lệnh tìm của bạn.

Medline phiền toái (#4)

Một chuyên viên cấp bộ ở Nepal (trên thực tế thì không phải ở Nepal) quan tâm đến việc hệ thống chuyển viện cho các phụ nữ mang thai ở nước này đang hoạt động ra sao nên đã tiến hành nghiên cứu. Anh bắt đầu tìm tư liệu trong Medline nhưng không thể tìm được gì và gần như đã từ bỏ

Sau đó anh tham gia một khóa đào tạo tại nước ngoài, trong đó có phần tập huấn của INFORM, và nói chuyện với giảng viên INFORM. “Hoàn toàn không có gì trong Medline về chuyển viện trong thai kỳ cả. Thật điên đầu!” “Tôi có thể xem anh tìm kiếm thế nào không?” giảng viên đề nghị. Anh chuyên viên đồng ý, ngồi xuống máy tính, vào mạng, vào Medline/PubMed, và gõ: references to articles on research about problems with the screening and referral system for women with pregnancy complications in Nepal

Chắc chắn kết quả là 0. Giảng viên sau đó giải thích rằng nếu một lệnh tìm quá nhiều các từ mà không có toán tử Boolean, Medline sẽ giả định rằng có AND giữa các từ chính. Khi đó lệnh tìm được hiểu là:

references AND articles AND research AND problems AND screening AND referral AND system AND women AND pregnancy AND complications AND Nepal

Như vậy có nghĩa là tất cả các từ tìm kiếm đều phải có trong nhan đề, trong tóm tắt hoặc trong các tiêu đề MeSH đi kèm. Giảng viên giải thích điều này và đề nghị anh chuyên viên nên bỏ bớt những từ không cần thiết và thử một lệnh tìm đơn giản hơn, ví như: screen* AND referral* AND (pregnan* OR maternity)

Anh chuyên viên thử lại với chuỗi tìm kiếm này và nhận được kết quả tốt. “Ah, hah!” anh nói. “Tôi cứ tưởng chỉ cần nhập tất cả những gì mình muốn tìm và hệ thống sẽ tìm cho mình như vậy. Bây giờ thì tôi đã hiểu là cần phải suy nghĩ kỹ khi thiết lập chuỗi tìm kiếm!”

Truy cập toàn văn các bài báo

Khi bạn đã tìm được một tài liệu tham khảo đến bài báo có vẻ liên quan đến công việc của bạn, bước tiếp theo là truy cập toàn văn bài báo đó để đọc. Bài toàn văn có thể ở dạng in hoặc ở dạng điện tử trực tuyến. Tạp chí in và bản in của các bài báo riêng lẻ Hãy nhớ là không phải mọi tạp chí đều có trên mạng. Một số vẫn được xuất bản và phát hành ở dạng bản in. Nhiều tạp chí được xuất bản cả trực tuyến và trên giấy. Nên quen với các tạp chí dạng in có ở bất cứ thư viện địa phương nào, đặc biệt là ở các thư viện trường đại học hoặc trung tâm học liệu. Nếu đâu đó có tạp chí in, thủ thư của bạn có thể lấy được cho bạn, miễn phí hoặc với mức chi phí thấp. Hãy hỏi họ xem sao! Tạp chí điện tử và liên kết tới các bài báo toàn văn Ngày càng nhiều các tạp chí có thể được đọc trực tuyến. Một số thực sự là các “tạp chí điện tử”. Chúng chỉ được xuất bản ở dạng điện tử- không hề có bản in. Một số tạp chí khác vẫn được phát hành ở dạng in nhưng cũng có thể đọc trực tuyến. Thỏa thuận truy cập tạp chí điện tử rất đa dạng về chi phí, phạm vi truy cập và thời gian truy cập. Một số tạp chí điện tử cho phép truy cập miễn phí cho tất cả mọi người, trong khi những tạp chí khác phải được một cơ quan như thư viện trường đại học trả tiền, hay được một chương trình quốc tế thỏa thuận mức độ truy cập, hoặc được một cá nhân trả tiền đăng ký mua. Điều mà tất cả mọi người đều thích là truy cập trực tiếp tới toàn văn. Bạn tìm thấy một tài liệu tham khảo từ cơ sở dữ liệu thư mục trực tuyến, nháy chuột vào tài liệu tham khảo đó và được đưa ngay tới bài báo toàn văn, cho phép bạn đọc và tải về miễn phí mà không có trục trặc gì. Nếu điều này diễn ra thì thật tuyệt vời, nhưng thường thì nó chỉ diễn ra khi đáp ứng được những điều kiện cụ thể.  Tạp chí có in bài báo đó phải là một tạp chí điện tử có trực tuyến. Nên nhớ rằng có các tạp chí vẫn chỉ được xuất bản ở dạng in.

 Phải có liên kết từ nơi bạn tìm thấy thông tin tham khảo đến trang web của tờ tạp chí.  Bài báo phải được miễn phí cho tất cả mọi người, hoặc phải được ‘miễn phí’ cho bạn thông qua đặt mua của cơ quan hoặc một chương trình truy cập.  Phải có một hệ thống thẩm định tự động nhận diện rằng bạn có đủ quyền truy cập tới toàn văn.

Nếu những điều kiện này không được đáp ứng, sẽ không thể lấy được toàn văn các bài báo một cách miễn phí chỉ bằng việc liên kết từ thông tin tham khảo trong một cơ sở dữ liệu như Medline/PubMed. Nhưng bạn vẫn có thể lấy được theo cách khác.

Các loại tạp chí ‘miễn phí’ khác nhau Không có những tạp chí thực sự miễn phí, vì có ai đó phải trả cho các chi phí sản xuất. Nhưng với hầu hết mọi người, ‘miễn phí’ có nghĩa là cá nhân họ không phải bỏ tiền túi ra trả. Số lượng các tạp chí miễn phí theo nghĩa này ngày càng tăng.  Một số tạp chí trực tuyến cung cấp truy cập miễn phí cho tất cả mọi người. Những tạp chí này cũng thường được gọi là truy cập mở. Trên thực tế, truy cập mở thường chỉ áp dụng cho các tài liệu được cung cấp theo một giấy phép cho phép sử dụng không hạn chế. Từ ‘truy cập miễn phí’ trong cuốn sách này được dùng chung cho các tài liệu dạng truy cập mở và truy cập miễn phí.

 Một số bài báo có thể được tải về miễn phí từ kho lưu trữ kỹ thuật số.  Một số tạp chí nhất định được cung cấp miễn phí ở một số nước nhất định thông qua các chương trình cung cấp quốc gia của nhiều nhà xuất bản.  Hàng ngàn tạp chí được miễn phí ở một số nước thông qua các chương trình truy cập của Liên hợp quốc như HINARI, AGORA, và OARE.  Một số tạp chí ‘miễn phí’ thông qua truy cập có tài trợ như của INASP/PERii hoặc các tổ chức hàn lâm hoặc phi chính phủ khác.

 Người dùng có thể truy cập tới một số tạp chí nhờ chi phí đặt mua của các thư viện trường đại học, các thư viện quốc gia, liên hợp thư viện, các cơ quan chính phủ. INASP có hỗ trợ cho việc đặt mua như vậy ở một số quốc gia.  Nhiều dịch vụ cung cấp tài liệu cung cấp miễn phí các bài báo dạng in hoặc qua email cho người dùng tin, đặc biệt ở các nước kém phát triển.

Gần như luôn luôn có một con đường từ tài liệu tham khảo đến bài báo toàn văn, dù có thể không trực tiếp.

Một vài yếu tố khác thậm chí cũng làm cho hệ thống thêm phức tạp:  Các bài báo từ một tạp chí nhất định có thể được truy cập bằng một cách hay nhiều cách.  Không phải mọi quốc gia đều được quyền truy cập vào tất cả các chương trình, và quy định về quyền truy cập có thể thay đổi.

 Đôi khi, quyền truy cập trong cùng một quốc gia cũng khác nhau, vì vậy những người làm ở cơ quan này có thể được sử dụng một đường truy cập đặc biệt nào đó, trong khi những người khác ở cơ quan khác lại không thể.

 Trong một số trường hợp, người dùng tin có thể tự mình lấy được các bài báo, nhưng trong các trường hợp khác, họ phải tuân theo cách truy cập do trường đại học hoặc cơ quan của họ bố trí và kiểm soát.

Dù có những điểm phức tạp như vậy, bạn vẫn cần học cách để có thể truy cập được miễn phí bài báo trong các tạp chí. Nếu phải mua, bạn sẽ mất đến hàng triệu đô la. Quan trọng

hơn là nội dung của chúng rất giá trị, nhờ đó mà bạn được cập nhật với những kết quả nghiên cứu và những bài học mới nhất trong lĩnh vực của mình. Chương này mô tả truy cập tạp chí có cho các cán bộ chuyên môn ở Việt Nam. Một vài phần đầu- ‘truy cập miễn phí’, lưu trữ, cung cấp quốc gia, truy cập qua tác giả, truy cập tới các số đặc biệt- mô tả các cách để bạn có thể tự mình lấy được các bài báo miễn phí. Các phần sau mô tả truy cập thông qua các thư viện. Hãy tận dụng cả hai cách! Truy cập thông qua ‘truy cập miễn phí’ cho tất cả mọi người Nhiều tạp chí, bao gồm hàng trăm tạp chí y khoa đã thẩm định, hiện nay đều cung cấp miễn phí các bài báo cho mọi người. Truy cập này có rất nhiều hình thức.  Một số nhà xuất bản tìm nguồn tài chính nuôi tạp chí của mình từ các nguồn khác và sau đó, cung cấp tạp chí của họ miễn phí cho mọi người.  Một số tạp chí được gọi là miễn phí nhưng chỉ thực sự miễn phí sau khi phát hành một thời gian. Giai đoạn ‘cấm vận’ này có thể kéo dài từ vài tháng đến 3 năm.

 Các nhà xuất bản khác cung cấp miễn phí một số tài liệu nhất định và coi đó là truy cập miễn phí. Ví dụ như các số tạp chí được miễn phí sau 1 tuần từ khi đưa lên trực tuyến, những số tạp chí chọn lọc được miễn phí, và những bài báo chọn lọc được miễn phí  Ở một số tạp chí, tác giả có thể trả tiền cho nhà xuất bản để các bài báo của họ được để dạng truy cập mở. Nếu tác giả trả tiền, mọi người sẽ được truy cập miễn phí tới bài báo đó.

MẸO! Các bài báo có thể rất hay và lại được truy cập miễn phí. Hãy đánh giá các bài báo qua chất lượng của chúng chứ không phải qua giá cả!

Các bài báo truy câp miễn phí có thể lấy được qua nhiều cách và nhiều nguồn, bao gồm các trang web tạp chí, thư mục liệt kê các trang tạp chí miễn phí, các lưu trữ, các cơ sở dữ liệu cho phép tìm kiếm bài miễn phí và các trang cung cấp những tìm kiếm định trước tới bài báo miễn phí về những chủ đề cụ thể.  Giới hạn lấy toàn văn miễn phí tại Medline/PubMed http://www.pubmed.org Như bạn sẽ thấy ở các trang sau, các bài toàn văn miễn phí từ các tạp chí y học có khắp nơi trên mạng. May mắn thay, bạn có thể tìm được tất cả các bài báo toàn văn miễn phí trên hầu hết các tạp chí tên tuổi của thế giới trong lĩnh vực y học và sức khỏe bằng cách sử dụng bộ lọc đơn giản trong Medline/PubMed.

MẸO! Nếu chỉ có thời gian tìm kiếm trong một nơi để lấy các bài báo toàn văn truy cập miễn phí, hãy sử dụng bộ lọc lấy toàn văn miễn phí tại Medline/PubMed.

Khi tìm kiếm trong Medline/PubMed, bạn có thể lọc ra tất cả các bài toàn văn miễn phí có trong cơ sở dữ liệu, tất cả các bài đó đều được truy cập mở và truy cập miễn phí. Trước hết hãy tiến hành tìm kiếm. Khi kết quả hiện ra, nháy chuột vào thanh ‘Limits’. Trên trang Limits, cuộn xuống và chọn ‘Links to free full text’, sau đó nháy chuột lại vào nút ‘Search’.

Kết quả sẽ bao gồm cả các bài truy cập miễn phí lưu trữ tại PubMed Central và các bài truy cập miễn phí có thể lấy được từ trang web các nhà xuất bản. Hãy cẩn thận với chức năng hạn chế này! Nếu bạn sử dụng nó, các tài liệu tham khảo bạn tìm được cũng sẽ không bao gồm các bài báo có thể truy cập được thông qua thư viện địa phương hoặc qua HINARI hay các chương trình khác. Khi đã có danh sách kết quả, hãy nháy chuột vào nhan đề của một tài liệu tham khảo mà bạn cảm thấy có vẻ thú vị. Bạn sẽ đến trang tóm tắt. Trên trang tóm tắt bạn sẽ thấy những ‘nút’ đánh dấu các liên kết tới PubMed Central và/hoặc trang web của nhà xuất bản. Nháy chuột vào nút dẫn đến PMC hoặc nhà xuất bản và truy cập vào bài toàn văn miễn phí.

MẸO! Hãy cẩn thận với giới hạn ‘Links to free full text’ trong Medline/PubMed. Trong đó có thể không bao gồm các bài báo bạn được quyền truy cập.

 PubMed Central http://www.pubmedcentral.nih.gov PubMed Central (PMC) tại Thư viện Y học quốc gia Hoa Kỳ (National Library of Medicine) duy trì kho lưu trữ các bài báo toàn văn miễn phí và một danh sách các tạp chí miễn phí. Kho lưu trữ này được kết nối tới PubMed. Phần tóm tắt của các bài báo nghiên cứu xuất bản từ 1966 trở lại đây và được lưu trữ trong PubMed Central cũng sẽ xuất hiện trong tìm kiếm PubMed. Do vậy nên bắt đầu trong PubMed để tìm kiếm các bài báo toàn văn miễn phí, chứ không phải là PMC. Bạn có thể tìm các bài báo trong toàn bộ kho lưu trữ PMC bằng cách thực hiện lệnh tìm trên trang chủ và nháy vào ‘Find Articles’.

Nếu không làm cách trên, bạn cũng có thể tìm đến những tạp chí cụ thể và tiến hành tìm kiếm tại đó. Để lấy được các tạp chí trong kho lưu trữ, nháy vào ‘Journal List’ hoặc thanh danh sách tạp chí xếp theo bảng chữ cái. Bản danh sách liệt kê các tạp chí theo thứ tự chữ cái hiện ra, cung cấp thông tin về các số được lưu trữ và chỉ ra thời gian truy cập miễn phí (ngay lập tức hoặc sau một thời gian ‘cấm vận’ nhất định). Bạn có thể lựa chọn giữa tìm kiếm trong một tạp chí cụ thể (nháy chuột vào nút ‘search’ phía bên trái nhan đề tạp chí) hoặc duyệt qua các số (nháy chuột vào nhan đề tạp chí). Khi tìm được một bài có vẻ thú vị, nháy chuột vào ‘full text’ hoặc ‘pdf’ để lấy các bài toàn văn miễn phí. Lưu ý lf bạn sẽ truy cập được các bài báo trong chính PMC, chứ không liên kết tới nhà xuất bản.

Một phát triển mới rất đáng chú ý tại PMC là lưu trữ các bản thảo tác giả cuối cùng, gồm cả những bản báo cáo về các nghiên cứu được tài trợ bởi các đơn vị tại Hoa Kỳ, Canada, và Anh quốc. Để lấy được những tài liệu này, nháy chuột vào ‘author manuscripts’ trên trang chủ. Hiện tại, có khoảng 130000 bản thảo được lưu trữ. Việc lưu trữ được bắt đầu từ năm 2009, nhiều bản thảo của các bài báo đã được xuất bản kể từ đó. Tuy nhiên, thậm chí các bài báo được xuất bản nhiều thập kỷ trước đây cũng đang được lưu trữ như các bản thảo. Nếu bạn không tìm được toàn văn miễn phí ở nơi nào khác, hay thử ở đây xem sao!  Free Medical Journals http://www.freemedicaljournals.com Đôi khi bạn có thể muốn duyệt qua các tạp chí về chuyên ngành của mình, dù là bạn có thể lấy được các bài báo riêng lẻ bằng cách sử dụng bộ lọc lấy toàn văn miễn phí trên Medline/PubMed. Có nhiều trang liệt kê và cung cấp đường dẫn tới các tạp chí y tế miễn phí. Một trong các trang được biết đến nhiều nhất là FreeMedicalJournals, với số tạp chí miễn phí hiện có khoảng 2000 nhan đề. Để bắt đầu, nháy chuột vào ‘Topic’ ở bên trái, bạn sẽ nhận được một liệt kê các chủ đề. Một số lĩnh vực được nêu ra tương đối tùy tiện, vì thế đừng vội bỏ cuộc nếu bạn chưa tìm được chủ đề quan tâm của mình. Lấy ví dụ, ‘obstetrics’ không được liệt kê, trong khi lại có cả ‘gynecology’ và ‘reproductive health’. Khi tìm thấy lĩnh vực mong muốn, bạn sẽ chú ý đến hai con số được đưa ra, chẳng hạn như: 14/25. Số đầu tiên là số lượng tạp chí miễn phí về chủ đề này được đánh chỉ mục trong một cơ sở dữ liệu ISI và có các yếu tố ảnh hưởng (impact factors) ‘chính thức’. Con số thứ hai là tổng số các tạp chí miễn phí về chủ đề đó. Khi bạn nháy chuột vào chủ đề, bạn sẽ kết nối tới trang mà chỉ đưa ra các tạp chí có yếu tố ảnh hưởng (impact factors) mà thôi. Để xem toàn bộ danh sách, nháy chuột vào ‘alphabet’.

Đừng lo lắng về yếu tố ảnh hưởng (impact factors)! Các yếu tố này chỉ ra các bài báo trong các tạp chí được đánh chỉ mục trong các cơ sở dữ liệu ISI (ví như Science Citation Index) được trích dẫn thường xuyên như thế nào bởi các tạp chí khác trong cùng cơ sở dữ liệu. Các yếu tố ảnh hưởng (impact factors) là những thước đo lệch lạc, không chỉ bởi chúng được lấy từ một nhóm hạn chế. Những lĩnh vực nhất định, chẳng hạn như oncology, có rất nhiều chuyên gia nghiên cứu, và do vậy, cũng có nhiều các bài báo nghiên cứu. Những lĩnh vực như vậy tự động sẽ có yếu tố ảnh hưởng (impact factors) cao hơn những lĩnh vực có ít nghiên cứu hơn. Tại thời điểm chúng tôi viết cuốn sách này, impact factors cao nhất là 75, thuộc về các tạp chí oncology, trong khi trong các tạp chí về public health chỉ đạt có 12.  HighWire Press http://highwire.stanford.edu/lists/freeart.dtl Highwire Press đưa ra một danh sách rất hữu ích gồm hàng trăm tạp chí y khoa có cung cấp các bài báo miễn phí. Đường dẫn và thông tin về thời gian ‘cấm vận’ được đưa cùng tên mỗi tạp chí.

Danh sách trên Highwire được xếp theo thứ tự bảng chữ cái chứ không phải theo lĩnh vực như trong FreeMedicalJournals. Nếu bạn muốn tìm các tạp chí trong lĩnh vực của mình, hãy sử dụng chức năng ‘Find’ trên trình duyệt Web của bạn (Interent Explorer hoặc Mozilla Firefox). Nháy chuột vào ‘Edit’ trên thanh công cụ ở phía trên cửa sổ trình duyệt, sau đó vào ‘Find on this page’ hoặc ‘Find’. Một thanh tìm kiếm nhỏ sẽ hiện ra đâu đó trên

màn hình. Khi đó bạn có thể nhập lệnh tìm của mình. Hãy cân nhắc cẩn thận về chuỗi tìm kiếm bạn sử dụng! Một lệnh tìm cho ‘cardiology’ chỉ cho ra một tạp chí, nhưng lệnh tìm cho ‘cardio’ sẽ cho ra thêm vài kết quả. Nhiều tạp chí không truy cập được ở Việt Nam qua chương trình HINARI của WHO (sẽ đề cập đến ở phần sau chương này) cũng có trong danh sách này. Điều đó có nghĩa là mặc dù không đọc được những số vừa mới xuất bản, bạn vẫn có thể đọc những số cũ hơn. Hãy kiểm tra thời gian ‘cấm vận’ trước khi nháy chuột vào đường dẫn đến trang tạp chí. Nếu thời hạn này là một năm, hãy bắt đầu bằng việc mở một số cũ hơn một năm. Đôi khi, nhà xuất bản sẽ đánh dấu các số được cung cấp miễn phí bằng một dấu màu xanh hoặc một biểu tượng nào đó. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, không có dấu hiệu nào chỉ ra rằng việc truy cập sẽ được miễn phí. Đừng bỏ cuộc. Hãy tiếp tục và nháy vào bản pdf của bất cứ bài báo nào bạn muốn để hiển thị bài báo. Khi đó bạn có thể tải nó về máy tính của mình.

MẸO! Nhiều tạp chí cung cấp truy cập miễn phí sau một thời gian nhất định nhưng lại không chỉ rõ điều đó trên trang web của mình. Hãy nháy chuột, nháy chuột để khám phá!

 Các tạp chí truy cập miễn phí qua chương trình HINARI của WHO http://www.who.int/hinari Chương trình truy cập tạp chí HINARI là sáng kiến của WHO, qua đó cho phép các cán bộ y tế ở những nước thu nhập thấp được truy cập tới toàn văn của nhiều ngàn tạp chí. Việt Nam là nước được phép truy cập miễn phí HINARI, vì thế cán bộ y tế thuộc các cơ quan có đăng ký chương trình đều có thể truy cập tới những tạp chí được các nhà xuất bản tham gia chương trình cho phép có ở Việt Nam. Ngoài ra, tất cả những người dùng tin ở Việt Nam- cho dù là ngoài hệ thống HINARI- có thể tận dụng danh sách các tạp chí truy cập miễn phí trên trang HINARI. Để làm được việc này, hãy vào địa chỉ bên trên và nháy chuột vào ‘Full-text journals, databases..’ từ thực đơn ở bên trái. Trên trang mới, kéo trỏ xuống ‘Find journals by subject category’ và chọn một lĩnh vực. Trên trang hiện ra, các tạp chí ở bên trên, được đánh dấu bằng hình vuông màu xanh, là những tạp chí được miễn phí cho mọi người.

 Geneva Foundation for Medical Education and Research (GFMER) http://www.gfmer.ch/Medical_journals/Free_medical.php htp://www.gfmer.ch/Guidelines/Obstetrics_gynecology_guidelines.php GFMER cung cấp một danh sách khác các tạp chí miễn phí về y và các chủ đề liên quan.

Khi nháy chuột vào một chủ đề, bạn sẽ thấy hiện ra một trang liệt kê các tạp chí liên quan cùng đường dẫn tới các trang. Thông tin về ngôn ngữ của tạp chí cũng như thời gian ‘cấm vận’ được cung cấp. ‘Free site’ có nghĩa là tất cả các bài báo đều được đưa lên miễn phí ngay sau khi xuất bản. ‘After one year’ có nghĩa là bạn có thể truy cập đến bài báo một năm sau khi chúng được xuất bản.

Lưu ý là một vài danh sách rất dài. Ảnh chụp màn hình trên đây chỉ thể hiện một phần của danh sách cho infectious diseases trong tổng số 108 tạp chí, và bạn phải kéo con trỏ qua vài trang mới có thể xem được hết. GFMER cũng cung cấp các tìm kiếm cài đặt trước để lấy bài báo toàn văn cho nhiều chủ đề. Hãy vào địa chỉ thứ hai được đưa ra bên trên, kéo trỏ theo thực đơn và nháy chuột vào chủ đề quan tâm. Khi trang web hiện ra, nháy chuột vào ‘PubMed Free Full Text’ ở đầu trang để tiến hành tìm kiếm. Bạn sẽ nhận được một danh sách các bài báo toàn văn miễn phí về chủ đề đó qua Medline/PubMed. Để truy cập tới bản pdf miễn phí, nháy chuột vào nhan đề bài báo, và sau đó, trên trang tóm tắt, nháy chuột vào nút liên kết tới trang của nhà xuất bản hoặc tới bản toàn văn lưu trữ.

MẸO! Không một danh sách tạp chí y khoa miễn phí nào hoàn toàn đầy đủ! Hãy kiểm tra trong PubMed Central, FreeMedicalJournals, HighWire, HINARI, & GFMER.

 Essential Health Links http://www.healthnet.org/essential-links Essential Health Links gồm một danh sách các trang web mà thông qua đó có thể lấy được các tạp chí điện tử. Danh sách này được gọi là ‘Full-Text E-Journals’ và có thể được tìm thấy trong phần ‘General health resources’ trên thực đơn chính.

Cũng như ở GFMER, bạn có thể dùng Essential Health Links để tìm các bài báo về những chủ đề y khoa cụ thể. Cuốn đến ‘Specific health resources’ và chọn một chủ đề. Trên trang chủ đề, cuốn con trỏ xuống đến trang chứa danh sách, sau đó nháy chuột vào ‘PubMed—Free Fulltext Articles’.  BioMed Central http://www.biomedcentral.com BioMed Central là ví dụ về một nhà xuất bản có cách tiếp cận mới về mặt tài chính. Các chi phí được chi trả bởi các khoản thu trang tác giả và thông qua tài trợ từ các đơn vị đối tác, do vậy toàn văn trực tuyến được cung cấp miễn phí cho tất cả mọi người. Để có danh sách toàn bộ các tạp chí truy cập miễn phí do BioMed Central xuất bản, nháy chuột vào ‘Subject Areas’. Kéo trỏ xuống và lưu ý đến phạm vi rộng đầy ấn tượng của các tạp chí được xuất bản. Thông tin về việc truy cập được để bằng màu xanh nhạt ngay bên phải mỗi nhan đề. Nếu muốn tìm trong tất cả các tạp chí BMC hoặc tận dụng các dịch vụ khác của BMC, bạn sẽ phải đăng ký. Đăng ký này khác với đăng ký mua. Nó hoàn toàn miễn phí, an toàn và nhanh chóng. Hãy thử xem!

 Directory of Open Access Journals (DOAJ)

http://www.doaj.org DOAJ là cổng tới các tạp chí truy cập miễn phí về mọi lĩnh vực học thuật. Nó cung cấp các danh sách chú giải và đường dẫn về khoảng 6300 tạp chí truy cập miễn phí. Hầu hết các tạp chí về y tế và sức khỏe liệt kê trong DOAJ đều được làm chỉ mục trong Medline/PubMed, vì thế không nên tìm chúng ở đây. Tuy nhiên, DOAJ là nơi rất tốt để tìm các tạp chí miễn phí về các lĩnh vực khác như kinh tế, xã hội học, tâm lý hay quản lý. Để tìm các tạp chí, nháy chuột vào lĩnh vực chung, sau đó vào các mảng nhỏ cho đến khi tới danh sách tạp chí.

 Open J-Gate http://www.openj-gate.com Open J-Gate, một cơ sở dữ liệu Ấn độ, là cổng lớn nhất để vào các tạp chí bằng tiếng Anh. Hiện nay nó gồm khoảng 8400 tạp chí truy cập miễn phí, trong đó có hơn 5600 được thẩm định. Open J-Gate không phải là nơi để tìm các thông tin tham khảo và bài báo về y học. Để làm điều đó, hãy vào Medline/PubMed. Nhưng hãy vào đây khi cần tìm các bài báo về những lĩnh vực khác, như khoa học xã hội chẳng hạn.

Tìm kiếm cơ bản cho bạn lựa chọn để chỉ tìm trong các tạp chí được thẩm định, chỉ trong các tạp chí công nghiệp và chuyên ngành, hoặc trong cả hai. Đừng bỏ qua những tạp chí chuyên ngành. Nhiều tạp chí trong số này có những thông tin rất tốt, mặc dù không mang hình thức của các bài báo nghiên cứu. Khi tiến hành tìm kiếm, bạn sẽ phải chờ một lúc, và màn hình tạm thời sẽ trông rất rối.

Đừng sợ, cũng đừng bỏ trang này. Mọi thứ sẽ tự sắp xếp ổn thỏa sau vài giây!

Khi tìm thấy thông tin tham khảo liên quan, hãy nháy chuột vào ‘Show Details’. Bạn se nhận được toàn bộ thông tin tham khảo và tóm tắt. Kéo trỏ xuống cuối phần tóm tắt, tới ‘Full-Text Links’. Nháy chuột vào đây để nhận được thực đơn thả và nháy vào ‘pdf’ hoặc lựa chọn khác. Nếu không thấy có gì hiện ra, hãy tìm thông báo đã bị chặn bởi pop-ups. Nháy chuột vào thông điệp và làm theo hướng dẫn để cho phép pop-ups. Truy cập thông qua chương trình cung cấp quốc gia của nhà xuất bản Một số nhà xuất bản có chính sách cung cấp miễn phí một vài tạp chí nhất định cho người dùng tin ở một số nước. Nói chung Việt Nam không đủ điều kiện được hưởng những chương trình cung cấp quốc gia như vậy. Ví dụ, chương trình của JSTOR chỉ dành cho khu vực Châu Phi cận Saharan. Chương trình của Association of Commonwealth Libraries chỉ cho các trường đại học ở các thuộc địa cũ của Anh. Việt Nam đã từng thuộc chương trình được nhận các tạp chí miễn phí từ Oxford Journals và BMJ, nhưng trong vài năm qua, hai nhà xuất bản này đã đưa Việt Nam ra khỏi danh sách các nước tham gia chương trình. Tuy nhiên, vẫn còn một vài cơ hội có thể khai thác.  Danh sách tạp chí miễn phí của HighWire cho các nền kinh tế đang phát triển http://highwire.stanford.edu/lists/devecon.dtl HighWire Press thuộc Đại học Stanford cung cấp khoảng 100 tạp chí khoa học và y tế do các nhà xuất bản cung cấp miễn phí cho người dùng tại các nước thu nhập thập. Không cần đăng ký vì máy chủ tại Stanford tự động xác định vị trí của người dùng thông qua số IP. Tuy nhiên, điều này có nghĩa là người dùng phải có số IP (Internet Protocol) ổn định thể hiện rõ ràng họ đang ở nước nào. Người dùng tại Việt Nam không truy cập được tới toàn văn miễn phí của tất cả các tạp chí có tại địa chỉ này. Nguyên do là vì rất nhiều tạp chí ở đây được xuất bản bởi BMJ hoặc Oxford, những nhà xuất bản đã đưa Việt Nam ra khỏi danh sách các nước được nhận tạp chí miễn phí của họ. Để xem thông tin về nhà xuất bản của mỗi tạp chí, di chuyển chuột đến danh sách tên tạp chí. Tới mỗi nhan đề, địa chỉ trang web sẽ hiện ra ở cuối màn hình. Nếu địa chỉ đó có chứa “bmj” hoặc “oxford”, tạp chí sẽ không được miễn phí ở Việt Nam. Danh sách này gồm các tạp chí mà người dùng ở Việt Nam có thể hoặc không thể lấy được toàn văn miễn phí. Cách duy nhất để biết là nháy chuột vào đường dẫn và xem liệu có thể lấy được các bài báo toàn văn miễn phí hay không.

 STAR (Special Terms for Authors and Researchers) http://www.tandf.co.uk/STAR/ http://www.tandf.co.uk/journals/sublist.asp STAR của tập đoàn xuất bản Taylor and Francis nhằm hỗ trợ đưa các tạp chí tới với những nhà nghiên cứu không có khả năng mua chúng. Chương trình hướng đến cá nhân các nhà nghiên cứu hàn lâm ở các nước có thu nhập thấp và thu nhập trung bình thấp, cung cấp truy cập miễn phí trong một thời gian giới hạn và đặt mua với giá giảm rất nhiều. Để xem các tạp chí do Taylor and Francis xuất bản, hãy vào địa chỉ thứ 2 bên trên và nháy chuột vào “Medicine, dentistry, nursing, and allied health” để xem danh sách. Tiếp tục nháy chuột cho đến khi tới được các tạp chí. Truy cập thông qua tác giả Như đã nói ở phần đầu của chương này, nhiều tác giả cho truy cập tới các ấn phẩm của mình bằng cách gửi chúng trong những kho lưu trữ trực tuyến như PubMed Central hoặc bằng cách trả tiền cho nhà xuất bản tạp chí để đảm bảo rằng người dùng tin được truy cập miễn phí tới bài báo của họ. Một số tác giả không gửi bản thảo cho kho lưu trữ cũng không trả tiền cho truy cập mở, nhưng lại sẵn lòng chia sẻ tác phẩm của họ nếu được bạn liên lạc trực tiếp. Nếu tìm được thông tin tham khảo tới một bài viết cần cho công việc chuyên môn của mình mà bạn lại không tìm được cách truy cập tới bản toàn văn, hãy liên lạc với tác giả. Thông tin về tác giả có trong cơ sở dữ liệu bạn đã tìm được tài liệu tham khảo. Hiện nay, hầu như họ luôn cung cấp địa chỉ email của tác giả. Khi viết thư, hãy giải thích bạn là ai, tại sao bạn cần bài báo, và tại sao bạn không thể lấy được hoặc không thể trả tiền để có bản toàn văn. Hãy cho họ biết bạn là một cán bộ y tế ở Việt Nam, tên của trường đại học hoặc bệnh viện nơi bạn đang công tác. Hỏi xem bạn có thể xin một bản in hoặc bản điện tử của tác giả được không. Do các quy định về bản quyền, một số tác giả không thể gửi được cho bạn dù họ muốn làm điều đó. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, câu trả lời sẽ là Được. Nếu câu trả lời bạn nhận được là Không hoặc bạn không nhận được hồi âm, bạn cũng chẳng mất gì ngoài vài phút viết thư.

Bạn cần một bài báo? Hãy gửi email cho tác giả! Truy cập thông qua các trang web lưu trữ những ấn phẩm đặc biệt và loạt bài được miễn phí http://www.who.int/reproductivehealth/publications/general/lancet_articles/en/index.html http://www.who.int/pmnch/topics/maternal/undernutrition/en/ http://www.who.int/child_adolescent_health/documents/lancet_child_survival/en/ Các tạp chí đôi khi xuất bản các bài báo về một chủ đề cụ thể trong cùng một số đặc biệt (tất cả bài báo cùng nhau) hoặc theo một chuỗi (các bài báo được chia thành vài số). Ngay cả khi thông thường bạn không thể truy cập tới tạp chí đó, bạn vẫn có thể đọc số đặc biệt hoặc một chuỗi các số này miễn phí. Việc truy cập đòi hỏi phải đăng ký, nhưng đăng ký được miễn phí. Nếu một chuỗi hoặc một số đặc biệt đề cập tới một chủ đề y tế then chốt, các ấn phẩm có thể được ‘lưu trữ’ ở đâu đó, có nghĩa là bạn có thể truy cập được chúng miễn phí qua một con đường khác. Ví dụ như chuỗi ấn phẩm nổi tiếng do Lancet xuất bản về các chủ đề như sức khỏe sinh sản và tình dục, sống còn trẻ em, bà mẹ và trẻ em thiếu dinh dưỡng. Đường dẫn tới một vài ví dụ đã được đưa ra ở bên trên. Nếu có các thông tin tham khảo, bạn cũng có thể truy cập được nhiều số và chuỗi các bài báo đặc biệt thông qua HINARI (mô tả ở phần sau của chương này) nếu cơ quan của bạn có đăng ký HINARI. Nhưng hãy cẩn thận! Với HINARI, trong cùng một lần truy cập, bạn được phép tìm và tải tất cả các bài báo xuất bản trong một chuỗi, nhưng bạn không được phép tải toàn bộ một số tạp chí, dù cho đó là số đặc biệt. Truy cập tới các tạp chí được ‘trả trước’ thông qua thư viện địa phương Thật tuyệt là giờ đây nhiều tạp chí điện tử có thể được lấy nhờ truy cập miễn phí và qua các chương trình cung cấp quốc gia. Thế nhưng với các tạp chí thông thường phải trả tiền mua thì sao? Nhiều tạp chí trong số đó miễn phí với bạn, nhưng bạn không thể tiếp cận chúng với tư cách cá nhân mà phải thông qua thư viện hoặc qua trung tâm học liệu tại địa phương. Các tạp chí loại này đôi khi được coi như dạng ‘trả trước’. Chúng được miễn phí cho bạn vì có ai đó đã chịu các chi phí. Một số được các nhà xuất bản cung cấp qua các chương trình quốc tế như HINARI. Một số được các nhà tài trợ trả tiền thông qua INASP/PERii. Một số khác được mua bởi thư viện hoặc liên hợp thư viện. Những gì có ở một thư viện cụ thể phụ thuộc vào những gì các thủ thư đã mua hoặc đăng ký. Nếu bạn thuộc trường đại học, bạn có thể sử dụng các nguồn lực của thư viện đại học đó, bao gồm cả các tạp chí ‘trả trước’, miễn phí hoặc với mức phí thấp. Nếu bạn làm cho một

tổ chức hoặc cơ quan không thuộc khối hàn lâm, hãy nhớ rằng một số thư viện hoặc trung tâm học liệu vẫn phục vụ bạn đọc ngoài. Để bắt đầu, hãy đến thư viện và nói chuyện với thủ thư xem có những tạp chí điện tử nào và làm sao bạn có thể truy cập được chúng. Hệ thống của thư viện này khác với hệ thống ở thư viện khác. Bạn có thể mở được các tạp chí từ máy tính của mình, sử dụng một tên truy cập và mật mã hoặc cần những tên truy cập và mật mã riêng cho mỗi chương trình. Hoặc bạn có thể vào được các tạp chí bằng cách sử dụng máy tính của cơ quan với số IP (Internet protocol) mà thư viện đã đăng ký với chương trình truy cập và nhà xuất bản của tạp chí. Lưu ý là khi tìm kiếm tài liệu tham khảo trong Medline/PubMed và sau đó cố gắng lấy được bản toàn văn mà bạn được phép lấy qua thư viện của mình, bạn có thể không lấy được. Bạn có thể nhận được thông báo phải trả tiền để tải bản pdf. Đừng bỏ cuộc! Hãy viết lại các thông tin tham khảo và vào trực tiếp trang web của nhà xuất bản thông qua thư viện. Nếu vẫn không vào được bài báo, hãy nói với thủ thư. Truy cập thông qua Dự án tài trợ tạp chí http://www.newschool.edu/centers/jdp/ JDP giúp các thư viện trường đại học ở một số vùng nhất định truy cập được các tạp chí trực tuyến với một mức giá chấp nhận được và xây dựng bộ sưu tập lưu trữ các số cũ. Dự án này cũng đã được triển khai tại Việt Nam. Nháy chuột vào ‘Areas of focus’, ‘Vietnam’, và sau đó là bản pdfs để nắm được thông tin, bao gồm cả danh sách các tạp chí có ở Việt Nam tại các thư viện khác nhau. Truy cập qua INASP/PERii http://www.inasp.info Một số đơn vị tài trợ hỗ trợ chi phí truy cập tới các tạp chí thông quan PERii (Programme for the Enhancement of Research Information), một chương trình của INASP (International Network for the Availability of Scientific Publications). Một nhóm trung ương ở mỗi nước điều phối hoạt động của PERii, các đơn vị nộp đơn và đăng ký tham gia với văn phòng quốc gia. Các nguồn thông tin truy cập qua PERii ở các nước có sự khác nhau. Để xem liệu cơ quan mình có đăng ký với PERii không, hãy vào trang web của INASP và chọn Việt Nam, sau đó nháy chuột vào ‘Go to country’. Trên trang hiện ra, nháy chuột vào ‘View all available resources in Vietnam’ (Thực ra, điều này có nghĩa là tất cả các nguồn có được qua PERii, bởi ở đó tất nhiên là có rất nhiều nguồn khác.) Bạn sẽ nhận được một danh sách các nhà xuất bản cùng mô tả ngắn gọn về các tạp chí của họ có ở Việt Nam thông qua PERii.

Tiếp tục nháy chuột vào tên cụ thể của một nhà xuất bản, chẳng hạn như NPG (Nature Publishing Group), để xem nhà xuất bản này cung cấp cái gì ở Việt Nam thông qua PERii. Sau đó, cuốn xuống trang của nhà xuất bản và nháy chuột vào ‘PERii registration system’.

Danh sách các nước được khai thác các tạp chí của NPG sẽ hiện ra. Tìm và nháy chuột vào Việt Nam.

Danh sách các cơ quan đăng ký với PERii ở Việt Nam được hiển thị.

Tuy nhiên không phải tất cả các đơn vị này đều đã đăng ký với NPG. Nếu nháy chuột vào tên cơ quan mình, bạn có thể nhận được thông báo là cơ quan bạn đã đăng ký rồi. Thông báo trông như sau:

Nếu cơ quan bạn chưa đăng ký với NPG, bạn sẽ nhận được thông báo giải thích việc cơ quan bạn có thể đăng ký ra sao bằng cách chấp nhận một thỏa thuận.

Nếu cơ quan bạn không được liệt kê trong danh sách của cả nước, có nghĩa là bạn chưa thuộc PERii. Hãy liên hệ với thủ thư để yêu cầu họ làm việc đó. Nếu cơ quan của bạn đã có tên trong danh sách, nhưng chưa đăng ký với các tạp chí của một nhà xuất bản cụ thể nào đó, bạn cũng nên báo cho thủ thư của cơ quan mình biết để họ đăng ký. Nếu bản thân bạn là thủ thư, hãy quan tâm đến vấn đề này! Hãy đảm bảo là người dùng của bạn được truy cập tới tất cả những nguồn tin của PERii.

MẸO! Nhiều đơn vị bỏ qua những nguồn thông tin giá trị vì họ đăng ký với INASP/PERii nhưng lại không đăng ký với từng nhà xuất bản.

Bảng tên bị bỏ quên: Câu chuyện về nguồn lực bị bỏ qua

Một nhóm giảng viên INFORM tới thăm trường đại học để gặp gỡ lãnh đạo khoa y và bàn kế hoạch tổ chức các hội thảo INFORM tại chỗ về truy cập thông tin. Một giảng viên INFORM đang cùng với Trưởng khoa đi dọc hành lang Khoa Y, xem xét trang thiết bị và trò chuyện về các chủ đề sẽ được đưa vào nội dung hội thảo. “Dĩ nhiên hội thảo sẽ cung cấp các cách khác nhau để truy cập tài liệu toàn văn,” giảng viên nói. “Chúng tôi sẽ mô tả các cách khác nhau để tìm được các bài báo miễn phí và giới thiệu các chương trình truy cập như HINARI và INASP/PERii.”

“Không cần INASP!” ông Trưởng khoa kêu lên. Ông dừng bước, dựa lưng vào bảng tin và nói bằng một giọng mệt mỏi, “Tôi đã nghe nói về tổ chức này, các đồng nghiệp ở nơi khác đều nói là chương trình PERii rất tuyệt vời. Nhưng họ chẳng làm gì ở nước tôi cả. Tôi thấy thực sự thất vọng vì họ không giúp chúng tôi truy cập các nguồn thông tin trực tuyến. Vậy nên chẳng có lý do gì để nhắc đến họ trong hội thảo.” “Uhmm, thưa ông,” giảng viên đáp lời. “Tôi nghĩ là ông nên nhìn vào cái bảng tin sau lưng xem sao.” Ông Trưởng khoa bước lên một bước, quay lại sau, và bắt đầu cười. Ông đã dựa vào một tấm áp phích do thư viện khoa Y treo lên, trên đó nói rằng cộng đồng trường đại học được truy cập tới hàng ngàn tạp chí trực tuyến thông qua chương trình PERii, đồng thời hướng dẫn cách để các giáo viên, nhà nghiên cứu và sinh viên có thể nhận được các mật mã cần thiết để truy cập các tài liệu này. Tấm áp phích hơi bẩn, và rõ ràng là nó đã được treo ở đó một thời gian rồi, ít nhất là một năm. “Tôi nghĩ là mình có vài điều để học rồi!” Trưởng khoa nói. Và khi hội thảo của INFORM được mở vào tháng sau, ông không chỉ cử nhân viên tham dự mà đích thân cũng tham dự rất đầy đủ và nhiệt tình.

