Toàn cảnh địa lý kinh tế - xã hội thế giới: Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:68

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách "Địa lý kinh tế - xã hội thế giới" được biên soạn nhằm đáp ứng nhu cầu học môn Địa lí kinh tế - xã hội thế giới của sinh viên các trường Đại học trong thời đại bùng nổ thông tin và hội nhập vào nền kinh tế quốc tế, khu vực hiện nay đang diễn ra một cách mạnh mẽ và nhanh chóng. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung phần 1 cuốn sách tại đây!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Toàn cảnh địa lý kinh tế - xã hội thế giới: Phần 1

PGS. T S . Ô N G T H Ị Đ A N T H A N H Đ Ị A L í K I N H T É - X Ã H Ộ I THẾ GIỚI (Toàn cảnh Địa lí kinh tế - xã hội thế giới và một số quốc gia, khu vực tiêu biểu) (In lần thứ hai) NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC s ư PHẠM • • •
Mã số: 01.01. 5641681 ĐH2007
Mục lục Lời nói đầu 5 PHÀN I ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM v ụ , PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN c ứ u ĐỊA LÍ KINH T E - X Ã HỘI THẾ GIỚI 7 1. Đối tượng 8 2. Nhiệm vụ 8 3. Quan điểm 9 4. Các phương pháp nghiên cứu chính trong Địa lí K ĩ - XHTG 9 PHÀN li TOÀN CẢNH ĐỊA LÍ KINH TÉ - XÃ HỘI THẾ GIỚI 10 I. Thế giới đầy biến động về kỉnh tế và chính trị - xã hội (từ phát kiến Địa lí đến những năm đầu thế kỉ XXI) 10 li. Những đặc điểm và xu hướng chính của nền kinh tế thế giới những năm cuối thế kỉ XX và đầu thế kỉ XXI 19 III. Các trung tâm, các khu vực lớn và các tổ chức kinh tế quốc tế 37 IV Những đặc điểm chủ yếu cùa các nước phát triển và đang phát triển 44 V Triển vọng của nền kinh tế thế giới những thập niên đầu thế kỉ XXI 46 VI. Một số vấn đề về kinh tế và xã hội đặt ra cần giải quyết trên phạm vi toàn cầu 50 PHẦN HI MỘT SỐ QUỐC GIA VÀ KHU v ự c 57 HỢP CHÙNG QUÔC HOA KÌ 57 NHẠT BÀN 68 LIÊN MINH CHÂU Âu (EU) 83 CỘNG HOA PHÁP 90 LIÊN BANG NGA 98 3
CỘNG HOA NHÂN DÃN TRUNG HOA 114 CỘNG HOA ÁN Độ 135 KHU VỰC ĐÔNG NAM Á 150 Tài liệu tham khảo 175 Phụ lục 179 4
É * * mẹ m+Ằ Lời nói đâu Đ e đ á p ứng nhu cầu học m ô n Địa lí kinh tế - xã hội th ế giới (Địa lí K T - X IỈ T G ) của sinh v i ê n c á c t r ư ờ n g Đ ạ i học trong t h ờ i đ ạ i b ù n g n ổ t h ô n g tin và h ộ i nhập v à o n ề n k i n h tế quốc t ế , khu vực h i ệ n nay đ a n g d i ễ n ra m ộ t c á c h m ạ n h m ẽ và nhanh c h ó n g , c h ú n g tôi t i ế n h à n h biên soạn c u ố n g i á o trình này. G i á o t r ì n h n h ằ m g i ú p sinh viên nấm đ ư ợ c n h ữ n g v ấ n dồ k h á i q u á t chung của nền k i n h tế t h ế g i ớ i c ũ n g n h ư sự p h á t t r i ể n k i n h tế ở m ộ t số quốc gia tiêu b i ê u v ớ i n h ữ n g đ i ề u k i ệ n tự n h i ê n , xã h ộ i k h á c nhau, t h à n h q u ả đạt đ ư ợ c . n g u y ê n n h â n t h à n h c ô n g . T ừ đ ó , sinh v i ê n c ó t h ể rút ra n h ữ n g k ế t luận so s á n h . bài học k i n h n g h i ệ m đế sau này có m ộ t cái n h ì n c h i ế n lược. tống hợp. đề ra n h ữ n g q u y ế t s á c h , b i ệ n p h á p đ ú n g , t h ô n g m i n h . p h ù hợp v ớ i tình h ì n h trong n ư ớ c v à quốc t ế , phục vụ cho sự n g h i ệ p p h á t t r i ể n k i n h tế - xã h ộ i V i ệ t N a m . H i ệ u q u ả của n ề n k i n h tế - xã h ộ i phụ thuộc rất l ớ n v à o t ầ m n h ì n cùa các n h à q u á n lí. G i á o t r ì n h đ ư ợ c chia t h à n h 3 phần: P h ầ n ì : Đôi lượng, Nhiệm vụ, Phương pháp nghiên cứu Địa lí Kĩ XHTG P h ầ n l i : Toàn canh Địa lí KT-XHTG. P h ầ n I I I : Địa lí kinh lể - xã hội một sổ quốc gia và khu vực tiêu biếu. N g o à i ra, s á c h c ò n c ó t h ể d ù n g làm tài l i ệ u tham k h á o cho g i á o v i ê n T H P T và n h ữ n g ai quan t â m đ ế n Địa lí K T - X H T G . Tác giả 5
PHẢNI ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM vụ, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỊA LÍ KINH TẾ-XÃ HỘI THÊ GIỚI Địa lí Kinh tê Xã hội Thô giới là vân đô rộng lớn. phức tạp dầy biến đ ộ n g . Thế g i ớ i bao g ồ m n h i ề u quốc gia và v ù n g lãnh t h ố k h á c nhau v ề quy m ô d i ệ n t í c h . d â n số, đ i ề u k i ệ n tự n h i ê n , tài n g u y ê n t h i ê n n h i ê n , lịch sử p h á t t r i ề n , phoim tục tập q u á n . tôn g i á o , trình d ô san x u ấ t , thu nhập quốc d â n ( G Ó P ) , chế đ ộ x ã h ộ i , . . . C ó nước n g h è o tài n g u y ê n v ớ i bao k h ó k h ă n v ề mặt xã h ộ i . n h ư n g v ớ i b ư ớ c đi đ ú n g trong t h ờ i gian ngắn đ ã t r ở t h à n h nước g i à u c ó . phồn v i n h . T h ế g i ớ i v ớ i n h i ề u b i ế n độnsz v ề k i n h tế v à c h í n h trị. m ỗ i quốc gia cần n ă n g đ ộ n g , c ó b i ệ n p h á p s á n g tạo, chu đ ộ n g n ắ m bắt t ì n h h ì n h đê p h ù hợp v ớ i sự p