Truy cập qua các chương trình của UN: HINARI, AGORA, OARE http://www.who.int/hinari (HINARI) http://www.aginternetwork.org/en (AGORA) http://www.oaresciences.org/en (OARE) Ba chương trình truy cập chính —HINARI, AGORA, và OARE— đều dựa vào các cơ quan Liên hợp quốc (UN). HINARI là chương trình truy cập cực kỳ giá trị cho nhân viên y tế ở hầu hết các nước thu nhập thấp. AGORA và OARE cũng cung cấp những nguồn thông tin phong phú tương tự ở các lĩnh vực khác—AGORA về nông nghiệp, dinh dưỡng và các chủ đề liên quan, OARE về các chủ đề môi trường và phát triển. Các cơ quan chính phủ và hàn lâm của Việt Nam đều được truy cập cả ba chương trình này. Thông tin dưới đây mô tả HINARI. OARE được bố trí tương tự; AGORA sử dụng một giao diện khác. Tất cả các chương trình đều có hướng dẫn người dùng trực tuyến. Tiếc là phần hướng dẫn người dùng của HINARI đồ sộ, phức tạp và quá nhiều chi tiết, dẫn đến việc khó tìm được những điểm cần thiết về cách sử dụng hệ thống. Thông tin trong mấy trang sau là khá đủ. Hãy làm theo những hướng dẫn này, HINARI sẽ làm việc cho bạn! Các nước được phép truy cập HINARI được chia thành hai nhóm. Nhóm 1, bao gồm Việt Nam, được nhận các nguồn HINARI miễn phí, trong khi các nước nhóm 2 trả một khoản lệ phí nhỏ hàng năm để có quyền truy cập. Các nước không được liệt kê trong cả hai nhóm là các nước không được tham gia chương trình. Để sử dụng HINARI, bạn phải thông qua một đơn vị đã đăng ký. Cá nhân không được cấp riêng tài khoản. Để kiểm tra xem liệu cơ quan bạn đã đăng ký chưa, hãy vào trang chủ HINARI, nháy chuột vào ‘Register’, sau đó vào ‘Registered Universities…’. Nếu cơ quan bạn không có tên trong danh sách, hãy liên hệ với thủ thư và/hoặc giám đốc và đề nghị họ đăng ký. Không chỉ các đơn vị đào tạo mới được phép khai thác HINARI. Các văn phòng bộ, các bệnh viện, trung tâm y tế đều có thể đăng ký. NGOs cũng vậy, chừng nào họ còn được giới hạn theo quốc gia. Nếu bạn có thắc mắc về vấn đề này, hãy liên hệ với nhóm HINARI (hinari@who.int). Các đơn vị khác nhau có những cách truy cập HINARI khác nhau. Hãy trò chuyện với thủ thư để tìm hiểu về hệ thống ở cơ quan bạn. Bạn có thể phải đăng nhập vào trang web của thư viện bằng tài khoản cá nhân, sau đó nháy chuột vào đường dẫn bên trong tới HINARI, hoặc có thể được cung cấp tên truy cập và mật mã của đơn vị, hoặc cũng có thể phải sử dụng máy tính của đơn vị. Nếu bạn biết rằng cơ quan mình có đăng ký với HINARI, nhưng không làm sao có được các thông tin về việc truy cập, hãy liên hệ văn phòng HINARI. Họ có thể giúp bạn.

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ…. “Info worth many millions of dollars Via free access—‘Yippee!’ we holler! Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

Nếu cơ quan bạn dùng tên và mật khẩu, bạn có thể muốn viết chúng vào đây, trong bản in của cuốn sách này, hoặc lưu trong danh bạ trên điện thoại di dộng của mình. Hãy cẩn thận! Nếu tên truy cập và mật khẩu của bạn có số không (0), bạn phải dùng đúng, đừng nhầm sang chữ ‘O’ viết hoa.

Tên truy cập HINARI của chúng tôi là______________________________ Mật khẩu HINARI của chúng tôi là ______________________________

HINARI thật chán (#2)

INFORM được mời tới tập huấn tại trường đại học y ở một nước thu nhập thấp. Khi giảng viên INFORM tới, anh đến gặp các cán bộ thư viện. “Vấn đề cơ bản của chúng tôi là HINARI!” một người nói. “Chúng tôi có tên truy cập và mật khẩu, nhưng chúng không hoạt động. Các giảng viên cũng gặp phải vấn đề như vậy. HINARI thật chán!” “Tôi có thể xem được không?” giảng viên hỏi. Rồi anh ngồi cùng một cán bộ thư viện, xem người này vào trang HINARI và thử đăng nhập. Kết quả hiện ra một thông báo là ‘Không xác thực được’. “Hmmmm…” giảng viên nói. “Tôi thấy chị nhập chữ ‘O’ hoa trong phần mật khẩu, tôi nghĩ đó phải là số ‘0’. Vì mật khẩu chỉ hiện ra dưới dạng các dấu , nên chúng ta thực sự không chắc nó có đúng không. Hãy nhập lại mật khẩu trong Word.” Người thủ thư mở một văn bản Word và nhập lại mật khẩu, vốn là một dãy số. Nhưng những gì hiện ra trên màn hình lại không phải là một dãy số mà là một dãy các biểu tượng như sau: ?=/(&! “Cái gì thế này?!” người thủ thư la lên. “Bàn phím của chị không chuẩn,” giảng viên giải thích. “Những gì hiện ra không phải là những gì chị thực sự đã nhập vào. Hãy nhờ ai đó ở bộ phận IT giúp chị giải quyết vấn đề này.” Người thủ thư làm theo, và sau đó không có khó khăn gì để vào được HINARI. Họ thông báo cho cả trường biết, cảnh báo về lỗi O/0 và sự cần thiết phải có bàn phím chuẩn. Chẳng bao lâu sau mọi người đều hết lời ca ngợi HINARI.

Sau khi đăng nhập vào HINARI (hoặc vào HINARI thông qua địa chỉ có mật khẩu tại trang thư viện), bạn sẽ kết nối trực tiếp tới trang nguồn lực với danh sách các tạp chí học

thuật và các tài liệu khác được chương trình cung cấp. Nếu không, hãy nháy chuột vào ‘Full text journals…’ ở cột phía tay trái trên trang chủ HINARI. Trên trang nguồn lực, bạn sẽ tìm thấy các danh sách những tạp chí do HINARI cung cấp. Danh sách này thường thay đổi nhưng hiện tại đang có hơn 7000 nhan đề. Sau mỗi nhan đề đều có khoảng thời gian đi kèm. Đó là những số và tập của tạp chí có trong HINARI và rất hay thay đổi. Không phải tất cả các tạp chí được liệt kê trên trang nguồn lực đều có ở tất cả các nước. Mỗi năm các nhà xuất bản tham gia vào chương trình lại quyết định xem những nước nào được nhận các tạp chí của họ. Nếu một nhà xuất bản chuẩn bị ngừng cung cấp truy cập đối với các tạp chí của mình ở một nước cụ thể nào đó, văn phòng HINARI sẽ thông báo cho các đơn vị đăng ký sử dụng HINARI ở nước đó biết.

MẸO! Các tạp chí được liệt kê tại trang HINARI không phải đều có ở mọi nước đăng ký HINARI—ngay cả với những nước ở nhóm 1 như Việt Nam.

Tin tốt là trang nguồn lực tại HINARI đã được cải thiện để cung cấp được những thông tin cụ thể cho từng nước. Điều đó có nghĩa là nếu bạn đang làm việc tại một cơ quan có đăng ký HINARI ở Việt Nam, bạn có thể xem được danh sách những tạp chí được quyền truy cập toàn văn và những tạp chí không thể. Một lần nữa, để xem được những thông tin này, bạn phải đăng nhập, dù qua kết nối của cơ quan hay sử dụng tên truy cập và mật mã do cán bộ thư viện ở cơ quan bạn cung cấp. Hãy vào ‘Find journals by subject category’, và lựa chọn một chủ đề. Bạn sẽ nhận được danh sách các tạp chí HINARI về chủ đề đó. Chúng được chia thành các tạp chí lấy được toàn văn qua HINARI và những tạp chí ở Việt Nam các bạn không truy cập được toàn văn. Bạn cũng nhận được những thông tin tương tự nếu tìm tạp chí theo nhan đề, theo ngôn ngữ hoặc theo nhà xuất bản. Ví dụ, nếu bạn nháy chuột vào ‘Find journals by publisher’, bạn sẽ có danh sách các nhà xuất bản tham gia vào chương trình HINARI, chia theo những nhà xuất bản cho phép truy cập và những nhà xuất bản không cho phép truy cập ở Việt Nam. Chẳng hạn, tại thời điểm chúng tôi đang hoàn thành cuốn sách này (tháng 3 năm 2011), trang web HINARI liệt kê 120 tạp chí về phụ khoa và sản khoa. Trong số đó, có 29 nhan đề được miễn phí với tất cả mọi người. Do vậy, nếu bạn vào trang này trong vai trò khách, không đăng nhập, bạn sẽ thấy 29 tạp chí này được đánh dấu màu xanh thể hiện là được miễn phí cho mọi đối tượng. Những tạp chí còn lại được đánh dấu bằng ô màu trắng với dấu chấm than và thông báo: “Please log in to access these journals through HINARI.” (Hãy đăng nhập để truy cập những tạp chí này qua HINARI). Sự khác biệt giữa các tạp chí truy cập được và không truy cập được như sau:

Nếu bạn đăng nhập vào HINARI qua một cơ quan thuộc quốc gia được toàn quyền truy cập, bạn có thể vào được toàn bộ 120 tạp chí sản và phụ khoa này. Trang đầu tiên sẽ trông như hình ảnh màn hình dưới đây, và tất cả 120 tạp chí đều được đánh dấu bằng hình vuông màu xanh.

Nếu bạn đăng nhập vào HNARI qua một cơ quan Việt Nam đã đăng ký chương trình, bạn sẽ nhận được bản danh sách khác, trong đó có 72 tạp chí về sản phụ khoa- bao gồm 29 nhan đề miễn phí với mọi người, và 43 nhan đề khác cung cấp bởi các nhà xuất bản khác nhau tham gia chương trình- tất cả đều được đánh dấu màu xanh. 48 tạp chí không truy cập được gồm những tạp chí từ Elsevier, Springer, và Lippincott, Williams & Wilkins, tất cả những nhà xuất bản đã đưa Việt Nam ra khỏi danh sách các nước được nhận miễn phí tạp chí của họ thông qua HINARI.

MẸO! Tại trang HINARI có bộ lọc theo quốc gia giúp bạn xem được những tạp chí có ở Việt Nam

Một số thư viện y khoa ở Việt Nam có báo với INFORM rằng ngay cả danh sách đã lọc theo quốc gia cho nhiều chủ đề không phải cũng chính xác 100%, và rằng người dùng ở

Việt Nam trên thực tế không truy cập được tới tất cả các tạp chí được đánh dấu màu xanh. Các hướng dẫn khai thác HINARI đưa ra trên trang web của WHO khuyến cáo những lỗi như vậy nên được báo với văn phòng HINARI để họ có thể khắc phục. Vấn đề trên có thể do tạp chí đó trong danh sách dành cho Việt Nam vốn không truy cập được và do vậy, cần bị đưa ra khỏi danh sách. Hoặc cũng có thể là nhà xuất bản vẫn định cho truy cập tới tạp chí đó, nhưng đường dẫn bị trục trặc đâu đó. Vì vậy, hãy thông báo cho văn phòng HINARI được biết! Sử dụngMedline/PubMed và HINARI cùng nhau Đặc điểm hữu ích nhất của HINARI là cho phép bạn tìm kiếm trong Medline/PubMed lấy các bài toàn văn trong hầu hết các tạp chí được đưa vào chương trình HINARI. Có nhiều triệu những bài báo như vậy. Nếu tìm kiếm trong Medline/PubMed một cách chính xác, bạn có thể truy cập những bài báo này mà không mất phí. Tuy nhiên, bạn cần làm một cách cẩn thận, nếu không bạn sẽ bị chặn không mở được toàn văn. Trước tiên hãy đăng nhập và vào trang nguồn lực HINARI. Sau đó nháy chuột vào ‘Search HINARI articles through PubMed (Medline)’. Khi tới Medline/PubMed, nhập lệnh tìm, nhấn ‘Search’ và tiến hành tìm kiếm. Không vào trang giới hạn và nháy chuột vào ‘Links to free full text’. Nếu làm như vậy, bạn sẽ không lấy được những bài báo được truy cập miễn phí nhờ HINARI!

MẸO! Không bao giờ sử dụng chức năng lọc ‘links to free full text’ của Medline/PubMed khi bạn đang ở trong HINARI!

Kết quả của bạn được chia thành ba nhóm, xếp vào ba thanh ở phía bên phải với các tên khác nhau. Thanh ‘All’ bao gồm thông tin tham khảo tới tất cả các bài báo phù hợp với yêu cầu tìm kiếm. Thanh ‘Free Full Text’ bao gồm thông tin tham khảo tới các bài báo được truy cập miễn phí. Thanh thứ 3, ‘HINARI’, gồm thông tin tham khảo tới các bài báo trong các tạp chí do HINARI cung cấp. Lưu ý là trong nhóm HINARI cũng có những bài báo miễn phí. Đó là do một số nhà xuất bản, thông qua HINARI, cung cấp truy cập tới các số gần đây của họ- vốn thông thường phải đặt mua- nhưng cũng đồng thời cung cấp truy cập tới các số cũ hơn- vốn được miễn phí cho tất cả mọi người sau một thời gian ‘cấm vận’ nhất định. Khi nháy chuột vào một tham khảo trong danh sách HINARI và tới trang tóm tắt, bạn sẽ thấy một nút nhỏ ghi là ‘HINARI journals’ ở góc trên bên phải trang. Cũng có một nút liên kết tới nhà xuất bản hoặc nhà cung cấp. Nếu nháy chuột vào nút ‘trực tiếp’ này, nhà xuất bản có thể sẽ không nhận ra bạn đang đăng nhập là người dùng của HINARI và bạn sẽ không lấy được bài toàn văn do HINARI trả tiền.

Nếu nháy chuột vào nút HINARI, bạn sẽ được kết nối tới trang web nhà xuất bản, nơi có thể đọc và tải bản toàn văn, miễn phí, chừng nào các nhà xuất bản còn cho phép người dùng ở Việt Nam được quyền truy cập. Thư viện y học quốc gia Hoa Kỳ không có bộ lọc theo quốc gia cho Medline/PubMed. Điều này có nghĩa là người dùng tìm kiếm ở Medline cho bài báo trong các tạp chí HINARI sẽ nhận được cùng một kết quả, dù họ đang ở những quốc gia được nhận tất cả các tạp chí trong HINARI hay ở những quốc gia chỉ nhận được một phần các tạp chí này. Tóm lại, bạn có thể sử dụng PubMed để lấy được các bài báo toàn văn do HINARI cung cấp nếu:  Tạp chí liên quan có trong danh sách HINARI cho Việt Nam.  Cơ quan/tổ chức của bạn có đăng ký với HINARI, và bạn đã đăng nhập.  Bạn đã truy cập Medline/PubMed từ trang web HINARI.  Bạn không vào trang giới hạn (Limits) và nháy chuột vào ‘Links to free full text’.  Sau khi thực hiện lệnh tìm, bạn đã nháy chuột vào thanh HINARI để đến nhóm kết quả là những thông tin tham khảo tới các bài báo trong các tạp chí do HINARI cung cấp.

 Bạn đã tìm được một tài liệu tham khảo thú vị và đến trang tóm tắt của tài liệu đó.  Bạn đã nháy chuột vào nút HINARI trên trang tóm tắt để đến được trang nhà xuất bản.

MẸO! Không có bộ lọc theo quốc gia trong Medline/PubMed. Người dùng ở Việt Nam sẽ tìm thấy nhiều bài báo trong HINARI mà họ không mở được.

Nếu đã làm đúng cách và vẫn không lấy được tài liệu toàn văn, hãy ghi lại thông tin tham khảo rồi quay trở lại trang HINARI, tìm tạp chí đó trong danh sách, kiểm tra xem liệu nó có được liệt kê trong danh sách miễn phí cho người dùng ở Việt Nam không. Nếu có, nháy chuột vào đường dẫn tới trang web tạp chí rồi tìm bài báo trong đó. Thậm chí nếu LinkOut từ PubMed không dẫn đến bản toàn văn, cách này vẫn thường hiệu quả. Nếu không, hãy thông báo cho văn phòng HINARI được biết! Hãy nhớ rằng PubMed không thể tìm được thông tin tham khảo tới các tạp chí không được đánh chỉ mục trong Medline. Do vậy một số tạp chí có trong HINARI ở một số lĩnh vực nhất định không thể tìm được qua PubMed. Tuy nhiên, bạn có thể truy cập các bài báo toàn văn trong những tạp chí này bằng cách đăng nhập vào trang HINARI, chọn tạp chí theo nhan đề, sau đó nháy chuột vào đường dẫn tới tạp chí. Cách này đặc biệt quan trọng nếu bạn làm trong một lĩnh vực không hoàn toàn là y.

MẸO! Không phải tất cả các ‘tạp chí HINARI’ đều được đánh chỉ mục trong Medline/PubMed. Hãy tìm những tạp chí thuộc các chủ đề khác ngoài y tế ngay trực tiếp từ trang HINARI.

HINARI thật chán (#1)

Hai giảng viên NFORM tới một nước Châu Phi để hỗ trợ các khóa tập huấn thông tin cho cán bộ y tế. Khi tới một trong những điểm tập huấn, họ được đón tiếp bởi một nhóm các bác sĩ và điều dưỡng trẻ, những người rất hoài nghi về HINARI. “Chúng tôi đã thử rồi, nhưng nó không hoạt động,” một bác sĩ bộc trực nhất nói. “Đúng là HINARI đã có một số trục trặc kỹ thuật,” một giảng viên đáp, “nhưng hầu như đã khắc phục được hết. Hiện nay hệ thống vận hành tương đối tốt.” “Không, không phải vậy!” một học viên khác khăng khăng. “Chúng tôi đã thử đi thử lại nhưng vẫn không truy cập được bất cứ bài toàn văn nào. Hệ thống thật là chán!” “OK,” giảng viên còn lại nói. “Hãy cho chúng tôi xem các bạn làm thế nào và thử xem chúng ta có thể phát hiện được vấn đề và khắc phục được chúng không?” Vì vậy cả nhóm cùng ngồi xuống, vào mạng, sử dụng máy chiếu để tất cả cùng theo dõi được những gì đang diễn ra. Bài tập đã cho thấy:  Một số học viên lớp tập huấn đã sử dụng HINARI mà không dùng tên truy cập và mật khẩu do nghĩ rằng không cần thiết vì nước họ đủ điều kiện tham gia chương trình và cơ quan họ đã đăng ký rồi.

 Một số sử dụng tên truy cập và mật khẩu đã hết hạn.  Một số đăng nhập vào HINARI, kết nối với Medline, thực hiện lệnh tìm, nhưng sau đó không nháy chuột vào nút ‘HINARI journals’ button để lấy toàn văn với lý luận rằng “Chúng ta đã ở trong HINARI, tại sao lại phải nháy chuột vào HINARI lần nữa?”

 Một số đã tới được trang web của nhà xuất bản, xem được các bài tóm tắt nhưng không có toàn văn và họ không hiểu rằng để lấy được toàn văn, phải nháy chuột vào ‘pdf’.

Khi các vấn đề trên và một vài hiểu lầm khác được làm sáng tỏ, các học viên đều có thể lấy được toàn văn các bài báo được cung cấp qua HINARI. “Các bạn hoàn toàn đúng!” một bác sĩ trẻ nói. “HINARI có hoạt động! Wow!”

Tìm kiếm tài liệu tham khảo tới sách và tư liệu xám

Như đã đề cập ở phần trước, nơi tốt nhất để tìm thông tin tham khảo tới sách và rất nhiều tài liệu xám chính là mục lục thư viện hay OPAC (online public-access catalogue), nơi chứa thông tin thư mục về các xuất bản phẩm do thư viện quản lý. Những tài liệu này được coi như vốn tài liệu của thư viện, gồm có sách, các tạp chí thư viện đặt mua và các tài liệu xám ở thư viện. Thông thường trên OPAC không có các thông tin về từng bài trích tạp chí. Thư viện sử dụng những phần mềm xây dựng mục lục khác nhau, vì vậy màn hình tìm kiếm cũng có thể trông khác nhau. Tuy nhiên, hầu hết các OPAC đều có những chi tiết tương tự và khá dễ sử dụng. Hãy bắt đầu từ quanh mình, và sau đó hãy nhìn ra xa Một lần nữa xin được nhắc lại, lời khuyên đầu tiên vẫn là: “tìm quanh chỗ bạn”. Hãy tìm ở bất cứ thư viện nào có kết nối với một trường đại học, trường đào tạo, bệnh viện, NGO hay một cơ quan chính phủ, và tất nhiên là trung tâm học liệu gần nhất. Những gì tìm thấy có thể làm bạn kinh ngạc. Nhưng hãy lên mạng và khám phá các thư viện khác, thậm chí là những thư viện ở xa. Tại sao vậy? Vì một số lý do như sau:  Nếu tìm thấy một cuốn sách mà bạn muốn đọc, thư viện có thể mua một bản cho bạn hoặc mượn cho bạn qua hệ thống mượn trả liên thư viện hoặc các thỏa thuận phân phối tài liệu.

 Nếu tìm trong mục lục liên hợp của các thư viện trong cùng một khu vực địa lý, bạn có thể khám phá được các thư viện địa phương khác, nơi có thể đến và khai thác các nguồn tư liệu.  Nếu có kinh phí mua sách, bạn có thể sử dụng OPACs để xem các thư viện lớn trên thế giới đã lựa chọn những sách gì để mua.

 Và, có lẽ tốt hơn cả, bạn chẳng mấy chốc sẽ phát hiện ra rằng một số lượng khổng lồ sách được liệt kê trong các phân hệ OPAC đều là những cuốn sách điện tử, trực tuyến, miễn phí mà bạn có thể truy cập chỉ bằng một cái nháy chuột.

Các dạng OPACs khác nhau http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_national_libraries (Danh sách các thư viện quốc gia) http://www.bl.uk/ (British Library) http://catalog.loc.gov/ (Mục lục tại thư viện quốc hội Hoa Kỳ) http://www.copac.ac.uk (COPAC ở Anh) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=nlmcatalog (Mục lục Thư viện y khoa quốc gia Hoa Kỳ) http://dosei.who.int/ (Mục lục/ cơ sở dữ liệu thư viện WHO) Phần lớn các OPACs đều của những thư viện riêng lẻ, chẳng hạn như thư viện tại các trường đại học. Tuy nhiên, có một số là mục lục của các thư viện quốc gia với vốn tài liệu vô cùng lớn, điển hình phải kể đến Thư viện Anh và Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ. Trên Wikipedia có thể thấy một danh sách các thư viện quốc gia. Một số OPACs là các mục lục liên hợp của hơn một thư viện- ví dụ như của tất cả các thư viện trong một hệ thống các trường đại học, một liên hợp hoặc một đất nước. Điển hình về mục lục liên hợp lớn chính là COPAC, cung cấp truy cập miễn phí tới mục lục trực tuyến của 24 thư viện các trường đại học ở Anh và Ailen, cũng như Thư viện Anh và các thư viện quốc gia của cả Scotland và xứ Wales.

Các mục lục thư viện còn bao gồm cả mục lục chủ đề. Trong lĩnh vực y và sức khỏe, các OPAC chính có thể kể đến OPAC của WHO và của Thư viện y khoa quốc gia Hoa Kỳ. Mục lục của WHO liên quan mật thiết tới các cán bộ làm việc ở những quốc gia có thu nhập thấp. Tìm kiếm OPACs http://www.libdex.com/country.html (Danh sách Libdex của các thư viện theo quốc gia) http://www.google.com/dirhp (Thư mục Google) Nếu biết địa chỉ của một OPAC nào đó, tất cả những gì bạn cần làm chỉ là mở trình duyệt WWW ra, nhập địa chỉ vào và ấn ‘Go’. Nhưng làm thế nào để tìm được các địa chỉ OPAC? Có thể tìm trong LibDex, danh sách gồm mười ngàn thư viện trên khắp thế giới, được xếp theo quốc gia. Cách khác nữa là dùng Google Directory, làm theo các bước sau: Reference>Education>Colleges và Universities>Asia>Vietnam. Tìm một trường đại học cụ thể và vào trang web của nó. Sau đó, trên trang chủ, tìm đến thư viện và mở OPAC.

Ngồi tại máy tính của mình, bạn có thể ‘tới thăm’ các thư viện trên khắp thế giới.

Tìm kiếm thông tin về sách qua các nhà xuất bản và phân phối sách http://www.amazon.co.uk (Amazon ở Anh) http://books.google.com (Google Books) Một địa chỉ khác để tìm các thông tin thư mục về sách là tại các trang web của nhà xuất bản và nơi bán sách. Nơi bán sách lớn nhất trên mạng là Amazon, nhưng bên cạnh đó cũng có rất nhiều lựa chọn khác. Một cách để lấy các thông tin chi tiết về sách từ nhiều nhà xuất bản cùng một lúc là tìm kiếm theo Google Books. Nháy chuột vào ‘Advanced search’, sau đó nhập các từ hoặc cụm từ mô tả chủ đề bạn cần tìm, bạn sẽ tìm được các thông tin về sách bán: mục lục của từng cuốn, và liên kết tới nơi bán sách trực tuyến. Tuy nhiên, hãy cẩn thận! Google Books là một cách để tìm được các thông tin tham khảo về sách, nhưng không phải là cách tốt nhất để tìm sách điện tử. Nhiều cuốn sách điện tử quan trọng được đưa lên Google Books như thể chỉ có cách duy nhất là phải mua chúng, trong khi trên thực tế, đâu đó vẫn có bản pdf miễn phí có thể tải về được. Vì vậy, hãy sử dụng Google Books như một cách để thu thập các thông tin tham khảo về sách, nhưng hãy tìm bản toàn văn ở chỗ khác. Chương sau sẽ giúp bạn tìm đến được những địa chỉ chính xác.

SÁCH

Công nghệ thông tin mới nhất, dường như chắc chắc sẽ cải tổ lĩnh vực thông tin, là thiết bị Bio-Optic Organized Knowledge mới, được biết đến như một cuốn ‘SÁCH’. SÁCH là một kỳ quan công nghệ: không dây, không mạch điện, không pin, chẳng có gì để kết nối hay khởi động. SÁCH rất đơn giản, thậm chí một đứa trẻ cũng có thể sử dụng được. Gọn và cầm theo được, SÁCH có thể được sử dụng ở mọi nơi, nhưng lại đủ mạnh để lưu trữ được nhiều thông tin như một đĩa CD-ROM.

Bạn đọc sử dụng một thiết bị bio-optic organized knowledge, được biết đến như một cuốn sách. Một cuốn SÁCH gồm có các tờ đánh số liên tục, mỗi tờ có khả năng chứa đến hàng ngàn bít thông tin. OPT (Opaque Paper Technology) cho phép các nhà sản xuất sử dụng cả hai mặt của tờ giấy, nhân đôi mật độ thông tin. Các trang được kết với nhau theo đúng thứ tự của chúng. Một cuốn SÁCH có thể được cầm bất cứ lúc nào và sử dụng chỉ bằng cách mở ra mà thôi. Không cần phải có mật khẩu. Mỗi tờ được người dùng quét bằng mắt, nhập thông tin trực tiếp vào não bộ. Gẩy nhẹ ngón tay là người đọc đã sang tờ kế tiếp. SÁCH không bao giờ bị treo máy hoặc phải khởi động lại. Chức năng ‘duyệt’ cho phép người vận hành có thể tới hoặc lui tới bất kỳ tờ nào. Nhiều cuốn SÁCH còn có bảng chỉ mục, định vị chính xác bất kỳ thông tin chọn lựa nào cần truy cập tức thì. Một thiết bị Bookmark (đánh dấu trang) giúp người vận hành mở SÁCH ra đúng ở nơi lần trước dừng lại, thậm chí ngay cả khi SÁCH đã được gập lại. Bookmark phù hợp với chuẩn toàn cầu, do vậy, một Bookmark có thể được sử dụng trong nhiều cuốn SÁCH khác nhau, cũng như trong một cuốn sách có thể sử dụng nhiều Bookmark. Người dùng cũng có thể ghi chú bên cạnh các câu chữ của SÁCH bằng một công cụ lập trình tùy chọn gọi là ‘Portable Erasable Nib Cryptic Intercommunication Language Styluses’ hay ‘PENCILS’ (bút chì). Cầm tay được, bền bỉ, giá cả hợp lý, SÁCH đang được đưa ra dồn dập, báo trước một làn sóng giải trí khổng lồ. Sức hấp dẫn của SÁCH có vẻ rất chắc chắn, đến độ hàng ngàn người sáng tạo nội dung đã nhập cuộc và các nhà đầu tư nghe nói đang chen chúc vào hiện tượng mới này. Hãy chờ đợi một trận lụt các nhan đề mới! (Để giải trí, dành cho những người yêu sách in! Cải biên từ nhiều nguồn WWW khác nhau. Tác giả khuyết danh)

Truy cập toàn văn sách và tài liệu xám

So với các tạp chí toàn văn, các sách được điện tử hóa toàn bộ nội dung vẫn còn tương đối hiếm. Tuy nhiên, chúng đang xuất hiện ngày càng nhiều. Phần lớn trong số đó là những cuốn tiểu thuyết hoặc các tác phẩm về những chủ đề phổ thông, nhưng vẫn có những ấn phẩm chuyên ngành. Sách điện tử thường có ở dạng toàn văn pdf, bạn có thể tải về máy tính của mình. Tuy nhiên, bạn cũng nên biết rằng một số cuốn sách điện tử ở dạng kỹ thuật số tương đương như tài liệu tham khảo dạng in. Cũng giống như việc bạn không thể mượn một cuốn bách khoa thư ra khỏi thư viện, bạn cũng không thể tải về được phần lớn các sách tham khảo dạng điện tử. Tài liệu xám trực tuyến miễn phí là một mảng văn bản hữu ích khác. Xin nhắc lại, tài liệu xám gồm các báo cáo và những tư liệu do các tổ chức và cơ quan soạn thảo nên. Gần như tất cả những đơn vị chủ chốt trong lĩnh vực sức khỏe quốc tế đều có các tài liệu xám và để chúng trực tuyến, thường ở dạng pdf có thể tải về miễn phí. Đôi khi bạn có thể gặp rắc rối trong việc xác định một ấn phẩm cụ thể là sách hay tài liệu xám. Đừng lo lắng! Phần lớn các trường hợp, việc phân định rõ ràng là điều không quan trọng. Nếu văn bản đó sẽ được sử dụng như tài liệu tham khảo trong một hoạt động chuyên môn- nghiên cứu, hoạch định chính sách, ra quyết định lâm sàng- thì đó phải là tài liệu có chất lượng hàn lâm và được lấy từ một nguồn thông tin tin cậy. Không quan trọng việc đó là sách hay tài liệu xám. Cũng vì lý do đó mà các trang sau sẽ không tách biệt giữa sách và tài liệu xám. Các nguồn sách điện tử/tài liệu xám miễn phí nói chung http://www.questia.com/ (Questia) http://www.netlibrary.com/ (NetLibrary) http://www.ebooks.com/ (eBooks) http://www.google.com/Top/Computers/E-Books/ (Google Directory e-books) http://books.google.com (Google Books) Như thường lệ, nơi tốt nhất để bắt đầu chính là thư viện của bạn. Trước tiên, hãy kiểm tra xem liệu các thư viện gần nơi bạn ở có cuốn sách điện tử nào không. Hãy nhờ thủ thư giúp! Ngoài ra, bạn có thể muốn khám phá một số trang sách điện tử thương mại, ví dụ như những địa chỉ liệt kê trên đây. Những trang này cung cấp thông tin về sách, trong đó có một số cuốn miễn phí. Bạn cũng có thể tìm thấy những nguồn sách điện tử chung trong các phần sách điện tử của. Google Books được liệt kê ở đây chỉ bởi nó được sử dụng rộng rãi. Như đã nói ở phần trước, đây không phải là nơi để tìm kiếm sách điện tử miễn phí. Google Books đem lại một ấn tượng sai lầm rằng sách đều chỉ có bán, thậm chí ngay cả khi chúng có thể được tải về miễn phí từ đâu đó, như từ trang WHO chẳng hạn!

MẸO! Những cuốn sách dường như- theo Google Books—chỉ có bán, vẫn có thể có dạng pdf miễn phí ở đâu đó.

Các nguồn chung cho sách và tài liệu xám trong lĩnh vực sức khỏe Trên Web có rất nhiều sách điện tử và tài liệu xám về sức khỏe. Hầu hết các tổ chức được liệt kê trong cuốn tài liệu này đều để các xuất bản phẩm của họ trên mạng mà không thu bất cứ chi phí nào. Khi vào trang web của một tổ chức, hãy tìm các xuất bản phẩm của tổ chức này. Chúng có thể được để trong phần ‘publications’ hoặc ẩn dưới những nhan đề khác như ‘resources’ hay ‘technical information’. Những chương sau sẽ hướng dẫn chi tiết cách tìm sách điện tử và tài liệu xám trong những chuyên ngành cụ thể, những trang chung dưới đây cũng là những địa chỉ tốt để tìm kiếm.  MedicalStudent http://www.medicalstudent.com/#MedicalTextbooks (Medical Student) Trang này cung cấp truy cập tới hàng trăm cuốn sách điện tử về nhiều chuyên ngành y. Nhiều chủ đề có liên kết tới các phần tương ứng của Merck Manual và eMedicine cũng như những nguồn khác, chẳng hạn một số cuốn kinh điển từ BMJ như Statistics at square one và Epidemiology for the uninitiated. Tiếc rằng đường dẫn tới cuốn sách kinh điển thứ ba của BMJ, cuốn How to read a paper, lại không mở được. Thông tin về cách tìm thay thế được đưa ra ở chương về EBM trong tài liệu này.  FreeBooks4Doctors http://www.freebooks4doctors.com Một trang chuyên về sách điện tử trong lĩnh vực y tế chính là FreeBooks4Doctors, cung cấp 365 cuốn sách miễn phí. Đừng bỏ qua chúng! Một số cuốn được để trên trang này, những cuốn khác được truy cập qua đường dẫn tới những trang khác. Thông thường các cuốn sách có thể được tải về dạng pdf theo từng tập tin hoặc theo chương. Để bắt đầu, nháy chuột vào từ ‘Topic’ ở menu bên tay trái để nhận được danh sách đầy đủ các chủ đề có ở đó.

Các chủ đề về AIDS, giải phẫu, ngành X-quang, thần kinh học, và bệnh truyền nhiễm đặc biệt mạnh. Có gần 50 cuốn sách về các bệnh truyền nhiễm, bao gồm các bệnh lây qua đường tình dục, viêm gan, sốt rét, SARS, cúm, viêm màng não và các bệnh cấp tính. Một số tài liệu được gỡ bản quyền nhằm khuyến khích việc dịch sang ngôn ngữ khác. Nhờ vậy cũng có một vài cuốn sách bằng tiếng Việt, tiếc rằng không thể tìm được chúng qua menu ngôn ngữ vốn đã rất lạc hậu. Một cuốn tiếng Việt về thuốc HIV và được liệt kê trong mục sách về HIV. Cuốn tiếng Việt về SARS khó tìm hơn, bạn phải vào mục ‘infectious diseases’, tìm đến SARS Reference, nháy chuột vào đó, bạn sẽ thấy đường dẫn tới bản pdf của bản tiếng Việt.

 Médecins Sans Frontières http://www.refbooks.msf.org/MSF_Docs/en/MSFdocMenu_en.htm MSF (Doctors Without Borders- Tổ chức Bác sĩ không biên giới) xuất bản những bộ sách tham khảo của riêng tổ chức này cho các chuyên gia y tế trong ngành. Chúng được bán dưới dạng tài liệu in nhưng lại được miễn phí với dạng pdf có thể tải được về từ trên mạng. Một số chủ đề là những hướng dẫn lâm sàng, sản khoa ở những cơ sở xa xôi, thuốc thiết yếu, lao, và viêm màng não.

 National Library of Medicine Bookshelf http://www.ncbi.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=Books (Bookshelf at NLM) Thư viện y học quốc gia Hoa Kỳ duy trì một cơ sở dữ liệu với khoảng 700 cuốn sách và báo cáo được gọi là Bookshelf. Nhiều cuốn trong số này có thể được tải về dạng tệp tin pdf, toàn bộ hoặc theo từng chương. Những cuốn không ở dạng pdf vẫn có thể đọc trực tuyến và/hoặc lưu lại như những trang web độc lập. Sách tại Bookshelf bao quát đầy đủ các chủ đề về y tế và sức khỏe, từ khoa học cơ bản đến thực hành lâm sàng hay y tế công cộng. Một cuốn vô cùng giá trị trong vốn tài liệu này là cuốn Disease control priorities in developing countries, gồm có 73 chương (!), bao quát mọi khía cạnh của các hệ thống y tế cũng như tất cả các chuyên ngành. Hãy tìm những chương có liên quan tới công việc của bạn và tải chúng về dưới dạng pdf miễn phí. Dưới đây liệt kê một vài ví dụ trong số 700 nhan đề tài liệu có tại Bookshelf. Bạn nên tự mình tìm kiếm thêm! Intolerable burden of malaria I, II, and III. Newer drugs for the treatment of diabetes mellitus Antiretroviral resistance in the developing world Antiretroviral resistance in clinical practice Acute stroke: Evaluation and treatment Biochemistry Blood groups and red cell antigens Cardiology explained Promoting cardiovascular health in the developing world Surgical treatment: Evidence based and problem oriented Holland-Frei cancer medicine Medical microbiology Global burden of disease and risk factors Addressing the threat of drug-resistant tuberculosis Molecular cell biology Endocrinology: An integrated approach

Khi tới trang chủ của Bookshelf, bạn có thể nhập thuật ngữ tìm kiếm vào ô tìm kiếm ‘Search books’, rồi nháy chuột vào ‘Search’. Hệ thống sẽ tìm kiếm trong tất cả những xuất bản phẩm có tại Bookshelf và lọc ra những đoạn phù hợp. Sau đó, bạn có thể nháy vào ‘See XX results’ trong một cuốn sách cụ thể để đến được những đoạn liên quan. Một khi đã ở ‘bên trong’ cuốn sách, bạn cũng có thể tải bản pdf của các chương chứa những đoạn đó. Bạn có thể duyệt qua Bookshelf. Hãy bắt đầu từ trang chủ và nhấn chuột vào ‘Browse Titles’ bên dưới ‘Read’. Phải kiên nhẫn! Sẽ mất một lúc để danh sách các cuốn sách hiện lên. Bởi danh sách rất dài nên bạn có thể muốn tìm các nhan đề có chứa một thuật ngữ cụ thể (chức năng tìm kiếm hỗ trợ cho việc này có ở trang duyệt) hoặc sử dụng danh sách chủ đề ‘subjects’ để xem những cuốn sách về một chủ đề cụ thể, chẳng hạn như ung thư, các loại bệnh hoặc y tế công cộng…. Khi đã vào được cuốn sách, có thể bạn sẽ cần khám phá chút nữa để tìm đến được những gì đang cần và xem liệu chúng có được để ở dạng các tệp tin pdf tải được về miễn phí hay không.  National Library of Medicine Catalog (Thư mục Thư viện y học quốc gia Hoa Kỳ) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=nlmcatalog Một nguồn sách điện tử miễn phí nữa là thư mục NLM. Bạn có thể giới hạn lệnh tìm để lấy những nguồn trực tuyến bằng cách nháy chuột vào thanh giới hạn và sau đó là vào ‘Links to Full Text’. Khi kết quả hiện ra, lựa chọn một tài liệu và nháy vào nhan đề. Đường dẫn tới bản toàn văn sẽ có trên trang mới hiện lên và được để là ‘Electronic links’. Hãy lưu ý rằng, trong một vài trường hợp, đường dẫn điện tử không dẫn tới tài liệu toàn văn mà lại dẫn tới thứ tương tự như biểu ghi thư mục trong mục lục.

 World Health Organization: trang ấn phẩm và cơ sở dữ liệu thư viện (WHOLIS) http://www.who.int http://dosei.who.int/ WHO là một nhà xuất bản y khoa quan trọng và có lẽ cũng là nhà cung cấp với số lượng lớn nhất các sách điện tử miễn phí liên quan tới mọi khía cạnh của sức khỏe quốc tế. Tuy nhiên, bạn phải tìm chúng! Hãy vào trang web của WHO và nháy chuột vào ‘Publications’. Sau đó cuốn xuống, tìm World Health Reports và nháy chuột. Báo cáo hiện tại được để ở trang sau, nhưng cũng có đường dẫn tới các báo cáo trước đó. Trên trang sau, nhấn ‘World Health Reports, (1995- 2008). Tất cả các báo cáo đều có chứa thông tin thống kê và tổng quan về sức khỏe thế giới nhưng mỗi cuốn lại có phần chính tập trung vào một chủ đề y tế công cộng cụ thể. Điều này thể hiện qua nhan đề của những báo cáo gần đây: Make every mother and child count, Primary health care, Health systems financing, and A safer future: Global public health security. Tuy nhiên, phần lớn các xuất bản phẩm không có trên trang ấn phẩm (publications page). Để tìm được thêm, hãy vào WHOLIS, cơ sở dữ liệu (mục lục) của thư viện WHO từ đường dẫn trên trang ấn phẩm. Khi thực hiện một lệnh tìm trong mục lục và hiện ra kết quả, hãy nhìn xuống phía dưới bên tay phải để xem được ghi chú về việc ấn phẩm đó có sẵn có qua đường dẫn tới toàn văn không. Chúng sẽ bao gồm sách và tài liệu xám, tất cả đều tải được về và hoàn toàn miễn phí. Để giới hạn lệnh tìm tới các sách và tài liệu xám toàn văn trực tuyến miễn phí, hãy sử dụng tùy chọn tìm kiếm nâng cao và chọn ‘online’ bên dưới ‘location.’ Hiện tại có thể tìm được gần 20.000 ấn phẩm với lệnh tìm này.

MẸO! Bộ lọc để lấy các tài liệu ‘online’ trên cơ sở dữ liệu thư viện của WHO cho kết quả tới gần 20.000 sách điện tử và báo cáo toàn văn miễn phí và có thể tải được về! Wow!

Như sẽ thấy ở phần sau cuốn tài liệu tập huấn này, trang ấn phẩm và cơ sở dữ liệu thư viện không phải là cách duy nhất giúp tìm được sách điện tử và tài liệu xám tại WHO. Nhiều ấn phẩm miễn phí khác sẽ dễ tìm hơn nếu bạn vào trang về các chương trình và các chủ đề y tế.  National Academies Press http://www.nap.edu Nhà xuất bản NAP có hơn 4.000 sách điện tử, trong đó người dùng có thể tải về khoảng 600 cuốn miễn phí. Trước đây việc cung cấp miễn phí này chỉ dành cho cán bộ chuyên ngành ở các nước đang phát triển, nhưng giờ đây đã phục vụ cho tất cả mọi đối tượng. Trên trang chủ của NAP, nhấn chuột vào ‘Health and Medicine’. Một danh mục sách sẽ hiện ra, tuy nhiên đây mới chỉ là một số nhan đề được lựa chọn. Để xem phần còn lại, nháy chuột vào tiểu đề mục bên trái. Hiện nay tại đây có 16 cuốn về sức khỏe toàn cầu, 44 cuốn về sức khỏe phụ nữ… Với hầu hết các cuốn sách trên trang này, bạn sẽ có nhiều lựa chọn khác nhau. Một số cuốn có thể đọc trực tuyến miễn phí. Một số khác có dạng pdf miễn phí. Để lấy bản pdf, nhấn chuột vào nút thích hợp, bạn sẽ được đưa tới một trang khác, nơi bạn phải cung cấp các thông tin về tên, địa chỉ email để được phép tải tập pdf. Hãy làm điều đó!

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ…. “The Web if full of e-books to read And to find them all you need…. Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

chuột kiếm, chuỗi kiếm nhấn hoặc vào tìm tìm đề  Popline http://www.popline.org/ Popline, một dịch vụ của K4Health tại đại học Johns Hopkins, là nguồn lớn về tài liệu xám như trình bày của các ủy ban, báo cáo Liên Hợp Quốc, và những hướng dẫn thực hành tốt nhất. Một số có thể truy cập được trực tuyến miễn phí thông qua một đường dẫn trong cơ sở dữ liệu, số khác có thể yêu cầu gửi qua bản đính kèm trong thư điện tử hoặc bản in qua bưu điện- miễn phí cho cán bộ y tế tại các nước đang phát triển, với mức tối đa là 75 tài liệu mỗi tuần. Hãy lưu ý rằng cơ sở dữ liệu Popline bao quát không chỉ những chủ đề liên quan tới dân số mà còn rất nhiều các lĩnh vực khác thuộc phạm vi sức khỏe quốc tế. Trang chủ Popline cung cấp những mẹo tìm kiếm (bên trái) và những lệnh tìm có sẵn (bên phải). Trong hộp tìm kiếm ở giữa trang, bạn có thể tìm theo chủ đề hoặc theo tác giả. Bạn cũng có thể giới hạn tìm kiếm để chỉ lấy những tạp chí được thẩm định, nhưng thông thường thì không nên làm vậy, bởi bạn sẽ bỏ sót những tài liệu xám giá trị. Sau khi nhập chủ ô ‘Search’.

Khi kết quả hiện ra, hãy cuộn xuống đến khi tìm được tài liệu phù hợp. Để xem thêm thông tin về tài liệu đó, nháy chuột vào số có 6 chữ số bên trên nhan đề để tới được trang tóm tắt. Nếu sau khi đọc tóm tắt và quyết định là mình cần tài liệu đó, trước tiên bạn kiểm tra xem có thể truy cập trực tiếp không. Hãy nháy chuột vào biểu tượng toàn văn nếu thấy có biểu tượng này trong danh sách kết quả hoặc trên trang tóm tắt. Nếu không, hãy nhấn vào biểu tượng DOI (Digital Object Identifier). Dù các tài liệu không được đánh dấu bằng biểu tượng toàn văn, trên thực tế, chúng vẫn có thể có trực tuyến và hoàn toàn miễn phí! Hãy nháy chuột! Nháy chuột!

Nếu không thể lấy được toàn văn, hãy nháy chuột vào nút ‘Add to cart’ bên dưới thông tin tham khảo để đưa tài liệu đó vào danh sách của bạn. Bạn sẽ nhận được thông báo dưới đây báo rằng tài liệu đã được thêm vào ‘xe hàng’. Bạn cũng sẽ nghe thấy tiếng bíp khi thông báo hiện ra.

Lúc này một số người cảm thấy hơi hoảng vì họ chỉ muốn nhận các tài liệu miễn phí, chứ không phải là những tài liệu mà họ phải trả tiền, và ‘cart’ (xe hàng) thường mang nghĩa xe đựng hàng dùng khi đi mua sắm, ngụ ý rằng sẽ phải trả tiền. Thêm nữa, biểu tượng màu 70

vàng hình tam giác vẫn thường được sử dụng rộng rãi giống như biển cảnh báo, vì vậy người dùng nghĩ rằng mình đã làm điều gì đó sai. Đừng lo! Bạn sẽ không phải trả tiền, và bạn cũng chẳng làm gì sai cả.

MẸO! Đừng lo lắng về biểu tượng cảnh báo màu vàng trong Popline.

Khi chọn xong, nháy chuột vào biểu tượng xe hàng ở góc trên bên phải. Phải chắc chắn danh sách đó chính xác. Bạn có thể đặt hàng bằng cách đánh dấu vào ô yêu cầu bên phải mỗi tài liệu, sau đó nhấn vào ‘Order checked items’ bên dưới danh sách.

Khi gửi yêu cầu đi, bạn sẽ được đề nghị phải đăng ký. Hãy điền vào các ô như yêu cầu và nhớ chỉ rõ xem bạn muốn tài liệu được gửi cho mình qua thư điện tử hay thư tín thông thường. Nhân viên tại Popline có thể email cho bạn và kiểm tra lại thông tin. Nếu đang làm việc cho một tổ chức quốc tế tại Việt Nam, bạn có thể sẽ không đủ điều kiện để được nhận các tài liệu miễn phí. Nếu thuộc về một cơ quan hoặc tổ chức địa phương hoặc quốc gia, yêu cầu của bạn sẽ dễ được chấp nhận hơn. Ít ra bạn cũng nên thử gửi một yêu cầu để xem điều gì sẽ xảy ra!

Truy cập tài liệu bằng các cách khác Ở những chương trước đã giả định rằng người dùng tin ở Việt Nam sẽ có được những vật mang tin bằng cách tìm kiếm trực tuyến, tải tập tin pdf và in chúng ra nếu cần đến bản giấy. Đôi khi cách tiếp cận này là không thể do kết nối Internet không đảm bảo. Trong những trường hợp khác, người dùng tin lại không có thiết bị in phù hợp. Với những tình huống như vậy, các chương trình cung cấp những giải pháp thay thế, bao gồm cả tìm kiếm ngoại tuyến và cung cấp tài liệu trên đĩa CD, qua thư điện tử, qua điện thoại di động hoặc bằng dạng tài liệu in.  Popline tại K4Health http://www.popline.org/ Hãy nhớ rằng Popline, như được mô tả trong các trang trước, cung cấp bản pdf dưới dạng tập tin đính kèm thư điện tử và các bản in, tất cả đều miễn phí.  eGranary (Internet in a box) http://www.widernet.org/egranary/ eGranary không được miễn phí, nhưng rất đáng được nhắc đến ở đây vì tính độc đáo của nó. Đây là thư viện số có chứa hàng ngàn trang web, được thiết kế để có thể sử dụng khi không có hoặc chỉ có một cách rất hạn chế kết nối Internet. Các mẫu và thông tin kỹ thuật cần nộp để yêu cầu báo giá đều có trên trang web. Có ít nhất một thư viện eGranary ở Việt Nam.  TALC http://www.talcuk.org Tổ chức TALC (Teaching Aids at Low Cost) sản xuất đĩa CDs liên quan tới sức khỏe ở các nước có thu nhập thấp. Tất cả đều được miễn phí hoặc có giá rẻ. Chúng là những nguồn quan trọng cho các cán bộ y tế làm việc trong điều kiện kết nối Internet có hạn.  AED-Satellife Center for Health Information and Technology http://www.healthnet.org Satellife cung cấp các nguồn thông tin y tế cho cán bộ y tế ở các nước thu nhập thấp, thông qua một mạng lưới toàn cầu có tên gọi là HealthNet, liên kết nhân viên y tế trên khắp thế giới qua email. Mạng lưới này, chủ yếu hướng đến những người làm việc tại các vùng không có kết nối Internet tốt, hiện nay có hơn 10000 thành viên. Để nắm được tổng quát về công việc của Satellife, hãy nháy chuột vào ‘ICT for health’, trên các mô tả chương trình của cá nhân từng nước, và vào ‘HealthNet News’.  UNICEF http://www.unicef.org/publications/index_freepubs.html http://www.unicef.org/publications/index_pubs_subject.html UNICEF có một trung tâm phát hành, chuyên gửi đi qua đường bưu điện bản in của một số ấn phẩm được lựa chọn của UNICEF. Thông tin về yêu cầu xin được đưa ra ở địa chỉ bên trên. Để tìm ấn phẩm miễn phí, hãy vào đường dẫn thứ hai là danh sách các ấn phẩm chuyên ngành của UNICEF theo chủ đề. Hãy chọn lĩnh vực của mình, và trên trang hiện ra, cuộn qua toàn bộ để tìm tài liệu mình muốn. Nháy chuột vào mỗi nhan đề để xem có thể xin bản in được không.

Tìm kiếm các thư mục và các tài liệu tham khảo

Thư mục, tổng quan tài liệu và các hướng dẫn nghiên cứu Thư mục liệt kê các tài liệu đã xuất bản theo các chủ đề chọn lọc. Ngày nay, WWW đã đơn giản hóa việc tìm kiếm nên các thư mục thường bị bỏ qua. Điều đó thật không may, vì một thư mục chất lượng cao cực kỳ có giá trị. Nếu tìm được, bạn có thể tiết kiệm được hàng tuần lễ tìm kiếm. Hữu ích nhất là các thư mục chú giải với phần đánh giá từng tài liệu. Có lẽ một lý do khiến thư mục thường bị bỏ qua là vì chúng thường được gọi bằng những cái tên khác nhau- như hướng dẫn tài liệu, tổng quan tài liệu, hướng dẫn nghiên cứu, hoặc hướng dẫn nguồn tin. Ngoài ra, chúng còn tồn tại dưới hình thức những cuốn sách (được tìm thấy bằng cách tìm kiếm trong OPACs), những bài tổng quan (được tìm thấy bằng cách tìm kiếm trong các cơ sở dữ liệu tham khảo), và dưới dạng các nguồn tin trực tuyến (được tìm thấy bằng cách tìm kiếm trên mạng). Các dạng sách không được đề cập tới ở đây, nhưng bạn cũng nên kiểm tra các thư viện địa phương của mình xem liệu có cuốn nào liên quan ở đó không!  Thư mục, tổng quan tài liệu và hướng dẫn ở dạng bài báo tạp chí http://www.pubmed.org Để tìm được các thư mục dưới dạng bài báo, trước tiên hãy vào một cơ sở dữ liệu thư mục có liên quan, chẳng hạn như Medline/PubMed. Nháy chuột vào thanh ‘Limits’ và cuộn xuống tới ‘Type of Article’. Nháy vào ‘bibliography’ và sau đó vào ‘Go’. Bạn sẽ nhận được hơn 14.000 kết quả. Để tìm các thư mục về một chủ đề cụ thể, nhập từ/cụm từ tìm kiếm vào thanh tìm kiếm và nháy vào ‘Go’ một lần nữa. Nhiều kết quả tìm được có thể không có toàn văn miễn phí, nhưng hãy nhớ rằng bạn có thể lấy được một số toàn văn trong đó nhờ sử dụng HINARI! Các thư mục có thể được tìm thấy dưới dạng bài báo tổng quan, đưa ra tóm tắt những kiến thức hiện tại, các quan điểm tranh luận… Để giới hạn tìm kiếm trong PubMed, hãy nhập chủ đề vào thanh tìm kiếm, sau đó nháy vào ‘Limits’. Tại trang ‘Publication type’, chọn ‘Review’, rồi nhấn vào ’Go’. Cuối cùng, các thư mục có thể được gọi là tổng quan tài liệu. Để tìm được chúng, hãy bỏ tất cả các giới hạn, sau đó nhập “literature review” (trong ngoặc kép) vào thanh tìm kiếm. Bạn sẽ nhận được khoảng 31000 kết quả. Sau đó hạn chế lại bằng cách thêm chủ đề của bạn vào, ví dụ như: “literature review” AND malaria.  Thư muc, tổng quan và hướng dẫn dưới dạng các nguồn tin trực tuyến http://www.google.com/advanced_search Ngày càng nhiều các thư mục có sẵn không được quản lý nghiêm ngặt trên các trang web. Điều đó có nghĩa là chúng có thể chưa qua quá trình thẩm định và hiệu đính gắn với việc xuất bản những cuốn sách và các bài báo. Tuy nhiên, nếu thư mục được một tổ chức có uy tín đưa lên mạng, có lẽ bạn sẽ thấy nó hữu ích. Một cách để tìm được những thư mục như vậy là sử dụng tìm kiếm nâng cao trong Google. Ví dụ, nếu bạn tìm thư mục của các xuất bản phẩm về bệnh tiểu đường, hãy nhập ‘diabetes bibliography’ (không có dấu ngoặc) vào thanh tìm kiếm đầu tiên. Sau đó nháy chuột vào dấu + phía trước ‘Date,usage right…’ và chọn năm trước.

Tài liệu/nguồn tin tra cứu Đôi khi cái bạn cần không phải là một cuốn sách hay một bài báo ‘thông thường’ mà là một ‘tài liệu tra cứu’- cái tên rất dễ gây nhầm lẫn, bởi đây không phải là nơi chính để tìm tài liệu tra cứu! Tài liệu tra cứu là nơi bạn tới để tìm kiếm thông tin. Nhiều nguồn tin tra cứu hữu ích cho các mục đích chuyên môn, ví dụ như bách khoa thư, từ điển, almanac, danh mục, atlas, niên giám, sổ tay. Chúng có thể chứa các dữ kiện, thống kê, địa chỉ liên hệ, bảng chú giải thuật ngữ, bản đồ, lịch, và thư mục. Các tài liệu tra cứu được tổ chức mang tính địa lý, chẳng hạn như các cơ sở dữ liệu thống kê, được bàn đến ở chương khác của cuốn sách này. Trang sau cung cấp một số hướng dẫn về các nguồn tin tra cứu chung chung hơn.  Tài liệu tra cứu dưới dạng các bài báo http://www.pubmed.org Một số bài báo có chức năng như tài liệu tra cứu, vì chúng đưa ra tổng quan về một lĩnh vực. Chúng thường được gọi là các bài tổng quan hoặc các hướng dẫn và thường gồm một phần tóm tắt về những kiến thức hiện tại, quan điểm tranh luận, các vấn đề nghiên cứu mới… Để tìm chúng trong Medline/PubMed, hãy sử dụng chức năng giới hạn (limits) và chọn dạng bài báo là ‘review’. Nếu bạn ở trong một cơ sở dữ liệu khác như CINAHL chẳng hạn (nếu bạn được truy cập HINARI), hãy nhập chủ đề cụ thể bạn đang tìm và sau đó là từ hoặc cụm từ như review, literature review, hay tutorial. Ví dụ, nếu bạn đang tìm thông tin về viêm gan, lệnh tìm có thể là: hepatitis AND “literature review”  Tài liệu tra cứu qua HINARI và OARE http://www.who.int/hinari http://oare.oaresciences.org/content/en/journals.php Nếu bạn thuộc một cơ quan Việt Nam có đăng ký HINARI, bạn nên vào trang HINARI, đăng nhập, và khai thác các tài liệu tra cứu. Toàn văn của tất cả những tài liệu này đều không có ở Việt Nam do quyết định của cá nhân các nhà xuất bản, và danh sách cũng liên tục thay đổi, tuy nhiên, bạn rất nên kiểm tra để xem mình có thể sử dụng được tài liệu nào. Nếu cơ quan của bạn không được khai thác HINARI, bạn cũng vẫn nên kiểm tra danh sách này, vì một số nguồn tra cứu được miễn phí cho mọi đối tượng. Những nguồn này được đánh dấu một cách rõ ràng. Bên cạnh đó, cũng nên tới trang OARE, trang ‘chị em’ của chương trình HINARI và kiểm tra các tài liệu tra cứu có ở đây. Một lần nữa nhắc lại: hãy xem cơ quan bạn có đăng ký chương trình không. Nếu có, bạn nên đăng nhập vào trang OARE để truy cập được nhiều tài liệu tra cứu hơn.

 Từ điển và bách khoa thư y học tại NLM http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/mplusdictionary.html http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html Nếu muốn tìm một cuốn từ điển hoặc bách khoa thư y học miễn phí, hãy vào National Library of Medicine. Cả hai loại này đều có sẵn như một phần của Medline Plus (chứ không phải Medline/PubMed!)

 Phần tài liệu tra cứu tại Google và Open Directory http://www.google.com/Top/Reference/ http://www.dmoz.org/Reference/ Các nguồn tra cứu chung chung- như lịch, từ điển, danh mục, bộ từ chuẩn, atlas và những tài liệu địa lý khác, ngày càng trở nên dễ dàng truy cập trực tuyến miễn phí. Bạn có thể tìm được chúng một cách dễ dàng trong phần tra cứu của Google Directory hoặc Open Directory. Các đường dẫn trực tiếp được cung cấp phía bên trên.  Bách khoa thư Columbia và Wikipedia http://www.questia.com/library/encyclopedia/ http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page Một bách khoa thư trực tuyến miễn phí là Columbia Encyclopaedia, có thể truy cập được qua Questia. Một cái khác là Wikipedia, được viết bởi những người tình nguyện chứ không phải những chuyên gia về chủ đề. Mặt tích cực của Wikipedia là khổng lồ. Mặt tiêu cực là bạn không thể biết được ai đã viết bài và bằng cấp của họ là gì. Hãy sử dụng nó một cách cẩn thận và đừng trích dẫn các bài từ Wikipedia trong các bài viết hàn lâm hoặc các báo cáo chính thức. Luôn kiểm tra danh mục tài liệu tham khảo trong mỗi bài và tự mình đánh giá chất lượng.

MẸO! Không bao giờ, không bao giờ sử dụng thông tin trực tiếp từ Wikipedia làm cơ sở cho các quyết định lâm sàng!

Di chuyển trên Web & tìm kiếm các trang Web

Di chuyển trên World Wide Web theo những cách khác nhau Khi bật máy tính và vào mạng, một trang web cụ thể (chẳng hạn như trang chủ của đơn vị) sẽ hiện ra, hoặc xuất hiện trang trắng. Việc bạn thấy hiện ra trang gì khi vào Web không quan trọng. Một khi đã kết nối, bạn sẽ đến được trang web bằng 3 cách:  Gõ địa chỉ vào thanh địa chỉ ở phía trên màn hình trình duyệt web (ví dụ: Internet Explorer hoặc Mozilla Firefox) và sau đó nhấn nút ‘Return’ () trên bàn phím. Các địa chỉ web đưa ra trong cuốn sách này đều dưới dạng đầy đủ, bắt đầu bằng http://. Nó chỉ giao thức truyền liên kết, định dạng để truy cập tư liệu trên web. Bạn không cần phải nhập phần http:// vào thanh địa chỉ trình duyệt, nó sẽ được tự động thêm vào.

 Nháy chuột vào các địa chỉ lưu trong ‘favorites’ hoặc ‘bookmarks’ của trình duyệt WWW.

 Nháy chuột vào một đường dẫn trên trang web hoặc trong một tập tin văn bản. Khi di chuyển trên mạng, bạn sẽ phát hiện ra rằng mọi trang web đều có những đường dẫn đưa bạn tới những trang khác. Tất cả những gì bạn phải làm là nháy chuột vào đường dẫn và bạn sẽ được kết nối. Trong nhiều tài liệu, bao gồm cả bản điện tử của cuốn sách này, bạn cũng có thể tìm được những liên kết động như vậy.

Để sử dụng được những liên kết động trong cuốn sách này, bạn cần có bản điện tử được lưu trên đĩa CD, USB, hoặc ổ cứng. Nếu chưa có bản điện tử, bạn hãy vào trang http://www.inform-network.org và nhấp vào đường dẫn tới các cuốn tài liệu tập huấn miễn phí. Nháy chuột vào tập tin pdf, và khi đã tải được về toàn bộ, hãy lưu lại một bản. Khi đã sẵn sàng khai thác, bạn hãy ở tập tin ra. Với mỗi nguồn tin được mô tả trong đó, bạn sẽ thấy có một đường dẫn/liên kết động ngay dưới tiêu đề của phần. Bạn chỉ cần giữ phím Control và nháy chuột vào đường dẫn, bạn sẽ tự động được liên kết tới địa chỉ đó. Bạn không cần phải nhập gì cả! Nếu bạn lại có thêm bản in của cuốn sách này được mở ra ngay bên cạnh, sẽ rất dễ dàng làm theo hướng dẫn về cách ‘di chuyển’ trong mỗi trang và biết được cần phải tìm gì.

Thật dễ dàng để sử dụng những liên kết động trong tài liệu hướng dẫn này của INFORM.

dẫn trên

Quản lý các địa chỉ Web Nếu lưu trữ được địa chỉ web hay đã tìm thấy, bạn sẽ không cần phải tìm lại chúng. Hai công cụ đơn giản là chức năng ‘favorites’ trên Internet Explorer và ‘bookmarks’ trên Mozilla Firefox. Cả hai công cụ này đều cho phép bạn duy trì danh sách các địa chỉ web thường sử dụng. Khi bạn đã tìm thấy một trang tốt và thêm nó vào danh sách, bạn có thể vào lại trang đó mà không cần phải nhập lại địa chỉ.. Hướng dẫn về cách sử dụng ‘favorites’ và ‘bookmarks’ đều được các trình duyệt web cung cấp. Hãy vào mục ‘Help’ trên thanh công cụ ở bên trên màn hình trình duyệt, bạn sẽ thấy menu trợ giúp bên trong hoặc được đưa tới một trang trợ giúp dựa trên web. Đánh giá thông tin trên WWW http://www.hhs.gov/nvpo/tips.htm (Dept. of Health and Human Services) http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/webeval/webeval.html (Hướng MedlinePlus) http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/healthywebsurfing.html (danh sách kiểm tra trên MedlinePlus) https://www.hon.ch/cgi- bin/HONcode/Inscription/site_evaluation.pl?language=en&userCategory=individuals (HON) http://nccam.nih.gov/health/webresources/ (NCCAM) http://nnlm.gov/outreach/consumer/evalsite.html (NNLM) Tầm quan trọng của việc đánh giá giá trị các thông tin y tế là rất rõ ràng- thông tin sai lệch có thể dẫn đến những hậu quả rất nghiêm trọng, thậm chí liên quan cả đến vấn đề sống còn. Rất tiếc là trên WWW có nhiều những thông tin nghiên cứu y tế sai lệch và hoàn toàn không có giá trị. Để chiến đấu chống lại vấn nạn này, nhiều cơ quan và tổ chức y tế trên khắp thế giới đã đưa ra những hướng dẫn về đánh giá thông tin y tế trực tuyến, được biên soạn kỹ lưỡng, rõ ràng. Bên trên đã đưa ra liên kết tới một số hướng dẫn như vậy. Hướng dẫn đầu tiên là ‘Ten Tips for Evaluating Immunization Information on the Internet’ (Mười mẹo giúp đánh giá thông tin tiêm chủng trên Internet) do Bộ Sức khỏe và dịch vụ con người của Hoa Kỳ biên soạn nhằm chống lại những thông tin sai lệch nguy hiểm về tiêm chủng. Hai hướng dẫn tiếp sau của Thư viện Y học Hoa Kỳ bao gồm một hướng dẫn và một danh sách kiểm tra về đánh giá các nguồn tin và trang web trực tuyến. Đường dẫn HON (Health on the Net) cũng kết nối tới một danh sách kiểm tra mà bạn có thể sử dụng để đánh gia một địa chỉ web chưa quen thuộc lắm. Những công cụ đánh giá tương tự cũng được NCCAM (National Center for Complementary and Alternative Medicine thuộc National Institutes of Health tại Hoa Kỳ) và NNLM (Mạng lưới quốc gia các thư viện y khoa) cung cấp. Khi tìm thấy một trang web mới mẻ với mình, hãy cân nhắc những điểm sau:  Người soạn thảo/ tài trợ. Ai chịu trách nhiệm trang web này? Một cơ quan chính thức hay một nhóm phi chính phủ…? Bạn biết gì về họ? Địa chỉ có được tài trợ bởi nhà tài trợ thương mại không? Nếu bạn cho rằng trang web này đáng nghi do nhà tài trợ, đừng phí thời gian ở đó. Nên nhớ rằng ngay cả khi thông tin được đưa ra bởi một cơ quan hay tổ chức vẫn thường được coi là đáng tin cậy thì điều có không có nghĩa là thông tin đó luôn đúng, chẳng hạn như thông tin thống kê chính thức cũng có thể bị chỉnh sửa vì các lý do chính trị.

 Được chọn lựa trong các cổng thông tin có giá trị. Các cổng thông tin, như được mô tả trong phần sau của chương này, chỉ liệt kê những trang đáp ứng những tiêu chí đánh giá nhất định: chỉ đưa vào những trang web chất lượng cao, những trang còn nghi ngờ sẽ bị loại. Do vậy, một cách thông minh để tìm được những trang tốt là sử dụng cổng thông tin tốt.

 Thông tin mở về danh tính. Hãy tìm các tài liệu mạng có ký tên, với các tác giả được xác định. Sau đó bạn có thể đặt ra những câu hỏi về tác giả như bạn vẫn làm với tài liệu in. Hãy cẩn thận với những tài liệu có tác giả khuyết danh, trừ khi đã xác định rõ được cơ quan chịu trách nhiệm. Cảnh giác với những kẻ giả danh xưng tên là các chuyên gia khoa học. Do thiếu hệ thống thẩm định, bạn có khả năng gặp phải những đối tượng như vậy trên mạng nhiều hơn là trong tư liệu y học.

 Tham khảo tới các nguồn thông tin. Thông tin được trình bày như là các ‘sự kiện’ trên các trang web cần được chứng minh. Nói cách khác, người cung cấp thông tin đó nên làm rõ nguồn gốc thông tin, đưa ra tham khảo thư mục đối với tài liệu in, xác định người ra tuyên bố chính sách…

 Ngôn ngữ. Chất lượng viết thường là thước đo tốt về chất lượng tổng thể. Liệu ngôn ngữ đó có phù hợp với một chủ đề nghiêm túc không? Liệu nó có rõ ràng và không vòng vo không? Có sạch lỗi chính tả và lỗi văn phạm không? Các thuật ngữ kỹ thuật có được định nghĩa không?

 Tính nhất quán bên trong và bên ngoài. Hãy kiểm tra các trang về tính nhất quán và tính hợp lý bên trong. Các tuyên bố trong phần này có phù hợp với các tuyên bố ở phần khác không? Có thêm bớt gì không? Bạn có chắc là các ‘sự kiện’ chính xác không? Cũng nên so sánh thông tin trên một vài trang web. Hãy tìm những điểm mà các trang web bất đồng và thử xem bạn có thể phát hiện được các lý do ẩn bên trong không.

Năm công cụ tìm kiếm các trang web Cuối cùng bạn cũng sẽ xây dựng được một tập hợp các địa chỉ WWW liên quan tới công việc chuyên môn của mình. Một số tìm được từ những nguồn như cuốn sách này chẳng hạn, số khác do đồng nghiệp mách bảo. Bạn cũng có thể muốn tự mình tìm được một số nguồn. Có năm công cụ cơ bản hỗ trợ cho việc này- các menu/danh mục và công cụ tìm tin thương mại (thiếu kiểm soát chất lượng), cổng thông tin, thư viện số, và hướng dẫn tìm tin (có kiểm soát chất lượng). Nếu tận dụng tốt những công cụ này, đặc biệt là những công cụ có kiểm soát chất lượng, bạn sẽ may mắn hơn nhiều để tìm được những nguồn thông tin tốt nhất.

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ….

“You can do it better with five search tools And you’re sure to use them, ‘cause you’re not fools!” Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

Công cụ tìm kiếm thương mại và các danh mục (menus/directories) http://www.google.com (Công cụ tìm kiếm Google) http://searchenginewatch.com/2156221 (Bài báo về các công cụ tìm kiếm cơ bản) http://www.google.com/dirhp (Danh mục Google) Chắc hẳn bạn đã từng sử dụng một công cụ tìm kiếm như Google chẳng hạn. Các công cụ tìm kiếm phổ biến nhờ dễ sử dụng. Bạn nhập một từ/cụm từ vào thanh trống và nháy chuột vào ‘search’. Khi đó công cụ tìm kiếm sẽ tìm những trang web phù hợp với mô tả và cho bạn một danh sách kết quả. Khi nhấy chuột vào một liên kết trong danh sách, bạn sẽ kết nối đến trang đó. Google không phải là công cụ tìm tin duy nhất. Có những công cụ khác -Yahoo, Alta Vista, và nhiều nữa- tìm kiếm với các công tụ tìm kiếm khác nhau không cho ra kết quả giống nhau. Nếu muốn biết thêm về các công cụ tìm kiếm, hãy vào bài báo liệt kê bên trên tại Search Engine Watch. Một số công cụ tìm tin có thêm menu hay danh mục, trong đó liệt kê các trang theo lĩnh vực. Danh mục Google gồm cả y khoa. Trước tiên hãy nháy chuột vào ‘Health’, sau đó vào ‘Medicine’ hoặc ‘Conditions and Diseases’, và tiếp tục như vậy cho đến khi đến được các trang web. Bạn cũng có thể thử bắt đầu với ‘Regional’ hoặc ‘Science’.

Tiếc rằng các danh mục và công cụ tìm tin thương mại không sàng lọc về mặt chất lượng và các tổ chức thậm chí có thể trả tiền để có được một vị trí nổi bật. Một số ‘trang y khoa’ bạn tìm được nhờ những công cụ này đưa ra các thông tin sai lệch và nguy hiểm, vì vậy bạn đừng nên sử dụng danh bạ và công cụ tìm kiếm thương mại khi tìm kiếm các thông tin chuyên ngành.

MẸO! Đừng dùng những công cụ thương mại như Google khi tìm kiếm thông tin chuyên ngành.

Cổng thông tin: tập hợp đường dẫn tới những trang đã được đánh giá

Nếu muốn tìm những trang cung cấp thông tin có giá trị, hãy thử với cổng thông tin- một tập hợp các đường dẫn tới những trang đã được đánh giá. Các chuyên gia điều hành cổng thông tin đã xác định, đánh giá các trang web và chỉ những trang đáp ứng được các tiêu chuẩn nhất định mới được đưa vào đây. Khi sử dụng cổng thông tin, bạn thường tìm thấy thêm nhiều cổng nữa. Nói cách khác, một số trang vào được từ cổng thông tin cũng đồng thời cung cấp những tập hợp liên kết, có thể được để ở phần ‘Internet resources’, ‘Web directories’ hoặc một cái tên tương tự.

 WWW Virtual Library và BUBL http://vlib.org (WWW Virtual Library) http://bubl.ac.uk (BUBL Link, mục lục các nguồn tin Internet) Một số cổng thông tin chung được điều hành bởi các nhóm hàn lâm, chẳng hạn như WWW Virtual Library, trong đó các tiểu danh mục hoặc các chủ đề cụ thể được các

trường đại học trên toàn thế giới chia nhau chịu trách nhiệm, hay như danh mục BUBL được duy trì bởi các cán bộ thư viện ở Anh. Cả WWW Virtual Library và danh mục BUBL đều đã trở nên lạc hậu so với Google, một số mục ở đây đã không còn cập nhật, tuy nhiên đôi khi vẫn có thể tìm được những trang rất hay từ đây, do vậy, cũng rất đáng để bạn truy cập vào.

 Essential Health Links http://www.healthnet.org/essential-links (Essential Health Links) Trong lĩnh vực sức khỏe có một cổng thông tin đặc biệt quan trọng là Essential Health Links tại Health Net. Địa chỉ này chuyên về tài liệu chất lượng cao và miễn phí cho các nước thu nhập thấp, phân loại theo cả dạng nguồn tin (tạp chí điện tử, sách điện tử…) và theo chuyên ngành y.

 Các liên kết web được chọn lọc tại thư viện ITM, Antwerp http://lib.itg.be/biblinks.htm Thư viện của Viện Y học nhiệt đới tại Bỉ có một cổng thông tin lớn về sức khỏe quốc tế, bao gồm cả các đường dẫn tới những trang về các chủ đề y sinh học cụ thể.

 Cổng thông tin về các loại bệnh, các rối loạn và những chủ đề liên quan tại KTH http://www.mic.stacken.kth.se/Diseases/ Cổng thông tin The Diseases, Disorders, and Related Topics tại KTH (the Royal Institute of Technology) ở Thụy Điển cũng rất hữu ích dù không mấy tập trung vào các nước thu nhập thập và không nghiêm khắc lắm trong tiêu chuẩn lựa chọn. Cuộn qua các lĩnh vực để tìm thấy chủ đề bạn quan tâm, sau đó nhấp chuột để nhận được một danh sách dài các nguồn web trong lĩnh vực đó. Lưu ý rằng có một liên kết ngay bên trên của trang chủ tới danh sách được xếp theo thứ tự bảng chữ cái giúp bạn tìm đến những bệnh hoặc tình trạng bệnh cụ thể một cách dễ dàng hơn. Bạn cũng đừng quên cuốn xuống dưới cùng của trang chủ, bạn sẽ thấy các đường dẫn tới các hình ảnh y khoa, các nghiên cứu trường hợp lâm sàng và nhiều thông tin khác.

 Ba cổng thông tin chuyên ngành cụ thể tại K4Health http://www.k4health.org K4Health đưa ra các cổng thông tin về sức khỏe sinh sản, HIV/AIDS, và sốt rét. Để tới được những cổng này, nháy chuột vào Custom Search Hub rồi vào cổng thông tin cụ thể để xem danh sách những trang được chọn lọc với các liên kết động. Cổng thông tin sức khỏe sinh sản bao gồm 134 cơ quan, tổ chức, cổng về HIV/AIDS có 258, cổng về sốt rét liệt kê 65.

Thư viện số và các công cụ tìm tin chuyên dụng Cổng thông tin là cải tiến cơ bản của các công cụ tìm kiếm thương mại, nhưng chúng cũng có thể làm nản lòng. Để tìm kiếm thông tin, bạn phải lựa chọn một trang trong cổng thông tin, nháy vào đường dẫn và sau đó tìm kiếm trong trang. Có thể sẽ rất mất thời gian để xem qua tất cả các trang! May mắn thay, có những giải pháp thay thế- những nhóm website đã được đánh giá và bạn có thể tìm kiếm tất cả chúng cùng một lúc. Một số vẫn được gọi là cổng thông tin, số khác được gọi là các công cụ tìm tin chuyên dụng hay các thư viện số (thư viện ảo). Việc gọi là gì không quan trọng, điều quan trọng là các trang trong đó đã được đánh giá và bạn chỉ thể tìm kiếm trong toàn bộ những trang này chỉ bằng một lệnh tìm.

MẸO! Cổng thông tin với chức năng tìm kiếm, các công cụ tìm kiếm chuyên dụng và các thư viện số cơ bản là một.

 Chức năng tìm kiếm tại cổng thông tin K4Healt http://www.k4health.org Cổng thông tin K4Health về sức khỏe sinh sản, HIV/AIDS, và sốt rét được nhắc đến trên đây đều có thể được tìm kiếm sử dụng chức năng tìm kiếm ở góc trên bên phải của màn hình. Thậm chí nếu bạn đang ở một trang cổng thông tin cụ thể tại at K4Health, bạn phải chỉ ra (sử dụng danh sách thả tại hộp tìm kiếm) rằng bạn muốn tìm kiếm trong cổng thông tin đó, nếu không, tìm kiếm sẽ tự động tìm trong toàn bộ trang K4Health, và kết quả sẽ được tập trung vào bộ công cụ.

 Công cụ tìm kiếm Scirus science http://www.scirus.org Một ví dụ về công cụ tìm kiếm chuyên dụng là Scirus, được mô tả như công cụ tìm kiếm chuyên về khoa học và công cụ nghiên cứu khoa học toàn diện nhất. Khi thực hiện một lệnh tìm trong Scirus, nó sẽ tìm trong 410 triệu trang web chuyên về khoa học. Trong trường hợp này, từ ‘khoa học’ không có nghĩa là các ngành cụ thể như hóa học, vật lý, sinh học, mà mang nghĩa như ‘hàn lâm’, do vậy bạn cũng có thể tìm được ở đây các tài liệu về y, sức khỏe và khoa học xã hội.

 MedHunt tại HON http://www.hon.ch/HONsearch/Pro/index.html (HONSearch cho các chuyên gia) http://www.hon.ch/HONsearch/Pro/medhunt.html (Medhunt) Health on the Net Foundation (HON) đưa ra một số công cụ tìm tin y khoa. Nhìn về hình thức, trông chúng nghiêm túc hơn các trang khác trên Web. Bạn có thể hạn chế lệnh tìm đến các trang có mã HON. HON cũng cung cấp hai công cụ tìm tin y khoa chuyên dụng: Ophanet, tập trung vào các bệnh hiếm, và Provisu, tìm kiếm thông tin về các rối loạn thị lực.

 Health Sciences Online http://hso.info Một công cụ tìm tin y tế quan trọng nữa là Health Sciences Online, là một nỗ lực hợp tác của WHO, Ngân hàng Thế giới, Hội Y khoa thế giới, CDC, và các tổ chức, cơ quan, viện có quan tâm tới sức khỏe và y tế. HSO được mô tả như ‘trang web đầu tiên cung cấp kiến thức khoa học sức khỏe có thẩm quyền, miễn phí và không có quảng cáo’. HSO có liên kết tới hơn 50.000 nguồn thông tin y học, bao gồm sách, tài liệu giảng dạy, và các tư liệu khác phục vụ cho lâm sàng, đào tạo và nghiên cứu.

Khi thực hiện một lệnh tìm tại HSO, bạn không chỉ nhận được một danh sách kết quả mà còn có thể lọc để chỉ lấy những dạng nguồn cụ thể. Tiếc rằng chức năng này có vẻ chưa được hoàn thiện. Ví dụ, khi lọc lệnh tìm về sốt rét để chỉ lấy ‘guidelines and handbooks’ kết quả cho ra 28 mục, trong đó có nhiều mục không hề liên quan tới sốt rét.  LIS qua Global Health Librry http://www.globalhealthlibrary.net/php/index.php Một thư viện số khác về y và sức khỏe là HIL (Health Information Locator), một phần của Global Health Library của WHO. Địa chỉ của HIL tương đối dài. Hãy vào Global Health Library và nháy vào đường dẫn tới HIL. HIL được đặt tại Mỹ Latin, vì thế một số lượng đáng kể các nguồn tin là tiếng Tây Ban Nha hoặc Bồ Đào Nha, nhưng cũng có nhiều nguồn bằng tiếng Anh.

Trang này đưa ra một cổng thông tin chuẩn, với các liên kết được tổ chức theo chủ đề: các bệnh nhiệt đới, EBM, …. Một số chủ đề ẩn dưới mục ‘Specialities and institutions’. Ở đây có chức năng cho phép bạn nhập một thuật ngữ/ cụm từ và tìm kiếm trong tất cả các trang. Bạn cũng có thể tìm kiếm các nguồn thông tin ở các dạng khác nhau (cơ sở dữ liệu, ngân hàng hình ảnh, các khóa học…) bằng cách lựa chọn một lĩnh vực từ thanh menu thả rồi nháy chuột vào nút nhỏ có mũi tên.

 INTUTE http://www.intute.ac.uk INTUTE là một thư viện số cung cấp truy cập tới các nguồn thông tin tốt nhất cho nghiên cứu và giảng dạy. Dịch vụ này do một mạng học thuật ở Anh điều hành. Thư viện này hiện có hơn 118.000 biểu ghi kèm các liên kết với phạm vi bao quát đa ngành. INTUTE cho phép bạn tìm theo nhiều cách khác nhau. Bạn có thể tìm trực tiếp trong trang chủ hoặc tìm tại một trong các mảng chính. Lưu ý rằng điều dưỡng và hộ sinh là một mảng khác so với y khoa. Nhiều nguồn tin ở đây tập trung vào Anh, nhưng cũng có một số lượng lớn đáng kinh ngạc liên quan tới các nước khác, bao gồm cả các trung tâm thông tin thư viện. Nếu thực hiện một lệnh tìm cho “developing countries”, bạn sẽ nhận được hơn 800 kết quả. Nếu lọc bớt, chỉ lấy những kết quả liên quan tới y, con số sẽ là 169.

Tiếc rằng Intute không còn tài trợ và nếu không tiếp tục tìm được nguồn tài trợ khác, nó sẽ bị đóng vào tháng 7 năm 2011. Trang web và liên kết tới các nguồn tin vẫn sẽ có ở đó, nhưng nội dung sẽ không được cập nhật. Các hướng dẫn tìm tin và hướng dẫn tìm kiếm thông tin theo chủ đề

Các hướng dẫn tìm tin và hướng dẫn tìm kiếm thông tin theo chủ đề giống như bản đồ chỉ cách tới những nguồn tin tốt nhất.

Một nhóm các công cụ khác giúp bạn tìm được thông tin tốt trên mạng là những hướng dẫn tìm tin và hướng dẫn tìm kiếm thông tin theo chủ đề. Đây là những tài liệu ở cả dạng in và dạng số hóa, đưa ra những hướng dẫn về cách xác định và truy cập những dạng khác nhau của các nguồn thông tin.

 Tài liệu tập huấn của INFORM http://www.inform-network.org Các tài liệu tập huấn của INFORM là những ví dụ về hướng dẫn tìm kiếm thông tin. Cuốn bạn đang đọc đây không phải là cuốn duy nhất. Hãy lên mạng và vào trang INFORM, nháy chuột vào đường dẫn tới các cuốn tài liệu tập huấn miễn phí để xem danh sách xem có những cuốn gì khác có thể tải về được. Tất cả các cuốn tài liệu tập huấn đều miễn phí và gỡ bản quyền. Hãy xem chúng!

 Hướng dẫn tìm tin theo chủ đề của các thư viện trường đại học Hầu hết thư viện ở các trường đại học thuộc các nước thu nhập cao, và ngày càng nhiều thư viện đại học ở các nước thu nhập trung bình và thấp hơn đều đưa ra các hướng dẫn tới những nguồn thông tin về những chủ đề được lựa chọn. Những hướng dẫn này có thể được gọi là ‘subject guides’ hoặc ‘study guides’ hoặc ‘pathfinders’ hay ‘knowledge paths’ hoặc ‘research guides’. Bạn có thể tìm được những hướng dẫn tìm tin theo chủ đề bằng cách vào các trang web thư viện và tìm kiếm trên trang chủ đó. Bạn cũng có thể học cách làm thế nào để tìm được các thư viện trong chương về tìm tài liệu tham khảo tới sách. Hoặc, bạn có thể tìm trong Google bằng các cụm từ tìm kiếm như ‘university library’ và sau đó là một trong các từ/cụm từ liệt kê bên trên (subject guide, study guide, ...), cùng với chủ đề cụ thể đang quan tâm. Khi tìm được một hướng dẫn tìm tin tại một thư viện đại học, hãy lưu ý rằng một số nguồn tin được liệt kê ở đó chỉ dành cho những người đang học tập hoặc giảng dạy tại trường đó. Nhưng một hướng dẫn điển hình cũng gồm cả các liên kết tới những nguồn miễn phí cho mọi người. Bản cũ của cuốn tài liệu này đã đưa ra các ví dụ cụ thể về hướng dẫn tìm tin theo chủ đề về y học từ một số trường đại học được lựa chọn ngẫu nhiên. Bản này không đưa ra như vậy nữa do chúng tôi phát hiện ra rằng người đọc đã có suy nghĩ đó là những nguồn tốt duy nhất.  Hướng dẫn tìm tin theo chủ đề từ các nguồn khác http://www.intute.ac.uk/subjectbooklets.html#hls (Hướng dẫn tìm tin theo chủ để INTUTE) http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNADM001.pdf (Hướng dẫn của USAID về các nguồn tin về HIV) http://www.hrhresourcecenter.org/sg (HRH Global Resource Center) Hướng dẫn tìm tin và hướng dẫn tìm tin theo chủ đề có thể được tìm thấy không chỉ ở thư viện các trường đại học. Một bộ hướng dẫn rất hay do INTUTE biên soạn để giúp người dùng tin tìm các nguồn web về những chủ đề chọn lọc. Những hướng dẫn tìm tin khác được các cơ quan quốc gia hoặc quốc tế, các tổ chức phi chính phủ, hoặc các liên hợp học thuật biên soạn. Một ví dụ chính là hướng dẫn của USAID về các nguồn trực tuyến liên quan đến HIV. HRH (Human Resources for Health) Global Resource Center cũng có trên mạng nhiều hướng dẫn tìm kiếm theo chủ đề, bao gồm cả quản lý y tế, kế hoạch y tế, sức khỏe sinh sản, sức khỏe bà mẹ và trẻ em, bệnh truyền nhiễm.

Tìm kiếm thông tin tại WHO, NIH, & NLM

Các chương sau của tài liệu này đưa ra hướng dẫn về tìm kiếm thông tin về các chuyên ngành y tế và cho các mục đích chuyên ngành khác nhau. Nhiều trang được nhắc đến trong những chương này tập trung cung cấp thông tin về một bệnh riêng lẻ hoặc về sức khỏe của một nhóm dân số cụ thể. Chương này giới thiệu những trang chính cung cấp thông tin về mọi khía cạnh của sức khỏe: Tổ chức y tế thế giới (WHO), Các viện y tế quốc gia Hoa Kỳ (NIH), và Thư viện y học quốc gia (NLM) Hoa Kỳ. Tổ chức y tế thế giới (WHO) http://www.who.int WHO có trách nhiệm tăng cường sức khỏe trên toàn thế giới và soạn thảo một số lượng thông tin khổng lồ liên quan tới các nước thu nhập thấp hơn. Phần lớn các tài liệu có thể tải được về dạng pdf miễn phí từ trang của WHO. Nếu bạn nghiêm túc trong việc tìm kiếm thông tin y tế chất lượng cao, bạn nên dành vài giờ khám phá trang web của WHO để xem trên đó có những gì. Không thể biết được bạn sẽ tìm thấy những gì về một chủ đề bất kỳ. Hãy khám phá toàn bộ, nháy chuột vào mọi đường dẫn và kéo xuống cuối mỗi trang. Nhấp chuột và cuộn! Vấn đề chính với trang của WHO là được định hướng. Phần tiếp sau đây sẽ đưa ra những giới thiệu khám phá chung. Hỗ trợ tìm kiếm tài liệu của WHO về từng chủ đề cụ thể được đưa ra trong chương về tìm kiếm thông tin về các chủ đề y học cụ thể.  Ấn phẩm (Publications) Nhiều người vào trang của WHO để tìm kiếm các ấn phẩm có lẽ sẽ nhấp chuột vào phần ‘Publications’ trên thanh menu. Họ sẽ được đưa tới trang ấn phẩm, nơi có thể tìm thấy những ấn phẩm quan trọng của WHO được để trực tuyến, miễn phí. Thông tin chi tiết về truy cập cuốn World health reports đã được đưa ra trong chương về tài liệu xám và sách toàn văn, hướng dẫn sử dụng những ấn phẩm quan trọng khác cũng có trong chương về các chủ đề y học cụ thể. Thế nhưng còn tất cả những ấn phẩm khác thì sao, chúng được để ở đâu?  Cơ sở dữ liệu thư viện của WHO (WHO library database) http://dosei.who.int/ Một nơi để tìm là WHO library database. Trên trang ấn phẩm có một liên kết rất kín đáo, liên kết thẳng đến cơ sở dữ liệu thư viện của WHO. Như đã giải thích trong chương về tài liệu xám và sách toàn văn, cơ sở dữ liệu này bao gồm gần 20.000 tài liệu toàn văn miễn phí có thể được lọc ra một cách rất dễ dàng. Nhưng đó chưa phải là tất cả!  Các chương trình và dự án (Programmes and projects) WHO được tổ chức thành khoảng 200 chương trình và dự án. Đây chính là những chương trình và dự án làm phong phú các nguồn thông tin có từ WHO. Hãy vào trang của WHO và nhấp chuột vào ‘Programmes and projects’ trên thanh công cụ phía trên của trang. Như bạn sẽ thấy, một số chương trình và dự án có phạm vi rất rộng, trong khi một số khác lại rất hẹp. Ngoài ra cũng rất khó tìm các chương trình làm về những vấn đề nhất định chỉ bằng cách xem tên của chương trình, chẳng hạn, ở đó không có chương trình nào có tên là ‘Injuries’ hay ‘Trauma’. Nếu phát hiện được một chương trình của WHO phù hợp với quan tâm chuyên ngành cụ thể của mình, bạn nên vào trực tiếp trang của chương trình đó để tìm tài liệu. Nhiều trang

của các chương trình có menu phía bên trái, trong đó gồm phần ‘Topics’ (các chủ đề trong chương trình đó) và ‘Publications’ (các ấn phẩm của chương trình đó).