h á t t r i ê n của q u ô c tê. khu vực thì sẽ đi l ê n ; n ê u k h ô n g sẽ ngược l ạ i . T r o n g n h ữ n g b i ế n đoi lịch sư đ a n g d i ễ n ra t r ê n t h ế g i ớ i đ ầ y t h ử t h á c h . đất nước ta cần á p d ụ n g n h ữ n g t h à n h q u á m à c á c n ư ớ c đ ã đ ạ t đ ư ợ c đ ế d ư a dân tộc V i ệ t N a m nhanh c h ó n c đ ế n giàu m ạ n h . v ă n m i n h . c ó thê hoa nhập v à o nen k i n h tê k h u vực v à cộng đ ồ n g thê g i ớ i . Đặc b i ệ t trong t h ờ i đ ạ i b ù n g nô cua cuộc c á c h m ạ n g khoa học kĩ thuật và nền k i n h tế trí thức h i ệ n nay, v ớ i x u t h ế t o à n cầu hoa v à h ộ i nhập k i n h tế quốc tế đ a n g d i ễ n ra m ạ n h m ẽ . y ế u tố t h à n h c ô n g hay thất b ạ i của m ộ t nước là h i ệ u qua và k h á n ă n g c ạ n h tranh cua nền k i n h tế, là kha n ă n g tạo d ự n g và c ú n g c ô vị trí cua m ì n h trong p h â n c ô n g lao đ ộ n g quốc t ế , là n h à n ư ớ c đ ư a ra các c h í n h s á c h , b i ệ n p h á p p h ù hợp v ớ i thực tế nền k i n h tế - xã h ộ i và đ i ề u chinh kịp t h ờ i ( n h ữ n g c h í n h s á c h phái d ự b á o đ ư ợ c v i ễ n c á n h xa gần), quan trọng n h á t là khai t h á c . sử dụng có h i ệ u qua nguồn lực chất x á m , nguồn lực K I I K T của đất n ư ớ c , coi đ â y là đ ộ n g lực c h í n h t h ú c đ ẩ y nền k i n h tế xã h ộ i p h á t t r i ể n , chất x á m p h á i đ ư ợ c đặt lên vị trí h à n " đ ầ u tronu c á c tài n g u y ê n q u ý uiá cua quốc gia. D ó là bài học k i n h n g h i ệ m l ớ n m à c á c nước di trước 7
đã đạt. T h a m gia t o à n c ầ u hoa k i n h tế v à h ộ i nhập k i n h tế quốc tế đã trơ t h à n h m ộ t x u t h ế tất y ế u đ ố i v ớ i tát cả c á c n ư ớ c , g ó p p h ầ n c ù n g cố an ninh c h í n h trị của m ỗ i quốc gia. Vì v ậ y k h ô n g m ộ t nước n à o m u ố n p h á t t r i ể n lại đứrm n g o à i x u h ư ớ n g chung của n h â n l o ạ i . 1. Đối tượng Địa lí K i n h tế - X ã h ộ i T h ế g i ớ i là m ộ t b ộ p h ậ n của Địa lí K i n h tế - Xã h ộ i . nó n g h i ê n c ứ u n h ữ n g v ấ n đ ề khái q u á t chung của n ề n k i n h tế t h ế g i ớ i . các đ i ề u k i ệ n t ự n h i ê n , x ã h ộ i đ ê p h á t t r i ể n k i n h t ế , đặc đ i ế m . q u á trình phái t r i ể n , c ơ cấu n g à n h , c ơ c ấ u l ã n h t h ố v à sự p h â n b ố của c h ú n g trons phạm vi k h ô n g gian nhất đ ị n h . K h ô n g gian của Địa lí K i n h tế - X ã h ộ i T h ế g i ớ i được xác định là c á c quốc gia, n h ó m c á c quốc gia v à t o à n b ộ t h ế g i ớ i . P h ư ơ n g p h á p l u ậ n của Địa lí K i n h tế - X ã h ộ i T h ế g i ớ i là dựa vào quan đ i ể m l ã n h t h ổ . Con n g ư ờ i ở bất kì nơi n à o t r ê n bề m ặ t T r á i Đ ấ t cũng đ ề u t i ế n h à n h khai t h á c c á c n g u ồ n tài n g u y ê n , cai tạo t h i ê n n h i ê n , sản xuất ra của cải v ậ t chất phục v ụ cho đ ờ i sống v à sự p h á t t r i ể n c ù a x ã h ộ i loài n g ư ờ i , do đ ó đ ã h ì n h t h à n h n ê n t h ể t ổ n g hợp sản x u ấ t l ã n h t h ồ , c h í n h là c á c m ố i quan hệ k ế t hợp sản x u ấ t - l ã n h t h ồ . C á c m ố i quan h ệ n à y đ ư ợ c b i ể u hiện qua các h ệ t h ố n g sản x u ấ t n g à n h v à sản x u ấ t theo t ừ n g v ù n g l ã n h t h ô . Giữa các n g à n h sản x u ấ t c ũ n g n h ư c á c v ù n g s á n x u ấ t đ ề u c ó m ố i quan +)ệ tương tác v ớ i nhau tạo n ê n l ã n h t h ổ sản x u ấ t r i ê n g b i ệ t ( v ù n g . quốc gia, k h u vực và thế g i ớ i ) . 2. Nhiệm vụ - N g h i ê n c ứ u n h ữ n g v ấ n đề chung của n ề n k i n h tế t h ế g i ớ i ( n h ư tác động của t ì n h h ì n h c h í n h trị - x ã h ộ i . an ninh t h ế g i ớ i đ ế n sự p h á t t r i ể n kinh tê - xã h ộ i của t ừ n g quốc gia, k h u vực v à cả t h ế g i ớ i . N h ữ n g đặc đ i ể m . xu h ư ớ n g của n ề n k i n h tế t h ế g i ớ i . C á c trung t â m , c á c k h u vực k i n h tế lớn trên thê g i ớ i . Đặc đ i ể m của c á c l o ạ i h ì n h k i n h tế c á c n ư ớ c . T r i ể n v ọ n g của nền k i n h tế t h ế g i ớ i t r o n g n h ữ n g n ă m đ ầ u t h ế kỉ X X I v à c á c v ấ n đ ề đ ặ t ra cần được g i ả i quyết v ề k i n h tế - x ã h ộ i t r ê n p h ạ m v i t o à n cầu). - N g h i ê n c ứ u đ i ề u k i ệ n tự n h i ê n , x ã h ộ i tác đ ộ n g đ ế n sự p h á t t r i ê n kinh tê c ù a các quốc gia. 8