 Các chủ đề y học (Health topics) Một cách dễ dàng hơn để tìm tài liệu của các chương trình là khám phá thông qua các trang về những chủ đề y học. Hãy bắt đầu bằng việc nháy chuột vào ‘Health topics’ trong thanh menu ở phía trên của màn hình. Cuộn qua toàn bộ danh sách các chủ đề để xem được phạm vi bao phủ, sau đó hãy nhấp vào chủ đề bạn quan tâm. Trong hầu hết các trường hợp, việc nhấp vào một chủ đề sẽ đưa bạn tới trang chủ đề y học, nơi có đường dẫn tới thông tin chung, đa phương tiện, chương trình WHO chịu trách nhiệm chính về chủ đề, các chủ đề liên quan, các chương trình và tài liệu, số liệu thống kê, thông tin kỹ thuật và ấn phẩm theo vùng.

Hai phần quan trọng nhất trong một trang chủ đề y học điển hình là ‘Technical information’ và ‘Publications’. Từ ‘technical’ gây ra sự hiểu nhầm. Chỉ một số tài liệu được hiển thị dưới hai đề mục này, hầu hết các tài liệu đều được ‘giấu’ ở đâu đó. Để tìm được chúng, bạn cần nhấp vào ‘More about…’ và ‘More publications…’

MẸO! Trên các trang chủ đề y học của WHO, phần được đặt tên là ‘technical information’ (thông tin kỹ thuật) dễ gây ra sự hiểu nhầm! Phần này nên được đọc là ‘free, high-quality information for health professionals’ (thông tin chất lượng cao miễn phí cho cán bộ y tế).

Khi nháy chuột vào ‘More about…’ trên một trang chủ đề y học, bạn sẽ được đưa tới chương trình cơ bản của WHO chịu trách nhiệm về chủ đề này. Ở đó, như đã giải thích bên trên, bạn sẽ có cơ hội được khai thác chủ đề và được truy cập tới danh sách các ấn phẩm. Nếu quyết định khai thác theo chủ đề, rốt cục là cuối cùng bạn cũng sẽ đến trang ấn phẩm. Thêm nữa, nếu bạn bắt đầu ở trang chủ đề y khoa và nháy chuột vào ‘More publications…’, bạn cũng sẽ kết thúc tại chương trình đó, nhưng con đường này sẽ đưa bạn trực tiếp tới các trang ấn phẩm chính. Khi bắt đầu sử dụng trang của WHO lần đầu tiên, việc nhiều đường khác nhau cùng dẫn tới những nguồn thông tin giống nhau có thể rất gây cảm giác lẫn lộn và dẫn đến cảm giác không được định hướng. Đừng bỏ cuộc! Chẳng mấy chốc bạn sẽ tìm được cách của mình.

MẸO! Bắt đầu tại trang chủ đề y học, có nhiều cách khác nhau để đến được các ấn phẩm về chủ đề đó ở chương trình liên quan của WHO.

 Cơ sở dữ liệu Global Health Observatory (GHO) kết hợp với Hệ thống thông tin thống kê WHO (WHOSIS), là nơi tìm kiếm những thống kê của từng quốc gia về 70 chỉ số cơ bản, bao gồm tỉ lệ tử vong, gánh nặng bệnh tật, các yếu tố nguy cơ, hệt thống y tế…. Nhưng GHO cũng cung cấp những dữ liệu và phân tích khác giúp quản lý tình trạng sức khỏe toàn cầu.

 Cơ sở dữ liệu WHO Global InfoBase Online tập trung vào các bệnh mãn tính cũng

 Thông tin thống kê (Statistical information) Các bang thành viên thu thập và báo cáo thông tin y tế cho WHO hàng năm, những dữ liệu này được đưa vào một số cơ sở dữ liệu trực tuyến miễn phí của WHO và có thể truy cập bằng cách nháy chuột vào ‘Data and statistics’ trên thanh menu của WHO. Ba cơ sở dữ liệu thống kê chính tại WHO cung cấp những dạng thông tin khác nhau.

 Cơ sở dữ liệu Global Health Atlas cung cấp thống kê về các bệnh truyền nhiễm.

như những yếu tố nguy cơ gắn liền với các bệnh này.

Những cơ sở dữ liệu này được cấu trúc khác nhau, vì thế phải mất một thời gian nhất định để nắm vững được cả ba. Hãy làm theo hướng dẫn trên trang. Cơ sở dữ liệu khó dùng nhất có lẽ là Global Health Atlas, nhưng nó được cấu trúc tương tự với phần mềm SPSS, vì thế những cán bộ y tế quen sử dụng phần mềm này sẽ cảm thấy thật thoải mái.

Trên trang ‘Data and statistics’, bạn cũng nên khai thác phần ‘Data by category’, nơi có thể tìm được nhiều nguồn thống kê về các bệnh và chủ đề y học cụ thể, bao gồm chăm sóc bà mẹ và trẻ sơ sinh, cũng như HIV, TB, tiểu đường, tiêm chủng, nguyên nhân tử vong, dinh dưỡng…Đừng bỏ qua những nguồn thống kê này. Cũng nên lưu ý rằng trang này có các liên kết tới các cơ sở dữ liệu thống kê vùng. Các Viện y tế quốc gia Hoa Kỳ (NIH) http://www.nih.gov/icd/index.html (trang chính của NIH) NIH gồm có 27 viện và trung tâm, thực hiện những chương trình về các bệnh khác nhau hoặc quản lý các dịch vụ đặc biệt. Mặc dù NIH tập trung vào các vấn đề y tế của Hoa Kỳ, nhiều chương trình của cơ quan này phát triển và cung cấp các nguồn thông tin liên quan tới toàn cầu. Có thể truy cập tới tất cả các thành viên của NIH thông qua ‘cổng chính’ tại địa chỉ trên. Đường dẫn trực tiếp tới những đơn vị liên quan nhiều nhất tới y tế Việt Nam được đưa ra ở các trang sau. Thư viện Y khoa quốc gia Hoa Kỳ được mô tả riêng trong phần kế tiếp của chương này, và Trung tâm quốc tế được đề cập trong chương về tìm kiếm thông tin tài trợ.

 Văn phòng giám đốc http://www.nih.gov/icd/od/index.htm http://www.oar.nih.gov/ (Văn phòng nghiên cứu AIDS) http://rarediseases.info.nih.gov/ (Văn phòng nghiên cứu các bệnh hiếm gặp) Văn phòng giám đốc không chỉ chịu trách nhiệm quản lý các thành phần của NIH mà cả các văn phòng chương trình, bao gồm các phòng giám sát nghiên cứu về AIDS, bệnh hiếm gặp,…Các nguồn thông tin chuyên ngành đều có tại các văn phòng chương trình này.  Viện Lão khoa quốc gia http://www.nia.nih.gov/  Viện Lạm dụng rượu và nghiện rượu quốc gia http://www.niaaa.nih.gov/Pages/default.aspx  Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm quốc gia http://www.niaid.nih.gov/Pages/default.aspx  Viện Viêm khớp và Cơ xương- Da quốc gia http://www.niams.nih.gov/  Viện Ung thư quốc gia http://www.cancer.gov/  Viện Sức khỏe trẻ em và Phát triển con người quốc gia http://www.nichd.nih.gov/  Viện Khiếm thính và rối loạn giao tiếp quốc gia http://www.nidcd.nih.gov/  Viện nghiên cứu Răng Hàm Mặt quốc gia http://www.nidcr.nih.gov/  Viện các bệnh tiểu đường, tiêu hóa và thận quốc gia http://www2.niddk.nih.gov/  Viện lạm dụng thuốc quốc gia http://www.nida.nih.gov/nidahome.html  Viện khoa học sức khỏe môi trường quốc gia http://www.niehs.nih.gov/  Viện mắt quốc gia http://www.nei.nih.gov/  Viện y học tổng quát quốc gia http://www.nigms.nih.gov/  Viện Tim, Phổi và Huyết học quốc gia http://www.nhlbi.nih.gov/

 Viện sức khỏe tâm thần quốc gia http://www.nimh.nih.gov/index.shtml  Viện đột quị và rối loạn thần kinh quốc gia http://www.ninds.nih.gov/  Viện nghiên cứu điều dưỡng quốc gia http://www.ninr.nih.gov/  Trung tâm y học bổ sung và thay thế quốc gia http://nccam.nih.gov/ Thư viện y khoa quốc gia Hoa Kỳ (NLM) http://www.nlm.nih.gov Thư viện Y khoa quốc gia Hoa Kỳ, một thành viên của NIH, là thư viện y khoa lớn nhất trên thế giới và là nguồn cung cấp chủ chốt về thông tin y tế và sức khỏe có chất lượng cao. Bạn có thể truy cập tới tất cả các nguồn thông tin qua ‘cửa trước’ của NLM tại địa chỉ bên trên. Danh sách dưới đây cung cấp những đường dẫn trực tiếp tới một số nguồn tin cụ thể.  Cơ sở dữ liệu NLM và các nguồn tin điện tử http://www.nlm.nih.gov/databases/ Trang rất dài này cung cấp một danh sách xếp theo thứ tự bảng chữ cái tất cả các cơ sở dữ liệu và nguồn tin điện tử tại NLM. Một số cho các cán bộ chuyên ngành, số khác cho quần chúng. Những nguồn có vẻ hữu ích nhất với các cán bộ y tế Việt Nam được đề cập riêng trong cuốn sách này, nhưng bạn có thể muốn duyệt qua danh sách để xem liệu có thể tìm được gì liên quan tới công việc của bạn không.

 Cổng thông tin NLM http://gateway.nlm.nih.gov/gw/Cmd Công cụ tìm tin này cho phép bạn tìm kiếm cùng một lúc nhiều nguồn tin của NLM, bao gồm cả Medline, PubMed Central, Bookshelf, mục lục NLM Catalog, MedlinePlus, và nhiều nguồn khác nữa. Nó không có yếu tố phức tạp thể hiện tại giao diện Medline/PubMed, vì thế đây không phải là nơi đầu tiên để tìm tham khảo tới các bài báo. Mặt khác, nó lại tìm được những nguồn thông tin NLM khác mà bạn có thể dễ dàng bỏ qua. Hãy thử xem!  Medline/PubMed http://www.pubmed.org http://www.nlm.nih.gov/bsd/disted/pubmed.html (Hướng dẫn PubMed) Medline là nguồn tin quốc tế hàng đầu để lấy được tham khảo tới các bài báo trong những tạp chí y khoa. PubMed là một trong những giao diện tìm kiếm trong Medline và cung cấp liên kết tới các bài báo toàn văn. Medline/PubMed được mô tả chi tiết trong các chương về tìm kiếm tham khảo và toàn văn các bài báo. Để có thêm trợ giúp, nhấp chuột vào các liên kết bên dưới mục ‘Using PubMed’ hoặc vào trang hướng dẫn PubMed.  MeSH http://www.nlm.nih.gov/mesh/MBrowser.html (trình duyệt MeSH) MeSH là hệ thống từ vựng được kiểm soát của NLM. Nó giúp bạn có thể tìm được tất cả các tham khảo về một chủ đề cụ thể, ngay cả khi những tác giả khác nhau sử dụng những thuật ngữ khác nhau để diễn đạt chủ đề đó. MeSH được mô tả trong chương về tìm kiếm thông tin tham khảo tới các bài báo. Để được trợ giúp thêm, hãy thử phần hướng dẫn MeSH có trong hướng dẫn PubMed.  PubMed Central http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/ PubMed Central là cơ sở dữ liệu lưu trữ các bản thảo tác giả và bài báo toàn văn miễn phí của NLM. Chi tiết về PMC được đưa ra trong chương về truy cập toàn văn các bài báo.  Mục lục NLM (NLM Catalog) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/ Mục lục liệt kê vốn tài liệu của NLM. Một số có miễn phí trên mạng. Để biết thêm thông tin, hãy xem lại chương về truy cập toàn văn của sách.  Bookshelf http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books Bookshelf là bộ sưu tập sách và báo cáo trực tuyến miễn phí của NLM về mọi lĩnh vực của y tế và sức khỏe. Hướng dẫn sử dụng bộ sưu tập này được đưa ra trong chương về truy cập toàn văn của sách.  MedlinePlus http://medlineplus.gov/ Một đặc điểm hữu ích khác của NLM là MedlinePlus, cung cấp thông tin về y học và sức khỏe cho cả bệnh nhân và nhân viên y tế. Trong số những tài liệu truy cập được qua MedlinePlus có 165 bài giảng hình chiếu, hàng trăm video phẫu thuật, cơ sở dữ liệu dược phẩm, bách khoa thư y học, từ điển y khoa, và ý kiến chuyên gia về 800 chủ đề y tế khác nhau, phần lớn có liên quan quốc tế. Hãy khai thác chúng!

 Các hướng dẫn http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/tutorial.html  Video phẫu thuật http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/surgeryvideos.html  Thông tin thuốc http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginformation.html  Bách khoa thư y học http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html  Từ điển y khoa http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/mplusdictionary.html  Các chủ đề y học http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/healthtopics.html

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ…. “Medline/PubMed, it’s the best But don’t overlook all the rest” Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

Tìm kiếm thông tin về các chuyên ngành

Nếu đã đọc các chương trước của tài liệu này và vào các trang liệt kê trong những chương đó, bạn hẳn sẽ có được hiểu biết rất tốt về nơi nào và cách nào có thể tìm được thông tin chuyên ngành có chất lượng- không chỉ sách và các bài báo mà cả các dạng tài liệu khác được cung cấp qua cổng thông tin, qua thư viện số, và trên các trang web y khoa chính. Cho dù giữ vai trò gì, chuyên ngành đào tạo nào, bạn có thể có được những tài liệu tuyệt vời bằng cách tìm kiếm trong những nguồn này. Mục đích của chương này là nhằm giới thiệu các nguồn tin đặc biệt liên quan tới các chuyên ngành y khoa và sức khỏe cụ thể.

MẸO! Không phải tất cả những nguồn thông tin giá trị đều được liệt kê ở đây. Hãy đọc các chương khác nữa!!

Sức khỏe sinh sản và bà mẹ, bao gồm cả mang thai và sinh nở  Trang sức khỏe sinh sản của WHO và chương trình Sức khỏe sinh sản và tình dục http://www.who.int/topics/reproductive_health/en/ (Trang chủ đề SKSS) http://www.who.int/reproductive-health/ (Chương trình SKSS và tình dục) WHO là một trong những nguồn thông tin phong phú nhất về SKSS và bà mẹ. Chương trước đã giải thích cách tìm thông tin tại trang WHO. Nếu chưa đọc chương này thì bạn nên quay lại đọc để có được một số định hướng. Các đoạn dưới đây đưa ra chi tiết về các tài liệu của WHO về SKSS. Một cách để tìm được tài liệu về SKSS là bắt đầu từ trang chủ đề SKSS và nháy chuột vào đường dẫn tới ‘More about…’ và ‘More publications…’. Cả hai đều đưa bạn tới Chương trình SKSS và tình dục. Nếu không, bạn có thể nhấp vào ‘Programmes and projects’ trong menu bên trên trang web của WHO và sau đó vào ‘Sexual and Reproductive Health Programme’ hoặc sử dụng liên kết được đưa ra trên đây.

Tại trang chủ của chương trình, hãy xem menu bên tay trái và nháy chuột vào ‘Topics in reproductive health’. Trên trang tiếp theo, chọn và nhấp vào những chủ đề cụ thể như tình dục vị thành niên, kế hoạch hóa gia đình, sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh và cứ thế tiếp tục. Một cách nữa là bắt đầu tại trang chủ của chương trình và nháy chuột vào ‘Publications on sexual and reproductive health’. Trên trang mới hiện ra, cuộn màn hình xuống đến hết! Các ấn phẩm được nhóm theo chủ đề ở nửa trên của trang, nhưng dưới cùng trang có những đề mục như ‘evidence’, ‘clinical guidelines’ và ‘monitoring and evaluation’. Nhấp vào một chủ đề quan tâm để xem danh sách những ấn phẩm liên quan có tại đó. Nếu nhấp chuột vào ‘Maternal and perinatal health’, bạn sẽ tới trang liệt kê nhiều mục, bao gồm nhiều đề xuất và hướng dẫn lâm sàng. Dưới mục ‘clinical guides’, đừng quên nháy chuột vào ‘Packages of interventions’ để truy cập tới tài liệu mới xuất bản (2010) Packages of interventions: Family planning, safe abortion care, maternal, newborn and child health, một cố gắng hợp tác của WHO, UNICEF, UNFPA, và World Bank.

 Thư viện SKSS của WHO (WHO Reproductive Health Library) http://www.who.int/rhl/en/ (Thư viện SKSS của WHO) http://www.who.int/rhl/access/en/index.html (Thông tin truy cập RHL) RHL là bộ sưu tập gồm những tài liệu quan trọng nhất mà cán bộ y tế ở các nước đang phát triển cần nhằm tăng cường SKSS ở những nước này, trong đó có toàn văn của các bài báo được xuất bản từ những tạp chí khác, toàn văn của tổng quan hệ thống Cochrane về các chủ đề liên quan tới SKSS, góp ý của các chuyên gia về những bài tổng quan này và khuyến nghị thực tiễn trong việc áp dụng những phát hiện trong các tổng quan. Hãy nhớ cuộn xuống cuối trang chủ RHL, phần này có nhiều nội dung rất hay dễ bị bỏ qua! Một là bộ tóm tắt hiệu quả của tất cả các can thiệp đã đánh giá trong RHL. Ở đây bạn sẽ tìm thấy những can thiệp được chia theo 5 cấp độ, từ hiệu quả tới có hại. Việc xếp loại dựa trên các tổng quan hệ thống của nghiên cứu.

Cũng ở phía cuối của trang chủ RHL là bộ gồm 11 video huấn luyện về cẩm nang và các quy trình phẫu thuật trong SKSS, ví dụ như video về videos on active management of the third stage of labour, on vacuum extraction, and on C-section. Không như các video từ một số nguồn khác, tất cả những video tại đây đều phục vụ cho cán bộ y tế làm việc ở các nước có thu nhập thấp hơn và trong những hoàn cảnh hạn chế về nguồn lực. RHL cung cấp miễn phí cho các nước đủ điều kiện, cả trực tuyến và dưới dạng đĩa CD. Chi tiết về việc truy cập được đưa ra ở địa chỉ thứ hai bên trên. Một điều tuyệt vời là RHL cho phép người dùng Việt Nam truy cập hoàn toàn miễn phí!

 Mang thai an toàn hơn của WHO (WHO Making Pregnancy Safer -MPS) http://www.who.int/making_pregnancy_safer/en/ http://www.who.int/making_pregnancy_safer/documents/ (các ấn phẩm MPS) WHO cũng có một vụ có tên là Making Pregnancy Safer. Nhấp vào ‘Publications’ trên menu bên trái để có được menu gồm các ấn phẩm theo chủ đề (chăm sóc liên tục, tình huống cấp cứu, xử trí biến chứng, đỡ đẻ, quản lý và đánh giá, quản lý chương trình và đánh giá…) và theo dạng (hướng dẫn lâm sàng, cẩm nang thực địa, báo cáo, hướng dẫn quản lý, cẩm nang đào tạo...).

Trong số những tài liệu bạn có thể tìm được ở đây có những hướng dẫn thiết thực về hồi sức sơ sinh căn bản, chăm sóc sinh con bình thường, chăm sóc mẹ ủ con, hướng dẫn dành cho bác sĩ và nữ hộ sinh về xử trí biến chứng khi mang thai và sinh con, xử trí các vấn đề sơ sinh, các cấu phần huấn luyện nữ hộ sinh về xử lý sản giật, phá thai chưa hoàn tất, băng huyết sau sinh, chuyển dạ kéo dài và tắc nghẽn và nhiều, nhiều hơn thế. Thật là một nguồn tin phong phú! Khi tìm được nhan đề mong muốn, bạn chỉ cần nháy chuột để nhận bản pdf tải được miễn phí.  K4Health http://www.k4health.org K4Health đã được nhắc đến ở phần trước—như là ‘chủ nhà’ của Popline, như nguồn cung cấp tài liệu in miễn phí, như nơi có nhiều cổng thông tin, bao gồm cổng về sức khỏe sinh sản. Nhưng trang này vẫn thậm chí vẫn còn nhiều nguồn nữa, trong đó nhiều nguồn tập trung vào sức khỏe sinh sản. Bạn có thể bắt đầu bằng cách nháy chuột vào ‘eToolkits’ trên menu ở bên trái và chọn ‘Topic’ từ menu thả. Cuộn hết danh sách để xem có những gì, sau đó nhấp vào nhan đề quan tâm. Khi tới trang chủ của toolkit, thoạt tiên bạn có thể cảm thấy như bị lạc. Các tài liệu đâu cả rồi? Để xem được chúng, nháy chuột vào các thẻ màu xanh với các nhãn ‘Policies and Guidelines’, ‘Best Practices’…ở phía trên.

Từ thanh menu chính cũng nháy chuột vào ‘Publications and resources’, trên trang ấn phẩm bạn sẽ tìm được những cuốn sách có thể tải về miễn phí, trong đó có Family planning: A global handbook for providers và Managing knowledge to improve reproductive health programs. Những nguồn tin khác cũng nên khai thác gồm Global Health Technical Briefs và INFO Reports, cả hai đều có dạng pdf tải về được miễn phí. Bản tóm lược chỉ gồm tóm tắt dài 2 trang bao quát nhiều vấn đề cụ thể trong kế hoạch hóa gia đình, sức khỏe bà mẹ và trẻ em và sốt rét. Các báo cáo cung cấp tư liệu sâu hơn về các chủ đề như rò sản khoa, cấy ghép và các biện pháp tránh thai khác, ….

 Sách điện tử miễn phí về chăm sóc thông thường trước sinh http://www.icsi.org/prenatal_care_4/prenatal_care__routine__full_version__2.html http://childbirthconnection.org/article.asp?ClickedLink=329&ck=10218&area=27 Các đường dẫn trên đây liên kết tới hai cuốn sách điện tử miễn phí về chăm sóc thông thường trước sinh. Cuốn đầu tiên là một sổ tay dài 100 trang, Health care guideline: routine prenatal care, tái bản lần thứ 14 năm 2010, từ Institute for Clinical Systems Improvement. Mặc dầu được ‘gắn mác’ như tập tin html, thực tế nó lại có dạng pdf, bạn có thể tải về và lưu lại. Cuốn sổ tay được thiết kế cho Hoa Kỳ nhưng có vô vàn thông tin hữu ích trong các bối cảnh khác. Cuốn thứ hai là Guide to effective care in pregnancy and childbirth, của Oxford University Press, bản in có giá tới £33! Trong trường hợp này, bạn sẽ cần tải từng chương một của cuốn sách. Nhấp vào một nhan đề chương cụ thể, và sau đó, trên trang sau, tìm và nháy chuột vào ‘full text of chapter…’.  INTUTE http://www.intute.ac.uk/ http://www.intute.ac.uk/healthandlifesciences/booklets/ INTUTE có hàng trăm mẩu tin liên quan tới sức khỏe sinh sản và tình dục, cũng như về mang thai và sinh con. Bạn có thể tìm kiếm trên trang chủ hoặc duyệt theo chủ đề. Nếu làm theo cách sau, hãy xem cả trong phần ‘Medicine’ và trong phần ‘Nursing, midwifery and allied health’. Cũng lưu ý rằng hướng dẫn tới những nguồn tin Internet tốt nhất là về chủ đề mang thai và sinh con.

 eMedicine http://emedicine.medscape.com/ eMedicine cung cấp các tổng quan được cập nhật liên tục về hàng ngàn chủ đề y khoa, bao gồm cả sản khoa và phụ khoa. Nếu nhấp vào chủ đề đó, bạn sẽ đến một menu gồm mười phần, trong đó có chuyển dạ và sinh con, biến chứng trong quá trình mang thai và biến chứng sản khoa. Đừng bỏ lỡ phần này! Cơ bản đó là một cuốn giáo trình trực tuyến miễn phí về sản phụ khoa, với các khuyến nghị dựa trên bằng chứng mới nhất.

 Center for Reproductive Rights http://reproductiverights.org/ (Center for Reproductive Rights) Trung tâm làm việc nhằm đẩy mạnh nạo phá thai và tránh thai hợp pháp, an toàn, chi phí hợp lý, mang thai mạnh khỏe và an toàn, kinh phí cho chăm sóc sức khỏe sinh sản, quyền sinh sản của người trẻ. Để tìm được tài liệu, nhấp vào ‘Resources’ trên trang chủ, rồi sau đó, trên trang các nguồn tin, vào ‘Publications’ và ‘Other resources’. Cũng có thể tìm kiếm theo khu vực. Trung tâm đã xuất bản một cuốn sách về việc các chính sách ở nhiều nước Châu Á- bao gồm cả Việt Nam- đã ảnh hưởng như thế nào tới cuộc sống sinh sản của phụ nữ.

 Geneva Foundation for Medical Education and Research http://www.gmer.ch http://www.gfmer.ch/Guidelines/Obstetrics_gynecology_guidelines.php http://www.gfmer.ch/Medical_education_En/Course_files_2009.htm GFMER cung cấp các bộ sưu tập quốc tế về hướng dẫn lâm sàng và các khuyến cáo thực hành khác về mọi khía cạnh của sản khoa, phụ khoa và sức khỏe sinh sản. Trên trang này cũng có các bộ bài giảng trình chiếu và các tài liệu khóa học khác từ chính các khóa học do GFMER tổ chức về sức khỏe sinh sản.

100

 Marie Stopes International http://www.mariestopes.org/ http://www.globalsafeabortion.org/ Marie Stopes là một tổ chức quốc tế cung cấp chăm sóc sức khỏe sinh sản và kế hoạch hóa gia đình tới những đối tượng nghèo nhất và dễ bị tổn thương nhất của thế giới. Nháy chuột vào ‘Resources’ để xem các ấn phẩm, liên kết web và nhiều nội dung khác. MSI cũng đồng thời là nhà tài trợ cho trang web Global Safe Abortion.  PAC Consortium http://www.pac-consortium.org/site/PageServer Liên hợp này có khoảng 30 thành viên quốc tế- bao gồm Ipas, Engender Health, JHPIEGO, Pathfinder, IPPF—làm việc cùng nhau về vấn đề nạo phá thai không an toàn và tăng cường chăm sóc hiệu quả sau nạo phá thai.  Alan Guttmacher Institute http://www.guttmacher.org/ Viện Guttmacher tăng cường sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục trên khắp thế giới thông qua phân tích chính sách, nghiên cứu, và đào tạo công chúng. Nhấp chuột vào ‘Publications’ để tới những báo cáo và xuất bản phẩm định kỳ truy cập miễn phí. Nhấp vào ‘Data center’ để vào cơ sở dữ liệu, nơi có thể đọc được các tóm tắt quốc gia, chỉ số bản đồ và làm các bảng dữ liệu.  Jhpiego http://www.jhpiego.org/ Jhpiego làm việc với các cán bộ y tế ở tuyến đầu nhằm tăng cường dịch vụ y tế ở các nước thu nhập thấp hơn. Một trong những lĩnh vực của họ là sức khỏe sinh sản.  Reproductive Health Gateway http://www.k4health.org/resources/rhgateway (Cổng thông tin sức khỏe sinh sản - Reproductive Health Gateway) Cổng thông tin SKSS đã được nhắc đến trước đây trong phần về các cổng thông tin thuộc chương về khám phá WWW. Hãy nhớ rằng cổng thông tin gồm một danh sách các tổ chức làm việc trong lĩnh vực sức khỏe sinh sản, cùng với chức năng tìm kiếm cho phép bạn tìm kiếm tài liệu tại đồng thời tất cả các trang của họ về các chủ đề cụ thể.

101

Cổng thông tin SKSS dẫn tới hơn 130 trang chọn lọc về SKSS.

 Những nguồn khác về SKSS, kế hoạch hóa gia đình và dân số http://www.reproline.jhu.edu/index.htm (ReproLine tại Johns Hopkins University) http://www.populationaction.org/Index.shtml (Population Action International) http://www.ippf.org/en/ (International Planned Parenthood Federation) http://www.engenderhealth.org/ (Engender Health) http://www.path.org/reproductive-health.php (PATH) http://www.ipas.org/ (Ipas) http://www.pathfind.org/ (Pathfinder International) http://www.glowm.com/ (Global Library on Women’s Medicine) http://www.obgyn.net/ (ObGyn Net) http://www.fhi.org/en/index.htm (FHI) http://www.un.org/popin/ (UN Population Information Network) http://www.unfpa.org/public/home/about (UN Population Fund) Các trang trên đây dẫn tới nhiều tổ chức và cơ quan làm việc trong các lĩnh vực trùng nhau của SKSS, kế hoạch hóa gia đình, và dân số, thường trong bối cảnh quốc tế. Hãy khám phá xem họ cung cấp những nguồn tin chuyên ngành trực tuyến nào. Dinh dưỡng và sức khỏe trẻ em  World Health Organization http://www.who.int/topics/child_health/en/ http://www.who.int/child_adolescent_health/documents/en/index.html Tại WHO, hãy bắt đầu từ mục sức khỏe trẻ em trên trang chủ đề sức khỏe. Đừng quên nháy chuột vào tất cả các liên kết bên dưới cả hai phần ‘Technical Information’ và ‘Publications’. Cách khác là vào trực tiếp Trung tâm tài liệu cho chương trình sức khỏe trẻ em qua đường dẫn bên trên. Cuốn xuống và xem qua menu. Hãy lưu ý rằng có các mục riêng biệt cho IMCI, nuôi con bằng sữa mẹ, sức khỏe trẻ em (được gọi tên là ‘child’), và sức khỏe trẻ em/nhũ nhi/trẻ mới sinh. Nhấp vào một chủ đề để tới trang liệt kê ấn phẩm. Tất cả những gì bạn thấy là các nhan đề tài liệu. Như thường lệ tại WHO, hoàn toàn không có bất cứ một dấu hiệu nào chỉ ra rằng các ấn phẩm có thể tải được về và miễn phí. Chỉ cần nháy chuột vào nhan đề để đến trang cho phép bạn tải về bản pdf miễn phí.

102

MẸO! Danh sách ấn phẩm của WHO—bao gồm cả các tài liệu về sức khỏe trẻ em— không chỉ rõ rằng chúng đều có dạng pdf tải về miễn phí.

 UNICEF http://www.unicef.org (UNICEF) http://www.unicef.org/devpro/index.html (DevPro Resource Centre) http://www.childinfo.org/ (ChildInfo tại UNICEF) UNICEF là một đơn vị của UN chịu trách nhiệm về trẻ em, trang web của tổ chức này có nhiều ấn phẩm toàn văn của UNICEF và các cơ quan khác liên quan tới sự mạnh khỏe của trẻ em và bà mẹ. Cách bố trí gây cảm giác dễ nhầm, nhưng đây là nơi chứa nhiều viên đá quý đáng để khai thác. Bắt đầu từ trang chủ, nhấp vào ‘Publications’ ở bên trái phía dưới ‘Resources’. Trên trang ấn phẩm, nhấp vào ‘subject’ để nhận menu với các lĩnh vực cụ thể. Tiếp tục nhấp chuột đến khi tới được trang mô tả một ấn phẩm cụ thể bạn quan tâm. Trong hầu hết các trường hợp, tài liệu có thể được tải về dưới dạng bản pdf miễn phí, dù bản in được bán. Bạn cũng có thể duyệt qua nhan đề sắp xếp theo thứ tự chữ cái. Nháy chuột vào S để tới bộ State of the world’s children. Cũng như World health report của WHO, mỗi cuốn như vậy cung cấp tổng quan và thống kê cùng bao quát sâu của một chủ đề chọn lọc. Ví dụ, bản năm 2008 và 2009 là về Child survival và Maternal and newborn health. Bạn cũng có thể bắt đầu từ trang chủ, nháy chuột vào ‘What we do’ trên thanh menu phía trên trang và sau đó chọn một chủ đề. Cuốn hết trang kết quả để xem qua là có những gì. Khi nhấp chuột vào một chủ đề, bạn sẽ nhận được trang giới thiệu công việc của UNICEF trong lĩnh vực đó. Ngó quanh để tìm đường dẫn tới các nguồn tin và nhấp chuột. Trên trang tiếp sau, có thể bạn sẽ phải nháy chuột lần nữa mới đến được các ấn phẩm.

103

Hai phần trong trang UNICEF khó tìm nhưng có những thông tin đặc biệt giá trị cho các nhân viên y tế công cộng. Do vậy đường dẫn trực tiếp tới hai phần này đã được đưa ra bên trên. Một là Development Professional Resource Centre, cung cấp các liên kết tới dữ liệu và thống kê, các nguồn nghiên cứu, và tài liệu theo chủ đề. Nguồn còn lại là ChildInfo, cung cấp thống kê về sức khỏe và sự sống còn trẻ em, dinh dưỡng trẻ em, chăm sóc sơ sinh, các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ cùng nhiều khía cạnh khác của cả sức khỏe bà mẹ và trẻ em. Đây cũng là nơi bạn có thể tìm được các kết quả từ UNICEF Multiple Indicator Cluster Surveys (MICS). MICS hiện có trên mạng bao gồm các lưu trữ về khảo sát, các bộ dữ liệu, và các báo cáo cuối cùng, đôi khi bằng nhiều thứ tiếng.

MẸO! Tại UNICEF, đừng bỏ qua DevPro Resource Centre và ChildInfo.

 Facts for life http://www.factsforlifeglobal.org/ Facts for life là sản phẩm hợp tác của UNICEF, WHO, WFP, UNAIDS, UNFPA, UNESCO, UNDP, và World Bank. Nó là cuốn sổ tay cung cấp hướng dẫn về mọi khía cạnh của sức khỏe bà mẹ và trẻ em. Để đọc cuốn sổ tay trực tuyến, hãy chọn một chủ đề cụ thể từ menu màu xanh, ví dụ như ‘Safe Motherhood and Newborn Health’ và nháy chuột vào đường dẫn. Trên trang hiện ra, cuộn xuống và nhấp vào ‘all key message’, ‘supporting information’, và ‘resources for this topic’. Cuốn Facts for life này cũng có thể được tải về dạng pdf miễn phí. Nhấp vào đường dẫn ở dưới cùng của menu màu xanh trên trang chủ.

 eMedicine nhi khoa http://emedicine.medscape.com/ Nhi khoa là lĩnh vực chủ đề chính tại eMedicine. Các phần nhi khoa bao quát các bệnh tim và critical care medicine, các chủ đề hành vi và phát triển, y khoa tổng quát, các bệnh về gen và chuyển hóa, phẫu thuật. Nếu làm việc trong lĩnh vực nhi khoa, hãy chắc chắn rằng bạn quen thuộc với trang web tuyệt vời này.

104

 CORE http://www.coregroup.org/ CORE là một liên hợp quốc tế tập trung vào dinh dưỡng và sức khỏe trẻ em. Công việc của nó được chia thành 6 sáng kiến- một trong số đó là Chương trình mạng lưới y tế và sự sống còn của trẻ em- và thành 8 nhóm làm việc, bao gồm những nhóm về IMCI, làm mẹ an toàn, sốt rét, HIV/AIDS, và các khía cạnh khác của sức khỏe bà mẹ và trẻ em. Trang web của mỗi nhóm làm việc cho phép truy cập tới các công cụ và các liên kết tới các trang web liên quan của các tổ chức khác. Để truy cập tài liệu, nhấp vào phần ‘Resources’. Hãy nhớ thử cơ sở dữ liệu về sức khỏe trẻ em.  Geneva Foundation for Medical Education and Research http://www.gfmer.ch/Guidelines/Obstetrics_gynecology_guidelines.php Các sưu tập hướng dẫn lâm sàng tại GFMER có một phần vô cùng lớn về sức khỏe sơ sinh. Trong số nhiều chủ đề được đề cập đến, có chăm sóc trẻ sơ sinh, chăm sóc kiểu mẹ ủ con, nuôi dưỡng sơ sinh, hạ đường huyết sơ sinh, vàng da sơ sinh, hồi sức sơ sinh, bệnh hô hấp sơ sinh…. Khi nhấp chuột vào một chủ đề bất kỳ, bạn sẽ nhận được một trang đầy các đường dẫn tới nhiều khuyến nghị và hướng dẫn thực hành tốt nhất từ các nguồn như Cochrane Library, WHO, UNICEF; các tổ chức nghề nghiệp, các bộ y tế và những NGOs lớn.

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ….

“Best-practice guidelines are easy to spot, If you know where they are, and know where they’re not!” Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

105

 Các nguồn thông tin về nuôi dưỡng nhũ nhi http://www.who.int/nutrition/topics/infantfeeding/en/index.html (nuôi dưỡng nhũ nhi WHO) http://www.who.int/nutrition/publications/infantfeeding/en/index.html (trang ấn phẩm nuôi dưỡng nhũ nhi WHO) http://www.unicef.org/nutrition/index_breastfeeding.html (trang nuôi dưỡng nhũ nhi và trẻ nhỏ UNICEF)

http://www.waba.org.my/ (World Alliance for Breastfeeding Action) http://www.ibfan.org/ (IBFAN) http://www.linkagesproject.org/ (Linkages) Nuôi dưỡng nhũ nhi đúng cách và tăng cường cho trẻ bú mẹ là những vấn đề chính của cả WHO và UNICEF. Tuy nhiên, các nguồn thông tin về dinh dưỡng trẻ em lại khó tìm ở cả hai trang này. Bên trên đưa ra một đường dẫn trực tiếp tới trang ấn phẩm của WHO về nuôi dưỡng nhũ nhi. Tại đây bạn có thể tìm được những liên kết tới những tài liệu có thể tải được miễn phí như Global strategy for infant and young child feeding, International code of breast-milk substitutes, và Baby-friendly hospital initiative, cũng như thông tin về không nuôi dưỡng bằng sữa mẹ và nuôi dưỡng trong những hoàn cảnh khó khăn ngoại lệ. Tại UNICEF, bắt đầu từ trang nuôi dưỡng nhũ nhi và trẻ nhỏ và cuộn xuống. Liên kết tới nhiều tài liệu chủ chốt được gắn vào trong văn bản. Ở phía dưới, bạn sẽ tìm thấy những liên kết tới các chủ đề cụ thể như nuôi con bằng sữa mẹ, nuôi dưỡng nhũ nhi trong các tình huống khẩn cấp … WABA là tổ chức quốc tế hỗ trợ cho các nhóm thúc đẩy việc nuôi con bằng sữa mẹ thông qua nghiên cứu, hình thành chính sách và hành động. Trang web WABA là cổng thông tin chính tới các nguồn tin về nuôi con bằng sữa mẹ và các khía cạnh khác của nuôi dưỡng nhũ nhi. Nháy chuột vào ‘Resources’, sau đó chọn ‘Resource Center’ từ menu.

106

International Baby Food Action Network (IBFAN) cung cấp bộ sưu tập lớn các nguồn tin về Nestlé Boycott và các hành động khác để ngăn cản việc quảng cáo phi đạo đức các sản phẩm thay thế sữa mẹ. Linkages là một chương trình toàn cầu nhằm cải thiện việc nuôi dưỡng nhũ nhi và trẻ nhỏ. Trang này cung cấp các cấu phần đào tạo, các báo cáo kỹ thuật, thiết bị theo dõi và đánh giá….Nhấp vào ‘Tools’ và ‘Publications’ để tìm được những nguồn thông tin này. Một tính năng khác của trang Linkages là có danh sách các liên kết ngoài được chia thành nhiều lĩnh vực (các trang về nuôi con bằng sữa mẹ, các trang về sống còn của trẻ em, về dinh dưỡng và thực phẩm, sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh,…) và mô tả ngắn gọn về mỗi trang. Rất dễ bỏ qua danh sách hữu ích này. Hãy nháy chuột vào ‘Links’ gần phía trên cùng của trang, bên trên các thanh chính. Dinh dưỡng Tìm kiếm thông tin về dinh dưỡng là một thách thức vì chủ đề này không chỉ có trong sức khỏe, mà còn cả trong các lĩnh vực như nông nghiệp. Những trang được liệt kê ở đây tập trung vào dinh dưỡng nói chung, bởi các nguồn thông tin về dinh dưỡng nhũ nhi và trẻ nhỏ đã được đề cập ở phần trên.  Các cơ quan của Liên hợp quốc http://www.who.int/topics/nutrition/en/ (Trang dinh dưỡng WHO) http://www.fao.org (Tổ chức nông lương) WHO là nguồn thông tin chính về dinh dưỡng cũng như về tất cả các chủ đề y tế công cộng. Bắt đầu với trang dinh dưỡng dưới phần ‘Health topics’. Hãy chắc chắn nhấp chuột vào tất cả các liên kết bên dưới ‘Technical Information’, ‘Publications’, và ‘Statistics’. Trong bối cảnh khác, một cơ quan khác của Liên hợp quốc- Tổ chức nông lương- là một nơi tốt để xem. Thông tin dinh dưỡng có thể được tìm thấy bằng cách xem qua các chủ đề và bằng cách duyệt qua các ấn phẩm. Hãy lưu ý rằng, cũng như tại WHO, nhiều ấn phẩm được FAO bán cũng có thể tải về miễn phí.  Các nguồn tin cơ sở dữ liệu và mục lục về dinh dưỡng http://www.pubmed.org (Medline/PubMed) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=nlmcatalog (Mục lục NLM) http://dosei.who.int (Cơ sở dữ liệu thư viện WHO) http://agricola.nal.usda.gov/ (Agricola tại NAL) Khi tìm kiếm thông tin dinh dưỡng, đừng quên các nguồn chính đã được nhắc đến trong những phần trước. Medline/Pubmed có hơn 200.000 tài liệu tham khảo phù hợp với lệnh tìm cho ‘nutrition’. Lệnh tìm với "maternal nutrition" OR "antenatal nutrition" cho ra hơn 1.000 tham khảo, trong số đó hơn 250 tài liệu có liên kết tới các bài báo toàn văn. Mục lục tại NLM có khoảng 500 tài liệu về dinh dưỡng có thể truy cập toàn văn trực tuyến (chọn ‘Links to full text’ trên trang Limits). Cơ sở dữ liệu thư viện của WHO cung cấp hơn 800 ấn phẩm trực tuyến về dinh dưỡng (chọn ‘Online’ dưới phần ‘Location’). Một nguồn tư liệu tham khảo chính khác là Agricola tại Thư viện Nông nghiệp quốc gia Hoa Kỳ (NAL). Đây vừa là mục lục sách và các tư liệu khác có tại NAL, vừa là cơ sở dữ liệu thư mục tài liệu tham khảo tới các bài báo tạp chí, các chương sách và tư liệu xám.

107

Các nguồn khác tại Thư viện nông nghiệp quốc gia Hoa Kỳ http://www.nal.usda.gov/ (Thư viện nông nghiệp quốc gia) http://www.nal.usda.gov/fnic/ (Trung tâm thông tin dinh dưỡng và thực phẩm) Thư viện nông nghiệp quốc gia đóng vai trò tương tự trong lĩnh vực dinh dưỡng và nông nghiệp như Thư viện y khoa quốc gia đối với lĩnh vực sức khỏe. Cũng như rất nhiều thông tin tại NLM không có trong Medline/PubMed, nhiều nguồn thông tin giá trị tại NAL cũng không nằm trong cơ sở dữ liệu Agricola. Bạn phải tới để tìm chúng. Bắt đầu từ trang chính của NAL. Nhấp vào ‘Food and Nutrition’ từ menu ‘Browse by Subject’ phía bên trái và khám phá trang hiện ra. Bạn cũng có thể thử bắt đầu từ trang chính và nhấp vào ‘Information Centers’ ở trên cùng. Một trong những trang đặc trưng của NAL để vào thử là Trung tâm thông tin dinh dưỡng và thực phẩm (FNIC) với đường dẫn trực tiếp được cung cấp bên trên. Chức năng của nó tương tự như MedlinePlus tại NLM. Hãy chắc chắn là bạn tìm không chỉ qua các mục chính trên trang chủ của FNIC, mà còn qua phần ‘Topics A-Z’ và ‘Resource Lists’. Cuối cùng, đừng bỏ lỡ menu duyệt bên trái. Đây là con đường chính dẫn tới thông tin chuyên ngành về dinh dưỡng, ăn kiêng, thành phần thực phẩm, phụ gia thực phẩm, cũng như các công cụ nghiên cứu và liên kết tới các tổ chức.

Đu đủ, chuối, dứa….salad hoa quả! (‘Làm salad hoa quả’ là bài tập thư giãn thường có trong các hội thảo INFORM)

 Các nguồn khác về thông tin dinh dưỡng http://www.micronutrient.org/ (Micronutrient Initiative) http://www.cdc.gov/nutrition/professionals/index.html (Nutrition Resources for Health Pros của CDC)

http://www.healthnet.org/essential-links (Essential Health Links) Micronutrient Initiative là một NGO hỗ trợ và thúc đẩy các chương trình thực phẩm bổ sung và làm giàu thực phẩm. Nó cung cấp các bộ liên kết, cũng như các ấn phẩm và nguồn tin trực tuyến. Trang của CDC có tên là ‘Nutrition Resources for Health Pros’ cũng có thể hữu ích vì một số nguồn mang tính tổng quát hoặc có tầm quốc tế. Cuối cùng, nhưng chắc chắn là không hề kém quan trọng, menu của Essential Health Links có một phần rất lớn về dinh dưỡng, được chia thành ăn kiêng và bệnh mãn tính, an toàn thực phẩm, dinh dưỡng tổng quát, vi chất dinh dưỡng, dinh dưỡng bà mẹ và trẻ em, and suy dinh dưỡng cấp tính trầm trọng và khẩn cấp. Hãy nhớ rằng Essential Health Links chuyên về các tài liệu miễn phí, chất lượng cao và có liên quan tới bối cảnh các nước đang phát triển, vì vậy hãy nhớ xem cẩn thận!

108

Các bệnh truyền nhiễm và ký sinh trùng Phòng ngừa và điều trị các bệnh truyền nhiễm tiếp tục được ưu tiên hàng đầu trong y tế công cộng ở hầu hết các nước thu nhập thấp hơn và là mối quan tâm của nhiều cán bộ y tế, vì vậy WHO là nguồn thông tin chủ yếu về các bệnh này. Một cơ quan chủ chốt nữa là Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật (CDC) Hoa Kỳ. Nhiều trang khác tập trung vào các bệnh đơn lẻ, như sốt rét, TB hoặc HIV/AIDS. Bên dưới có đưa ra một số trang để khám phá, những trang khác có thể tìm được thông qua những cổng thông tin y tế như Essential Health Links.  Thông tin về bệnh truyền nhiễm tại CDC http://www.cdc.gov (trang chủ CDC) http://www.cdc.gov/ncidod/diseases/eid/index.htm (Trang bệnh truyền nhiễm cấp tính) http://www.cdc.gov/ncidod/EID/index.htm (Tạp chí Emerging infectious diseases) http://www.cdc.gov/ieip/ (Trang bệnh truyền nhiễm cấp tính quốc tế) http://www.dpd.cdc.gov/dpdx/ (DPDx) Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật (CDC) được biết đến trước hết với những công việc về bệnh truyền nhiễm cấp tính. Liên kết tới một số nguồn tin quan trọng của CDC về chủ đề này được đưa ra bên trên, bao gồm liên kết tới tạp chí toàn văn trực tuyến Emerging infectious diseases. Tuy nhiên, ở đây còn rất nhiều thông tin khác, đặc biệt về các bệnh ký sinh trùng và truyền nhiễm. Tại trang chủ của CDC, thông tin được đưa ra theo chủ đề (các bệnh và tình trạng bệnh, chuẩn bị cho tình trạng khẩn cấp, sức khỏe môi trường…) và theo nhóm đối tượng sử dụng (nhà nghiên cứu, nhân viên y tế công cộng, người cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe…) Hãy thử cả hai cách. Nhấp vào ‘Diseases and conditions’ sẽ dẫn tới một trang có vẻ không được định hướng tốt, do nó chỉ liệt kê về các bệnh thường hay được hỏi thông tin. Để có được danh sách đầy đủ các chủ đề bệnh tật, hãy xem hết phần danh mục theo bảng chữ cái trên cùng trang. Các chủ đề được đề cập đều có phạm vi quốc tế. DPDx là bộ phận của CDC làm việc về các chuẩn đoán ký sinh trùng. Rất khó tìm ra DPDx, nhưng bên trên đã cung cấp đường dẫn trực tiếp tới trang này. Nếu bạn có tham gia bất cứ khía cạnh học hành, giảng dạy, nghiên cứu hay các công việc lâm sàng liên quan tới ký sinh trùng, đây sẽ là nguồn thông tin cực kỳ giá trị cho bạn với phạm vi bao quát toàn diện và mang tính quốc tế.

109

 Các nguồn tin của WHO về các bệnh do đói nghèo và bệnh nhiệt đới bị bỏ qua http://www.who.int/tdr/ (WHO TDR—các bệnh do đói nghèo) http://www.who.int/neglected_diseases/en/ (WHO NTD—các bệnh nhiệt đới bị bỏ qua) TDR là chương trình đặc biệt của WHO dành cho nghiên cứu và đào tạo về các bệnh do đói nghèo gây nên (gồm lao, sốt rét và nhiều bệnh khác) và là nguồn cung cấp chính thông tin cũng như hỗ trợ tài chính để hoạt động và nghiên cứu. NTD là một chương trình khác của WHO đặc biệt về các bệnh bị bỏ quên ở các vùng nhiệt đới (sốt xuất huyết, ghẻ cóc, schistosomiasis, ...). WHO cũng có những trang chương trình riêng cho mỗi bệnh trên, có thể vào được qua các liên kết tại NTD, cũng như qua ‘Health topics’.

 Các nguồn HIV/AIDS tại WHO, NLM, và UNAIDS http://www.who.int/topics/hiv_infections/en/ (Trang HIV/AIDS của WHO) http://www.who.int/hiv/topics/vct/en/index.html (WHO Xét nghiệm và tư vấn HIV) http://www.who.int/hiv/topics/en/index.html (Chỉ mục WHO về các chủ đề HIV kèm liên kết) http://www.who.int/hiv/topics/mtct/en/index.html (Lây truyền mẹ-con) http://aidsinfo.nih.gov/ (Cơ sở dữ liệu AIDS Info của NLM) http://sis.nlm.nih.gov/hiv.html (Thông tin về HIV/AIDS từ NLM) http://www.unaids.org/en/ (UNAIDS) WHO có hàng tá các trang chứa thông tin và đường dẫn tới các nguồn tin về HIV/AIDS. Chỉ mục các chủ đề HIV dẫn tới các trang WHO khác về thuốc AIDS, điều trị kháng virus, an toàn truyền máu, bao cao su phòng ngừa, chăm sóc cần thiết, kháng thuốc, điều tra và quản lý, dinh dưỡng và HIV, HIV bệnh nhi và nhiều nữa. NLM có hai trang chính về HIV/AIDS, mỗi trang đều đưa ra những dạng thông tin khác nhau. Cũng đừng quên vào trang UNAIDS- hoạt động như một cổng thông tin tới tất cả các chương trình của UN về chủ đề.  Malaria http://www.who.int/topics/malaria/en/ (Trang sốt rét của WHO) http://www.who.int/malaria/publications/en/index.html (Trang ấn phẩm sốt rét của WHO) http://www.mimalaria.org/ (Multilateral Initiative on Malaria/MIM) http://www.nlm.nih.gov/mimcom/mimcomhomepage.html (Các nguồn sốt rét MIM) http://www.cdc.gov/malaria/ (Trang sốt rét CDC)

110

http://www.cdc.gov/ncidod/EID/index.htmhttp://www.dpd.cdc.gov/dpdx/HTML/Para_He alth.htm (DPDx parasite index) http://www.dpd.cdc.gov/dpdx/HTML/Malaria.htm (Comparison of malaria species) http://www.dpd.cdc.gov/dpdx/html/imagelibrary/malaria_il.htm (Malaria images) http://www.impact-malaria.com (Impact Malaria) http://www.malaria-world.com/ (Malaria World) http://www.rollbackmalaria.org/ (Roll Back Malaria) http://www.malaria.org/ (Malaria Foundation) http://www.scidev.net/en/health/malaria/ (SciDev resources about malaria) Sốt rét vẫn là sát thủ chính và là trọng tâm của nhiều chương trình thông tin. Danh sách trên gồm đường dẫn tới một số trang chủ yếu. Phần lớn chúng cung cấp không chỉ các nguồn thông tin của bản thân mà cả các liên kết tới nhiều trang sốt rét khác. WHO là nơi tốt nhất và cũng là nơi nên xem đầu tiên. Bên trên có đưa ra đường dẫn trực tiếp tới trang ấn phẩm về sốt rét. Hãy nhớ lưu ý rằng các ấn phẩm hiện ra trên trang này chỉ là một số ấn phẩm chọn lọc mà thôi. Hầu hết ấn phẩm được để trên các trang khác và bạn có thể xem được bằng cách nhấp vào ‘Listed by year of publication’. Như thường lệ với WHO, không có dấu hiệu nào chỉ ra rằng các ấn phẩm được miễn phí, nhưng thực tế là chúng được miễn phí. Nếu có gì đó yêu cầu phải trả tiền thì cũng đừng lo, bạn không thể vô tình bị trả tiền đâu. Hãy tiếp tục và nhấp chuột vào đường dẫn tới bất cứ nhan đề nào mà bạn tin có thể giúp được mình trong công việc chuyên môn.

 Các nguồn WHO và CDC về các bệnh truyền nhiễm khác http://www.who.int/topics/en/ (Các chủ đề sức khỏe WHO) http://www.cdc.gov/DiseasesConditions/az/g.html (Chỉ mục các bệnh CDC) http://www.who.int/topics/tuberculosis/en/ (Trang TB WHO) http://www.who.int/hiv/topics/tb/en/index.html (Trang TB và HIV của WHO) http://www.cdc.gov/tb/links/default.htm (các liên kết TB của CDC, bao gồm cả các liên kết quốc tế) http://www.who.int/topics/measles/en/ (Trang bệnh sởi WHO) http://www.cdc.gov/measles/index.html (Trang bệnh sởi CDC) http://www.who.int/topics/avian_influenza/en/ (Trang cúm gia cầm WHO)

111

http://www.cdc.gov/flu/avian/ (Trang cúm gia cầm CDC) http://www.who.int/topics/sars/en/ (Trang SARS WHO) http://www.cdc.gov/ncidod/sars/ (Trang SARS CDC) http://www.who.int/topics/sexually_transmitted_infections/en/ (Trang STI WHO) http://www.cdc.gov/std/default.htm (Trang STI CDC) http://www.who.int/topics/meningitis/en/ (Trang viêm màng não WHO) http://www.cdc.gov/meningitis/index.html (Trang viêm màng não CDC) http://www.who.int/topics/encephalitis_viral/en/ (Viêm não vi rút WHO) http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/jencephalitis/index.htm(Viêm não virút Nhật Bản CDC) http://www.who.int/topics/influenza/en/ (Trang cúm WHO) http://www.cdc.gov/flu/other_flu.htm (Trang cúm CDC) Một số bệnh truyền nhiễm được y tế công cộng ở Việt Nam coi là quan trọng nhưng lại không có trong các chương trình được mô tả phía trên, ví dụ như lao, sởi, cúm gia cầm, SARS, STIS, viêm màng não, viêm não vi rút, và cúm. Thông tin và ấn phẩm về các bệnh này cũng như các bệnh khác có thể tìm được bằng cách dùng các trang chủ đề sức khỏe WHO và chỉ mục các bệnh xếp theo thứ tự chữ cái tại CDC. Đường dẫn tới một số trang cụ thể được đưa ra bên trên. Các bệnh mãn tính Ở Việt Nam, cũng như ở nhiều nước đang phát triển khác, hồ sơ bệnh tật đang thay đổi, các bệnh mãn tính như ung thư, tiểu đường, rối loạn tim mạch đang trở nên ngày càng tăng. Đây là một số nguồn chính về các chủ đề này.  Các nguồn thông tin của WHO về bệnh mãn tính http://www.who.int/topics/diabetes_mellitus/en/ http://www.who.int/diabetes/publications/en/index.html http://www.who.int/topics/cancer/en/ http://www.who.int/cancer/publications/en/index.html http://www.who.int/topics/cardiovascular_diseases/en/ http://www.who.int/cardiovascular_diseases/resources/publications/en/index.html Hãy nhớ nhấp chuột vào ‘More about …’ và ‘More publications …’ trên các trang chủ đề.

112

 Các nguồn thông tin chính thức tại Hoa Kỳ http://diabetes.niddk.nih.gov/ (National Diabetes Clearinghouse in the U.S,) http://ndep.nih.gov/ (National Diabetes Education Program in the U.S.) http://www.cancer.gov/ (National Cancer Institute) http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/cancers.html http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/heartdiseases.html http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/vasculardiseases.html http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/diabetes.html  Ví dụ về các tạp chí trực tuyến miễn phí http://www.freemedicaljournals.com/ FreeMedicalJournals liệt kê 79 tạp chí miễn phí về ung bướu, 50 về nội tiết và chuyển hóa, 77 về tim mạch và các bệnh tim mạch. Trong một số trường hợp, bạn có thể truy cập bài báo sau thời gian cấm vận- một khoảng thời gian nhất định sau khi chúng được xuất bản- nhưng trong các trường hợp khác, có thể đọc bài báo ngay lập tức sau khi xuất bản.

Sức khỏe răng miệng http://www.pubmed.org http://www.freemedicaljournals.com/ http://www.nidcr.nih.gov/ http://www.who.int/oral_health/en/ Với các bài báo về nha khoa và các lĩnh vực liên quan, hãy thử trong PubMed. Ở đó có rất nhiều! Nếu muốn duyệt, hãy xem trong danh sách ‘Dentistry’ tại FreeMedicalJournals, nơi hiện nay gồm tới 45 tạp chí nha khoa. Với các tài liệu không thuộc tạp chí, một khả năng là National Institute for Dental and Craniofacial Research ở Hoa Kỳ. Tuy nhiên, cho đến nay, nguồn thông tin tốt nhất về sức khỏe răng miệng ở Việt Nam là WHO- tất nhiên là như vậy rồi! Trang web ban đầu trông có vẻ không được hứa hẹn lắm, nhưng đừng bỏ cuộc. Nhấp chuột vào các tiểu đề mục hiện ở menu bên trái, đặc biệt là vào ‘Documents & publications’.

113

Chấn thương và thuốc cấp cứu Chấn thương, gồm cả tai nạn giao thông, là vấn đề y tế công cộng cơ bản ở Việt Nam. Đây là một số nguồn thông tin tốt- không chỉ về điều trị mà còn về chính sách và phòng ngừa. các tư liệu liên quan khác có thể được tìm thấy trong các phần về phục hồi chức năng và điều trị của chương này.  Các nguồn tin phòng ngừa chấn thương từ WHO http://www.who.int/violence_injury_prevention/en/ (VIP) http://www.who.int/violence_injury_prevention/publications/en/index.html Tại WHO, tài liệu về chấn thương được sản xuất bởi VIP (Violence and Injury Prevention). Bên trên là đường dẫn trực tiếp tới trang ‘Publications and resources’ của VIP. Tài liệu tại đây được liệt kê theo lĩnh vực, trong đó có bạo lực, tai nạn giao thông đường phố, chấn thương trẻ em, và các chủ đề chấn thương khác. Lưu ý rằng tài liệu không chỉ gồm các báo cáo toàn văn mà còn có cả các áp phích, fact sheets có thể được sử dụng trong các hoạt động giáo dục và tuyên truyền. Nếu bạn nhấp vào ‘Other injury topics’ bạn sẽ tìm thấy ba ấn phẩm toàn văn, bao gồm Injury: A leading cause of the global burden of disease; A WHO plan for burn prevention and care, và The injury chartbook, cung cấp tổng quan về tử vong và sự hoành hoành của chấn thương thông qua các bảng và biểu đồ. Nếu nháy chuột vào ‘Road traffic injuries’ trên trang ấn phẩm, bạn sẽ tìm được khoảng 20 báo cáo và hướng dẫn về các chủ đề như mũ bảo hiểm, uống rượu bia và lái xe, trẻ em tham gia giao thông, cũng như tài liệu tập huấn về phòng ngừa tai nạn giao thông.  Chấn thương và thuốc cấp cứu tại eMedicine http://emedicine.medscape.com/trauma http://emedicine.medscape.com/emergency_medicine Cũng như với các vấn đề lâm sàng khác, eMedicine tại Medscape cung cấp các thông tin tin cậy và dễ truy cập về chấn thương và thuốc cấp cứu. Có khoảng 200 chủ đề trong ‘Trauma’. Chúng được nhóm thành chấn thương bụng, chấn thương ngực, mất máu, chấn thương đầu và cổ, quản lý chấn thương đa cơ quan, mang thai và nhi khoa, các chấn thương đặc biệt (vết cắn, bỏng, ngạt khói…) và quản lý chấn thương. Lạm dụng, tấn công tình dục, thương tích do điện và bom mìn, vết thương và các dạng gãy xương cũng được đề cập. Phần thuốc cấp cứu thậm chí còn phong phú hơn, gồm khoảng 1000 chủ đề. Một số đã được đưa trong phần ‘Trauma’, nhưng nhiều chủ đề chưa. Các mục chủ đề bao gồm: nhi, sản phụ khoa, dị ứng, tim mạch, thần kinh, phổi, môi trường, bệnh truyền nhiễm, độc chất, chấn thương và chỉnh hình, hóa học, sinh học và chiến tranh hạt nhân.  Các tạp chí điện tử miễn phí http://www.freemedicaljournals.com FreeMedicalJournals hiện liệt kê 14 tạp chí về chấn thương và 14 về thuốc cấp cứu. Các ví dụ bao gồm Scandinavian journal of trauma, resuscitation and emergency medicine, Injury prevention, Journal of orthopaedics and traumatology, Journal of trauma management and outcomes, Academic emergency medicine, archives of emergency medicine, Emergency medicine journal, Journal of accident and emergency medicine, Journal of emergencies, shock, and trauma, and Journal of burns and wounds.

114

Sách điện tử miễn phí về on emergency medicine and traumatology

 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books Bookshelf tại NLM hiện nay có một số sách về điều trị chấn thương và căng thẳng sau chấn thương. Nhiều cuốn trong số này tập trung vào chấn thương não. Nhấp chuột vào ‘browse’ và sau đó vào các mục có từ ‘trauma’ trong nhan đề. Sức khỏe tâm thần Các nguồn thông tin về sức khỏe tâm thần có thể tìm được ở nhiều trang nhắc đến trong các phần của chương này về chấn thương, y tế công cộng trong hỗ trợ nhân đạo, các khía cạnh xã hội của y tế, GBV và các vấn đề giới, tàn tật và phục hồi chức năng Dưới đây liệt kê các nơi để tìm kiếm.  World Federation for Mental Health http://www.wfmh.com/ Đây là tổ chức phi chính phủ lớn trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần. Nhấp chuột vào ‘Awareness and information services’ để tới được nơi để các bản pdf toàn văn của nhiều tài liệu về các tình trang tâm thần khác nhau. Tổ chức này có một thư mục trực tuyến liệt kê các nhóm tuyên truyền và hỗ trợ trong sức khỏe tâm thần. Nhớ vào các lĩnh vực chương trình khác nhau, chẳng hạn như sức khỏe tâm thần liên quan tới văn hóa.  WHO http://www.who.int/topics/mental_health/en/ http://www.who.int/topics/mental_disorders/en/ http://www.who.int/mental_health/neurology/epidemiology/en/index.html Như lệ thường, con đường giá trị nhất tại WHO là qua các chủ đề sức khỏe. Trang về sức khỏe tâm thần rất phong phú. Hãy nhớ nhấp chuột vào tất cả các liên kết bên dưới ‘Technical information’, gồm cả ‘more about…’ và mọi liên kết dưới ‘Publications’, gồm cả ‘more publications’. Hãy cứ nháy chuột! Trang về các rối loạn tâm thần chủ yếu chỉ đến các nguồn khác, chẳng hạn như cuốn Atlas project on mental health and neurological disorders. Nếu bạn vào địa chỉ thứ ba trên kia, bạn có thể tải từng chương riêng biệt trong báo cáo.

115

Y tế công cộng trong khủng hoảng nhân đạo Tất cả mọi đất nước đều phải chuẩn bị cho các tình huống nhân đạo khẩn cấp. Chiến tranh, đói kém, hạn hán, lụt lội, bão, động đất, sóng thần và các khủng hoảng khác gây phá hủy trên diện rộng và phải di chuyển dân số. Những người rơi vào hoàn cảnh này dễ bị tổn thương theo nhiều cách, và phụ nữ và trẻ em là những đối tượng vô cùng đáng thương. Trang web của các cơ quan quốc tế và các tổ chức phi chính phủ làm việc về các vấn đề như phát triển, trợ giúp, chiến tranh, xung đột, khủng hoảng nhân đạo và đáp ứng khủng hoảng, tị nạn và dân di cư là những nơi tốt để tìm thông tin về y tế công cộng trong các tình huống nhân đạo. Hầu hết các trang như vậy cung cấp các nguồn thông tin của riêng họ cùng với liên kết tới các tổ chức liên quan.  WHO http://www.who.int/topics/emergencies/en/ http://www.who.int/hac/en/index.html http://www.who.int/hac/techguidance/en/index.html http://www.who.int/hac/techguidance/tools/en/index.html Tại WHO, thông tin về y tế trong các hoàn cảnh nhân đạo có trong mục ‘Emergencies’ trên trang các chủ đề sức khỏe và thông qua chương trình ‘Health action in crises’. Trên đây đưa ra liên kết trực tiếp tới trang hướng dẫn kỹ thuật và trang đề cập tới các công cụ làm việc với các khía cạnh cụ thể của khủng hoảng. Một trong các mục liệt kê trong trang các công cụ là Emergency Health Library Kit. Nó có giá khá cao. Nhưng các công cụ khác đều được miễn phí và có thể tải về. Có nhiều công cụ như vậy, vì thế đôi khi bạn phải nhấp chuột qua vài trang mới tới được các bản toàn văn, nhưng những gì lấy được thì cũng thật đáng công.

116

 UN Office for Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) http://ochaonline.un.org/ Nếu muốn hiểu Liên hợp quốc điều phối công việc nhân đạo của họ ra sao, hãy bắt đầu từ trang web này. Các tổng quan được đưa ra về các vấn đề nhân đạo cụ thể, chẳng hạn như bảo vệ người dân trong tranh chấp có vũ trang, cũng như các vấn đề liên quan tới cộng đồng nhân đạo, như đánh giá và quản lý hoạt động nhân đạo. Trong mọi trường hợp, phần giá trị nhất vẫn là bộ các liên kết dẫn tới những trang liên quan khác.  Relief Web http://www.reliefweb.int/ Đây là cổng thông tin chính cung cấp liên kết tới các cơ quan và tổ chức, cập nhật tin tức, lưu trữ các bài báo nghiên cứu và nhiều hơn thế. Để tìm được thông tin dựa trên quốc gia về các khủng hoảng nhân đạo, chỉ cần nháy chuột vào các liên kết vùng trong cột giữa và sau đó chọn quốc gia quan tâm. Khi đến được trang quốc gia, tìm các thông tin liên quan tới tình huống khẩn cấp về nhiều khu vực khác nhau, gồm cả các dịch bệnh bùng phát dưới phần ‘Health’.  Humanitarian Aid Office of the European Commission (ECHO) http://ec.europa.eu/echo/index_en.htm Mục tiêu hàng đầu của trang này là làm rõ công việc của ECHO trên thế giới. Các chính sách của tổ chức này và thông tin về hỗ trợ tài chính của nó đi kèm với các câu chuyện từ thực địa, các bài báo tin tức, các tóm tắt ngắn gọn về công việc của ECHO ở những nước khác nhau. Các nguồn tin tải được về chỉ giới hạn cho sách quảng cáo và tờ rơi.  One World Net http://www.oneworld.net OneWorld quan tâm tới phát triển, nhân quyền và các chủ đề toàn cầu khác. Nó xuất bản trực tuyến các hướng dẫn về những chủ đề như thay đổi khí hậu, an ninh thực phẩm, nhập cư, tị nạn, nước và vệ sinh, …, trong đó có cả hướng dẫn cho nhiều nước có thu nhập thấp hơn, tuy không đầy đủ cả bộ. Chúng đưa ra phân tích về các vấn đề chính trị, thường với quan điểm khác so với các cơ quan quốc tế lớn.  Reproductive Health Response in Crises Consortium http://www.rhrc.org/ Trang này tập trung vào các vấn đề như sức khỏe sinh sản, tránh thai khẩn cấp, tình dục vị thành niên, phòng tránh bạo lực giới trong các tình huống thảm họa và các hoàn cảnh khó khăn khác. Các tài liệu trên trang này có thể tải về, từ các fact sheets và thống kê tới các hướng dẫn và bộ công cụ.  Ví dụ về những trang khác nên vào xem http://www.unhcr.org (UN Refugee Agency) http://www.aidworkers.net (Aid Workers Network) http://www.sphereproject.org (Sphere Project) http://www.odi.org.uk (Overseas Development Institute) http://www.odihpn.org (Humanitarian Practice Network) http://www.irinnews.org (IRIN: Integrated Regional Information Networks) http://www.alnap.org (Active Learning Network for Accountability and Performance) http://www.unep.org (UN Environmental Programme( http://www.internal-displacement.org/ (Internal Displacement Monitoring Centre) http://www.ohchr.org/EN/Pages/WelcomePage.aspx (UN’s OHCHR)

117

Các khía cạnh xã hội của y tế nói chung http://www.pubmed.org http://www.freemedicaljournals.com http://www.gfmer.ch https://www.k4health.org/ http://www.doaj.org http://www.biomedcentral.com http://www.eric.ed.gov/ http://www.intute.ac.uk Y tế có nhiều khía cạnh ngoài y sinh học đơn thuần. Sức khỏe của mọi người bị ảnh hưởng bởi địa lý, bối cảnh xã hội, chính trị, chính sách, kinh tế, quan điểm văn hóa về tuổi và giới, truyền thống và các mối quan hệ gia đình.

Các yếu tố xã hội có ảnh hưởng quan trọng tới y tế

Đừng quên Medline/PubMed! Hiện nay cơ sở dữ liệu bao quát không chỉ các tạp chí y sinh học đơn thuần mà cả tâm lý học, kinh tế y tế, y xã hội học, và nhiều nữa các khía cạnh xã hội của y tế. Sau khi đã tìm kiếm trong Medline, hãy vào những trang sau, chúng cũng cung cấp truy cập tới các tạp chí toàn văn miễn phí. Những trang này đã được giới thiệu đến trong các phần trước. Các địa chỉ đã có từ trước, ở đây đưa ra các mẹo về một số chủ đề cụ thể để tìm kiếm trong từng trang  FreeMedicalJournals: thực hành gia đình, tâm lý học, nghiện, phục hồi chức năng  GFMER: Y tế công cộng, tâm lý, lạm dụng chất, y tế nông thôn và gia đình, bạo lực, lạm dụng trẻ em, lạm dụng tình dục.  K4Health tại Johns Hopkins: thay đổi hành vi, bạo lực chống lại phụ nữ, giao tiếp cá nhân, và nhiều chủ đề khác.  DOAJ, the Directory of Open access Journals: tạp chí miễn phí về nhân chủng học, tâm lý học, xã hội học, nghiên cứu giới, khoa học xã hội…

 BioMedCentral: các tạp chí như Globalization and health và International journal for equity in health, cùng các tạp chí khác về những chủ đề như nhân quyền, y tế công cộng và sức khỏe phụ nữ.

 ERIC: Các bài tạp chí và tài liệu xám về giáo dục và giáo pháp học.  INTUTE: các tài liệu khoa học xã hội, cũng như những nghiên cứu trong khoa học xã hội, bao gồm cả Research Methods Knowledge Base.

118

Bạo lực giới và các vấn đề khác về giới Bạo lực giới (GBV), trước hết là trong hình thức bạo lực chống lại phụ nữ, là một vấn đề cơ bản của y tế công cộng trên toàn thế giới, ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển lành mạnh của cả phụ nữ và con cái họ, bao gồm cả thế hệ chưa ra đời. Nhiều cơ quan và tổ chức quốc tế đang hoạt động nhằm tăng cường nhận thức về vấn đề này và cung cấp thông tin về cách thức phòng ngừa chúng. Những trang sau đây là những điểm khởi đầu tốt.  World Health Organization http://www.who.int/topics/gender/en/ http://www.who.int/gender/violence/en/ http://www.who.int/gender/violence/who_multicountry_study/en/index.html http://www.who.int/violence_injury_prevention/violence/activities/intimate/en/index.html http://www.who.int/violence_injury_prevention/publications/violence/9789241564007_en

g.pdf

Một số trang chủ đề sức khỏe và chương trình tại WHO cung cấp thông tin về giới và bạo lực. Như thường lệ, nhấp chuột vào tất cả các đường dẫn. Đường dẫn cuối cùng phía trên dẫn tới một ấn phẩm miễn phí tải được về có tên là Preventing intimate partner and sexual violence against women.

 UNICEF http://www.unicef.org/emerg/files/male_roles.pdf UNICEF đã cung cấp một gói nguồn lực có nhan đề Masculinities: Male roles and male involvement in the promotion of gender equality, có thể tải được dạng pdf miễn phí tại địa chỉ trên. Tài liệu bao gồm phần tổng quan, danh sách tài liệu tham khảo và nhiều công cụ.  UNIFEM (United Nations Development Fund for Women) http://www.unifem.org/gender_issues/ http://www.unifem.org/campaigns/vaw/resources.php

119

 Amnesty International http://www.amnesty.org/en/campaigns/stop-violence-against-women http://www.amnesty.org/en/library/info/ACT77/001/2004  UN Family Population Fund (UNFPA) http://www.unfpa.org/publications/detail.cfm?ID=69&filterListType=3  Reproductive Health Response in Conflict http://www.rhrc.org/resources/index.cfm?sector=gbv  Geneva Foundation for Medical Education and Research http://www.gfmer.ch/Guidelines/Obstetrics_gynecology_guidelines.php Click on ‘violence’ or the subcategories.  ELDIS http://www.eldis.org/go/topics/resource-guides/health-systems/gender  Gender and Health Equity Network http://www2.ids.ac.uk/ghen/index.html  End Violence Against Women http://info.k4health.org/endvaw/ End Violence Against Women được bắt đầu bởi dự án INFO, tiền thân của K4Health. Nó cung cấp một bộ sưu tập hoàn chỉnh thông tin và các nguồn lực liên quan tới cuộc đấu tranh quốc tế nhằm chấm dứt bạo lực giới. Các nguồn thông tin về ảnh hưởng của bạo hành tới sức khỏe sinh sản của phụ nữ được đặc biệt chú trọng. Đường dẫn tới trang đó được đưa trong trang ‘Publications and resources’ bên dưới ‘Websites’, nhưng hiện đang không hoạt động. Vấn đề đã được báo cáo. Hãy thử lại sau vậy! Phục hồi chức năng Ở những nước thu nhập thấp hơn, nơi các nguồn tài chính và nhân lực lành nghề bị hạn chế, việc chăm sóc và phục hồi chức năng cho những người khuyết tật bẩm sinh, người khuyết tật do bị bệnh, hoặc người bị thương trong tai nạn hoặc thảm họa, nạn nhân, người bị hành hạ, tra tấn hoặc do chấn thương nào khác có thể chưa được ưu tiên trong các dịch vụ y tế. May mắn là ngày càng có nhiều quốc gia đang tìm cách giúp đỡ những người khuyết tật có một cuộc sống đầy đủ và mạnh khỏe, bao gồm việc cung cấp các dịch vụ phục hồi chức năng. Dưới đây đưa ra một số nguồn thông tin liên quan đã được chọn lọc.  World Health Organization http://www.who.int/nmh/en/ (NMH) http://www.who.int/violence_injury_prevention/en/index.html (VIP) http://www.who.int/disabilities/en/index.html (DAR) http://www.who.int/violence_injury_prevention/en/index.htm http://www.who.int/nmh/a5817/en/ http://www.who.int/disabilities/en/ http://www.who.int/topics/rehabilitation/en/ http://www.who.int/reproductive-health/ Tại WHO, các vấn đề liên quan tới phục hồi chức năng và phòng ngừa chấn thương được quản lý bởi Department for Noncommunicable Diseases and Mental Health (NMH), đặc biệt là bởi VIP (Violence and Injury Prevention and Disability), đơn vị trực thuộc phòng.

120

Các liên kết trên trang chủ của VIP dẫn tới các trang chuyên sâu về nhiều chủ đề khác nhau, bao gồm khuyết tật do thương tích và phục hồi chức năng. Disabilities and Rehabilitation (DAR) cung cấp các nguồn thông tin về chăm sóc y tế và phục hồi chức năng, phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng, các thiết bị hỗ trợ, và xây dựng năng lực. Thêm vào đó, có một số trang liên quan của WHO như được nêu ra bên trên, dẫn tới các nguồn tin liên quan khác về tàn tật và phục hồi chức năng. Ví dụ như chương trình về sức khỏe sinh sản và tình dục có một ấn phẩm có nhan đề Promoting sexual and reproductive health for persons with disabilities.  Global-HELP http://www.global-help.org/ Global-HELP xuất bản sách điện tử về bại não, khoèo chân, gai đôi cột sống, chỉnh hình, phẫu thuật thẩm mỹ, vết thương và phục hồi chức năng. Nhấp chuột vào ‘Publications by title’ để có danh sách đầy đủ. Tất cả các cuốn sách đều có thể tải về dạng pdf miễn phí.

 Các trang khác để thử, gồm cả các trang cung cấp tạp chí trực tuyến miễn phí http://www.asksource.info/ (Source) http://www.ispoint.org/ (International Society for Prosthetics and Orthotics) http://www.bentham.org/open/torehj/ (The open rehabilitation journal http://www.jneuroengrehab.com/ (Journal of neuroengineering and rehabilitation) http://www.smarttjournal.com/ (Sports medicine, arthroscopy, rehabilitation, therapy & technology)

http://www.irct.org/ (International Rehabilitation Council for Torture Victims) http://cirrie.buffalo.edu/search/index.php (Center for International Rehabilitation Research Information and Exchange)

121

Thuốc thiết yếu và các dược phẩm khác Dược phẩm là vũ khí chính trong cuộc chiến chống lại bệnh tật và vì vậy là mối quan tâm của mọi nhân viên y tế, bao gồm cả những người chịu trách nhiệm đưa ra quyết định về thuốc điều trị cho bà mẹ và trẻ em. Thông tin dựa vào nghiên cứu xuất sắc về thuốc thiết yếu và các dược phẩm khác luôn có sẵn trên mạng. Nhân viên y tế tìm được những thông tin này một cách nhanh gọn và hiệu quả có thể cứu được mạng người, như câu chuyện có thật trong minh họa của phần này.  Các trang chương trình và chủ đề của World Health Organization http://www.who.int/topics/pharmaceutical_products/en/ (Trang chủ đề dược) http://www.who.int/topics/essential_medicines/en/ (Trang chủ đề thuốc thiết yếu) http://www.who.int/medicines (Dược phẩm và thuốc thiết yếu) http://www.who.int/childmedicines/en/index.html (Thuốc thiết yếu cho trẻ em) http://www.who.int/medicines/areas/quality_safety/quality_assurance/en/index.html

(Trang đảm bảo chất lượng) http://www.who.int/medicines/publications/pharmprep/en/index.html (Đặc điểm kỹ thuật của chuẩn bị dược)

http://www.who.int/medicines/services/inn/en/index.html (Trang INN) http://www.who.int/medicines/services/counterfeit/en/index.html (Thuốc giả) Bảo vệ chất lượng thuốc và đảm bảo cung cấp thuốc thiết yếu là các vấn đề y tế công cộng ở mọi quốc gia, và WHO rất quan tâm đến việc chỉ đạo và điều phối những nỗ lực này. Một cách tiếp cận là tìm kiếm thông tin thuốc tại WHO bằng cách sử dụng các trang chủ đề y tế về dược phẩm và thuốc thiết yếu. Hãy chắc chắn nhấp vào ‘More about’ và ‘More publications about’ trên những trang này. Cách khác nữa là vào trực tiếp chương trình WHO, ‘Essential medicines and pharmaceuticals’. Bên trên có đường dẫn trực tiếp tới đây. Khi đã ở trang chương trình, bạn có thể lựa chọn từ menu bên trái (medicines topics, medicine publications) hoặc từ các lĩnh vực kỹ thuật được liệt kê trên trang, bao gồm thông tin thuốc và bằng chứng cho chính sách, truy cập thuốc và sử dụng hợp lý, thuốc truyền thống, điều phối chương trình thuốc, chất lượng và an toàn thuốc, tiền chất của các thuốc. Những liên kết trực tiếp được đưa ra trên đây dẫn tới một số trang chọn lọc trong chương trình về thuốc cho trẻ em, đảm bảo chất lượng, đặc điểm kỹ thuật của chuẩn bị dược, những tên không phù hợp quốc tế, và thuốc giả. Đây chỉ là một phần của những gì có trên mạng! Nếu bạn làm về thuốc và dược phẩm, hãy nhớ khám phá toàn bộ trang này.  Các ấn phẩm của WHO về thuốc http://www.who.int/medicines/publications/en/ (Trang cổng thông tin tới các ấn phẩm) http://www.who.int/selection_medicines/list/en/ (Trang cổng thông tin vào WHO model list of essential medicines và Model formulary) http://www.who.int/medicines/publications/essentialmedicines/en/ (Danh sách mẫu của WHO về thuốc thiết yếu, gồm các bản thuộc các ngôn ngữ khác nhau) http://www.who.int/medicines/publications/essentialmedicines/Updated_sixteenth_adult_l ist_en.pdf (WHO model list of essential medicines) http://www.who.int/selection_medicines/list/WMF2008.pdf (WHO model formulary)

122

http://www.who.int/selection_medicines/list/WMFc_2010.pdf (WHO model formulary for children) http://www.who.int/medicines/publications/essentialmedicines/en/ (Trang ấn phẩm thuốc thiết yếu)

http://apps.who.int/phint/en/p/about/ (International pharmacopoeia) http://apps.who.int/medicinedocs/en/q/ (Trang tìm kiếm trung tâm tư liệu thuốc) WHO có nhiều ấn phẩm quốc tế chủ chốt về dược phẩm và thuốc thiết yếu. Bên trên là những liên kết trực tiếp tới các trang ‘cổng thông tin’ dẫn tới các ấn phẩm trong lĩnh vực này, cũng như tới những ấn phẩm riêng rẽ chọn lọc. Liên kết cuối cùng dẫn tới trang tìm kiếm của trung tâm tư liệu thuốc. Đây là công cụ được thiết kế tốt cho tìm kiếm và phân loại tất cả các ấn phẩm của WHO về thuốc. Phần lớn ấn phẩm đều có thể tải về dạng pdf miễn phí. Một ngoại lệ là cuốn tài liệu tham khảo trực tuyến International pharmacopoeia. Cách đơn giản nhất để bắt đầu là nháy chuột vào ô ‘Read’ từ các thanh menu bên trên, sau đó chọn lựa từ menu phía bên trái.

 The British National Formulary http://www.bnf.org/ The British National Formulary là một nguồn tham khảo dược trực tuyến tuyệt vời cho các nhân viên chăm sóc sức khỏe. Mặc dù tài liệu này được thiết kế trước hết cho người sử dụng ở Anh nhưng nó cũng cho phép các nước thu nhập thấp hơn được truy cập miễn phí, chỉ yêu cầu đăng ký nhưng không phải trả tiền. Bạn phải có số IP để chỉ ra rằng bạn thuộc một nước đủ điều kiện. Hiện tại, không rõ nhân viên y tế ở Việt Nam có được truy cập miễn phí vào BNF hay không. Việt Nam được liệt kê trong số các nước đủ điều kiện tại trang BNF, nhưng trên trang HINARI, vốn được coi là đường tiếp cận khác, thì Việt Nam lại được coi là không đủ điều kiện để được truy cập BNF. Nếu muốn thử, hãy vào trang chủ BNF và trước hết, nháy chuột vào ‘Registration’ trên menu phía bên trái. Cuốn xuống cho đến khi thấy ‘Access from developing countries’ và nháy chuột vào từ ‘here’. Trên trang kế tiếp, cuốn xuống để xem những nước được phép truy cập miễn phí. Ngay trên danh sách này là một thông báo khác về đăng ký. Nháy chuột lần nữa vào từ ‘here’. Trên trang kế tiếp, nhập email của bạn và nộp. Nếu BNF thấy bạn đủ điều kiện, bạn sẽ nhận được một email trả lời hướng dẫn bạn về cách đăng ký.

123

Giá trị cứu người của thông tin thuốc

Một bác sĩ từ Châu Á đang theo chương trình một năm mời giảng tại một trường đại học ở Thụy Điển. Một ngày nọ, chị gõ cửa phòng giảng viên INFORM tại trường đại học và cầu xin được giúp đỡ. Chị giải thích rằng một đồng nghiệp ở quê hương đang ốm rất nặng và được dự đoán là chỉ sống được thêm vài tuần. Liệu giảng viên có thể lên mạng và xem liệu có phác đồ điều trị mới nào có thể cứu sống ông ấy không? Người bác sĩ giải thích rằng đồng nghiệp của chị mắc một bệnh mãn tính mà bản thân nó không đến nỗi chết người vì có thể kiểm soát được nhờ thuốc. Tuy nhiên, gần đây ông lại phát sinh thêm một bệnh thứ hai. “Ở nước tôi”, chị giải thích, “mắc một trong hai bệnh thì không nghiêm trọng. Nhưng nếu ai đó mắc cả hai bệnh thì đó thực sự là bi kịch, bởi loại thuốc duy nhất chúng tôi biết để điều trị bệnh này thì lại chống chỉ định với bệnh kia. Nếu tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn, như với người đàn ông này, thì chẳng thể nào làm gì được. Tất cả những gì chúng tôi có thể làm là bảo bệnh nhân rằng họ phải chuẩn bị ra đi trong vài tuần tới”. Vì vậy giảng viên INFORM lên mạng, vào một cổng thông tin, nhanh chóng tìm được một tổ chức quốc tế chuyên về một trong hai loại bệnh, và vào trang web của tổ chức này. Khi tới trang chủ, bà tìm trong menu phía bên trái và phát hiện được mục “Recommended medications for patients suffering from both ….” cùng với tên của hai loại bệnh. Bà nhấp chuột vào liên kết rồi in ra danh sách các thuốc có thể được sử dụng trong điều trị cho những bệnh nhân mắc cùng lúc hai loại bệnh.

Thông tin thuốc chính xác có thể cứu được mạng sống.

Bác sĩ đọc qua danh sách rồi nhìn chằm chằm vào người giảng viên và thốt lên “Nước tôi còn nghèo, người dân mắc bệnh và chết vì chúng tôi nghèo. Chúng tôi không có đủ phương tiện y tế, nhân lực, hoặc thuốc. Nhưng trong trường hợp này, tôi biết là chúng tôi có những thuốc này từ 10 năm nay rồi. Người dân của chúng tôi đã chết trong thời gian qua vì mắc cùng lúc hai bệnh này đã không chết vì chúng tôi là một nước nghèo. Họ chết vì chúng tôi làm trong ngành y mà lại không biết cách tìm kiếm thông tin!” Sau đó chị chạy đi và fax danh sách thuốc về bệnh viện nơi đồng nghiệp của chị đang chờ chết. Và cuối cùng ông đã được cứu sống.