- Q u á t r ì n h p h á t t r i ể n k i n h tế chung, từng n g à n h , c ơ cấu n g à n h và lãnh t h ố , n h ữ n g t h à n h t ự u đ ạ t đ ư ợ c , những n g u y ê n n h â n t h à n h c ô n g và những v ấ n đề t ồ n t ạ i . - T r i ể n v ọ n g p h á t t r i ể n k i n h tế cua các n ư ớ c tronu t ư ơ n g lai. - K h á n ă n g v à t r i ể n v ọ n g hợp tác c ù a các n ư ớ c v ớ i V i ệ t Nam và thị t r ư ờ n g c á c n ư ớ c đ ó đ ố i v ớ i c á c n h à k i n h tế V i ệ t N a m . 3. Quan điểm - Quan d i ê m t ô n g hợp. - Quan d i ê m l ị c h sứ. - Quan đ i ể m h ệ t h ố n g . - Quan đ i ể m k i n h t ế . - Quan đ i ế m v i ễ n c ả n h . - Quan đ i ế m p h á t t r i ể n b ề n v ữ n g . - Quan đ i ể m l ã n h t h ố . 4. Các phương pháp nghiên cứu chính trong Địa lí KT - XHTG - P h ư ơ n g p h á p t h u thập tài l i ệ u . - P h ư ơ n g p h á p p h â n t í c h , t ô n g hợp. - Phương pháp thống kê. - P h ư ơ n g p h á p so s á n h . - Phương pháp bán đồ. 9
PHẦN li T O À N C À N H Đ Ị A LÍ K I N H T É - X Ã H Ộ I • • T H Ế G I Ớ I I. Thế giới đầy biến động về kinh tế và chính trị - xã hội ( l ừ phát k i ế n Địa lí đến những năm đầu thế ki X X I ) . 1. Bản đồ chính trị và nền kinh tế thế giới trước phát kiến Địa lí (1492) Sự hình t h à n h các nước n h ư h i ệ n nay k h ô n g phái ngay m ộ t lúc. m à là ca quá trình lịch SƯ lâu dài cua xã h ộ i loài n g ư ờ i , luôn b i ế n đ ộ n u . Đ ó là sự ra đời hoặc sụp đ ô của c á c quốc gia, thay đôi biên g i ớ i giữa c á c n ư ớ c . sự k h á m phá. di dân đ ế n các v ù n g đ ấ t m ớ i . những m â u thuẫn dẫn đ ế n các cuộc c h i ế n tranh xâm c h i ế m lẫn nhau... Sự p h â n chia t h à n h các quốc gia n h ò là đặc d i ê m cua thời kì phong k i ế n trước p h á t k i ế n Địa lí. T r ì n h đ ộ phát t r i ể n v ề m ọ i mặt cứa xã hội loài n g ư ờ i lúc này c ò n thấp k é m , m ô i liên hệ giũa các n ư ớ c . các vùng còn nhiều hạn chế. bán đ ồ c h í n h trị thế " l ớ i thay đ ố i chậm chạp. 2. Từ sau phát kiến Địa lí đến trước Chiến tranh thế giới lần thứ ì T ừ c u ố i t h ế kỉ X V đ ế n đ ầ u t h ế k i X V I nền k i n h tế x ã h ộ i v à khoa học kĩ thuật cua các n ư ớ c c h â u Â u p h á t t r i ề n , đ ạ t n h i ề u t h à n h t ự u rực rỡ. Bước v à o giai đ o ạ n Phục h ư n g , c h â u Âu trơ n ê n chật hẹp so v ớ i nhu cầu p h á t Iriên kinh tê. Con đ ư ờ n g b u ô n b á n giữa p h ư ơ n g Đ ô n g và p h ư ơ n g T â y qua Địa Trung H á i . b á n đ ả o Ban C ă n g và T i ể u Ả bị chặn đ ứ n g b ở i sự b à n h t r ư ớ n g cua dê q u ô c T h ô . Do yêu cầu phát t r i ề n c ô n a t h ư ơ n g n g h i ệ p , t h ư ơ n g n h â n c h â u A u đã t ă n g c ư ờ n g v i ệ c di tìm nguồn n g u y ê n l i ệ u , thị t r ư ờ n g tiêu t h ụ . nhờ kĩ thuật h à n g hai dã k h á t i ế n hộ g i ú p con n g ư ờ i c ó thê v ư ợ t b i ê n k h ơ i . môi quan hệ giữa các quốc gia, các v ù n u đ ư ợ c m ở rộng, đặc b i ệ t n h ờ phát kiên Địa lí cua C r i x t ô p C ô l ô n g n ă m 1492 tìm ra c h â u M ĩ . lo
Năm 1512 c h u y ế n v ò n g quanh t h ế g i ớ i cua M a g i e n l ă n g dã làm che nhận thức c ù a con n g ư ờ i v ề Trái Đ ấ t được h o à n t h i ệ n h ơ n . N h ữ n g p h á t k i ế n này đ ã m ở rộng p h ạ m v i lãnh t h ố n ề n t h ư ơ n g m ạ i thê g i ớ i và p h ạ m v i hoạt đ ộ n g c ù a n ề n k i n h tế c h â u Â u . N g ư ờ i p h ư ơ n g T â y đ ổ x ô đi t i m c á c v ù n g đất m ớ i . x â m c h i ê m c á c thuộc địa. c ư ớ p bóc của c ả i . đ ò x ô di c ư sa nu c h â u MT làm cho bản d ồ t h ế g i ớ i thay đ ố i mau c h ó n g . Đi d ầ u là T â y Ban Nha. B ô Đ à o Nha c h i ế m n h i ề u m i ề n đất đai rộng l ớ n v à g i à u c ó ớ c h â u M ĩ . n h i ề u lãnh t h ố thuộc địa x u ấ t h i ệ n ở n h ữ n g v ù n g đất m ớ i . T i ế p theo là A n h . P h á p . Italia. H à Lan. Hoa Kì trước n ă m 1776 c ò n là thuộc địa của A n h . P h á p , T â y Ban Nha. n h ư n g sau k h i g i à n h đ ư ợ c độc lập dã nhanh c h ó n g trư t h à n h nước đế quốc h ù n g m ạ n h tham gia v à o cuộc c h i ế n tranh g i à n h thuộc địa. n h ư n u v ớ i thị t r ư ờ n g ít b é o b ớ h ơ n . K h o á n g nứa đ ầ u t h ế kỉ X I X . các nước p h ư ơ n g T â y đ ã thực h i ệ n t h à n h c ô n g cuộc c á c h m ạ n g c ô n g n g h i ệ p l ầ n t h ứ nhất, t r ở t h à n h n h ữ n g nước tư ban chủ nghĩa c ó n ề n c ô n g n g h i ệ p p h á t t r i ể n . L ợ i d ụ n g ư u t h ế n à y , c á c nước đế quốc ra sức b ó c l ộ t , x â m c h i ế m các thuộc địa thuộc n h i ề u v ù n g ớ c h â u A . Phi, M ĩ và c h â u Đ ạ i D ư ơ n g . T r ư ớ c khi bị thực d â n x â m c h i ê m , k i n h tê xã h ộ i của các n ư ớ c trong k h u vực này đ a n g ớ trong t ì n h trạng lạc hậu hoặc phong k i ế n lạc h ậ u . mặc d ù trước đ â y m ộ t số nơi d ã t ừ n g là n h ữ n g trung tâm văn m i n h c ù a n h â n l o ạ i ( n ề n v ă n m i n h s ô n g H ằ n g , s ô n g N i n . L ư ờ n g H à . . . ) . N h i ề u lãnh t h ô . thuộc địa c h ư a phai là quốc gia. Sau này b i ê n g i ớ i là do các nước đế quốc t ự ý v ạ c h ra. Trong giai đ o ạ n này số q u ô c gia trên bản d ô thê g i ớ i c ò n ít. n h ư n g m ố i