124

 Thông tin thuốc tại NLM http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=books (NLM Bookshelf) http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginformation.html (NLM drug information) http://druginfo.nlm.nih.gov/drugportal/drugportal.jsp (NLM drug portal) NLM có một số nguồn lớn về thông tin thuốc. NLM Bookshelf có những bộ sách nhan đề Drug class reviews. MedlinePlus của NLM cung cấp một cơ sở dữ liệu thuốc với thông tin cơ bản hướng chủ yếu đến người tiêu dùng, thư viện cũng có một cổng thông tin thuốc.  Những nguồn thông tin thuốc chính thức khác http://www.guideline.gov (National Guidelines Clearinghouse) http://www.fda.gov/Drugs/default.htm (U.S. Food and Drug Administration) http://www.accessdata.fda.gov/scripts/cder/ob/docs/querytn.cfm (FDA Orange Book) http://www.nelm.nhs.uk/ (National Electronic Library of Medicines) Để đánh giá về các thuốc khác nhau, hãy vào National Guideline Clearinghouse, tìm ‘Browse’ và nhấp vào ‘Treatment/Intervention’ và sau đó là ‘Chemicals and Drugs’. Một nguồn thông tin thuốc khác là FDA (Food and Drug Administration). Orange Book của FDA thực ra không phải là một cuốn sách mà là một cơ sở dữ liệu trực tuyến được gọi là ‘Approved Drug Products with Therapeutic Equivalence Evaluations’. National Electronic Library of Medicines của Anh cũng có nhiều liên kết hữu ích được nhóm theo danh sách bảng chữ cái và theo lĩnh vực, một số dẫn tới các tài liệu tham khảo dược tại các trang khác.  eMedicine http://emedicine.medscape.com/ Trang eMedicine cung cấp hướng dẫn về chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa hơn 6500 bệnh và tình trạng bệnh. Khi điều trị gồm cả thuốc thì trang sẽ liệt kê các dạng dược phẩm có thể sử dụng, với thông tin về liều dùng, tương tác, chống chỉ định, và cảnh báo. Thuốc được liệt kê theo tên chung cùng với các nhãn hiệu thuốc tương đương.

125

 Các trang chuyên ngành và thương mại khác http://www.rphworld.com http:/www.rxlist.com http://www.pharmacy.org/ http://www.fip.org RPhWorld là cổng thông tin chính cho các dược sĩ, cung cấp phạm vi lớn các nguồn tin liên quan tới thực hành lâm sàng. RXList, chỉ mục thuốc trên Internet, cung cấp thông tin về thuốc kê toa, có tài liệu thông tin bệnh nhân. Pharmacy.org là cổng thông tin dược của WWW Virtual Library. International Pharmaceutical Federation cung cấp các tuyên bố và hướng dẫn về các khía cạnh khác nhau của dược lâm sàng, và nhiều hơn nữa.  Các nguồn thông tin của WHO về thuốc chống vi trùng và kháng thuốc http://www.who.int/topics/drug_resistance/en/ (Trang chủ đề kháng thuốc) http://www.who.int/drugresistance/en/index.html (Chương trình kháng thuốc) http://www.who.int/drugresistance/documents/en/index.html (TT tư liệu kháng thuốc) http://www.who.int/drugresistance/DC_Organism_or_Disease_Specific_Issues/en/index.h tml (Trang cơ thể và các vấn đề bệnh tật cụ thể) http://www.who.int/drugresistance/DC_Organism_or_Disease_Specific_Issues/en/index3.

html (Khánh bệnh cụ thể: Sốt rét) http://dosei.who.int/ (Cơ sở dữ liệu thư viện WHO) Thật không may, kháng thuốc chống vi trùng đang trở thành mối đe dọa lớn với y tế công cộng do việc lạm dụng và dùng không phù hợp các thuốc kháng sinh. Hậu quả là nhiều bệnh do vi khuẩn, vi rút, và các loại ký sinh trùng gây ra ngày càng trở nên khó điều trị. Có chứa thuốc kháng vi sinh vật và ngăn ngừa sự phát triển của các loại mới do vậy trở thành một thành phần cần thiết của thực hành và chính sách thuốc, bao gồm cả ở Việt Nam. WHO là đơn vị đóng vai trò chính trong các hoạt động quốc tế về kháng thuốc và kháng thuốc chống vi trùng. Bạn có thể tìm thấy các tài liệu WHO về chủ đề này bằng cách vào trang chủ đề liên quan hoặc chương trình kháng thuốc theo các ra liên kết bên trên. Đồng thời, có một trung tâm tư liệu chuyên cho các ấn phẩm về kháng thuốc. Dưới mục ‘Documents by topic’ có các lựa chọn như kháng thuốc chống vi trùng, sử dụng thuốc chống vi trùng, phòng ngừa ảnh hưởng, các vấn đề cơ quan và bệnh cụ thể. Hãy chắc chắn khám phá tất cả chúng. Nếu bạn vào trang ‘Organism and disease specific issues’, bạn sẽ thấy một menu bên phải gồm có các bệnh do thực phẩm và bệnh đường ruột, nhiễm trùng do lây nhiễm trong quá trình chăm sóc sức khỏe, HIV/AIDS, sốt rét, nhiễm khuẩn đường hô hấp, STIS, và lao. Khi lựa chọn một trong số này, bạn sẽ tới trang cung cấp một số ấn phẩm cùng các liên kết tới những trang khác của WHO có đưa ra thêm nhiều ấn phẩm nữa. Ví dụ, tại trang kháng bệnh cụ thể về sốt rét, bạn sẽ tìm được những tài liệu có thể tải về như cuốn Methods of surveillance of antimalarial drug efficacy và Drug resistance in malaria. Và bạn cũng đồng thời thấy được liên kết tới các trang khác, nơi có thể tìm được thêm tài liệu, gồm trang Global Malaria Programme về kháng thuốc, trang kháng thuốc sốt rét, trang có các công cụ quản lý việc kháng thuốc. bao gồm các bệnh do thực phẩm và ruột, nhiễm trùng y tế, liên kết, Nếu bắt đầu cảm thấy bị quá tải, bạn có thể làm theo cách khác: vào cơ sở dữ liệu thư viện WHO, nhập từ ‘resistance’ (không có ngoặc) vào thanh tìm kiếm trong nhan đề, chọn ‘online’ từ menu thả của ‘location’. Bạn sẽ tìm được 103 tài liệu miễn phí trực tuyến. Thực hiện lệnh tìm tương tự với từ ‘resistant’ cho ra 23 tài liệu khác.

126

 Các nguồn thông tin khác về kháng kháng sinh http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/antibiotics.html (MedlinePlus antibiotics page) http://www.cdc.gov/drugresistance/ (CDC drug resistance page) http://www.niaid.nih.gov/topics/antimicrobialresistance/understanding/pages/default.aspx (National Institute of Allergy and Infectious Diseases)

 Các nguồn thông tin về thuốc thay thế và y học cổ truyền http://www.who.int/topics/traditional_medicine/en/ http://www.who.int/medicines/areas/traditional/en/index.html http://apps.who.int/medicinedocs/en/ (TT tư liệu thuốc- Medicines documentation center ) http://herbalnet.healthrepository.org/ (HerbalNet của SEARO) http://www.wpro.who.int/ghl/topics/trm/ (Trang WPRO về y học cổ truyền) http://nccam.nih.gov/ (National Center for Complementary and Alternative Medicine) Y học cổ truyền và những cách tiếp cận thay thế cho chăm sóc sức khỏe khá phổ biến ở nhiều quốc gia, nhưng những hệ thống này thường thiếu cơ sở bằng chứng. Nói cách khác, không có nghiên cứu khoa học hỗ trợ cho kết luận về tính hiệu quả của các liệu pháp thay thế. Việc thiếu kiểm soát chất lượng với thảo dược và các thuốc cổ truyền khác cũng là điều đáng lo ngại. Tại WHO, bạn có thể bắt đầu từ trang chủ đề về y học cổ truyền, khám phá trang này rồi nhấp chuột vào ‘More about’, bạn sẽ được đưa tới trang chương trình liên quan. Tiếc rằng liên kết tới ‘More publications..’ từ trang chủ đề hiện không dùng được. Thay vào đó, để xem khoảng 60 ấn phẩm về chủ đề y học cổ truyền, bạn nên vào Medicines documentation center, nháy chuột vào ‘Subjects’, và sau đó vào ‘Traditional, complementary, and herbal medicines’. Hai trung tâm khu vực của WHO tại Châu Á (SEARO và WPRO) có các nguồn thông tin riêng của mình về y học cổ truyền. NIH ở Hoa Kỳ có National Center for Complementary and Alternative Medicine (CAM) tập trung vào những chủ đề này. CAM tiến hành và hỗ trợ các nghiên cứu khoa học, và cung cấp các nguồn thông tin, gồm có các tóm tắt kết quả nghiên cứu, cơ sở dữ liệu các loại bổ sung thảo dược…

127

Phẫu thuật Cho đến gần đây, trên Web chỉ có một vài trang cung cấp các nguồn thông tin chất lượng cao, miễn phí về phẫu thuật. Nay thì mọi thứ đang thay đổi nhanh chóng, nhiều nguồn thông tin sẵn có đã thể hiện được sự liên quan tới các nước thu nhập thấp như với các quốc gia giàu có hơn. Rào cản chính trong việc sử dụng các thông tin phẫu thuật trực tuyến chính là khía cạnh kỹ thuật, bởi các nguồn thông tin thường ở dạng Webcasts và streaming videos, đòi hỏi phải có kết nối Internet tốt hơn là khi làm với dạng tập tin văn bản đơn giản. Tuy nhiên, trong một số trường hợp có thể yêu cầu các video trên DVD.  Phẫu thuật tại eMedicine http://emedicine.medscape.com/ Tại eMedicine, phẫu thuật là một trong ba mảng chính được liệt kê trên trang chủ. Những phần cụ thể được đưa ra gồm các quy trình lâm sàng, phẫu thuật chung, cấy ghép, chấn thương, và sáu chuyên ngành phẫu thuật. Trong mỗi phần lại có nhiều các chủ đề cụ thể, thậm chí, trong một số trường hợp, là hàng trăm chủ đề. Thật là một nguồn phong phú! Hầu hết các ‘bài báo’ được chia thành phần tổng quan, chuẩn đoán và mô tả cụ thể, điều trị và thuốc, và tiếp sau đó, cùng với các tập tin đa phương tiện và tài liệu tham khảo. Hãy nhớ xem các tập tin đa phương tiện, chúng có thể gồm minh họa, ảnh chụp và video.  Các tạp chí điện tử và bài báo miễn phí về phẫu thuật Các phẫu thuật viên làm việc tại các cơ sở có đăng ký với HINARI tại Việt Nam có thể truy cập nhiều bài tạp chí toàn văn qua HINARI. Ngoài ra còn có những bài báo miễn phí cho mọi đối tượng và có thể tìm được nhờ bộ lọc toàn văn miễn phí tại Medline/PubMed. Nếu muốn duyệt qua các tạp chí truy cập miễn phí, nên vào BioMed Central. Tất cả các bài báo trong những tạp chí BMC sau đều có miễn phí qua truy cập mở: Annals of surgical innovation and research, BMC surgery, Journal of cardiothoracic surgery, Journal of orthopaedic surgery and research, Patient safety in surgery, và World journal of emergency surgery. Highwire cung cấp các liên kết tới các tạp chí phẫu thuật khác, một số được phép miễn phí ngay sau khi xuất bản (trang miễn phí), số khác phải đợi sau một thời gian nhất định. Một số đòi hỏi phải đăng ký, nhưng việc đăng ký được miễn phí. Các tạp chí trong danh sách của Highwire bao gồm The annals of thoracic surgery, Archives of facial plastic surgery, Archives of otolaryngology – head & neck surgery, Archives of surgery, Cardiac surgery in the adult, European journal of cardio-thoracic surgery, Journal of bone & joint surgery (British), Journal of bone & joint surgery, Journal of neurology, neurosurgery & psychiatry, và The journal of thoracic and cardiovascular surgery.  Các hướng dẫn phẫu thuật đa phương tiện trong các tạp chí http://icvts.ctsnetjournals.org/ http://mmcts.ctsnetjournals.org/ Nhiều tạp chí phẫu thuật cung cấp kèm theo các hình vẽ, hình chụp Xquang, ảnh chụp và video. Nếu bài báo được cung cấp miễn phí cho người đọc qua bất cứ đường nào, thì cũng có nghĩa là các tài liệu nghe nhìn kèm theo được miễn phí. Tuy nhiên, không may là chúng có thể bị ‘giấu’ khiến người đọc không thể biết liệu có tài liệu nghe nhìn hay không cho đến khi họ vào được bài báo.

128

Một ngoại lệ là tạp chí Interactive cardiovascular and thoracic surgery, được xuất bản bởi European Association for Cardio-thoracic Surgery. Trên trang chủ, nhấp chuột vào ‘Online video’ và bạn sẽ nhận được danh sách đầy đủ các bài báo có kèm băng video trực tuyến. Trang này hoàn toàn miễn phí, vì vậy tất cả các băng video cũng có thể xem miễn phí. Một địa chỉ khác để xem là Multimedia manual of cardiothoracic surgery, của cùng nhà xuất bản nói trên. Nguồn này cung cấp những hướng dẫn xác thực cho các quy trình phẫu thuật, kèm video và bản vẽ. Mọi thứ đều miễn phí.

 Video phẫu thuật của WHO (giá trị nhưng không miễn phí) http://www.who.int/surgery/publications/training_videos/en/ (Video phẫu thuật WHO) WHO đã soạn các video đào tạo về các kỹ thuật phẫu thuật cho những ca phẫu thuật cấp cứu phổ biến nhất ở các nước đang phát triển. Các video được làm thành bộ, có nhan đề là ‘Integrated management on emergency and essential surgical care (IMEESC). Các chủ đề bao gồm những nguyên tắc chung về quản lý vết thương, quản lý gãy xương bằng cách sử dụng lực kéo và thạch cao; gãy xương hở, chấn thương gân, và các thương tích phần mô mềm, gãy xương và trật khớp của chi trên, gãy xương và trật khớp của chi dưới và xương chậu, gãy xương ở trẻ em; và chấn thương đầu và cột sống. Tiếc rằng, những video này không có trên mạng và không được miễn phí. Chúng phải được đặt hàng từ cửa hàng sách của WHO tại địa chỉ trên đây (nhập từ ‘surgical’ là lệnh tìm). Cả bộ, gồm 5 CD với 7 phim, giá 70 USD nếu mua ở các nước đang phát triển. Các khoa phẫu thuật tại các bệnh viện Việt Nam và trường đại học có thể cân nhắc đầu tư một bộ như vậy.  Video miễn phí của WHO về C-section http://www.who.int/rhl/videos/en/index.html (WHO reproductive health videos) Các video miễn phí có như một phần của WHO Reproductive Health Library, gồm một băng video về các kỹ thuật phẫu thuật dựa trên chứng cứ cho C-section. Hãy nhớ rằng băng này cũng có bản tiếng Việt trong phần Vietnamese RHL CD. Đừng quên đọc câu chuyện về băng video này đã bị bỏ quên ra sao- ngay cả trong WHO.

129

Băng video ‘không tồn tại’ : Câu chuyện về các nguồn lực bị bỏ qua

Nhóm nhân viên y tế từ một nước Châu Á tới tham dự chương trình tập huấn quốc tế tại Thụy Điển do Sida hỗ trợ. Tại đây, họ được nghe giảng viên INFORM giới thiệu ngắn gọn về tìm kiếm các nguồn thông tin trực tuyến. Họ đã quyết định sẽ có tập huấn INFORM tại nước mình, và một khóa tập huấn đã được sắp xếp.

Vào các phần thực hành trong khóa tập huấn, giảng viên để ý thấy rằng các học viên đã dành nhiều thời gian tìm kiếm video, và thường tại những nơi không phù hợp, như Medline/PubMed chẳng hạn. Tại thời điểm đó, các nguồn video chưa phải là một phần trong nội dung tập huấn của INFORM. Tuy nhiên, do các học viên quá quan tâm đến chúng, nhóm giảng viên đã thay đổi lịch để vấn đề có thể được thảo luận. Họ bắt đầu hỏi các học viên tại sao họ lại quá quan tâm đến tìm kiếm video như vậy. “Chúng tôi cần chúng để tập huấn lại về các quy trình phẫu thuật,” một người giải thích. “Nhiều bác sĩ của chúng tôi đã được dạy không chính xác. Và tất cả những gì chúng tôi có thể tìm được là các video trên You Tube, chúng thật kinh khủng.” “Được rồi, các video phẫu thuật! Chúng ta hãy bắt đầu với NLM nhé,” một giảng viên INFORM nói. Anh vào mạng, tới MedlinePlus và trình bày cách truy cập các video phẫu thuật có tại đó. Rồi một học viên hỏi “Thế còn các đoạn video về C-section trong bối cảnh một quốc gia thu nhập thấp thì sao? Một lý do khiến nước tôi có tỉ lệ tử vong mẹ cao như vậy là do các bác sĩ của chúng tôi làm C-sections không đúng. Chúng tôi đã tìm những đoạn video như vậy lâu rồi. Thậm chí chúng tôi còn tới gặp và nói chuyện với nhân viên của văn phòng WHO quốc gia, hỏi xem liệu họ có biết nơi nào có thể mua được những video như vậy. Nhưng họ nói những video như vậy không tồn tại.” “Ồ, thật vậy sao!?” một giảng viên khác nói. Sau đó chị vào mạng, tới thư viện RHL, cuộn xuống tận cùng của trang, và nháy chuột vào liên kết tới các video RHL, trong đó có một bản về C-section, và chỉ cho các học viên. “Tôi nghĩ là WHO cần tập huấn cho chính nhân viên của họ về những nguồn thông tin do WHO sản xuất!” chị thốt lên. “Đúng, họ nên làm vậy!” các học viên đồng tình.

130

 Các video phẫu thuật miễn phí tại NLM http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/surgeryvideos.html Phần MedlinePlus của NLM chứa hàng trăm video ORLive về các quy trình phẫu thuật. Những băng video này không thể tải được về nhưng có thể xem trực tuyến. Nội dung của chúng về: tim, heart và tuần hoàn, xương, khớp, cơ, não và thần kinh, ung thư, sức khỏe trẻ em và thiếu niên, hệ tiêu hóa, tai, mũi, họng, hệ nội tiết, mắt và thị lực; di truyền/dị tật bẩm sinh, các tổn thương và vết thương; thận và hệ bài tiết; phổi và việc thở; sức khỏe nam giới, các vấn đề chuyển hóa; miệng và răng; mang thai và sinh sản, cấy ghép và hiến tặng, sức khỏe phụ nữ.  Hướng dẫn chăm sóc phẫu thuật WHO (có bán bản tiếng Anh, bản tiếng Việt được miễn phí!)

http://apps.who.int/bookorders/anglais/home1.jsp?sesslan=1 http://www.global-help.org/publications/books/book_surgicalcarehospital.html#download WHO cũng biên soạn một cuốn tài liệu hướng dẫn có tên là Surgical care at the district hospital, trong đó có các phần về dịch vụ phẫu thuật (tổ chức và quản lý, đạo đức, giáo dục, lưu trữ hồ sơ, trang thiết bị, tiệt trùng, …) nền tảng của thực hành phẫu thuật, hồi sức và gây mê, chấn thương và chỉnh hình. Giá bán cho các nước đang phát triển là 25 CHF.

Thật kinh ngạc là cuốn sách này có bản dịch tiếng Việt trực tuyến, có dạng pdf tải được về miễn phí. Có vẻ như không truy cập được qua trang WHO nhưng có thể tìm được tại Global Help qua đường dẫn thứ hai bên trên. Thật tuyệt vời!

131

Quản lý y tế Nếu bạn là một cán bộ y tế, đôi khi bạn có thể phải chịu trách nhiệm lãnh đạo chương trình. Các chương trình tốt đòi hỏi việc quản lý hiệu quả, điều này có thể là một thử thách, do việc quản lý phải diễn ra tại mọi cấp độ và bao quát mọi khía cạnh của hệ thống. May mắn là có những nguồn thông tin trực tuyến để giúp các nhà quản lý y tế.

 World Health Organization http://www.who.int/management/en/ (Website các nhà quản lý y tế của WHO) Nơi tốt đầu tiên nên tới là WHO. Nếu bạn là một nhà quản lý, bạn sẽ thấy rất vui khi thấy trang này. Vấn đề duy nhất là có quá nhiều tài liệu ở đây, thậm chí là quá tải! Bắt đầu từ trang chủ, hãy nhìn về phía bên trái và để ý rằng trong cột, dưới thanh màu vàng ‘Management for health services delivery’, có mười thanh màu xám nhạt, bắt đầu bằng ‘General management’ và kết thúc với ‘Links’. Mỗi thanh trong số mười thanh này đều dẫn tới một phần chính của Health Manager’s Website. Có thể tới được hầu hết các phần bằng cách nháy chuột vào các đường dẫn trong văn bản trên trang đầu tiên, nhưng khám phá theo cách của các thanh rõ ràng là cách tốt nhất để xem được mọi thứ mà website cung cấp. Khi lựa chọn một mục, bạn sẽ nhận được danh sách các chủ đề. Nếu nhấp chuột vào một trong số đó, bạn sẽ tới một trang có tóm tắt ngắn gọn của các nguồn thông tin khác nhau, thường từ cả WHO và các nguồn khác. Hầu hết các chủ đề đều có vài trang nguồn tin, chia theo tiểu chủ đề hoặc nhóm mục tiêu, ví dụ, cho nhóm các nhà quản lý trực tiếp và nhóm các nhà quản lý cấp cao hơn. Các nguồn tin có nhiều dạng khác nhau- tài liệu kỹ thuật, các hợp phần đào tạo, sổ tay hướng dẫn các quy trình, các mô hình lý thuyết, đồ hoạ…. Hầu hết các trang đều có liên kết tới các chương trình liên quan trong WHO và tới các địa chỉ bên ngoài.

 Mục đầu tiên, ‘General management’, bao quát các kỹ năng và chủ đề chung mà các nhà quản lý cần có năng lực, chẳng hạn như trở thành lãnh đạo, đạo đức, giao tiếp, giải quyết vấn đề, ra quyết định, xây dựng nhóm, quản lý thay đổi, quản lý kiến thức.  Mục thứ hai, ‘Partnership management’, liên quan đến làm việc với đối tác, lôi kéo các cộng đồng, hợp tác trong và ngoài khu vực, làm việc với khu vực tư nhân và với các nhà tài trợ, và với trách nhiệm giải trình cho các bên liên quan.

 Mục thứ ba, ‘Sub-national and district management’, dành cho các nhà quản lý y tế làm việc ở cấp vùng, tỉnh hoặc huyện. Các chủ đề gồm hệ thống y tế tuyến huyện, phân tích hoàn cảnh và đánh giá nhu cầu, lập kế hoạch và lên dự trù ngân sách, tổ chức và áp dụng các dịch vụ y tế, tăng cường, đánh giá hoạt động quản lý, quản lý và đánh giá việc cung cấp dịch vụ. Xin nhắc lại là nếu nhấp chuột vào một trong các chủ đề, bạn sẽ được đưa tới một nhóm các trang, mỗi trang chứa những nguồn thông tin cụ thể với các liên kết bên ngoài phạm vi rộng tới những tài liệu tầm cỡ thế giới từ các nguồn quốc tế.

 Mục thứ tư tới mục thứ tám của website đặc biệt tập trung vào quản lý trang thiết bị, quản lý chương trình, các dịch vụ sức khỏe cộng đồng, quản lý nguồn lực, và quản lý chất lượng.

 Hai mục cuối là ‘Country experience’, đưa ra các nghiên cứu trường hợp từ các nước và khu vực riêng rẽ, và ‘Links’, dẫn tới các trang của văn phòng khu vực WHO về hệ thống y tế và quản lý, tới các website khác của WHO liên quan đến các nhà quản lý, mạng lưới quản lý và các tổ chức nghề nghiệp, và tới các website khác về những vấn đề trong quản lý. Bên dưới có mô tả một số trang chọn lọc.

132

MẸO! Nếu bạn muốn làm quản lý hoặc đánh giá và cần có hướng dẫn, hãy vào website của Health Manager tại WHO.

 Một số trang quản lý giá trị khác http://www.managementhelp.org/ (Free Management Library) http://erc.msh.org/ (Manager’s Electronic Resource Center ) Trang đầu tiên trên đây là một cổng thông tin chung dẫn tới các nguồn lực về mọi chủ đề có thể trong lĩnh vực quản lý. Trang thứ hai được điều hành bởi Management Sciences for Health. Nhớ nhấp chuột vào liên kết nhanh tới Health Manager’s Toolkit, có bản tiếng Anh, tiếng Pháp và Tây Ban Nha. Dịch tễ Dịch tễ, chuyên nghiên cứu về các mô hình bệnh tật, bản thân đã là một lĩnh vực và xứng đáng được nhắc đến một cách đặc biệt. Dưới đây là một số địa chỉ hữu ích cung cấp thông tin và các công cụ về dịch tễ.  International Clinical Epidemiology Network http://www.inclentrust.org/ INCLEN là mạng lưới của các cá nhân làm việc nhằm tăng cường y tế công cộng tại các nước có thu nhập thấp hơn. Thành viên của mạng lưới này bao gồm các nhà dịch tễ học lâm sàng, những nhà thống kê sinh học, kinh tế y tế, và các nhân viên y tế khác, cùng tiến hành nghiên cứu và đào tạo. Trang này cung cấp thư mục trực tuyến của các thành viên với tên, chuyên ngành, thành phố, quốc gia, số điện thoại và địa chỉ email của mỗi người. Ngoài ra, còn có thông tin liên lạc của các mạng lưới dịch tễ học lâm sàng của các khu vực thuộc mọi vùng trên thế giới.  Epidemiolog Net http://www.epidemiolog.net/#infores Trang này được duy trì bởi một giảng viên tại University of North Carolina-Chapel Hill, liên kết với một khóa dịch tễ. Các tài liệu khóa học được cung cấp trực tuyến, cùng với liên kết tới các địa chỉ hữu ích khác.  WWW Virtual Library về dịch tễ học http://www.epibiostat.ucsf.edu/epidem/epidem.html Cổng thông tin này được duy trì bởi Khoa Dịch tễ và Thống kê thuộc University of California-San Francisco. Tại đây có một số liên kết tới các cơ quan chính phủ, các trường đại học và các tổ chức nghề nghiệp liên quan tới lĩnh vực này; hầu hết là ở Hoa Kỳ, nhưng cũng có một số đáng kể là quốc tế. Những liên kết khác được chia thành các chuyên ngành dịch tễ, chẳng hạn như dịch tễ học các bệnh đặc biệt, dịch tễ học môi trường, dịch tễ học dinh dưỡng…Ngoài ra, cũng có thể lựa chọn các địa chỉ cung cấp dữ liệu hoặc thông tin thống kê. Cuối cùng, cổng thông tin dẫn tới các tổ chức, các nguồn xuất bản phẩm, các hội nghị cũng như các cổng thông tin khác.

133

Tìm kiếm thông tin theo vùng địa lý

Đôi khi những thứ bạn cần là thông tin về một nước hoặc một vùng cụ thể, như chính sách y tế quốc gia, mô tả các hệ thống chăm sóc sức khỏe, thống kê về các bệnh. Chương này đưa ra ví dụ về những nguồn tin cung cấp dạng thông tin như vậy. Lưu ý rằng một số mô tả các nguồn tin tập trung vào Việt Nam hay Châu Á, trong khi những nguồn khác về những khu vực khác trên thế giới, bởi đôi khi bạn có thể muốn tìm kiếm thông tin từ các vùng khác.

Đôi khi bạn cần thông tin về quốc gia hay vùng.

Thông tin tổng quát và thông tin y tế theo quốc gia và vùng  World Health Organization http://www.who.int/research/en/ (Trang dữ liệu và thống kê WHO) http://www.who.int/countries/en/ (Trang quốc gia WHO) http://www.who.int/about/regions/wpro/en/index.html (Trang chủ WPRO) http://www.who.int/about/structure/en/index.html (Liên kết tới các văn phòng khu vực WHO) Như thường lệ, WHO là điểm xuất phát tốt. Với thống kê, hãy bắt đầu với ‘Data and statistics’, đã được mô tả trong chương về tìm kiếm thông tin tại WHO. Với những thông tin dựa trên các vùng địa lý khác, hãy vào trang quốc gia WHO và lựa chọn trong danh sách. Mỗi trang cung cấp thông tin về văn phòng quốc gia, thống kê nhân khẩu học, bùng nổ bệnh tật, tử vong và gánh nặng bệnh tật, các yếu tố nguy cơ, phạm vi dịch vụ y tế…Các nguồn thống kê khác có thể được tìm thấy tại văn phòng WHO các khu vực theo các địa chỉ bên trên. Việt Nam thuộc khu vực WPRO.  Nguồn thông tin và thống kê xã hội và nhân khẩu học Liên Hợp Quốc http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/indwm/wwpub.htm (Thống kê UN) http://mdgs.un.org/unsd/mdg/default.aspx (Các chỉ số thiên niên kỷ UN) http://www.childinfo.org/ (Thống kê về phụ nữ và trẻ em UNICEF) http://documents.un.org/ (UN Official Document System) http://unbisnet.un.org/ (UN Bibliographic Information System) http://untreaty.un.org/ (UN Treaty Collection) Các trang thống kê của Liên hợp quốc đặc biệt tập trung vào các vấn đề phát triển, nhất là dân số, các chỉ số xã hội và mục tiêu phát triển thiên niên kỷ. Trang ChildInfo tại UNICEF có tầm quan trọng đặc biệt với những ai tìm kiếm thông tin thống kê về sức

134

khỏe và sự sống còn của bà mẹ trẻ em. Ngoài ra, bạn có thể tìm thấy những thông tin mình cần trên các trang tư liệu Liên hợp quốc chính, bao gồm UN Official Document System, UN Bibliographic Information System, và UN Treaty Collection.  DHS http://www.measuredhs.com/ (DHS—các điều tra sức khỏe và nhân khẩu học) DHS là nguồn thông tin tin cậy và nổi tiếng về thông tin thống kê độc lập về sức khỏe và các chỉ số xã hội khác. Tại đây bạn có thể thiết lập bộ dữ liệu miễn phí cho riêng mình. DHS không làm điều tra ở tất cả mọi nơi, nhưng đã tiến hành 3 điều tra ở Việt Nam, cũng như thực hiện điều tra ở các nước láng giềng.

 Các cổng thông tin sức khỏe vùng từ Essential Health Links http://www.healthnet.org/essential-links Một cách để tìm được những tập hợp các liên kết về sức khỏe cho một vùng trên thế giới là vào Essential Health Links, cuốn xuống phần các cổng thông tin rồi chọn khu vực. Khi nhấp chuột vào liên kết, bạn sẽ được kết nối với mục sức khỏe của một cổng thông tin chung và cả với một cổng thông tin tập trung hoàn toàn về sức khỏe.  Các ví dụ về cổng thông tin sức khỏe cho Châu Phi, Mỹ Latin và NIS http://www-sul.stanford.edu/depts/ssrg/africa/health.html http://www.africa.upenn.edu/About_African/ww_heal.html http://www.columbia.edu/cu/lweb/indiv/africa/cuvl/health.html http://regional.bvsalud.org/bvs/bireme/I/homepage.htm http://lanic.utexas.edu/la/region/health/ http://www.eurasiahealth.org/ Đôi khi việc tìm hiểu bên ngoài đất nước, thậm chí bên ngoài khu vực của mình là điều quan trọng. Các liên kết trên đây dẫn tới các cổng thông tin sức khỏe chính cho Châu Phi, Mỹ Latin và NIS (Newly Independent States)  Cổng thông tin về Châu Á http://www.nla.gov.au/asian/dresources.html#southasia (Cổng thông tin NLA Châu Á) Trang này do Thư viện quốc gia Úc quản lý, cung cấp hướng dẫn cho các nguồn thông tin số- bao gồm cả các cổng thông tin khác- về tất cả các nước Châu Á, trong đó có Việt Nam.

135

Cổng thông tin Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ

 http://international.loc.gov/intldl/intldlhome.html (Global Gateway, LOC) Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ có Global Gateway bao quát mọi vùng và quốc gia trên thế giới. Nháy chuột vào ‘Research Guides and Databases’, sau đó vào ‘Country Studies’, rồi vào quốc gia bạn chọn. Nhiều hồ sơ quốc gia gốc đã lạc hậu, nhưng các bản cập nhật hơn cho thông tin về từng quốc gia đang được bổ sung. Ví dụ, nếu chọn Việt Nam, bạn sẽ vào nghiên cứu cũ hơn, nhưng thông tin mới hơn cũng có dưới dạng pdf. Một nguồn nữa của Thư viện quốc hội là Portals to the World, hiện đang trong quá trình rà soát lại nội dung và tái cấu trúc. Hãy quay lại sau nhé!  One World tại NationsOnline http://www.nationsonline.org/oneworld/ One World là cổng thông tin thương mại, do vậy có nhiều quảng cáo gây phiền nhiễu. Tuy nhiên, nó lại cung cấp những thông tin miễn phí về gần như tất cả các khía cạnh của mọi quốc gia trên Trái đất. Thông tin tới từ những nguồn khác và thường được chỉ ra rõ ràng. Nếu muốn sử dụng thông tin trong một báo cáo chuyên môn, bạn bên vào nguồn tin gốc để kiểm tra lại, và đưa thông tin tham khảo tới nguồn tin gốc đó.  Các cổng thông tin quốc gia và vùng qua Google http://www.google.com/dirhp Bạn có thể tìm thấy các cổng thông tin quốc gia và vùng qua Google Directory. Để tìm chúng, nháy chuột vào ‘Regional’, sau đó vào vùng, rồi vào ‘Guides and Directories’ hoặc trước hết vào một nước cụ thể rồi sau đó vào ‘Guides and Directories’.  Các mô tả quốc gia Eldis http://www.eldis.org/go/country-profiles Eldis là một nguồn thông tin tốt về các quốc gia ở những khu vực thu nhập thấp hơn. Để bắt đầu, chọn một quốc gia. Trên trang quốc gia, nhấp vào một chủ đề như y tế từ cột bên trái. Với hầu hết các chủ đề, một đường dẫn là tới cơ sở dữ liệu Eldis, ví dụ như Eldis Health, gồm các tài liệu xám từ các NGO và UN. Nhưng hãy nhớ khám phá các liên kết khác. Một số là những địa chỉ web cung cấp thông tin chuyên môn về những khu vực cụ thể. Đồng thời cũng lưu ý tới các liên kết tới các mô tả sức khỏe quốc gia, bao gồm cả thống kê tại World Bank và WHO.  Global Health tại HHS http://www.globalhealth.gov/ (Global Health tại US Health and Human Services) Global Health tại HHS định hướng trước hết đến các khía cạnh của sức khỏe quốc tế có ảnh hưởng tiềm tàng tới sức khỏe ở Hoa Kỳ. Tuy nhiên, trang này cũng cung cấp các thông tin hữu ích và các liên kết về sức khỏe quốc tế theo vùng và theo chủ đề. Bản đồ và tin tức  Báo chí và các phương tiện truyền thông khác http://www.google.com/dirhp http://www.abyznewslinks.com/ Để vào các nguồn tin tức như báo chí thông qua Google Directory, nháy chuột vào ‘News’ và sau đó là ‘By Region’. Một cách khác là vào ‘News’, sau đó chọn ‘Newspapers’, rồi đến ‘Regional’. ABYZ News Links là cổng thông tin tuyệt vời cho báo chí và các phương tiện truyền thông khác trên toàn thế giới. Hãy nhấp chuột vào khu vực liên quan để bắt đầu.

136

 Bản đồ http://www.google.com/dirhp (Google directory) http://maps.google.com/maps?hl=en&tab=dl (Chức năng bản đồ của Google) http://go.hrw.com/atlas/norm_htm/world.htm (Bản đồ Holt Rinehart Winston) http://www.embassyworld.com/maps/maps.html (Bản đồ Embassy World) http://geography.about.com/library/maps/blindex.htm (Bản đồ About.com) Nếu theo dõi bản đồ của một nước, bạn có thể tìm thấy các nguồn thông tin thông qua Google Directory, bằng cách nhấp chuột vào ‘Reference’, sau đó vào ‘Maps’, rồi vào ‘Regional’. Google cũng có chức năng Map riêng theo liên kết trực tiếp được đưa ra bên trên. Một số trang bản đồ chọn lọc khác cũng được đưa ra ở đây. Hãy nhớ rằng nhiều thông tin địa lý chung cũng có bản đồ. Các công cụ ngôn ngữ http://www.google.com/language_tools?hl=EN (Công cụ ngôn ngữ Google) Đôi khi ngôn ngữ là rào cản khi sử dụng thông tin từ vùng khác. Một số công cụ trực tuyến giúp giảm bớt khó khăn này. Trang công cụ dịch Google là một ví dụ. Bạn có thể nhập (hoặc dán) trong văn bản và dịch từ một ngôn ngữ (tiếng Anh, Pháp, Ý) sang một ngôn ngữ khác (Tiếng Việt, tiếng Bantu, tiếng Ả rập). Bạn cũng có thể dịch các trang web bằng cách nhập (hoặc sao chép và dán) một địa chỉ web. Hãy thử với http://www.who.int/en. Nhập địa chỉ này vào và đặt ngôn ngữ từ tiếng Anh sang tiếng Việt. Một khi trang đầu tiên được dịch, bạn có thể nhấp chuột vào một liên kết trên trang đó và trang tiếp theo cũng sẽ được dịch. Bạn có thể nhấp chuột trong toàn bộ những phần còn lại bằng tiếng Việt!

Lưu ý rằng các công cụ dịch có những hạn chế. Nó không xử lý được tốt lắm các bản pdf, cũng không thể dịch được những tập tin quá lớn. Bạn cũng không thể dịch được những cơ sở dữ liệu cho phép tìm kiếm. Vì thế, bạn có thể dịch trang chủ PubMed hoặc trang tìm kiếm của thư viện WHO, nhưng khi thử tìm kiếm thì hệ thống sẽ ngừng hoạt động. Dù sao, đây cũng là một nguồn tuyệt vời.

MẸO! Nhờ có các phiên dịch trực tuyến, bạn có thể đọc tài liệu trực tuyến bằng các ngôn ngữ khác.

137

Một số địa chỉ tìm kiếm các nguồn tin tiếng Việt ở Việt Nam http://www.nlv.gov.vn/ (Thư viện quốc gia Việt Nam) http://www.lic.vnu.edu.vn/ (TT thông tin thư viện, ĐH Quốc gia VN) http://eng.vnulib.edu.vn/ (Thư viện trung tâm, ĐH Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh) http://gralib.hcmuns.edu.vn (Thư viện khoa học tự nhiên, tp Hồ Chí Minh) http://www.hsph.edu.vn (Trường ĐH Y tế công cộng) http://www.hsph.edu.vn/library (Thư viện, Trường ĐH Y tế công cộng) http://www.tnu.edu.vn/Pages/intro.html (ĐH Thái Nguyên) http://www.lrc-tnu.edu.vn (Trung tâm học liệu Thái Nguyên) http://www.huemed-univ.edu.vn (ĐH Y Dược Huế, ĐH Huế) http://www.lrc-hueuni.edu.vn (Trung tâm học liệu Huế) http://www.ud.edu.vn/en/ShareEn2.asp?id=20 (ĐH Đà Nẵng, Khoa Y Dược) http://www.lirc.udn.vn (Trung tâm học liệu Đà Nẵng) http://www.yds.edu.vn (ĐH Y Dược thành phố Hồ Chí Minh) http://www.pnt.edu.vn/home/ (ĐH Y khoa Phạm Ngọc Thạch) http://www.ctump.edu.vn/ (ĐH Y Dược Cần Thơ) http://www.lrc.ctu.edu.vn (Trung tâm học liệu Cần Thơ) http://www.hmu.edu.vn/thuvien/ (ĐH Y Hà Nội) http://www.cimsi.org.vn (CIMSI/Viện Thông tin thư viện y học trung ương) http://www.vista.gov.vn (NASATI/Trung tâm thông tin khoa học công nghệ quốc gia) http://www.vinaren.vn/en/gioi-thieu-vinaren/gioi-thieu-ve-mang-vinaren

(VINAREN/Mạng Nghiên cứu và đào tạo Việt Nam)

http://ebook.edu.net.vn/?page=1.4&lv=24&c=all (EduNet, Bộ Giáo dục và đào tạo) http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=217 (Tổng cục thống kê) http://www.moh.gov.vn/web/guest/home (Cổng thông tin Bộ Y tế) http://www.dtyte.vn/k2dt/home/index.asp (Vụ Khoa học đào tạo Bộ Y tế) http://www.vdic.org.vn/ (Trung tâm thông tin phát triển Việt Nam) http://www.ccrd.org.vn/ (Trung tâm nghiên cứu và phát triển y học cộng đồng) http://www.hspi.org.vn/vcl/vn/home/index.jsp (Viện chiến lược và chính sách y tế) http://www.vpha.org.vn/ (Hội Y tế công cộng Việt Nam) http://www.masean.org/vietnam/ (Hội Y học Việt Nam) http://www.vjol.info/ (Tạp chí Việt Nam trực tuyến) http://www.vpha.org.vn/index.php/Table/Tap-chi-Y-te-Cong-cong/ (Tạp chí Y tế công cộng) http://www.gopfp.gov.vn/web/khach/xuatbanpham/dspt (Tạp chí dân số phát triển thuộc Tổng cục Dân số kế hoạch hóa gia đình)

http://tcyh.yds.edu.vn/ (Tạp chí Y học thành phố Hồ Chí Minh) http://yhth.vn/ (Tạp chí Y học thực hàhh) http://vietduchospital.edu.vn (Bệnh viện Việt Đức) http://bachmaihospital.org (Bệnh viện Bạch Mai) http://www.benhviennhitu.org.vn/ (Bệnh viện Nhi Trung ương) http://www.nhidong.org.vn/ (Bệnh viện Nhi đồng 1) Ở các phần trước của tài liệu này đã nhắc đến một số nguồn thông tin y tế bằng tiếng Việt, bao gồm bản tiếng Việt của Thư viện Sức khỏe sinh sản WHO, cuốn Surgical care at the district hospital của WHO có bản tiếng Việt từ Global Help, và các bản tiếng Việt về thuốc HIV và SARS có trên Freebooks4doctors. Các nguồn có thể có các tài liệu khác bằng tiếng Việt gồm thư viện các trường đại học, 138

các trung tâm học liệu, các tổ chức nghề nghiệp quốc gia, các cơ quan chính phủ. Trong một số trường hợp, bạn sẽ phải đích thân tới các cơ quan đó để sử dụng các nguồn thông tin, với các trường hợp khác, bạn có thể xem các tài liệu đó trực tuyến. Bên trên đã đưa ra liên kết tới một số chọn lọc các địa chỉ tiếng Việt được chia theo mảng. Hãy tới khám phá! Lưu ý rằng trang chủ EduNet bằng tiếng Anh, nhưng các sách điện tử trực tuyến đều bằng tiếng Việt.

139

Tìm kiếm thông tin hỗ trợ EBM

Cộng đồng sức khỏe quốc tế ngày càng tăng cường nhấn mạnh tới tầm quan trọng của áp dụng các bằng chứng nghiên cứu vào việc ra quyết định trong y học và y tế công cộng. Các bác sĩ, nữ hộ sinh, điều dưỡng, và các nhân viên y tế khác được thúc bách áp dụng các bằng chứng có liên quan trong việc ra quyết định về chăm sóc lâm sàng, các cơ quan quốc tế, các bộ y tế, các tổ chức nghề nghiệp sử dụng các bằng chứng có liên quan để soạn ra các hướng dẫn hoạch định chính sách và ra quyết định trong chăm sóc sức khỏe và các dịch vụ y tế. Cụm từ ‘dựa trên bằng chứng’ có lẽ là mô tả thường gặp nhất với việc ra quyết định dựa trên bằng chứng nghiên cứu- y học chứng cứ, điều dưỡng chứng cứ, hộ sinh chứng cứ và cứ thế- và EBM (evidence-based medicine -y học chứng cứ) đã trở thành từ tổng quát được chấp nhận cho toàn bộ ngành này.

Cân nhắc chứng cứ đã trở nên quan trọng trong tất cả các hoạt động trong ngành y.