liên kết k i n h tế t h ế g i ớ i dã p h á t t r i ể n m ạ n h . Thực chất là các m ố i liên h ệ đ ư ợ c thực h i ệ n trong phạm vị lãnh t h ô đ ế quốc (tiiữa đế quốc v à l ã n h t h ô thuộc địa). M ố i liên h ệ giữa các nước đê q u ô c v ớ i nhau rát hạn chế v à l u ô n c ó nguy c ơ xung đ ộ t đề tranh g i à n h thuộc địa cua nhau. Cuộc c á c h m ạ n g c ô n g n g h i ệ p đã t h ú c đ ấ y sự phát t r i ể n nhanh c h ó n g nền san xuất ớ c á c n ư ớ c c h â u Â u . Nen k i n h tế t h ế g i ớ i trước Đ ạ i c h i ế n ì chủ y ế u tập tru im trong tay A n h . P h á p . M ĩ . Đức - c á c n ư ớ c có trình d ô c ô i m nghiệp cao. N h ữ n g nước này chi có 12% d i ệ n t í c h . v ớ i 2 3 % d â n số n h ư n g c h i ế m 7 2 % d i ệ n t í c h và 69.4% d â n số t o à n t h ế g i ớ i v ớ i m ộ t nền k i n h tế thống nhất. A n h t h ố n g trị t h ế g i ớ i x ớ i nền k i n h tế v à q u â n sự m ạ n h nhất (đất đai thuộc địa là 33.3 t r i ệ u k m uấp 11
109 lần d i ệ n tích n ư ớ c A n h v à d â n số 393,5 t r i ệ u n g ư ờ i , b à n g 1/4 d â n số toàn thế g i ớ i lúc đ ó ) . 3. Từ Chiến tranh thế giới thứ ì đến Chiến tranh thế giới thứ li Sự p h â n chia đ ấ t đai giữa c á c n ư ớ c k h ô n g đ ồ n g đ ề u , c á c n ư ớ c đ e quốc tre: Hoa K ì , Đ ứ c , Italia. N h ậ t B ả n b ư ớ c v à o t h ờ i kì đ ế quốc c h ủ nghĩa muộn h ơ n . c h ú n g c h i ế m đ ư ợ c ít thuộc địa. K h i đ ó t ư ơ n g quan lực l ư ợ n " dã thay đ ố i có l ợ i cho n h ữ n g quốc gia t r ê , c h ú n g k h ô n g chịu thoa m ã n v ớ i sự phân chia thế g i ớ i lúc đ ó v à ra sức chuẩn bị lực l ư ợ n g , âm m ư u g â y c h i ế n tranh đê chia l ạ i đất đai t h ế g i ớ i . N g à y 28/7/1914 C h i ế n tranh t h ế g i ớ i l ầ n t h ứ ì đ ã n ổ ra giữa hai n h ó m đế quốc: Đức - Á o - H u n g v à A n h - P h á p - Nga c ù n g m ộ t số n ư ớ c liên m i n h . lôi cuốn 30 n ư ớ c tham gia v ớ i 1.5 tì n g ư ờ i . C u ộ c C h i ế n tranh t h ế giới lần t h ứ ì là m ộ t t h ả m hoa tàn khốc đ ố i v ớ i loài n g ư ờ i , l à m cho Ì t r i ệ u n g ư ờ i chết, 20 t r i ệ u n g ư ờ i bị t h ư ơ n g , t ố n thất v ậ t chất lên đ ế n 250 tỉ U S D . Trong t h ờ i gian c h i ế n tranh đ ã d i ễ n ra m ộ t sự k i ệ n c ó ý nghĩa lịch sử quan trọng: N ă m 1917 cuộc C á c h m ạ n g X H C N t h á n g M ư ờ i Nga n ổ ra v à đã t h à n h c ô n g , l à m rung c h u y ể n cả h ệ thống đ ế quốc c h ủ nghĩa. M ộ t n h à nước xã h ộ i c h ủ nghĩa ( X H C N ) đ ầ u tiên đã xuất h i ệ n trên b ả n đ ồ c h í n h trị t h ế giới - đ ó là L i ê n bang C ộ n g hoa X ã h ộ i C h ú nghĩa X ô v i ế t (1922). N g à y 11/1/1918 c h i ế n tranh k ế t t h ú c v ớ i sự thất b ạ i của phe Đức c ù n g các đ ồ n g m i n h . C á c n ư ớ c t h ắ n g t r ậ n t i ế n h à n h h ộ i nghị t ạ i V é c x a i (ngoại ỏ Pari) để p h â n chia l ạ i đất đai t h ế g i ớ i . C á c n ư ớ c t h ắ n g t r ậ n đ ư ợ c hưởng n h i ề u q u y ề n l ợ i , b i ê n g i ớ i m ộ t số quốc gia l ạ i thay đ ổ i ( l ã n h t h ổ n ư ớ c Đức bị thu hẹp. Đức mất 1/7 d i ệ n t í c h đất v à 1/12 d â n số), c h u y ế n m ộ t phần đất của A o - Hung cho Ba L a n . R u m a n i , N a m T ư . I t a l i a . . . M ộ t số quốc gia m ớ i xuất h i ệ n : Nam T ư , v à m ộ t số n ư ớ c ở T r u n g Đ ô n g . N h ậ t c ũ n g đ ư ợ c t h ê m m ộ t số thuộc địa. H ệ t h ố n g c á c l ã n h t h ổ thuộc địa c ũ n g bị thay đ ổ i . M ộ t số lãnh t h ổ c h u y ê n từ Đức - A o - H u n g , T h ô N h ĩ Kì sang c á c n ư ớ c A n h , P h á p . M ĩ . C h i ế n tranh c ũ n g l à m thay đ ổ i t ư ơ n g quan t i ề m lực k i n h t ế . Hoa Kì là nước thu đ ư ợ c n h i ề u nhất n h ờ cuộc C h i ế n tranh t h ế g i ớ i t h ứ ì. Đất nước k h ô n g bị tàn p h á m à c ò n thu đ ư ợ c n h i ề u l ợ i n h u ậ n n h ờ b á n v ũ k h í và các h à n g hoa k h á c cho c á c n ư ớ c tham c h i ế n . 12
Sau C h i ế n tranh t h ế g i ớ i ì, nền k i n h tế t h ế g i ớ i bắt đ ầ u chia t h à n h hai hệ thống X H C N v à T B C N , song sức m ạ n h k i n h tế v ẫ n thuộc v ề các nước T B C N ( M ĩ c h i ế m : 3 5 % . A n h : 15%. Đức: 10,5%. P h á p : 5%, N h ậ t 4,5%. Ý: 3,6% sản l ư ợ n g c ô n g n g h i ệ p t h ế g i ớ i ) . H ệ thống X H C N lúc n à y m ớ i chi có m ộ t n ư ớ c đ ó là L i ê n X ô . 4. Từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ li đến năm 1990 Sự p h â n chia đ ấ t đ a i sau T h ế C h i ế n ì làm cho b ả n đ ồ c h í n h trị t h ế g i ớ i có n h i ề u b i ế n đ ố i s â u sắc, sau đ ó t ạ m t h ờ i ổ n định. N h ư n g sự ổ n định k h ô n g lâu b ề n . M â u t h u ẫ n giữa c á c n ư ớ c đế quốc n g à y c à n g t ă n g . A n h . P h á p là những nước t h ắ n g t r ậ n n h ư n g l ạ i suy y ế u v ề n h i ề u m ặ t , b ư ớ c v à o t h ờ i kì đ ì n h đ ố n . T r o n g k h i đ ó Hoa Kì v ư ơ n lên trở t h à n h n ư ớ c c ó t i ề m lực k i n h tế, q u â n sự m ạ n h nhất, thay t h ế địa vị cua A n h ớ n h ữ n g t h ế k i t r ư ớ c . K h i có t i ề m lực, M ĩ g i ú p Đ ứ c k h ô i phục k i n h t ế . ráo r i ế t chuẩn bị c h i ế n tranh phục thù để chia l ạ i thị t r ư ờ n g t h ế g i ớ i . N ă m 1937 trục p h á t xít Đức - Ý - N h ậ t t h à n h l ậ p . N ă m 1939 Đ ứ c t ấ n c ô n g Ba Lan m ớ m à n cuộc T h ế c h i ế n l i , sau đ ó Đức - Ý - N h ậ t c h i ế m c á c nước k h á c trên lãnh t h ổ c h â u Â u và c h â u A . tấn c ô n g L i ê n X ô . Đ ế n c u ố i n ă m 1941 các nước bị lôi c u ố n v à o cuộc c h i ế n hao n g ư ờ i , t ố n của do phe p h á t xít gày ra. Phe đ ồ n g m i n h chống p h á t xít g ồ m A n h , P h á p , M ĩ , N g a . C h i ế n tranh k ế t t h ú c v ớ i t h ắ n g l ợ i của Đ ồ n g m i n h ( Ì 9 4 5 ) . P h á t xít Đ ứ c - N h ậ t đ ầ u h à n g v ô đ i ề u k i ệ n , bị b ạ i t r ậ n và m ấ t thuộc địa. H ồ n g q u â n L i ê n X ô g i ú p n h i ề u nước c h â u Â u ( Đ ô n g Â u ) và c h â u Ả g i ả i p h ó i m đất n ư ớ c đi theo con đ ư ờ n g X H C N . Ban d ồ c h í n h trị t h ế g i ớ i m ộ t lân nữa thay đ ố i đ á n g k ể , b i ê n g i ớ i các quốc gia l ạ i đ ư ợ c p h â n chia l ạ i . T ừ 1945 n ề n k i n h tế v à c h í n h trị thế g i ớ i chia t h à n h hai h ệ thống. C N X H trước đ â y chi c ó m ộ t n ư ớ c , nay t h à n h h ệ thống t ừ c h â u Â u sang c h â u Á bao g ồ m 7 n ư ớ c Đ ô n g Â u : Ba Lan, H u n g g a r i . A n b a n i . B u n g a r i , R u m a n i . T i ệ p K h ắ c , C ộ n g hoa D â n chủ Đức. C h â u Á : M ô n g c ổ . T r u n g Q u ố c , Bắc T r i ề u T i ê n , V i ệ t N a m . T â y B á n c ầ u có Cu Ba ( Ì 9 5 9 ) . H a i h ệ t h ố n g n à y p h á t t r i ể n song song v ớ i nhau. t u â n theo quy luật r i ê n g của m ì n h , tác đ ộ n g v ớ i nhau qua thị t r ư ờ n g t o à n t h ế g i ớ i . - C á c n ư ớ c X H C N thực h i ệ n c ô n g h ữ u t ư l i ệ u s á n x u ấ t , k ế hoạch hoa t o à n d i ệ n d ư ớ i sự l ã n h đ ạ o của các Đ á n g C ộ n g s à n , n ề n k i n h tế k h é p k í n . 13
giữa các nước này h ì n h t h à n h m ộ t tô chức k i n h tế là H ộ i đ ồ r m T ư ơ n g trợ K i n h tế ( k h ố i S E V ) . hoạt đ ộ n g k h ô n g h i ệ u q u á đ ã g i ả i t á n . - C á c n ư ớ c T B C N : Đặc t r ư n g tư h ữ u t ư l i ệ u sản x u ấ t , n ề n k i n h tế thực h i ệ n theo c ơ chế thị t r ư ờ n g t ự do. có sự p h â n hoa k h á c nhau v ề t r ì n h đ ộ phát t r i ể n sức san x u ấ t . C ơ cấu n g à n h và sự p h â n bố s á n x u ấ t l u ô n đ ư ợ c điều chinh theo l ợ i nhuận c ù a c á c c ô n g t i tư b á n l ớ n . T ì n h trạng n à y đ ã dẫn đến sự phát t r i ể n k i n h tế trorm m ô i nước mất c â n đ ố i giữa c á c n g à n h và các v ù n g . C ó n h ữ n g v ù n g p h á t t r i ể n k i n h tế ở t r ì n h đ ộ cao v à tạo ra giá trị chu y ế u tron? t ổ n g thu nhập quốc d â n n h ư v ù n g Đ ô n g Bắc Hoa K ì . v ù n g Pari - Lyon của P h á p . v ù n g Rua của Đức, v ù n g Đ ô n g N a m của A n h . . . Đ â y là những v ù n g c ó đ i ề u k i ệ n t ự n h i ê n và vị trí địa lí thuận l ợ i cho p h á t t r i ể n kinh tế. c ò n những v ù n g k h á c đ i ề u k i ệ n tự n h i ê n k h ó k h ă n k h ô n g đ ư ợ c đ ẩ u tư phát t r i ề n . T r o n g hệ t h ố n g c á c n ư ớ c T B C N đã h ì n h t h à n h c á c t ổ chức k i n h tế hoạt dộng có h i ệ u q u ả p h á t t r i ể n cả c h i ề u r ộ n g v à c h i ề u s â u , đ ó là K h ố i Thị t r ư ờ n g chung c h â u Â u ( H É C ) là c ơ sở đế h ì n h t h à n h L i ê n m i n h c h â u Âu ( E U ) n g à y nay hay H i ệ p h ộ i c á c Quốc gia Đ ô n g N a m Ả ( A S E A N ) , khối c h u y ê n n g à n h có tồ chức c á c n ư ớ c xuất k h ẩ u d ầ u mo ( O P E C ) . . . - M ộ t đặc đ i ế m n ố i bật của t h ờ i kì này là sự ra đ ờ i v à g i à n h độc lập của h à n g loạt các quốc gia n ằ m trong hệ thống thuộc địa ở c h â u Á , Phi v à M ĩ la tinh. Phong trào đ ấ u tranh g i à n h độc lập n g à y c à n g lên cao và g i à n h thắng l ợ i từ sau C h i ế n tranh t h ế g i ớ i lần t h ứ l i . Đ e n n ă m 1990 h ệ thống thuộc địa cơ bản đã c h â m dứt, chí c ò n m ộ t số bộ phận lãnh t h ổ c ò n chế đ ộ thuộc địa k h ô n " d á n g kê: M a Cao, H ồ n g K ô n g và đã được trao trả cho T r u n g Quốc tháng 7/1997 và t h á n g 12/1999. N h à nước X H C N X ô v i ế t v à c á c n ư ớ c X H C N khác đã có đ ó n g g ó p to l ớ n đ ế n q u á trình đ ấ u tranh g i ả i p h ó n g k h ó i á c h á p bức của chu nghĩa đế quốc và g i à n h độc lập của các nước n ằ m trong hệ thống thuộc địa. T ừ những n ă m 1960 c ù a thế k i X X đã xuất h i ệ n k h á i n i ệ m " T h ế giới thứ ba, và hình t h à n h n ê n n h ó m kinh tế các nước đ a n g p h á t t r i ể n " . 5. Thập ki 90 (của thế kỉ XX) đến nay (những năm đầu thế kỉ XXI) thế giới có nh iều biến động lớn T r o n g n h ữ n g n ă m sau C h i ế n tranh t h ế g i ớ i l ầ n t h ứ l i , c á c n ư ớ c X H C N đã đạt được n h i ề u t h à n h t ự u to lớn trong n h i ề u lĩnh v ự c , đã làm thay đ ố i bộ 14