EBM là việc thực hành y học dựa trên sự tích hợp kinh nghiệm lâm sàng với chứng cứ từ nghiên cứu, nhằm cung cấp cho bệnh nhân sự chăm sóc tốt nhất với các nguồn lực sẵn có, bằng cách đảm bảo rằng các phương pháp sử dụng trong phòng ngừa, chẩn đoán, và điều trị bệnh là những phương pháp đã được nghiên cứu chứng minh tính hiệu quả. Đôi khi EBM đã bị nhận thức sai lầm như một hệ thống chỉ khuyến khích các quy trình phức tạp, tốn kém và kỹ thuật cao. Nhận thức sai lầm này dẫn đến những tuyên bố rằng EBM không phù hợp với các nước thu nhập thấp hơn. Như vậy là không hợp lý. EBM là sử dụng hợp lý nhất các nguồn lực sẵn có (thuốc men, trang thiết bị, nhân lực…) nhằm cung cấp sự chăm sóc tốt nhất. Nó thích hợp với mọi hệ thống y tế trên thế giới. Cụm từ ‘tư liệu EBM’ cũng là một nguồn gốc gây khó hiểu. Khi người ta nói rằng họ đang tìm kiếm các tư liệu EBM, họ có thể muốn nói đến một trong những điều sau:  Các hướng dẫn tự học và sách dạy họ biết EBM là gì và họ có thể thực hành nó ra sao.  Các công cụ EBM như các worksheets để tiến hành phân tích nghiên cứu.  Các bài báo cụ thể và các ấn phẩm nghiên cứu khác để hỗ trợ các quyết định lâm sàng cho từng bệnh nhân.

 Các bài tổng quan, phân tích gộp, tổng quan hệ thống, tuyên bố đồng thuận, hướng dẫn lâm sàng, khuyến cáo, và các nguồn thông tin khác dựa trên tư liệu nghiên cứu gốc.

140

Các nguồn EBM cơ bản  Loạt bài báo của BMJ ‘How to read a paper’ http://www.bmj.com/ Có lẽ nguồn tư liệu nổi tiếng nhất về EBM là loạt bài báo EBM của Trisha Greenhalgh về ‘How to read a paper’, trọn bộ trực tuyến miễn phí từ BMJ. Vào BMJ và nhập ‘How to read a paper’ (có ngoặc) vào hộp tìm kiếm ở góc trên bên phải. Một vài kết quả đầu sẽ là các tổng quan nhưng danh sách các bài gốc cũng sẽ có ngay trang kết quả đầu tiên.  Các cổng thông tin và tập hợp các liên kết http://www.healthnet.org/essential-links (Essential Health Links) http://www.urmc.rochester.edu/hslt/miner/selected_topics/categories.cfm?category=EBM RES (Tư liệu về chăm sóc sức khỏe dựa trên chứng cứ tại thư viện Miner) http://www.welch.jhu.edu/internet/ebr.html (Các liên kết EBM, Welch Library) Essential Health Links có một mục về EBM với các liên kết tới cơ sở dữ liệu, tạp chí, công cụ tìm tin, trung tâm và các nguồn tư liệu EBM khác. Các thư viện y học thậm chí còn có những tập hợp liên kết đầy đủ hơn. Ở đây đưa ra địa chỉ cho hai cổng thông tin như vậy. Lưu ý rằng một số tài liệu chỉ dành cho sinh viên và giảng viên tại trường đại học đó mà thôi.  Bài giảng của thư viện http://www.hsl.unc.edu/services/tutorials/ebm/welcome.htm http://www.uic.edu/depts/lib/lhsp/resources/ebm.shtml http://www.lib.mcg.edu/guides/ebmguide.php Ngày càng có nhiều thư viện y khoa và y tế biên soạn các hướng dẫn riêng về EBM, như tại các trang bên trên chẳng hạn.  Các trung tâm EBM chính http://www.cebm.net/ (Centre for Evidence-Based Medicine, Oxford) www.york.ac.uk/inst/crd/ (Centre for Reviews and Dissemination) http://hiru.mcmaster.ca/hiru/HIRU_McMaster_HKR.aspx (Health Info Research Unit) http://www.nyam.org/fellows/ebhc/index.html (Evidence-Based Health Care at NYAM) http://ktclearinghouse.ca/cebm/ (Centre of Evidence-Based Medicine, Toronto) http://www.cche.net (Centre for Health Evidence, Alberta) http://www.ebm.med.ualberta.ca/ (Evidence Based Medicine Tool Kit) http://www.cebm.utoronto.ca (Centre for Evidence-Based Medicine) http://www.cebm.utoronto.ca (Centre for Evidence-Based Medicine) http://ktclearinghouse.ca/cebm/syllabi/devcountries (EBM in developing countries) Trên đây liệt kê liên kết tới một số trung tâm y học chứng cứ chọn lọc. Các trung tâm khác nhau ở những gì mà chúng cung cấp. Ví dụ bạn có thể tìm được các liên kết tới những trung tâm EBM khác, hội nghị và thông tin khóa học, hướng dẫn, các tạp chí EBM, các bộ lọc mang tính phương pháp luận, các công cụ để đánh giá nghiên cứu, các cơ sở dữ liệu tổng quan, hướng dẫn tự học, và các công cụ tìm tin EBM. Lưu ý rằng bản hướng dẫn người sử dụng của JAMA, như một vài địa chỉ có cung cấp, đòi hỏi phải mua. Tiếc rằng một số tài liệu tốt nhất cho giảng dạy hoặc học tập về y học chứng cứ lại ở dạng sách in và chỉ có bán. Những cuốn sách như vậy có thể được tìm thấy qua các đơn vị bán sách trực tuyến, nhiều cuốn có bán trực tuyến tại các trung tâm EBM liệt kê trên đây. May thay, Centre for Evidence-Based Medicine ở Toronto, Canada, cung cấp một lượng lớn các tài liệu trực tuyến miễn phí phục vụ giảng dạy và học tập, trong đó bao gồm cả các bảng tính thẩm định quan trọng, các mẹo giảng dạy, và toàn bộ phần về giảng dạy EBM ở các nước đang phát triển.

141

Tư liệu EBM  Các bài tạp chí gốc qua Medline/PubMed http://www.pubmed.org Nếu tận dụng được các bài hướng dẫn tự học EBM liệt kê bên trên, bạn sẽ học được cách sử dụng nghiên cứu gốc để hướng dẫn việc ra quyết định trong các tình huống lâm sàng. Các hướng dẫn tự học sẽ giúp bạn học cách diễn đạt các lệnh tìm để tìm được những bài báo cung cấp chứng cứ về câu hỏi lâm sàng mà bạn đang cố gắng giải đáp. Trong hầu hết các trường hợp, bạn sẽ lên mạng, vào Medline/PubMed để tìm tham khảo tới các bài báo liên quan. Nếu bạn đang làm các công việc lâm sàng trong điều dưỡng, hộ sinh, hay một chuyên khoa y tế khác, bạn có thể tìm thấy các tài liệu tham khảo trong cơ sở dữ liệu khác, như CINAHL chẳng hạn, mà bạn có thể truy cập qua HINARI. Trong PubMed, bạn có thể tận dụng các tính năng đặc biệt để xác định những báo cáo nghiên cứu hữu ích nhất. Một cách là nháy chuột vào ‘Limits’ và sau đó thu hẹp tìm kiếm ở ‘Type of article’ để chỉ lấy các bài thử nghiệm lâm sàng hoặc thử nghiệm kiểm soát ngẫu nhiên. Cách khác là nháy chuột vào ‘Clinical queries’ từ menu phía bên trái của trang chủ Medline/PubMed, và sau đó lựa chọn tìm kiếm theo lĩnh vực nghiên cứu lâm sàng (chẩn đoán, điều trị…)  Các bài phân tích gộp và tổng quan qua Medline/PubMed http://www.pubmed.org Khi sử dụng Medline và các cơ sở dữ liệu thư mục khác, bạn có thể tìm thấy các bài báo không báo cáo nghiên cứu gốc nhưng phân tích lại hoặc tổng quan nghiên cứu đã xuất bản. Một số bài báo như vậy là phân tích gộp, trong đó dữ liệu từ các nghiên cứu gốc- có thể không bao gồm các cỡ mẫu lớn- được tập hợp và phân tích mới. Các bài khác được gọi là tổng quan. Các bài tổng quan thường tóm tắt những gì đã được xuất bản về một chủ đề cụ thể trong khoảng thời gian nhất định. Bài tổng quan tốt cũng thường đưa ra kết luận, xác định các vấn đề phương pháp luận, và chỉ ra các phần cần nghiên cứu thêm. Cả phân tích gộp và tổng quan đều có thể được tìm thấy trong Medline bằng cách chọn ‘Type of article’ trên trang Limits.  Các tổng quan hệ thống qua Medline/PubMed http://www.pubmed.org Tổng quan hệ thống khác với tổng quan thông thường. Các bài tổng quan hệ thống thường được thực hiện bởi một ủy ban gồm các chuyên gia, là những người duyệt các bài báo (và những nguồn tin khác như các cơ sở dữ liệu thử nghiệm lâm sàng) để quyết định về giá trị hoặc hiệu quả của các phương pháp phòng ngừa, chẩn đoán hoặc điều trị mà nghiên cứu chỉ ra. Bạn có thể tìm được các tổng quan hệ thống qua Medline/PubMed nhờ hai cách. Một là nhấp chuột vào ‘Limits’, cuốn xuống tới ‘Sub-sets’, rồi chọn ‘Systematic reviews’ từ thanh menu thả. Cách khác là nhấp chuột vào ‘clinical queries’, nhập tình trạng hoặc bệnh mà bạn đang muốn tìm các tổng quan hệ thống, lựa chọn lĩnh vực và phạm vi từ các menu thả, rồi nhấn vào ‘Search’. Kết quả sẽ bao gồm các nghiên cứu lâm sàng (bên trái) và tổng quan hệ thống (ở giữa). Nháy chuột vào ‘See all’ ở cuối danh sách để xem tất cả các tổng quan hệ thống phù hợp.

142

 Các tổng quan hệ thống tại Cochrane http://www.cochrane.org/ (Cochrane Collaboration) http://www.cochrane.org/cochrane-reviews (Cochrane Reviews) http://www2.cochrane.org/reviews/ (Trang tìm kiếm cho các tổng quan Cochrane) http://www.thecochranelibrary.com (Trang chủ Cochrane Library) http://onlinelibrary.wiley.com/o/cochrane/cochrane_clsysrev_subjects_fs.html (Wiley Online Library, các tổng quan Cochrane theo chủ đề) http://onlinelibrary.wiley.com/o/cochrane/cochrane_clsysrev_crglist_fs.html (Wiley Online Library, Cochrane reviews and protocol by review group)

Nhiều tổng quan hệ thống được biên soạn bởi Cochrane Collaboration, được đặt tên để tưởng nhớ Giáo sư Archibald Cochrane, một nhà nghiên cứu y khoa người Anh đã thúc đẩy y học chứng cứ. Collaboration sắp xếp các tổng quan hệ thống về can thiệp chăm sóc sức khỏe và xuất bản kết quả trong thư viện Cochrane như cơ sở dữ liệu Cochrane về các tổng quan hệ thống. Các thành viên nhóm tổng quan có thể tuyên bố rằng chứng cứ cho thấy một kỹ thuật chẩn đoán, dự phòng và điều trị cụ thể là hiệu quả hay không hiệu quả, hoặc họ có thể tuyên bố rằng chứng cứ không đủ để đưa ra bất kỳ kết luận nào.

Tóm tắt của tất cả các tổng quan hệ thống đều miễn phí cho mọi người. Nếu đơn vị của bạn có đăng ký HINARI, bạn sẽ được truy cập tới các bài tổng quan toàn văn. Bạn cũng có thể vào trang chủ HINARI, đăng nhập, và sau đó, trên trang nguồn lực, xem các mục được liệt kê trong ‘Reference Sources’ và chọn ‘Cochrane Library’. Các trang Cochrane tạo cảm giác rắc rối, vì có quá nhiều đường tới tài liệu. Bên trên cung cấp một loạt các đường dẫn trực tiếp hỗ trợ bạn khám phá. Một điểm mấu chốt giúp thành công trong sử dụng các trang Cochrane là tìm kiếm theo ‘Topic’ hoặc ‘Review Group’, hơn là theo danh sách xếp theo thứ tự bảng chữ cái. Điểm thứ hai là chú ý tới những khác biệt giữa tổng quan và đề cương. Đề cương là phác thảo kế hoạch một nhóm tổng quan sẽ làm thế nào để đánh giá nghiên cứu về một câu hỏi cụ thể. Đề cương (đôi khi được đánh dấu với chữ P) được viết trước khi tiến hành các tổng quan. Tổng quan (đôi khi được đánh dấu với chữ R) giải thích các đánh giá đã được hoàn thành như thế nào, liệt kê các nguồn đã kiểm tra và đưa ra kết luận.

143

Thư viện Cochrane có nhiều thứ hơn là một cơ sở dữ liệu các tổng quan hệ thống. Hãy duyệt toàn trang để xem ở đó có những gì. Có một cơ sở dữ liệu các bài tổng quan được tiến hành bởi các tổ chức khác, một đăng ký của các thử nghiệm lâm sàng có kiểm soát, một đăng ký về các nghiên cứu phương pháp, và một cơ sở dữ liệu về các đánh giá kinh tế.

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ…. “Whatever you do, do it smart Check that evidence before you start! Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

 Các hướng dẫn qua AHRQ và National Guideline Clearinghouse http://www.ahrq.gov (AHRQ) http://www.guideline.gov (National Guideline Clearinghouse) Chứng cứ từ tư liệu nghiên cứu đôi khi được dịch thành tuyên bố đồng thuận và tuyên bố thực hành tốt nhất, hướng dẫn lâm sàng, khuyến cáo, và các chính sách do các cơ quan quốc tế, các vụ và bộ y tế, các tổ chức nghề nghiệp, các NGO và các thực thể khác ban hành. Tại Agency for Healthcare Research and Quality có một bộ sưu tập lớn các hướng dẫn và đánh giá như vậy. AHRQ tiến hành đánh giá riêng về các can thiệp và công nghệ, thường với sự hợp tác từ các trường đại học y và các viện nghiên cứu khác. National Guideline Clearinghouse, điều hành bởi AHRQ, là một cơ sở dữ liệu cho phép tìm kiếm và so sánh các hướng dẫn và đặc biệt dụng ý như một nguồn tư liệu về các hướng dẫn thực hành dựa trên chứng cứ.

 Chứng cứ qua NICE http://www.nice.org.uk/ (NICE) Ở Anh, National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) đưa ra một nền tảng chứng cứ đồ sộ để cung cấp hướng dẫn cho các nhân viên y tế về cách tăng cường sức khỏe và điều trị bệnh tật.  Công cụ tìm tin TRIP http://www.tripdatabase.com/index.html TRIP (thường mang nghĩa áp dụng nghiên cứu vào thực hành) là một công cụ tìm tin cho

144

phép các nhân viên y tế tìm được chứng cứ tốt nhất cho thực hành lâm sàng.  Các hướng dẫn của WHO http://www.who.int/rpc/guidelines/en/index.html Một bộ sưu tập của WHO với khoảng 40 hướng dẫn dựa trên chứng cứ hiện có trực tuyến tại Department of Research Policy and Cooperation của WHO. Tất cả các hướng dẫn đều được các nhóm chuyên gia tại WHO biên soạn và được duyệt bởi Guidelines Review Committee của WHO. Các chủ đề gồm có sức khỏe trẻ em, bệnh mãn tính và tàn tật, sức khỏe môi trường, HIV/AIDS, sức khỏe bà mẹ và sức khỏe sinh sản, sức khỏe tâm thần và lạm dụng chất, dinh dưỡng, an toàn cho bệnh nhân, và lao. Các hướng dẫn đều mới, bản cũ nhất được soạn năm 2008. Hãy thường xuyên kiểm tra bộ sưu tập để xem các tài liệu mới bổ sung.  Các hướng dẫn về sức khỏe sinh sản và sức khỏe trẻ em http://www.gfmer.ch/Guidelines/Obstetrics_gynecology_guidelines.php (GFMER) http://www.who.int/rhl/en/ (WHO Reproductive Health Library) Lưu ý là các hướng dẫn về sức khỏe sinh sản và sức khỏe trẻ em có tại GFMER và RHL tại WHO.  Các tạp chí EBM miễn phí http://www.freemedicaljournals.com http://highwire.stanford.edu/lists/freeart.dtl Số lượng các tạp chí chuyên về EBM và các chủ đề liên quan đang ngày càng tăng. Những bài tổng quan trong các tạp chí lựa chọn và các kết quả báo cáo này được những nhà phê bình đánh giá là có tính khoa học và thu hút được quan tâm của giới lâm sàng. FreeMedicalJournals hiện liệt kê 6 tạp chí EBM được miễn phí nội dung, trong đó có 5 tạp chí bằng tiếng Anh: Clinical evidence, Core evidence, Evidence-based medicine, Evidence-based complementary and alternative medicine, và Evidence-based mental health. Tạp chí Evidence-based nursing cũng được miễn phí sau một thời gian nhất định. Đường dẫn có tại địa chỉ Highwire bên trên.  eMedicine http://emedicine.medscape.com/ eMedicine tự gọi mình là ‘tài liệu tham khảo lâm sàng cập nhật liên tục’, cung cấp các bài báo cập nhật, đã được thẩm định, tóm tắt những đỉnh cao về các tình trạng bệnh cụ thể, đánh giá các cách chẩn đoán và điều trị cho từng bệnh. Cũng có những nguồn khác tương tự, nhưng chúng đều yêu cầu trả tiền, trong khi eMedicine được miễn phí. Đây là một nguồn tuyệt vời. Hiện nó cung cấp tổng quan dựa trên chứng cứ tới hơn 6500 chủ đề. Để truy cập các tổng quan này, hãy lựa chọn một tiêu đề chính- y học, phẫu thuật hoặc nhi- sau đó đến chuyên ngành. Khi tới trang chuyên ngành, bạn sẽ nhận được danh sách các bài báo được sắp xếp để dễ dàng duyệt qua. Để khai thác triệt để trang này- bao gồm cả việc có thể tìm kiếm được theo những chủ đề đặc biệt- bạn cần phải đăng ký. Việc đăng ký được miễn phí. Hãy làm ngay đi!

145

Tìm kiếm thông tin hỗ trợ giảng dạy

Giảng viên dạy về chủ đề nào cũng cần có các nguồn thông tin vừa giúp họ tiết kiệm thời gian vừa góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy. Không có lý do gì để phải phát minh tạo lại cái bánh xe- nghĩa là tạo ra cái đã tồn tại và có sẵn trên mạng, miễn phí và không cần bản quyền. Những nguồn thông tin như vậy bao gồm toàn bộ chương trình giảng dạy, các bài trình bày dạng PowerPoint, hướng dẫn học trực tuyến, các hợp phần giảng dạy và tài liệu nghe nhìn. Chương trình đào tạo có cấp bằng Các đơn vị đang lên kế hoạch thành lập các chương trình đào tạo mới, có cấp bằng, không cần thiết phải bắt đầu ‘từ con số không’. Thông tin chi tiết về những chương trình như vậy tại các đơn vị khác có trên mạng, miễn phí và có thể được dùng làm mẫu, điển hình như các yêu cầu nhập học, lịch học, các khóa học và những trọng tâm có thể có. Đây là lúc nên dùng Google. Hãy tìm trong Google với một chuyên ngành cụ thể kèm theo từ như trường đại học, chương trình, bằng cấp, giáo trình và/hoặc chương trình giảng dạy. Kết quả tìm được sẽ làm bạn kinh ngạc đấy! Học liệu, hợp phần, hướng dẫn tự học Tương tự như vậy, các tài liệu sẵn có có thể được dùng trong giảng dạy các môn cụ thể trong tất cả mọi lĩnh vực của y tế và sức khỏe. Những tài liệu này gồm kế hoạch khóa học, ghi chú bài giảng, bài trình bày dạng trình chiếu,… Dưới đây là một vài chỉ dẫn tới những nguồn thông tin giá trị này.  Supercourse http://www.pitt.edu/~super1/ Supercourse được liệt kê ở đây vì đó là một nơi phổ biến để tìm bài giảng trình bày về các chủ đề sức khỏe. WHO cũng đã để nó ở dạng CD. Nó chứa 4700 bài giảng ở 31 thứ tiếng. Có ban biên tập (gồm 100% là nam giới- thật kinh ngạc ở thời đại này!) nhưng chất lượng tài liệu khác nhau một cách đáng kể. Nếu sử dụng tài liệu từ trang này, hãy cân nhắc một cách cẩn thận. Việc khám phá trang cũng thực sự là ác mộng. Không phải mọi bài giảng đều có thể tải về dạng PowerPoints hoặc pdfs. Có danh sách những bài có thể tải được, nhưng chúng lại sắp xếp theo số Supercourse, hoàn toàn chẳng có tác dụng gì. Bên dưới có một số nguồn thay thế tốt hơn.  Open courseware http://www.ocwconsortium.org http://ocw.jhsph.edu/ Những nguồn thông tin về các khóa học dễ sử dụng nhất là Open Courseware, được nói rõ là cung cấp dưới dạng giấy phép mở, có nghĩa là chúng có thể được sử dụng và điều chỉnh một cách tự do. Phong trào xây dựng học liệu mở đang phát triển nhanh chóng với sự tham gia của nhiều trường đại học. Giảng viên ở các trường đại học này đóng góp nhiều loại tài liệu, điển hình như tóm tắt khóa học, lịch học, danh sách tài liệu đọc, ghi chú bài giảng, và các bài trình bày, thường dưới dạng PowerPoint.

146

Để tìm học liệu, vào trang chủ OCW và nháy chuột vào ‘Use’ để lấy danh sách các đường dẫn tới những đơn vị tham gia. Đối với các tư liệu khóa học về y tế công cộng, trang Open Courseware tốt nhất có lẽ là của Trường Y tế công cộng Bloomberg thuộc đại học Johns Hopkins. Bên trên có đường dẫn trực tiếp. Các chủ đề gồm sức khỏe bà mẹ và trẻ em (gồm kế hoạch hóa gia đình, phòng tránh tử vong trẻ em…), khoa học dân số, sức khỏe toàn cầu, y tế công cộng, bệnh truyền nhiễm,…Trong mỗi chủ đề, bạn sẽ tìm thấy một loạt bài giảng cùng với những ghi chú bài giảng ở dạng trình chiếu, và danh sách tài liệu hướng dẫn đọc. Hãy nhấp chuột để khám phá!

 Các tệp tin PPT qua Scirus http://www.scirus.com/ Có thể tìm kiếm các tập tin PowerPoint (ppt) bằng công cụ tìm tin khoa học có tên là Scirus. Hãy vào trang trên, nháy chuột vào ‘Advanced search’, trên trang kế tiếp, cuộn xuống tới ‘File formats’ và nhấp vào ‘List more file types’. Danh sách hiện ra bao gồm ppt. Nhấp chuột vào đó rồi nhập cụm từ tìm kiếm ngay phía trên màn hình và nhấp vào ‘Search’.

 Hướng dẫn tự học MedlinePlus http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/tutorial.html Qua MedlinePlus, Thư viện y khoa quốc gia Hoa Kỳ cung cấp hơn 150 hướng dẫn tự học trực tuyến về các bệnh và tình trạng bệnh, quy trình xét nghiệm và chẩn đoán, phẫu thuật và các điều trị khác. Các hướng dẫn tự học này hướng đến bệnh nhân, nhưng cũng có thể được sử dụng như những tài liệu hướng dẫn ở cấp độ ban đầu của đào tạo chuyên ngành.

147

Các hợp phần giảng dạy từ WHO http://www.who.int http://www.who.int/making_pregnancy_safer/documents/midwifery_training/en/ http://www.who.int/reproductive-health/stis/training.htm http://who.arvkit.net/sw/en/index.jsp http://www.who.int/ihr/training/laboratory_quality/en/ http://www.who.int/malaria/publications/training/en/ WHO có tài liệu giảng dạy về hầu hết các chủ đề. Chúng có thể được tìm thấy bằng cách xem qua các chủ đề y tế, cũng như các chương trình và dự án. Cách khác là nhấp chuột vào ‘search’ ở góc trên bên trái tại trang chủ của WHO. Trên trang kế tiếp, nhấp vào ‘Advanced search’. Nhập chủ đề quan tâm vào ô tìm kiếm trên cùng và ‘training modules’ hoặc ‘training manuals’ hoặc ‘training tools’ hoặc ‘toolkits’ hoặc ‘teaching materials’. Trên kia là đường dẫn trực tiếp tới một số hợp phần đào tạo chọn lọc từ WHO về hộ sinh, sức khỏe sinh sản, HIV/AIDS trong giới mại dâm, quản lý chất lượng phòng thí nghiệm, và sốt rét.  Các tập tin khóa học từ GFMER http://www.gfmer.ch http://www.gfmer.ch/Medical_education_En/Course_files_2009.htm Nhấp chuột vào ‘English’, sau đó vào ‘Education’ ở thanh đầu trang. Trên trang mới, cuốn xuống cho đến khi nhìn thấy các khóa học (chủ yếu về sức khỏe sinh sản) và tìm kiếm các tập tin khóa học. Nháy vào một tập, sau đó cuộn xuống đến khi nhận được nhan đề các khóa học. Nháy vào để nhận được các bản trình chiếu. Tài liệu đọc và các liên kết khác được cung cấp bên phải mỗi nhan đề bài giảng. Liên kết bên trong của GFMER tới các tài liệu khóa học năm 2009 đã bị đưa ra khỏi trang, nhưng bên trên có cung cấp địa chỉ của nó.

Các tài liệu nghe nhìn Thông tin về cách lấy các video đã được cung cấp trong các chương trước liên quan tới tìm kiếm tư liệu tại NLM và trong chương về các chuyên ngành, gồm cả phần về sức khỏe sinh sản và phẫu thuật. Các địa chỉ bên trên đưa ra đường dẫn tới các trang nơi bạn vẫn có thể tìm thấy được các hình ảnh phục vụ giảng dạy.

148

 Hình ảnh y khoa http://www.healthnet.org/essential-links (Essential Health Links) http://www.mic.stacken.kth.se/MEDIMAGES.html (Phần hình ảnh tại các liên kết KTH Biomedical) http://www.vts.intute.ac.uk/tutorial/imagesearching/ (Hướng dẫn tự học INTUTE) http://phil.cdc.gov/phil/home.asp (Public Health Image Library, CDC) (Photoshare) http://www.bioscience.heacademy.ac.uk/imagebank (ImageBank) http://www.biologyimagelibrary.com/ (Thư viện hình ảnh BioMed Central) http://www.dpd.cdc.gov/dpdx/HTML/Image_Library.htm (Thư viện hình ảnh DPDx) http://www.photoshare.org/ (Photoshare) Đối với nhiều giảng viên trong ngành y tế, tìm kiếm được hình ảnh phù hợp cho các bài giảng là một việc vô cùng mệt mỏi. Hình ảnh có thể tìm được qua Google Images, nhưng hầu hết các bức ảnh ở đây đều để bán hoặc không có chất lượng chuyên môn. Tốt hơn là nên tìm tại các trang chuyên ngành. Chúng có thể được tìm thấy qua các cổng thông tin y tế như Essential Health Links và KTH Biomedical Links. Ưu điểm của trang KTH là có thể duyệt qua hình ảnh về các chủ đề cụ thể. INTUTE cung cấp hướng dẫn tự học rất có ích trong tìm kiếm hình ảnh. Phần hướng dẫn gồm một chuyến ‘thăm quan’ các trang hình ảnh chính, cũng như lời khuyên về chất lượng và các áp dụng hợp pháp. Một ngân hàng hình ảnh tuyệt vời trong sinh học là ImageBank. Đây là nơi bạn nên tới khi cần tìm hình ảnh, ví dụ, về các sinh vật. Thư viện hình ảnh BioMed Central cũng là một nguồn tốt. Một trong những nơi cung cấp tốt nhất hình ảnh về ký sinh trùng là thư viện hình ảnh DPDx. Đối với các hình ảnh y tế công cộng, Public Health Image Library của CDC là một nguồn tốt. Một địa chỉ khác là Photoshare, một phần của K4Health tại đại học Johns Hopkins. Bạn phải đăng ký và yêu cầu các hình ảnh mình muốn, nhưng các hình ảnh được miễn phí.

149

Tìm kiếm thông tin hỗ trợ nghiên cứu

Khi tiến hành các dự án điều tra thuộc bất cứ dạng nào, bạn cũng sẽ được hưởng lợi từ các nguồn thông tin hỗ trợ quá trình nghiên cứu. Các trang mô tả trong chương này sẽ giúp bạn tìm kiếm các tài liệu cung cấp hướng dẫn về thiết kế nghiên cứu và các phương pháp, bảng hỏi và các công cụ khác, đề cương nghiên cứu, đăng ký thử nghiệm lâm sàng, đạo đức nghiên cứu và xuất bản. Các chương kế tiếp sẽ bao quát các nguồn về những chủ đề liên quan, trong đó có tìm kiếm ngân sách và viết bài. Thiết kế và phương pháp nghiên cứu  Medline/PubMed http://www.pubmed.org Một trong những nơi tốt nhất để học về phương pháp và thiết kế nghiên cứu là trong các bài báo đã được xuất bản, mà bạn có thể tìm thấy qua các cách đã mô tả trước đây trong tài liệu này, gồm cả Medline/PubMed. Các tác giả phải mô tả cách tiến hành nghiên cứu, gồm có thiết kế họ sử dụng (ví dụ, nghiên cứu kiểm soát theo trường hợp hoặc nghiên cứu cắt dọc), và các phương pháp cụ thể họ đã dùng để thu thập và phân tích dữ liệu (phỏng vấn, điều tra, phân tích nội dung, thử nghiệm thống kê cụ thể…). Do vậy, nếu đọc tư liệu về nghiên cứu trong lĩnh vực mình quan tâm, bạn sẽ tìm được rất nhiều thông tin về các thiết kế nghiên cứu và phương pháp đang được sử dụng bởi các nhà nghiên cứu khác làm việc về cùng một chủ đề. Bạn cũng nên tìm các bài tổng quan về chủ đề của mình, vì các bài này thường bàn luận về các thiết kế và phương pháp. Bạn có thể tìm được các bài tổng quan bằng cách vào ‘Limits’ tại Medline/PubMed và chọn dạng tổng quan trong ‘Type of Publications’. Nếu muốn học hỏi thêm về một thiết kế hoặc phương pháp nhất định, hãy thử tìm các bài về thiết kế hoặc phương pháp đó. Ví dụ, nếu muốn tìm hiểu thêm về dạng nghiên cứu được tiến hành sử dụng các nhóm phỏng vấn tập trung, bạn có thể vào PubMed và tìm theo nhóm tập trung.  Các ấn phẩm của BMJ về nghiên cứu http://www.bmj.com/ BMJ đã xuất bản 3 loạt bài báo về thiết kế nghiên cứu và phân tích dữ liệu trong y tế và y học trong khoảng từ những năm 1970-1990. Dù đã được đề cập tới trong phần trước của cuốn sách này, chúng vẫn xứng đáng được nhắc lại. Những loạt bài này đều có miễn phí tại trang BMJ với các nhan đề là Statistics at Square One, Epidemiology for the Uninitiated, và How to Read a Paper. Tự bản thân nhan đề của hai cuốn đầu đã nói lên nội dung của chúng. Cuốn thứ ba, How to Read a Paper, là hướng dẫn để hiểu các bài báo dựa trên những dạng nghiên cứu y khoa khác nhau- thử nghiệm lâm sàng, nghiên cứu định tính… Nó cũng là phần giới thiệu tuyệt vời cho các nhà nghiên cứu đang xem xét các cách tiếp cận khác nhau cho dự án nghiên cứu của mình. Để lấy được các bài viết, hãy vào trang BMJ, thực hiện tìm kiếm ở góc trên bên phải bằng cách nhập tên của loạt bài mà không có bất cứ dấu ngoặc nào. Bạn sẽ nhận được một danh sách tất cả các bài. Nháy chuột vào một bài, bạn sẽ kết thúc tại trang giải thích các lựa chọn truy cập. Bạn sẽ phải đăng ký để nhận được bài toàn văn. Hãy làm như vậy- miễn phí và an toàn!

150

 Practical Guide for Health Researchers (Hướng dẫn thực hành cho các nghiên cứu viên y tế) từ EMRO

http://www.emro.who.int/publications/pdf/healthresearchers_guide.pdf EMRO, văn phòng khu vực của WHO, đã xuất bản một tài liệu hướng dẫn nghiên cứu y tế và đưa lên mạng dưới dạng pdf trực tuyến miễn phí. Tài liệu dài 235 trang, được viết bởi giáo sư Mahmoud F. Fathalla, bao quát các nội dung về lập kế hoạch, thiết kế, đạo đức, áp dụng, phân tích dữ liệu, viết nghiên cứu, trình bày và mọi thứ khác mà bạn có thể muốn biết về tiến hành nghiên cứu y tế. Rất tuyệt! Hãy tải về một bản!

 Research Methods Knowledge Base http://www.socialresearchmethods.net/kb/contents.php Đây là một hướng dẫn đầy đủ khác cho nghiên cứu. Di chuyển trong văn bản bằng cách nháy chuột vào các liên kết tới các phần. Khi đã tới một phần, bạn sẽ cần di chuyển từ trang này qua trang khác bằng cách sử dụng nút ‘next’ dưới cùng mỗi trang. Lưu ý là bạn không thể tải các chương dạng pdf. Mọi điều bạn muốn học về nghiên cứu đều có ở đây: triết học và đạo đức trong nghiên cứu, chọn mẫu, đo lường, thiết kế, phân tích, cùng với các chương về hàng trăm chủ đề cụ thể trong nghiên cứu. Đây là nguồn thông tin hàng đầu thế giới- không chỉ về nghiên cứu, mà còn cho giảng dạy nghiên cứu. Nếu muốn dùng trong giảng dạy, bạn có thể được miễn phí, nhưng cần liên hệ với tác giả. Chi tiết có tại trang web Knowledge Base.

151

 Health Research System Analysis http://www.tropika.net/svc/specials/hrsa-toolkit/pages/background Sáng kiến Health Research System Analysis (HRSA) là một chương trình hợp tác lớn nhằm thúc đẩy tiêu chuẩn hóa và phân tích hệ thống. Sáng kiến này do WHO đứng đầu và liên quan đến nhiều tổ chức quốc tế quan tâm tới nghiên cứu, bao gồm Alliance for Health Policy and Systems Research, Council on Health Research for Development, Global Development Network, Global Forum for Health Research, …. The HRSA đã phát triển một bộ công cụ nghiên cứu có thể truy cập qua TopIKA Net. Cách tới các phần khác nhau của bộ công cụ không rõ ràng. Hãy đọc từng phần, và bất cứ nơi nào có chỗ nháy chuột, hãy nháy chuột vào đó.  International Development Research Centre (IDRC) http://www.idrc.ca/ Để tìm sách về nghiên cứu tại IDRC, hãy vào trang chủ. Nhấp chuột vào ‘Publications’, sau đó tới ‘IDRC Books’, và ‘All our books’. Các cuốn sách được trình bày trên ba trang, có thể cuộn qua nhanh chóng. Nháy chuột vào một nhan đề để có thêm thông tin về nội dung và để đặt mua (mất tiền) hoặc tải về (miễn phí). Ba ví dụ về các cuốn sách của IDRC đưa ra hướng dẫn về nghiên cứu là Qualitative research for tobacco control: A how-to introductory manual for researchers and development practitioners and Designing and conducting health systems research projects, Volume 1: Proposal development and fieldwork and Volume 2: Data analyses and report writing. Lưu ý rằng cuốn về nghiên cứu định tính để kiểm soát thuốc lá mô tả các thiết kế và phương pháp phù hợp với nghiên cứu định tính về bất cứ chủ đề y tế nào.  Ngân hàng thế giới http://www.worldbank.org Ngân hàng thế giới là một nguồn khác về hướng dẫn nghiên cứu. Hãy vào trang chủ, nhấp chuột vào ‘Publications’, và sau đó vào ‘Documents and Reports’. Bạn có thể duyệt theo chủ đề hoặc tiến hành tìm kiếm. Cách khác là nháy vào ‘Data and Research’, sau đó là ‘Research’, rồi ‘Research Programs’, và chủ đề quan tâm. Khi đã tới trang chủ đề, tìm ‘Publications’, và ‘Survey and Analysis Tools’. Kết quả rất ấn tượng. Riêng Living Standards Measurement Study đã cho ra 9 cuốn sách và hướng dẫn trực tuyến về thiết kế nghiên cứu.  BUBL http://www.bubl.ac.uk/index.html Danh bạ BUBL tuy không đã lạc hậu nhưng cung cấp các liên kết tới nhiều nguồn thông tin nghiên cứu giá trị. Vào địa chỉ trên, nháy vào ‘Subject menus’ và sau đó vào ‘Research’. Trong menu mới, khám phá các nguồn thông tin tổng quát, những nguồn về phương pháp nghiên cứu, và- nếu đang làm nghiên cứu định lượng- những nguồn về các phương pháp thống kê.  Search for Common Ground (SCG) http://www.sfcg.org/programmes/ilr/proj.pdf Nếu bạn đang làm dự án chứ không phải là nghiên cứu, bạn sẽ muốn đọc về các mô hình dự án dễ được chấp nhận. Khung logic và tiếp cận khung kết quả là hai mô hình các nhà tài trợ tiềm năng thường yêu cầu. Một hướng dẫn miễn phí tới các nguồn trực tuyến về các mô hình này và những mô hình khác có trên trang SCG. Các tài liệu được liệt kê đã được biên soạn bởi nhiều nhà tài trợ và tổ chức khác nhau, và gồm những công trình như The guide for designing results-oriented projects, The project cycle management manual, The logic model development guide, The logframe handbook, TIPS: Building a results framework, và Participatory rural appraisal.

152

 INTUTE http://www.intute.ac.uk http://www.intute.ac.uk/supportdocs/social_research2.pdf Thư viện số INTUTE chứa đầy nguồn tin về thiết kế nghiên cứu và phương pháp. Bạn có thể tìm được chúng bằng cách duyệt qua hoặc sử dụng chức năng tìm kiếm. Hãy bắt đầu bằng cách vào trang chủ INTUTE và thực hiện một loạt tìm kiếm cho: research design, research designs, research method, research methods,…Bạn sẽ tìm thấy hàng trăm nguồn tin, trong đó chắc chắn có một số nguồn phù hợp với nghiên cứu của bạn. Nếu muốn, bạn có thể hạn chế lệnh tìm để chỉ lấy tài liệu về y tế và khoa học sự sống của thư viện số. Tuy nhiên, cần nhớ rằng nhiều phương pháp nghiên cứu được dùng trong y tế và y khoa xuất phát từ toán hoặc khoa học xã hội. Khi ở INTUTE, bạn có thể tải một bản hướng dẫn chủ đề cho các nghiên cứu xã hội trong các nguồn tin Internet. Bên trên có cung cấp liên kết trực tiếp.

Bộ câu hỏi và các công cụ khác  Tìm kiếm các bộ câu hỏi và công cụ sẵn có http://www.who.int (WHO) http://www.who.int/reproductivehealth/publications/maternal_perinatal_health/rht_msm_ 96_18/en/index.html (Safe motherhood needs assessment package)

http://www.emro.who.int/cah/surveys.htm (Công cụ điều tra chất lượng chăm sóc trẻ em) http://www.biomedcentral.com/1472-6963/7/72/additional/ (bài báo với bảng hỏi) http://www.pubmed.org (Medline/PubMed) http://www.who.int/hinari (Truy cập tới CINAHL) http://www.lib.uiowa.edu/Hardin/hapi.html (Danh sách công cụ của thư viện Hardin) http://aramis.stanford.edu/HAQ.html (Health Assessment Questionnaire) http://surveynet.ac.uk/ (Survey Resources Network) Thiết kế và thử nghiệm một bộ câu hỏi có thể rất khó và mất thời gian. Có thể sẽ hay hơn nếu sử dụng bộ câu hỏi đã được đánh giá và sử dụng trong các nghiên cứu trước đó. Lẽ tất nhiên, vấn đề là làm sao có được miễn phí những bộ câu hỏi như vậy. Một nguồn bộ câu hỏi miễn phí về các chủ đề y tế là WHO. Vào trang chủ và thực hiện tìm kiếm trong thanh tìm kiếm. Hãy thử một từ và cụm từ khác nhau, chẳng hạn như: form, questionnaire, questionnaires, survey, survey instruments, ... Bạn cũng có thể thử

153

dùng tìm kiếm nâng cao để tìm bộ câu hỏi về những chủ đề cụ thể. Một thứ bạn có thể muốn tìm là gói Safe Mother Needs Assessment. Phần 2 của gói này có các bản điều tra mẫu, gồm các bản về quản lý trang thiết bị, phỏng vấn nhân viên y tế và khách hàng… Một kết quả khác tại WHO là liên kết tới các điều tra về dịch vụ y tế cho trẻ em cùng các mẫu toàn văn. Đường dẫn trực tiếp tới cả hai nguồn này đều được đưa ra bên trên. Nếu bộ câu hỏi do một nhà nghiên cứu hoặc một nhóm nghiên cứu thiết kế và được sử dụng làm cơ sở cho một nghiên cứu đã xuất bản, bạn có thể liên hệ với tác giả để xin một bản miễn phí. Trong các bài báo luôn có thông tin liên hệ và thường thì nay có kèm luôn cả địa chỉ email. Khi viết thư cho họ, hãy giải thích bạn là ai, đang nghiên cứu gì và xin một bản sao công cụ này cũng như xin phép được sử dụng nó trong nghiên cứu của bạn. Trong một số trường hợp, bạn có thể tìm thấy một bộ câu hỏi trọn vẹn trong bài viết đã xuất bản. Đôi khi nó không nằm trong phần chính của bài viết nhưng nó lại có trên mạng. Địa chỉ BioMed Central bên trên là một ví dụ- một bài báo trong đó bộ câu hỏi xuất hiện dưới dạng tập tin bổ sung. Bạn cũng có thể tìm các bài báo về nghiên cứu dựa trên bộ câu hỏi và các công cụ khác tại Medline/PubMed bằng cách nhập tìm kiếm phù hợp (questionnaire, research instrument, interview instrument, survey instrument, hoặc tên của công cụ cụ thể). Lệnh tìm cho questionnaire cho ra gần 280.000 kết quả. Lệnh tìm cho research instrument cho ra hơn 27.000 tài liệu tham khảo, trong đó có 1500 bài tổng quan. Các công cụ nghiên cứu phải có giá trị, và một số nghiên cứu đặc biệt chú ý tới tính giá trị. Bạn có thể tìm được các bài báo về những nghiên cứu như vậy qua Medline/PubMed. Hãy nhập từ tìm kiếm (ví dụ: questionnaire), rồi nhấp chuột vào ‘Limits’, và trên trang Limits nhấp vào ‘Validation studies’ ở phía cuối của thanh menu thả ‘Type of Article’. Lệnh tìm cụ thể này cho ra khoảng 6700 tài liệu tham khảo. Cơ sở dữ liệu CINAHL dành cho các nhà nghiên cứu ở các nước HINARI, trong đó có Việt Nam, cũng cho phép tìm kiếm các công cụ. Trên trang tìm kiếm, chọn tìm kiếm nâng cao. Trên trang mới, tìm ‘Publication Type’ và sử dụng menu thả để chọn ‘research instrument’ hoặc ‘questionnaire/scale’. Tìm kiếm cho research instrument cho ra 106 tài liệu tham khảo; tìm kiếm cho questionnaire/scale cho ra hơn 15.000 kết quả. Những kết quả này có thể tập trung hơn nếu thêm từ/cụm từ tìm kiếm cụ thể, chẳng hạn như coping hoặc pain hoặc quality of life. Danh sách hơn 100 bộ câu hỏi và các công cụ nghiên cứu khác đã được mô tả trong cơ sở dữ liệu CINAHL năm 2004 hiện có trong trang thư viện Hardin Library nêu trên. Trong nhiều trường hợp, các bài báo được lập chỉ mục trong cơ sở dữ liệu này cung cấp toàn văn của công cụ. Trang của các trường đại học là một khả năng khác. Toàn văn của Health Assessment Questionnaire có thể tải về được từ địa chỉ trường đại học Stanford ở bên trên. Và Survey Resources Network cho phép truy cập tới hàng tá bộ câu hỏi, cũng như các danh sách câu hỏi điều tra cho nghiên cứu trong khoa học xã hội và phù hợp với các lĩnh vực như y tế. Tiếc rằng một số bộ câu hỏi đòi phải trả tiền. Đây là trường hợp công cụ do một công ty hoặc tổ chức biên soạn, xuất bản và giữ bản quyền. Nếu bạn sử dụng bản ‘ăn cắp’ của một bộ câu hỏi có bản quyền, bạn có thể gặp rắc rối nếu muốn xuất bản công trình đó. Nếu không tìm được bộ câu hỏi đã được miễn phí và cũng không có khả năng mua chúng, tốt nhất là hãy tự mình thiết kế. Thật may là trên mạng có những thông tin về cách làm việc này.