m ặ t đ ấ t n ư ớ c , làm c h ỗ dựa cho n h i ề u d â n tộc. M ô h ì n h k i n h tế X H C N trong suốt t h ờ i gian dài đ ã t h ế h i ệ n n h i ề u ưu v i ệ t và huy đ ộ n g t ố i đ a n g u ồ n lực cho p h á t t r i ể n k i n h t ế , n â n g cao đ ờ i sống của n h â n d â n lao đ ộ n g . Sự quản lí thống nhất và c ó k ế h o ạ c h đã tạo ra sự p h á t t r i ể n nhanh c h ó n g nen k i n h tế n h i ề u n ư ớ c n h ư : Nga trước C á c h m ạ n g t h á n g M ư ờ i là n ư ớ c lạc h ậ u , k é m xa so v ớ i n h i ề u quốc gia T â y Â u , đ ế n đ ầ u thập k i 70 trở t h à n h c ư ờ n g quốc c ô n g n ô n g n g h i ệ p h i ệ n đ ạ i v à trình đ ộ khoa học kĩ thuật tiên tiên h à n g đ â u thê g i ớ i . C H D C Đ ứ c , H u n g g a r i , T i ệ p Khắc là những n ư ớ c c ó t r ì n h đ ộ p h á t t r i ề n c ô n g n g h i ệ p cao. N h ư n g từ đ ầ u t h ậ p k i 80 ( t h ế kí X X ) , h ệ t h ố n g c á c n ư ớ c X H C N đã b ư ớ c v à o t h ờ i kì k h ủ n g h o ả n g , k h ó k h ă n do c ơ chế bao cấp. quan liêu, m ệ n h l ệ n h , bộc l ộ n h i ề u hạn c h ế v à nẩy sinh n h i ề u m â u thuẫn cản t r ở sự p h á t t r i ể n sản xuất. C ơ c ấ u k i n h tế c h ư a hợp lí, h à n g hoa khan h i ế m ( h à n g tiêu d ù n g . l ư ơ n g thực) c h ậ m đ ô i m ớ i v ề q u á n lí, kĩ thuật - c ô n g n g h ệ . n ê n k i n h tê trì trệ. đ ờ i sống n h â n d â n g i á m sút. Trong những n ă m c u ố i thập k i 80 đ ầ u 90 (thế k i X X ) . v ớ i n h ữ n g k h ó k h ă n và khủng hoảng t r ê n d ã làm cho c á c nước X H C N c h â u Â u ( Đ ô n g Â u v à L i ê n X ô cũ) bị sụp đ ổ , k h i m ở cứa ra thê g i ớ i b ê n n g o à i , h ệ t h ố n g X H C N tỏ ra có n h i ề u mặt y ế u k é m , thua c á c nước k h á c . b á n đ ồ t h ê g i ớ i m ộ t l ầ n nữa thay đ ổ i , Liên X ô t á c h ra t h à n h 15 quốc gia độc lập. T i ệ p K h ắ c chia t h à n h 2. L i ê n bang Nam T ư p h â n làm 6, hai n ư ớ c r i I D C Đức v à T â y Đ ứ c s á t n h ậ p l ạ i t h à n h m ộ t . . . N h ữ n g n ă m c u ố i t h ế kỉ X X đ ã trôi qua v ớ i n h ữ n g b i ế n đ ố i d ồ n dập và nhanh c h ó n g t r o n g đ ờ i sống quốc tế. Sau khi L i ê n X ô v à c á c n ư ớ c X H C N Đ ô n g Â u sụp đ ố , c h i ế n tranh lạnh k ế t t h ú c , sự đ ố i đ ầ u giữa hai cực k h ô n g c ò n . n h ư n g m â u t h u ẫ n v ẫ n c ò n đan xen lúc này hay lúc k h á c . nơi này hay nơi k h á c . n h i ề u v ấ n đ ề x ã h ộ i nôi c ộ m d i ễ n ra suốt thập k i 90 và đ ế n đ ầ u t h ế k i X X I . k h i ế n loài n g ư ờ i p h á i quan t â m lo lắng. Đ i ề u đ ó đ ã gây á n h h ư ớ n g k h ô n g nho đ è n đ ờ i s ô n g v à nên k i n h tế của các q u ô c gia trên t h ế g i ớ i . C á c cuộc c h i ê n tranh, n ộ i c h i ế n v ẫ n đ a n xen lúc n à y hay lúc k h á c . nơi n à y hay nơi k h á c n h ư cuộc C h i ế n tranh v ù n g V ị n h l ầ n t h ứ Ì n ă m 1991, l ầ n t h ứ 2 v à o n ă m 2003. C u ộ c c h i ế n giữa N A T O v ớ i L i ê n bang N a m T ư vì sự k i ệ n K ô s ô v ô n ă m 1999, cuộc c h i ế n ớ Á p g a n i t s t a n n ă m 2 0 0 1 . c h i ế n tranh 15
giữa Itxraen và L i B ă n g ( 2 0 0 6 ) , giữa Itxraen v ớ i Paletxtin v à m ộ t số nước A r ậ p k h á c t ạ i v ù n g T r u n g Đ ô n g n ó n g bỏng k h ô n g m ấ y k h i đ ư ợ c y ê n bình. C ó thể nói n h ữ n g cuộc n ộ i c h i ế n , m â u thuẫn tôn g i á o . x u n u đ ộ t sác t ộ c . l i khai d i ễ n ra k h ắ p nơi t r ê n c á c c h â u lục. - N h ữ n u v ụ đ ụ n g đ ộ v ề sắc tộc giữa c á c bộ lạc. tộc n g ư ờ i liên t i ế p xẩy ra dẫn đ ế n n h ữ n g v ụ trá t h ù đ ẫ m m á u l à m h à n g chục n g h ì n n o ư ờ i trở thành nạn n h â n phải lánh n ạ n . n h i ề u n g ư ờ i d â n v ô t ộ i bị g i ế t . C ộ n g đ ồ n " quốc tế dã có n h i ề u cố gắng đ ê chấn chinh c á c cuộc xung đ ộ t n ộ i c h i ế n ớ c h â u Phi. thí dụ cuộc chống đ ố i l ẫ n nhau giữa n g ư ờ i H u t u v à n g ư ờ i T u t x i ( R u a n đ a ) . Cuộc c h i ế n ở Uganda, D i m b a u ê , Ẵ n g g ô l a , C H C ô n g g ô . . . N h ữ n g b i ế n động c h í n h trị t ạ i X ê n ê g a n v à c ố t đ i v o a ( T â y Phi), v ấ n đ ề n g ư ờ i C u ô c x ơ ớ Irắc v.v... - T r ê n lãnh t h ổ c h â u Â u : cuộc x u n g đ ộ t ớ Bắc A i L e n , T â y Ban Nha. K ô s ô v ô đòi t á c h k h ỏ i L i ê n Bang N a m T ư . C h é c n h i a - m ộ t n ư ớ c c ộ n g hoa thuộc L i ê n Bang Nga v ớ i d â n số Ì t r i ệ u n g ư ờ i chủ y ế u là n g ư ờ i theo đạo H ồ i đòi t á c h t h à n h m ộ t quốc gia độc l ậ p . - C h â u M ĩ : N ộ i c h i ế n ở Peru, Chiapats đòi l i khai. - C h â u Á : N ộ i c h i ế n ở Á p g a n í t s t a n . cuộc c h i ế n giữa q u â n " N h ữ n g con h ô g i ả i p h ó n g T a m i n " và q u â n c h í n h phủ ( X r i l a n c a ) trong n h i ề u n ă m . việc thống n h á t trên b á n đ ả o T r i ề u T i ê n . C ă n g thẳng k é o dài giữa Itxraen và Palctstin, giữa Ẩ n Đ ộ v à P a k i s t a n (tranh chấp v ù n g K a s ơ m i a v à giữa 2 tôn giáo Án Đ ộ g i á o v à H ồ i g i á o ớ hai nước n à y ) . T ỉ n h A x ê ( I n đ ô n ê x i a ) . đao M i n đ a n a o ( P h i l i p p i n ) . p h o n u t r à o đòi l i khai d i ễ n ra m ạ n h qua c á c cuộc xung đ ộ t v ớ i q u â n c h í n h p h ủ , bắt c ó c con t i n kê cả k h á c h du lịch k h i ế n nhiều n g ư ờ i quan t â m lo l ắ n g . M ộ t trong n h ữ n g t ộ i ác nguy h i ế m v à p h ổ b i ế n là c h ú nghĩa k h ú r m bố n h ă m p h á h o ạ i sự ổ n định k i n h tế - x ã h ộ i , đ e doa d â n c h ú n g , bắt g i ữ con t i n . gây c h i ê n , c h i ế m lĩnh c á c trung t â m v ô t u y ế n , p h á t thanh, thay đ ổ i chế đ ộ c h í n h trị. lật đ ố g i ớ i lãnh đ ạ o ớ nước này hay n ư ớ c k h á c , g á n é p những quan d i ê m bè p h á i , d â n tộc c h ú nghĩa và n h ữ n g quan đ i ế m k h á c . . . G ầ n đây những phần tứ k h ù n g bố c ò n l ợ i dụng t h à n h q u á khoa học k ĩ thuật đ ê thực hiện h à n h đ ộ n g k h ủ n g b ố kĩ thuật cao n h ư tấn c ô n g b à n g v ũ k h í sinh học. 16
c h á t no. N h ữ n g v ụ k h ù n g b ố đ ã x ẩ y ra ở n h i ề u nơi t r ê n t h ế g i ớ i , đ i ể n h ì n h là vụ 11/9/2001 t ạ i T r u n g t â m T h ư ơ n g m ạ i N i u Y ó o c ( M ĩ ) , v ụ bắt c ó c con tin tại nhà hát ớ Mátxcơva (Nga) năm 2002, p h á huy khách sạn Mariốt ( G i a c á c t a - I n đ ô n ê x i a n ă m 2003). bát cóc v à g i ế t c á c em học sinh ớ t r ư ờ n g t i ế u học Becslan (Nga - 2004). k h ủ n g bố ở A i C ậ p ( 2 0 0 5 ) , L u â n Đ ô n ( A n h - 7/2005), M u n b a i ( Ấ n Đ ộ - 7/2006)... B ư ớ c sang t h ế kỉ X X I , c h ủ nghĩa k h ù n g b ố l ạ i t ă n g t h ê m . V i ệ c chống k h ủ n g b ố cần p h ả i c ó sự hợp tác tích cực của c á c quốc gia đ ể t i ê u d i ệ t t ậ n gốc rễ. N ó k h ô n g chi là c ô n g v i ệ c của r i ê n g c h í n h p h ủ n ư ớ c n à o , vì chủ nghĩa k h ủ n g b ố là m ố i đ e doa t ớ i an ninh t h ế g i ớ i v à là cuộc c h i ế n đ ầ y cam go, m ộ t t h á c h thức đ ố i v ớ i t o à n thê cộng đ ồ n g quốc t ế . 6. Sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia và vấn đề bảo vệ hoa bình, ổn định Sự p h ụ t h u ộ c l ẫ n nhau giữa c á c quốc gia c ù n g v ớ i sự chi p h ố i cua t o à n cầu hoa k i n h tế v à sự h ì n h t h à n h thị t r ư ờ n u t h ế g i ớ i t h ố n g nhất n h ư m ộ t c h í n h thổ d ư ớ i tác đ ộ n g của cuộc c á c h m ạ n g c ô n g n g h ệ m ớ i . K i n h tế trơ t h à n h t r ọ n g t â m t r o n g c h i ế n lược p h á t t r i ể n của hầu hết c á c quốc gia. C á c nước nam t r o n g t h ế t ư ơ n g thuộc l ẫ n nhau. sự p h á t t r i ể n của n ề n k i n h tế nước này là đ i ề u k i ệ n cho sự p h á t t r i ế n của nền k i n h tế n ư ớ c k h á c , bất kê đ ó là nền k i n h tế l ớ n n h ỏ t h ế n à o . Theo đ ó sự bất ô n ớ m ộ t nước n à o đ ó v ề c h í n h trị, k i n h tố, an n i n h . môi t r ư ờ n g , m â u t h u ẫ n d â n tộc, sắc t ộ c , . k h ủ n g b ố . . . sẽ h i ê n n h i ê n là m ố i lo c h u n " của t o à n n h â n l o ạ i . c á c nước l ớ n . nhỏ tất y ế u sẽ buộc p h á i tham gia v à o cuộc chia sẻ t r á c h n h i ệ m trong q u á t r ì n h x ứ lí các v ấ n đề quốc tế. N ạ n c h á y r ừ n u ở I n đ ô n ê x i a v à o n ă m 1997 được coi là chủ đ ề c h í n h của H ộ i nghị về m ô i t r ư ờ n g ở T ô k y ô . v ấ n đề thanh sát v ũ khí hạt n h â n ớ Irắc là c ô n g v i ệ c chung của c ộ n g đ ồ n g q u ố c tế m à Liên hợp quốc là đ ạ i d i ệ n . G i ả i q u y ế t v ấ n đề K ô s ô v ô k h ô n g chi là c ô n g v i ệ c của Nam T ư và N A T O m à c ò n là c ô n g v i ệ c của N g a . T r u n g Q u ố c . P h á p v à n h i ề u quốc gia k h á c . C h ư ơ n g t r ì n h hạt n h â n c ù a Iran ( 2 0 0 6 ) t r ê n c ơ sở làm g i à u uranium bị M ĩ v à c á c n ư ớ c p h ư ơ n g T â y phan đ ố i . đòi L i ê n H i ệ p Quoc-ra.lg.nh mừng phạt, cấm v ậ n v ề k i n h tế v à Ị \\ jf '»cfHÁI NOtlV J ' ' c h í n h trị, n h ư n g N g a . T r u n g g | ^ * ^ ^ ^ ị | c " j M ả i quyct. C u ộ c c h i ê n chong 17