154

 Tự thiết kế bộ câu hỏi http://student.bmj.com/back_issues/0601/education/187.html (Student guide) http://www.bmj.com/cgi/content/full/328/7451/1312?ecoll (Hands-on guide, 1) http://www.bmj.com/cgi/content/full/328/7452/1372?ecoll (Hands-on guide, 2) Nếu muốn tự phát triển bộ câu hỏi, lời khuyên có từ nhiều nguồn, gồm các trang tổng quát về thiết kế nghiên cứu và phương pháp như đã đưa ra trong phần trước của chương này. Một chỉ dẫn khác được đưa ra trong các bài báo do BMJ xuất bản với các liên kết như nêu trên. Bạn sẽ phải đăng ký để đọc toàn văn của những bài này, nhưng đăng ký được miễn phí. Bài đầu tiên có ý nghĩa như phần giới thiệu với sinh viên và gồm các nội dung về soạn từng câu hỏi, định dạng các trả lời, sắp xếp câu hỏi, quản lý, làm thử và đánh giá bộ câu hỏi. Một nguồn khác là Hands-on guide to questionnaire research của Petra Boynton và Trisha Greenhalgh. Hướng dẫn này gồm 2 bài báo, một về chọn, thiết kế và phát triển bộ câu hỏi, một về quản lý, phân tích và báo các các bộ câu hỏi. Đề cương nghiên cứu http://www.who.int/rpc/research_ethics/guidelines/en/index.html (WHO guidelines) http://www.uclh.nhs.uk/Researchers/Information+for+investigators/Protocol+writing+gui de.htm (Hướng dẫn của University College London Hospital về viết đề cương)

Thật sai lầm khi nghĩ rằng quá trình viết về nghiên cứu bắt đầu sau khi đã hoàn tất nghiên cứu. Trên thực tế, các nhà nghiên cứu phải viết mô tả các nghiên cứu mà họ định tiến hành trước khi bắt đầu chúng. Những mô tả này, được gọi là đề cương nghiên cứu, cần thiết cho nhiều mục đích. Đề cương nghiên cứu phải có khi nộp nghiên cứu để xét duyệt về đạo đức, để xin kinh phí, để được các cơ quan học thuật và hội đồng nghiên cứu phê duyệt. Với lý do này, các bản hướng dẫn chuẩn bị đề cương nghiên cứu có thể được tìm thấy trên nhiều trang web về nghiên cứu. Địa chỉ đầu tiên nêu bên trên là một ví dụ. Đây là trang web trong chương trình của WHO về Chính sách và hợp tác nghiên cứu, cung cấp các hướng dẫn về đề cương. Liên kết thứ hai là một hướng dẫn thực hành mở rộng cho các nhà nghiên cứu y tế, cũng từ WHO, với một mục về đề cương nghiên cứu. University College London Hospital đã soạn ra hai hướng dẫn về chuẩn bị đề cương cho nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng và nghiên cứu quan sát. Hướng dẫn về thử nghiệm lâm sàng cung cấp thông tin về những gì cần đưa vào đề cương, gồm có mô tả thiết kế nghiên cứu, lựa chọn chủ đề và tuyển dụng, tính toán cỡ mẫu, can thiệp thử nghiệm, lấy ngẫu nhiên, các biện pháp tránh sai số, thu thập dữ liệu, phân tích thống kê. Các liên kết và tài liệu tham khảo cũng được cung cấp, dẫn tới những thông tin và hướng dẫn chi tiết hơn về các khía cạnh cụ thể của đề cương.

MẸO! Nên viết về nghiên cứu với việc soạn thảo một đề cương nghiên cứu trước khi bắt đầu nghiên cứu.

155

Đăng ký thử nghiệm lâm sàng http://www.icmje.org/clin_trial.pdf (Tuyên bố gốc từ ICMJE) http://www.icmje.org/update_june07.html (Cập nhật từ ICMJE) http://www.icmje.org/faq_clinical.html (FAQ từ ICMJE) http://www.who.int/ictrp/en/ (WHO’s ICTRP) Vào năm 2004, các thành viên của International Committee of Medical Journal Editors đã ra tuyên bố khuyến khích việc đăng ký tất cả các thử nghiệm lâm sàng. Liên kết tới bản pdf của tuyên bố được đưa ra trên cùng bên trên. Tuyên bố nêu rằng bài báo báo cáo về một thử nghiệm lâm sàng sẽ chỉ được xem xét xuất bản nếu việc thử nghiệm đó đã được đăng ký trước khi bệnh nhân đầu tiên ghi tên. Kể từ đó, ICMJE đã vài lần cập nhật về đăng ký thử nghiệm. Địa chỉ thứ hai bên trên đưa tới bản cập nhật nhất. Địa chỉ thứ ba dẫn tới trang các câu hỏi thường gặp về đăng ký thử nghiệm. Nơi tốt nhất để tìm hiểu thêm về thử nghiệm lâm sàng- và để tìm hiểu cách đăng ký cho việc thử nghiệm của chính bạn- là ở WHO, nơi có International Clinical Trials Registry Platform. Từ trang chính, bạn có thể theo các liên kết tới những hướng dẫn về các nội dung đăng ký thử nghiệm và tới các đăng ký thử nghiệm đã được chấp nhận.

MẸO! Nếu bạn đang lập kế hoạch cho một thử nghiệm lâm sàng và muốn xuất bản kết quả, hãy chắc rằng thử nghiệm được đăng ký trước khi bạn ghi tên bệnh nhân đầu tiên.

Đạo đức trong nghiên cứu và xuất bản Các vấn đề đạo đức xuất hiện nhiều trong y tế và y khoa. Các quyết định đạo đức phải được đưa ra trên cơ sở cân nhắc tới chính sách, tài chính, tính công bằng, giới, và các lựa chọn điều trị. Một số câu hỏi đạo đức gắn liền với mối quan hệ giữa người cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe và bệnh nhân, giữa các đồng nghiệp chuyên môn, giữa các nhân viên y tế với các thực thể như các cơ quan điều tiết và các công ty dược. Tuy nhiên các câu hỏi khác đặc biệt tập trung vào đạo đực của nghiên cứu và đạo đức của ấn phẩm nghiên cứu. Những liên kết trong các trang sau dẫn tới những cuốn sách, chỉ dẫn thực hành, và các hướng dẫn quốc tế về những vấn đề này.  Đạo đức trong nghiên cứu khoa học http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=12192 National Academies Press đã xuất bản một cuốn sách có nhan đề On being a scientist: A guide to responsible conduct in research, có dạng pdf tải được về miễn phí từ địa chỉ trên đây.  Các nguồn của WHO về đạo đức trong nghiên cứu y tế http://www.who.int/ethics/publications/en/ (WHO ethics and health publications) http://www.who.int/ethics/research/en/ (Ethical standard for research)

156

http://www.who.int/rpc/research_ethics/guidelines/en/index.html (WHO RPC) Liên kết đầu tiên trên đây dẫn tới danh sách các xuất bản phẩm về đạo đức có từ chương trình của WHO về đạo đức và y tế; một số trong đó đề cập tới các vấn đề đạo đức trong nghiên cứu. Liên kết thứ hai dẫn tới trang của WHO ‘Ethical standards and procedures for research with human beings’. Trang này cung cấp truy cập tới một số lượng lớn các hướng dẫn, cả tại WHO và tại các tổ chức khác. Chúng bao gồm các hướng dẫn hoạt động cho các ủy ban đạo đức chuyên xem xét các nghiên cứu y sinh học, các hướng dẫn nghiên cứu, cân nhắc đạo đức trong thử nghiệm phòng chống HIV y sinh học,… Liên kết thứ ba dẫn tới trang WHO cung cấp lời khuyên thực hành về cách phát triển các đề xuất nghiên cứu đáp ứng yêu cầu cuả ủy ban rà soát về đạo đức.

 Các nguồn tin tại WMA và CIOMS http://www.wma.net/en/30publications/30ethicsmanual/index.html (Chỉ dẫn thực hành) http://www.wma.net/en/30publications/10policies/b3/index.html (Tuyên bố Helsinki) http://www.cioms.ch/publications/guidelines/guidelines_nov_2002_blurb.htm (CIOMS) Hội Y khoa thế giới (World Medical Association) đã đưa ra một chỉ dẫn thực hành về đạo đức y tế, bao gồm đạo đức trong nghiên cứu y tế. Cuộn xuống cuối trang để tải chương về nghiên cứu y tế hoặc toàn bộ cuốn chỉ dẫn. Trang WMA cũng là nơi tốt nhất để lấy được bản cập nhật nhất của Tuyên bố Helsinki của WMA: Ethical principles for medical research involving human subjects. Một tuyên bố cơ bản khác, International ethical guidelines for biomedical research involving human subjects, có trực tuyến tại CIOMS (Council for International Organizations of Medical Sciences).  Các nguồn tin về đạo đức xuất bản http://publicationethics.org/ (Committee on Publication Ethics/COPE) http://www.wame.org (World Association of Medical Editors) http://www.blackwellpublishing.com/Publicationethics/ (Hướng dẫn Blackwell) http://www.icmje.org/update_sponsor.html (ICMJE statement on sponsorship and more) Việc xuất bản các nghiên cứu có nhiều vấn đề cần cân nhắc về đạo đức. Committee on Publication Ethics có một trang web hay, bao quát nhiều vấn đề. Mặc dù các tài liệu COPE trước hết hướng đến các nhà biên tập và xuất bản tạp chí, một số cũng vẫn nằm trong phạm vi quan tâm của các nhà nghiên cứu. Một ví dụ là văn bản về xử lý tranh chấp quyền tác giả. Để vào hướng dẫn này, hãy xem bên trái của trang chủ, tìm ‘Resources’ và sau đó là ‘Guidelines’.

157

Trang World Association of Medical Editors tương tự cũng tập trung vào hướng dẫn cho các nhà biên tập, nhưng tài liệu ở đây cung cấp phần giới thiệu tuyệt vời cho đạo đức nghiên cứu. Cuốn ‘Publication ethics policies for medical journals’ của WAME có thể được tìm thấy bằng cách nhấp chuột vào ‘resources’. Các chính sách bao quát nhiều chủ đề liên quan tới các nhà nghiên cứu, bao gồm thiết kế nghiên cứu, các vấn đề tác quyền, xung đột quyền lợi, thẩm định, các quyết định biên tập, ấn phẩm gốc và ấn phẩm trước xuất bản, đạo văn và cáo buộc có thể có. Blackwell Publishing cung cấp những hướng dẫn thực hành tốt nhất về đạo đức xuất bản, có trực tuyến tại trang của Blackwell. Văn bản này, cũng như những văn bản được mô tả bên trên, chủ yếu dành cho các nhà biên tập, nhưng hầu hết các chủ đề thuộc quan tâm của các nhà nghiên cứu, ví dụ như tính công khai, hành vi nghiên cứu sai lệch, bảo vệ quyền lợi người tham gia/đối tượng nghiên cứu, ấn phẩm lặp lại, và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. International Committee of Medical Journal Editors cũng có một tuyên bố liên quan tới bảo trợ, quyền tác giả và trách nhiệm, bao quát nhiều chủ đề tương tự, và có thể truy cập tại địa chỉ ICMJE bên trên.  Các nguồn hàn lâm về tránh đạo văn http://wpacouncil.org/node/9 http://www.ldu.leeds.ac.uk/plagiarism/index.php http://www.unc.edu/depts/wcweb/handouts/plagiarism.html http://guides.library.ualberta.ca/content.php?pid=62200&sid=457651 http://owl.english.purdue.edu/owl/resource/589/01/ http://www.writing.utoronto.ca/advice/using-sources/how-not-to-plagiarize http://www.library.uq.edu.au/training/plagiarism.html http://www.kent.ac.uk/uelt/ai/students/avoidingplagiarism.html http://www.lc.unsw.edu.au/onlib/plag.html Đạo văn là vấn đề nghiêm trọng trong thế giới hàn lâm và xuất bản. Sinh viên đại học và sau đại học bị phát hiện đạo văn có thể sẽ bị đuổi khỏi trường và/hoặc bị tước bằng. Những qui định tương tự như vậy cũng áp dụng đối với các nhà nghiên cứu. Những nhà chuyên môn đã có công trình nghiên cứu xuất sắc nhưng ai bị phát hiện đạo văn trong một bài báo báo cáo nghiên cứu đó có thể gặp phải rắc rối lớn và thậm chí có thể mất chức. Chắc chắn là có một số đối tượng đạo văn có chủ đích, hi vọng là họ có thể tránh xa được thói xấu đó. Nhưng đáng buồn là những trường hợp sinh viên và nhà nghiên cứu vướng phải đạo văn một cách vô tình chỉ vì không nắm được các quy định. Ở nhiều nước, các trường đại học và thậm chí các công ty xuất bản sử dụng những công cụ tìm kiếm đặc biệt để kiểm tra xem một văn bản có đoạn nào đạo văn không. Những hệ thống này có thể tìm kiếm trong không chỉ các bài báo, sách điện tử, tài liệu xám trực tuyến, mà còn cả qua các bài tập nộp dạng điện tử của sinh viên, lưu trữ của luận án, luận văn và bản thảo. Hầu hết các trường đại học ở các nước có thu nhập cao hơn đều có những trang web về cách trách đạo văn. Bên trên cung cấp một số chọn lọc các trang như vậy.  Các nguồn tin về bản quyền và các vấn đề lưu trữ http://www.sherpa.ac.uk/index.html Khi các nhà nghiên cứu đã hoàn tất thành công và xuất bản nghiên cứu, họ còn phải dính dáng tới một loạt các vấn đề đạo đức khác liên quan tới bản quyền, quyền sở hữu trí tuệ và việc phổ biến các kết quả nghiên cứu. Khi một bài báo được xuất bản, liệu nhà xuất bản 158

có phải là nguồn duy nhất cung cấp các bản sao không? Có phải cá nhân các độc giả chỉ có thể truy cập bài báo qua đặt mua của cá nhân hoặc qua các chương trình truy cập như HINARI hay không? Hay có những cách khác để phổ biến thông tin không? Liệu các tác giả có thể đưa một bản sao lên trang chủ của chính họ hoặc nộp một bản vào kho lưu trữ truy cập mở? Họ có bị buộc phải làm vậy không?

Một trang tên là SHERPA ở Anh sẽ giúp các nhà nghiên cứu trả lời những câu hỏi này. Một trong các nguồn có tại SHERPA là ROMEO, một cơ sở dữ liệu liên quan tới các chính sách của các nhà xuất bản về bản quyền và tự lưu trữ. Một nguồn thông tin khác là cơ sở dữ liệu JULIET, cung cấp những thông tin chính sách tương tự về các chính sách lưu trữ và yêu cầu của các nhà tài trợ nghiên cứu.

159

Tìm kiếm thông tin về việc tìm tài trợ

Bạn có chương trình hoặc một mảng nghiên cứu nào vẫn luôn ao ước có thể tiến hành không? Nếu có, và bị việc thiếu hỗ trợ tài chính kìm hãm, bạn cần viết đề nghị tài trợ. Thu thập và sử dụng thông tin trực tuyến vào việc tìm kiếm tài trợ Khi vào trang WWW của một nhà tài trợ tiềm năng, hãy quan sát để hiểu hơn về triết lý cũng như các chương trình của nó. Hãy tìm báo cáo thường niên, hướng dẫn cho những người tìm kiếm tài trợ, và danh sách các dự án được tài trợ gần đây. Nếu đáp ứng được các tiêu chí của nhà tài trợ cho đối tượng hưởng tài trợ, bạn nên in ra các thông tin cần thiết và lưu chúng lại trên thẻ nhớ. Lưu những trang in trong một kẹp giấy và giữ tập tin tải về ở một nơi riêng trên thẻ nhớ của bạn. Khi đã có tư liệu thu thập được về các nhà tài trợ, hãy đọc những thông tin này thật kỹ lưỡng. Loại ra những nhà tài trợ không phù hợp hoặc bạn không đủ điều kiện đáp ứng. Hãy vẽ đồ thị về những nhà tài trợ còn lại, chỉ ra các quan tâm cụ thể của họ, các giới hạn, dạng hỗ trợ (đi lại, tham dự hội nghị, trang thiết bị…), phạm vi các tài trợ, hạn nộp đơn. Sau đó vạch ra chiến lược, nêu cụ thể những nhà tài trợ nào sẽ cần tiếp cận, khi nào sẽ tiếp cận họ, sẽ đề nghị hỗ trợ gì từ họ, tổng chi phí yêu cầu, và khoảng thời gian thực hiện khoản tài trợ. Cuối cùng, chỉ sau khi đã sắp xếp thông tin theo cách này, hãy chuẩn bị một lá thư đề nghị (đối với những nhà tài trợ yêu cầu LOI như bước tiếp cận ban đầu) và bản đề nghị tài trợ với những đối tượng không yêu cầu LOI. Ở phần sau chương này sẽ cung cấp cho các bạn một số nguồn thông tin hỗ trợ viết LOI và bản đề nghị tài trợ. Các nguồn thông tin trực tuyến cho những người tìm kiếm tài trợ  World Health Organization http://www.who.int WHO là một nguồn tiềm năng hỗ trợ tài chính cho nghiên cứu, nhưng thông báo về các cơ hội được hỗ trợ tài chính để rải rác trên trang web, bởi chúng được đưa lên bởi các chương trình và các dự án khác nhau. Một cách tìm là vào các trang web chương trình và dự án gần gũi nhất với công việc của bản thân bạn. Tìm trong đó các từ và cụm từ như ‘Funding opportunities’, ‘Calls for proposals’, ‘Requests for proposals’, ‘Requests for LOIs’, ‘Requests for letters of interest’, ‘RFPs’, …. Một khả năng nữa là sử dụng chức năng tìm kiếm của WHO. Hãy tìm hộp tìm kiếm bên trên trang web WHO và hướng về bên phải để tìm ‘Advanced search’. Nháy chuột vào đường dẫn. Trên trang tìm kiếm nâng cao, nhập những từ như LOI hoặc RFP hoặc các cụm như ‘funding opportunities’, ‘call for proposals’, ‘request for proposals’, ‘request for LOIs’, ‘request for letter of interest’, …. Nếu nhận được nhiều kết quả, bạn có thể thử hạn chế lệnh tìm để chỉ tìm trong nhan đề của trang.

160

 Fogarty International Center (FIC) http://www.fic.nih.gov/ (trang chủ FIC) http://www.fic.nih.gov/programs/research_grants/index.htm (Các tài trợ nghiên cứu FIC) http://www.fic.nih.gov/programs/training_grants/index.htm (Các tài trợ đào tạo FIC) http://www.fic.nih.gov/funding/index.htm (Tóm tắt các chương trình tài trợ) http://www.fic.nih.gov/funding/directory_fellowships.htm (Trang chủ danh bạ) Fogarty International Center tại là một nguồn tốt khác. Trang FIC gồm có thông tin về các tài trợ nghiên cứu và các tài trợ đào tạo cùng trang tóm tắt rất hữu ích với thông tin liên lạc và thời hạn của tất các các chương trình tại trợ của bản thân trung tâm. Thêm vào đó, FIC duy trì một danh bạ trực tuyến các học bổng và tài trợ về sức khỏe toàn cầu từ khoảng 100 tổ chức và các cơ quan tài trợ trên khắp thế giới. Trên trang chủ danh bạ, bạn có thể tìm các tài trợ hướng đến một nhóm cụ thể (trước tiến sĩ, sau tiến sĩ, nhân viên y tế, đơn vị). Cách khác là bạn có thể truy cập toàn bộ danh bạ và cuốn qua các danh sách.

 Các cổng thông tin and hướng dẫn chủ đề tới các nhà tài trợ quốc tế http://staff.lib.msu.edu/harris23/grants/privint.htm (Michigan State University) http://www.fundsnetservices.com/ (FundsNet) http://www.proposalwriter.com (Deborah Kluge) Một số nguồn tin, vốn là sự pha trộn giữa cổng thông tin với hướng dẫn chủ đề, cung cấp hướng dẫn tuyệt vời về nơi tìm tài trợ. Một nguồn rất hay như vậy là ‘International and Foreign Grant Makers’, của Thư viện đại học bang Michigan. Trang web liệt kê khoảng 120 nhà tài trợ, cung cấp các ghi chú và liên kết tới tất cả. Một cổng thông tin khác tới các nhà tài trợ quốc tế có thông qua Fundsnet. Hãy lưu ý rằng địa chỉ bên trên chỉ dẫn tới một trang. Kiểm tra qua những gì liệt kê cùng các menu bên cạnh. Deborah Kluge là một trang rất hữu ích, gồm các liên kết tới những nhà tài trợ quốc tế.  Cơ sở dữ liệu AidData về các cơ quan tài trợ chính thức http://www.aiddata.org/home/index Cơ sở dữ liệu AidaData là một dịch vụ của Development Gateway, được cùng duy trì bởi OECD, World Bank, và UNDP. Cơ sở dữ liệu AIDA cung cấp thông tin về các tài trợ từ những cơ quan Liên hợp quốc, các nhà tài trợ đa phương, như những ngân hàng phát triển, và các cơ quan viện trợ chính thức chủ yếu của các nước thu nhập cao.

161

 European Foundation Center http://www.efc.be/Pages/EfcWelcomePage.aspx (trang chủ EFC) European Foundation Center chủ yếu hướng đến việc cung cấp các dịch vụ thành viên của mình. Tuy nhiên, nó vẫn có những nguồn hữu ích cho những người tìm kiếm tài trợ. Trên trang chủ, cuốn xuống và nháy chuột vào ‘for grantseekers’. Trên trang kế tiếp, cuộn qua phần văn bản để xem có những gì, nhưng phải nhớ nhấp chuột vào các tiêu đề ở cột bên trái. ‘By topic’ dẫn tới trợ giúp trong việc tìm các nhà tài trợ quan tâm tới các lĩnh vực cụ thể như HIV và sức khỏe toàn cầu. ‘By geographical area’ dẫn tới các nhà tài trợ quan tâm tới, ví dụ, khu vực Châu Phi. EFC cũng duy trì một cơ sở dữ liệu trực tuyến về các quỹ tài trợ thành viên EFC và có thể được truy cập miễn phí. Chỉ cần nhấp chuột vào thanh ‘Membership’ ở trên đỉnh.  Hai nguồn tài trợ y tế quốc tế chính http://www.gatesfoundation.org/Pages/home.aspx (Gates foundation) http://www.gatesfoundation.org/topics/Pages/topics-overview.aspx http://www.gatesfoundation.org/grantseeker/Pages/overview.aspx http://www.theglobalfund.org/EN/ (Global fund) http://www.theglobalfund.org/en/applicantsimplementers/?lang=en Hai nguồn tài trợ nổi tiếng trên thế giới như là nguồn tài trợ chính cho việc nghiên cứu và các hoạt động nâng cao sức khỏe. Một là Bill and Melinda Gates Foundation, và nguồn còn lại là Global Fund. Bạn có thể khám phá các trang Gates bằng cách bắt đầu tại trang chủ và nhấp chuột vào các liên kết. Nhớ xem qua danh sách các chủ đề được tài trợ và các chỉ dẫn dành cho người tìm tài trợ. Tại trang Global Fund, trang quan trọng nhất là trang dành cho người nộp đơn và người thực thi.  Google http://www.google.com http://www.google.com/dirhp Một cách tìm nhà tài trợ là qua các công cụ tìm kiếm như Google. Nếu bạn biết tên của quỹ, chỉ cần tìm nó. Nếu không, thử tìm theo foundations, funders, hoặc philanthropy. Trong Google Directory, tìm dưới ‘Society’ và sau đó ‘Philanthropy’.  Hướng dẫn viết đề nghị tài trợ http://www.who.int/tdr/grants/forms/call-reentry-inst-strength-long.doc (hướng dẫn TDR) http://foundationcenter.org/getstarted/learnabout/proposalwriting.html(Học trực tuyến FC) http://www.proposalwriter.com (Deborah Kluge) Để được hỗ trợ về viết đề nghị tài trợ, hãy thử các trang web như trên. Đầu tiên là Special Programme for Research & Training in Tropical Diseases (TDR) của WHO, cung cấp hướng dẫn cho những người nộp hồ sơ xin tài trợ với các thông tin chi tiết về những nội dung cần có. Foundation Center ở New York bán các khóa học về viết đề nghị tài trợ, nhưng một số khóa học được cung cấp trực tuyến miễn phí. Trang web tuyệt vời cảu Deborah Kluge cũng cung cấp hướng dẫn về viết đề nghị tài trợ, cũng như các nguồn miễn phí và hữu ích.  Một số trợ giúp từ INFORM http://www.inform-network.org Nếu bạn mới bắt đầu tìm kiếm tài trợ, bạn có thể bị rối bởi nhiều dạng nhà tài trợ khác nhau và bởi một số thuật ngữ. Trang web INFORM có một văn bản dạng pdf vạch ra các lĩnh vực và giải thích các thuật ngữ. Nhấp chuột vào ‘Most requested files’. Trên cùng trang, bạn cũng có thể tải hướng dẫn ngắn gọn của chúng tôi về cách viết hồ sơ cá nhân, vốn thường được đòi hỏi gửi kèm với đề xuất tài trợ.

162

Tìm kiếm thông tin hỗ trợ cách viết và truyền thông

Đối với nhiều người, viết là phần khó khăn nhất trong công việc chuyên môn của họ. Nhưng điều đó là cần thiết. Nếu làm nghiên cứu, bạn phải viết đề cương dự án và đề xuất xin tài trợ, cũng như các bài báo báo cáo đầu ra của nghiên cứu. Công việc của bạn có thể đòi hỏi những cách viết khác, chẳng hạn như các báo cáo kỹ thuật và báo cáo cho nhà tài trợ. Các trang tiếp sau đây chỉ dẫn một số nguồn trực tuyến cung cấp các hướng dẫn chung cho việc viết lách chuyên ngành, hướng dẫn tác giả nộp bản thảo cho tạp chí, các yêu cầu chung cho bản thảo, và hướng dẫn làm báo cáo cho các dạng nghiên cứu nhất định. Các nguồn tin được đề cập đến cũng đồng thời hỗ trợ bạn về các dạng truyền thông khác, bao gồm áp phích cho các hội nghị, và cách tiến hành các bài trình bày miệng. Các nguồn thông tin hỗ trợ cách viết và truyền thông  Author Aid http://www.authoraid.info/ Author Aid là một nguồn thông tin đầy đủ cho các nhà nghiên cứu và các cán bộ chuyên môn làm việc trong lĩnh vực hàn lâm tại các nước đang phát triển. Trang này hỗ trợ cách viết nói chung, cách viết các bài báo khoa học, xuất bản các bài báo, xử lý trích dẫn, tránh đạo văn, giải quyết các vấn đề đạo đức khác liên quan tới việc viết và xuất bản, chuẩn bị các đề nghị tài trợ và rất nhiều những nội dung khác. Ngoài ra, bạn cũng có thể tìm được các trợ giúp về thiết kế các trình chiếu PowerPoint, làm áp phích cho các hội nghị, và cách tiến hành các trình bày miệng. Các tài liệu có tại ‘Resource Library’ và ở dạng hướng dẫn tự học, trình chiếu và pdf. Hiện tại, ở đó có 325 mục.

 Hướng dẫn cách viết của các trường đại học Nhiều trường đại học và thư viện ở các nước nói tiếng Anh đã soạn thảo các hướng dẫn của họ về cách viết bài báo học thuật, cả trong lĩnh vực y học. Những tài liệu này có thể được tìm thấy trên mạng, tại trang web của các trường trên khắp thế giới, đặc biệt ở các nước có thu nhập cao hơn. Hãy vào một trường đại học tốt, tìm chức năng tìm kiếm và tìm theo ‘guides to writing’.

163

 Liên kết tới các hướng dẫn cách viết qua INTUTE http://www.intute.ac.uk/ INTUTE có hơn 1500 tài liệu liên quan tới cách viết. Chỉ cần tìm kiếm writing trên trang đầu tiên, bạn sẽ tìm được các liên kết tới những khóa học trực tuyến, hướng dẫn tự học, và các hướng dẫn liên quan đến cách viết nói chung, cách viết các bài khoa học, cách viết trong những chủ đề cụ thể…  Một số hỗ trợ từ INFORM http://www.inform-network.org Tại trang web của INFORM bạn có thể tìm được một tài liệu pdf về cách thực hiện bài trình bày miệng. Bài này thậm chí còn có cả bản dịch tiếng Việt. Hãy nhấp chuột vào ‘Most requested files’. Các nguồn thông tin về cách viết bài báo và báo cáo  Instructions to authors gateway http://mulford.meduohio.edu/instr/ (Instructions to Authors Gateway) Một nơi rõ ràng để có hướng dẫn về cách viết một bài báo khoa học là ở ‘Instructions to authors’ của tờ báo mà bạn muốn in bài. Bạn thường dễ tìm được những hướng dẫn này ở trang web của tờ báo. Một cách khác để tìm chúng là qua cổng thông tin tại địa chỉ trên.  Các yêu cầu thống nhất http://www.icmje.org/index.html (Các yêu cầu thống nhất ICMJE) http://www.glisc.info/ (Hướng dẫn GLISC về các báo cáo khoa học) Có các tiêu chuẩn nhất định với các báo cáo, không kể chúng sẽ được gửi xuất bản ở các tạp chí hay sẽ được xuất bản dưới dạng báo cáo kỹ thuật hoặc các tài liệu xám khác. International Committee of Medical Journal Editors (ICMJE) đã soạn thảo một loạt các hướng dẫn có nhan đề ‘Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals’. Hầu hết các tạp chí y khoa đều yêu cầu tác giả tiềm năng tuân thủ các hướng dẫn này. Chúng đề cập đến nhiều vấn đề đạo đức trong nghiên cứu, cũng như biên tập và viết các báo cáo nghiên cứu. Một bộ tương tự các hướng dẫn về tư liệu xám được Grey Literature International Steering Committee (GLISC) biên soạn.  Các hướng dẫn viết báo cáo (RGs) http://www.equator-network.org http://www.consort-statement.org/ Cuối cùng, các nhà nghiên cứu nên kiểm tra xem có hướng dẫn viết báo cáo (RG) nào cho loại nghiên cứu của mình không. Các hướng dẫn như vậy được xây dựng với nỗ lực nâng cao chất lượng các ấn phẩm nghiên cứu y khoa bằng cách khuyến khích viết báo cáo minh bạch và chính xác. Có lẽ RG nổi tiếng nhất là tuyên bố CONSORT (Consolidated Standards of Reporting Trials), được xây dựng nhằm cải thiện các báo cáo về thử nghiệm kiểm soát ngẫu nhiên (RCTs), để người đọc có thể hiểu và đánh giá các báo cáo dễ dàng hơn. Các khuyến cáo này ở dạng danh sách kiểm và biểu đồ. CONSORT không còn là hướng dẫn viết báo cáo duy nhất. RG đã được xây dựng cho các nghiên cứu thử nghiệm, nghiên cứu quan sát, nghiên cứu định tính và nhiều dạng nghiên cứu khác. Hầu hết các RG được biết đến bởi tên viết tắt—QUORUM, STARD, STROBE, MOOSE. Những RG này có thể truy cập được qua trang web mạng lưới EQUATOR, như là một cổng và trung tâm thông tin về báo cáo nghiên cứu tốt trong sức khỏe và y tế.

164

Các nguồn thông tin về quản lý tài liệu tham khảo Có lẽ khía cạnh dễ khiến người ta ngại nhất khi chuẩn bị bản thảo là làm các tham khảo đúng! Chúng phải được xử lý chính xác cả trong phần văn bản lẫn trong danh sách tài liệu tham khảo. Như đã giải thích trước đây trong chương về tìm kiếm và lưu tư liệu, có rất nhiều kiểu thể hiện tài liệu tham khảo. Việc sử dụng kiểu nào khi viết phụ thuộc vào chính sách của cơ quan bạn hoặc chính sách của tạp chí nơi bạn định nộp bản thảo để xuất bản. Nếu bạn đang dùng EndNote hoặc một loại phần mềm quản lý thư mục khác, mọi việc sẽ trở nên dễ dàng hơn. Bạn có thể ‘bảo’ phần mềm loại trình bày tài liệu tham khảo mà bạn muốn, và nó sẽ định dạng các tài liệu tham khảo trong văn bản và danh sách tài liệu tham khảo một cách tự động. Tuy nhiên, dù có sử dụng phần mềm, bạn cũng vẫn phải chịu trách nhiệm đảm bảo các thông tin tham khảo được chính xác.  Các nguồn chính http://www.nlm.nih.gov/bsd/uniform_requirements.html (Uniform Requirements) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=citmed.TOC&depth=2 (Citing medicine) International Committee of Medical Journal Editors biên soạn một hướng dẫn cho các tác giả có nhan đề là ‘Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals’, đề cập mọi khía cạnh trong chuẩn bị và nộp bản thảo, trong đó có phần về Vancouver Guidelines, chỉ rõ thông tin tham khảo tới các dạng tài liệu khác nhau được tham khảo như thế nào. Các hướng dẫn có trên mạng, gồm cả tại NLM. Có lẽ hướng dẫn hữu ích nhất là cuốn sách trực tuyến Citing medicine: The NLM style guide, có thể lấy được từ NLM Bookshelf sử dụng liên kết trực tiếp bên trên.

 Các hướng dẫn hàn lâm tới các tài liệu tham khảo Nếu muốn tìm hiểu thêm về quản lý tài liệu tham khảo và các dạng trình bày tài liệu tham khảo, có rất nhiều trang web bạn có thể xem. Nhiều trong số chúng do cán bộ thư viện các trường đại học tạo ra để hướng dẫn cho sinh viên. Hãy vào thư viện đại học và tìm kiếm cho ‘handling references’ hoặc xem qua các hướng dẫn trực tuyến.

165

Tìm kiếm thông tin hỗ trợ phát triển chuyên môn

Học thêm tiếng Anh Rào cản ngôn ngữ là thử thách chính đối với những nhân viên y tế muốn tận dụng các nguồn thông tin quốc tế. Tiếng Anh là ngôn ngữ hữu ích nhất được biết tới ngày nay, vì nó hiện là ngôn ngữ hàng đầu cho truyền thông khoa học quốc tế, trong đó có cả y tế.  Translation and spoken version of terms http://www.google.com/language_tools?hl=en Với dịch ngắn và dịch các đoạn văn, hãy nhớ thử công cụ ngôn ngữ Google. Nếu tìm thấy một từ hoặc ngữ trong tiếng Anh mà bạn không hiểu, bạn có thể nhập nó vào đây, chọn English to Vietnamese, và nháy chuột vào ‘Translate’.

Trên trang hiện ra, bạn sẽ tìm được từ tiếng Việt tương ứng. Bạn cũng thấy nút ‘Listen’ bên dưới từ gốc tiếng Anh. Nhấp chuột vào đó để nghe đọc từ đó bằng tiếng Anh.

Bạn cũng có thể sử dụng chức năng này để dịch cả câu, chẳng hạn như: The patient has eclampsia, and her blood pressure is now very high. Tuy nhiên, phần phát âm tiếng Anh cho cả đoạn dài hơn thường bị giật cục, và câu dịch cũng thường có sai sót.

166

 Các khóa học và hướng dẫn tự học trực tuyến thông thường bằng tiếng Anh http://www.english-online.org.uk/backindex.html http://www.1-language.com/ http://www.bbc.co.uk/worldservice/learningenglish/ Trên Web có vô cùng nhiều các khóa học tiếng Anh. Một số mất tiền, một số được miễn phí. Bên trên là một số chọn lọc các địa chỉ miễn phí.  Các khóa học trực tuyến tiếng Anh y khoa http://www.englishmed.com/ Đối với các cán bộ trong ngành y, các khóa học tiếng Anh thông thường có thể gây nản vì từ vựng được dạy trong các khóa này chỉ giới hạn trong các tình huống hàng ngày. Vậy các thuật ngữ y khoa tiếng Anh thì sao- bạn có thể học nó từ đâu? Một lần nữa xin nhắc lại là có các khóa phải trả tiền, như Talking Medicine, tuy nhiên cũng đang xuất hiện những cách khác, miễn phí, chẳng hạn như EU-supported EnglishMed, cung cấp hoạt hình với ghi âm thể hiện các hội thoại đơn giản giữa các nhân viên y tế (bác sĩ, y tá, dược sĩ) và bệnh nhân. Băng hình là tiếng Anh-Anh.  Học tiếng Anh y khoa sử dụng các công cụ NLM http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/videosandcooltools.html Một thứ khác để thử là các hướng dẫn tự học và video tại MedlinePlus của NLM. Mặc dù chúng không được thiết kế để dạy tiếng Anh y khoa, chúng vẫn có thể được dùng như một công cụ học ngoại ngữ. Có ba khả năng ở đây: các hướng dẫn tự học tương tác (về các bệnh và tình trạng bệnh, quy trình xét nghiệm và chẩn đoán, phẫu thuật và điều trị, và phòng ngừa), video giải phẫu và video phẫu thuật. Các hướng dẫn tự học tương tác và video giải phẫu sử dụng những định dạng khác nhau, nhưng trong cả hai trường hợp, bạn đều có thể nghe được người nói và nhìn được những từ đang được nói. Tiếng Anh nói dùng ở đây là tiếng Anh- Mỹ chuẩn và khá rõ ràng. Các video phẫu thuật, được phát từ ORLive, cũng có thể được dùng để học tiếng Anh nhưng theo một cách khác. Khi xem video, bạn nghe được âm thanh nhưng không xem được những từ đó ở dạng viết. Tuy nhiên, bạn có thể tải về và in ra bản pdf của lời thoại trong video và đọc nó khi nghe video. Hãy chuẩn bị- tiếng Anh bạn nghe được từ các video phẫu thuật rất đa dạng. Một số người nói lầm bầm hoặc thường bắt đầu câu với từ ‘Uhmm’. Nhưng sự khác biệt này là do âm điệu của các vùng khác nhau ở Hoa Kỳ. Thêm vào đó, một số giáo sư thực hiện quy trình phẫu thuật lại là những người di cư tới Hoa Kỳ và do đó nói tiếng Anh bằng âm điệu của nước họ. Những đoạn băng này do vậy là cách rất tốt để ‘rèn luyện tai nghe’ của bạn với tiếng Anh y khoa quốc tế. Tìm kiếm các hội nghị để tham gia  Cơ sở dữ liệu về hội nghị tại Health on the Net http://debussy.hon.ch/cgi-bin/confevent (trang tìm kiếm hội nghị HON) http://www.doctorsreview.com/meetings/ Health on the Net (HON) có một trang tìm kiếm hội nghị, nơi bạn có thể tìm kiếm các hội nghị y khoa theo thời gian, chủ đề và khu vực.

167

Cơ sở dữ liệu các cuộc họp y khoa tại Doctors Review ở Canada chỉ dành cho các nhân viên y tế chứ không phải cho chung mọi đối tượng. Bạn cần đăng ký để được khai thác, nhưng việc đăng ký là miễn phí. Nếu không có mã vùng, hãy thử nhập một danh sách 5 chữ số. Một khi đã vào được, bạn có thể tìm kiếm trong hơn 2000 các cuộc họp y khoa trên toàn thế giới. Hãy chọn đích đến, chuyên ngành và khoảng thời gian. Tốt nhất là sử dụng các phạm vi rộng, ví dụ Châu Á, mọi chủ đề và khoảng thời gian là 6 tháng. Danh sách kết quả đưa ra những thông tin cơ bản cùng liên kết tới mỗi cuộc họp hoặc hội nghị.

Tìm kiếm các chương trình và khóa học có cấp bằng Nếu muốn tiếp tục học lên cao, làm thế nào bạn có thể tìm ra những khóa học và đào tạo hiện có? Không có câu trả lời đơn giản cho câu hỏi. Cách tìm kiếm của bạn phụ thuộc vào hoàn cảnh cá nhân của bạn. Tuy nhiên, nhìn chung, bạn có thể muốn tìm mang tính địa lý hơn là mang tính chủ đề. Nói cách khác, bạn nên bắt đầu bằng cách tìm đào tạo y khoa sau đại học ở một nước cụ thể, hơn là đào tạo như vậy trong chuyên ngành cụ thể của bạn. Một lý do là ngôn ngữ. Nếu ngoại ngữ mạnh nhất của bạn là tiếng Nga/tiếng Pháp, bạn có thể muốn học ở một nước giảng dạy bằng tiếng Nga/tiếng Pháp. Nếu ngoại ngữ mạnh nhất của bạn là tiếng Anh, bạn sẽ muốn học ở một nước nơi mà hướng dẫn sẽ bằng tiếng Anh. Sự lựa chọn sẽ là các nước như Australia, New Zealand, Canada, Anh, hoặc Hoa Kỳ. Một vấn đề khác là tài trợ. Các nhà tài trợ thường cấp học bổng đi học tại những nước cụ thể. Ví dụ, nếu muốn xin học bổng đi học ở New Zealand, bạn sẽ cần phải tìm một chương trình đào tạo phù hợp ở nước đó. Trong quá trình tìm kiếm các chương trình có thể, bạn phải lường đến những khó khăn nhất định, như khác biệt trong các hệ thống đào tạo y khoa, các thuật ngữ khác nhau cho các bằng cấp nâng cao, và sự khác biệt giữa bằng cấp đào tạo chuyên ngành và nghiên cứu. Ở Hoa Kỳ, các bằng cấp y khoa cơ bản đôi khi được gọi như ‘professional degrees’ hoặc ‘first professional degrees’. Các chương trình ở cấp độ cao hơn, sau trường y, được gọi là ‘graduate medical education’. Ở nhiều nước khác, thuật ngữ ‘post-graduate’ được dùng thay thế.

168

 Cơ sở dữ liệu Healthtraining http://www.healthtraining.org/ Có lẽ cách hiệu quả nhất để tìm các khóa sau đại học về y khoa và sức khỏe là với cơ sở dữ liệu tại healthtraining.org, được duy trì bởi Medicus Mundi Switzerland. Bạn có thể tìm theo chủ đề, quốc gia, dạng khóa học, và ngôn ngữ. Cũng có các trang về các nguồn học bổng và các khóa học từ xa. Thật là một nguồn tuyệt vời!

 Tìm kiếm với MedHunt tại Health on the Net httpA://www.hon.ch/HONsearch/Pro/index.html (Tìm kiếm chuyên ngành HON) http://www.hon.ch/HONsearch/Pro/medhunt.html (MedHunt tại HON) Mặc dù Google là một khả năng, nhưng sẽ tốt hơn nếu tìm kiếm thông tin về các chương trình và khóa học tại một trang chuyên ngành. Vào HON và tìm kiếm cả trong trang tìm kiếm chuyên ngành chung và qua MedHunt. Thử với một số lệnh tìm khác nhau, như graduate program, graduate studies, graduate school, postgraduate studies, postgraduate program, research training, research degree, master’s program, master’s degree, PhD program, PhD degree, specialization training, specialist training, … Vì đang ở trong HON, bạn sẽ không cần thêm từ ‘medicine’ hoặc ‘medical’ trong lệnh tìm của mình. Tuy nhiên, bạn có thể muốn nêu cụ thể lĩnh vực quan tâm, chẳng hạn như y tế công cộng, điều dưỡng, dược, tim mạch…  Một khả năng khác: các khóa học CME và CPD trực tuyến http://learning.bmj.com/learning/main.html Nếu không muốn đi xa hoặc không có khả năng tài chính để đi học xa, một cách khác để phát triển các kỹ năng chuyên môn của bạn là học các khóa trực tuyến. Một số mất tiền nhưng một số được miễn phí. Ví dụ như BMJ học tập hiện có 50 khóa học miễn phí trên mạng, cả ở bậc sau đại học và phục vụ cho phát triển chuyên môn liên tục (CPD).

169

The INFORM Sourcebook Rap

Everyday we hear people cry We’ve got no info, the well’s gone dry! But you’re not sittin’ there, Googlin’ like a fool ‘Cause you have learned the golden rule Rapper: Look in the book! Audience: Look in the book! (3 times) Most people look in the places they know Out in the darkness they’re frightened to go But you’re not stuck there under the light ‘Cause you have learned to find things right Rapper: Look in the book! Everyone: Look in the book! (3 times) Info worth many millions of dollars Via free access—‘Yippee!’ we holler For access to the right information Can improve the health of a nation Rapper: Look in the book! Everyone: Look in the book! (3 times) Everywhere we hear people moan Our library has no books to loan The Web is full of e-books to read And to find them all you need…is…to Rapper: Look in the book! Everyone: Look in the book! (3 times) Medline/PubMed, it’s the best But don’t overlook all the rest! No one site has all the resources That you’ll need for your projects and courses Rapper: Look in the book! Everyone: Look in the book! (3 times) All of you are helping others Old ones, sick ones, babies, mothers You can do it better with five search tools And you’re sure to use them, ‘cause you’re not fools! Rapper: Look in the book! Everyone: Look in the book! (3 times) Whatever you do, do it smart Check that evidence before you start Best-practice guidelines are easy to spot If you know where they are, and know where they’re not Rapper: Look in the book! Everyone: Look in the book! (3 times)

170

Tìm kiếm thông tin y tế trực tuyến: Tài liệu hướng dẫn cán bộ chuyên ngành Việt Nam