k h ù n g bố đ ư ợ c sự nhất trí cao cua n h i ề u quốc gia. Cho n ê n c á c n ư ớ c sẽ phai liên kết chặt chẽ v ớ i nhau h ơ n hao g i ờ hết đê c h ố n g l ạ i r ủ i ro chung cua ca thế g i ớ i . Sự đ ố v ỡ của m ộ t mắt x í c h n à o trong hệ thống này sẽ dẫn đ è n sự dô v ỡ của ca hệ t h ố n g . Do sự hợp tác đế p h á t triên t r ê n n h i ề u cấp đ ộ : v i m ô và vĩ m ô . quốc gia v à quốc t ế . khu vực v à liên khu v ự c . . . tất sẽ phai là phố b i ế n . V ớ i ý nghĩa c á c n ư ớ c l u ô n p h ụ thuộc v à o nhau n ê n c ó t h ê nói ràng. một thế g i ớ i hoa b ì n h , ổ n đ ị n h , hợp tác và p h á t t r i ể n sẽ p h á i là d ò n g chảy chu y ế u của t h ế g i ớ i trong t h ế k i X X I . 7. Cuộc đấu tranh bảo vệ hoa bình và ổn định là điều kiện cho sự phát triển của mỗi quốc gia T h ờ i kì h ậ u c h i ế n tranh l ạ n h . t h ế g i ớ i đ a n u đ ứ n g t r ư ớ c n h ữ n g biến động to l ớ n . đ a n xen n h ữ n g x u h ư ớ n g đ ố i l ậ p : đ ố i t h o ạ i v à x u n g đ ộ t . hợp tác và cạnh tranh, t h ố n g nhất và p h â n rã. Đ ó là m ộ t trong n h ữ n g nét đặc trưng nhất của t h ờ i đ ạ i t o à n cầu hoa k h i m à những kẻ đ ầ y tham v ọ n g và d ơ n cực của c h í n h phu M ĩ m u ố n v ư ợ t t r ộ i hắn lên á p đ ặ t cho c á c n ư ớ c nhừntỉ tiêu chí r i ê n g , t h ư ờ n g nảy sinh n h ữ n g toan tính vụ l ợ i , ích k i của m ì n h đ ã làm cho tình h ì n h t h ế g i ớ i n g à y c à n g phức tạp h ơ n . N h ũ n g cuộc c h i ế n tranh m ớ i , bạo lục vẫn x â y ra ở m ộ t số n ơ i . L ị c h sử c á c cuộc c h i ế n tranh g i ả i p h ó n g trons thố k i X X đã k h ă n g đ ị n h h ù n g h ồ n r à n g : k h ô n g t h ế c ó m ộ t t h ế g i ớ i b ì n h yên, k h ô n g thô c ó m ộ t trật tự quốc tê ôn định nếu an n i n h , đ ộ c l ậ p , c h ú quyền toàn v ẹ n lãnh t h ô của c á c quốc gia. tự do p h à m giá của con n g ư ờ i k h ô n g được tôn trọng. Cho n ê n v ấ n đ ề gìn g i ữ hoa binh là v ấ n đ ề t o à n n h â n loại phai quan t à m . T r o n g thập n i ê n đ ầ u của t h ế k i X X I t h ế g i ớ i phải đ ố i m ặ t v ớ i n h i ề u vấn đề nan g i ả i đ ư ợ c xem là những t h á c h thức. đòi h ỏ i c á c quốc nia trên thê g i ớ i c ù n g n ồ lực hợp tác vì sự p h á t t r i ề n hoa b ì n h v à thịnh v ư ợ n g . C á c nhà lãnh đạo các nước ở cấp v ĩ m ô cần c ó n h ữ n g b i ệ n p h á p c ứ n g r ắ n v à m ề m dẻo, m ộ t tư duy c h í n h trị tỉnh t á o , m ộ t trí t u ệ du sức t ì m ra n h ữ n g b i ệ n p h á p phù hợp trong v i ệ c g i ả i q u y è t các v â n đ ê của n ư ớ c m ì n h c ũ n g n h ư quốc tế, tránh những đ i ề u đ á n g tiếc x ả y ra k h i ế n c ộ n g đ ồ n g t h ế g i ớ i p h á i quan tâm lo lang. để n h â n l o ạ i đ ư ợ c sổng trong h ò a b ì n h . ồ n đ ị n h là đ i ề u k i ệ n cho sự phát triên cua m ỗ i quốc gia. 18
li. Những đặc đ i ể m và xu h ư ớ n g chính của nền kinh tế thế giới n h ữ n g n ă m c u ố i t h ế kỉ X X v à đ ầ u t h ế kỉ X X I 1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế thế giới chậm vào cuối thế ki XX và nh anh vào giữa thập niên đầu h ế t ki XXI Sự p h á t t r i ề n k i n h tế đ ư ợ c thê h i ệ n tron Li m ỗ i n ư ớ c . m ô i khu vực một c á c h k h á c nhau. tuy theo đặc đ i ế m cụ thề cua từng n ơ i . Tốc đ ộ t ă n " t r ư ớ n g cao trong thập k i 90 cua t h ế kí X X ở Bắc M ĩ ( M ĩ : 4 % ) . T â y Â u : 3,5%. T r u nu Quốc 8%. C á c n ư ớ c c h u y ê n đ ổ i nền k i n h tế íiiám sút m ạ n h ( 3.2%) thập k i 90. C u ố i thập k i 90 v à đ ầ u t h ế k i X X I chậm l ạ i trừ T r ù n " Q u ố c . N h ậ t Ban (-2%) năm 1998. t h ấ p nhất kể từ sau chiến tranh l i đ ế n nay, Mĩ: (2001). C á c n ư ớ c Đ ô n g N a m Á do bị k h ù n g h o à n g tài c h í n h , n h i ề u nước có tốc độ t ă n g t r ư ớ n g k i n h tế â m , Indonesia ( - 1 9 % n ă m 1998), T h á i Lan ( 8% n ă m 1998)... Giữa thập k i d ầ u t h ế ki X X I t ă n " ( M ĩ : 3,5%. Trung Quốc: 9%. Nga: 7%. N h ậ t : 2 % . Đ ô n g N a m Ả: 5%. Nam Á: 7%. c h â u Phi: 6%). T r o n g b ố i canh n ê n k i n h tê thê giới có n h i ề u b i ế n đ ộ n g phức tạp. các q u ô c gia. khu vực trên t h ế g i ớ i đ ê u phai tìm con đ ư ờ n g d i ề u chỉnh và cai c á c h k i n h tế đ ê đ ư a đ á t n ư ớ c đi lên. u ó p p h â n làm cho nên k i n h tè thê u i ớ i ngày c à n g p h á t t r i ê n . 2. Cơ cấu của nền kinh tế thế giới thay đổi dưới tác động mạnh của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ phát triển mạnh Cuộc c á c h mạng khoa học công imhệ diễn ra mạnh m ẽ v à o nứa sau thê kí X X đã tạo ra bước ngoặt lớn tron" sự phát triền lực lượng san xuât. nâng cao năng suất lao đ ộ n g và h i ệ u qua của nên sản xuàt xã h ộ i . tác động sâu sắc đèn m ọ i mặt đ ờ i sống của con n g ư ờ i . C ơ cấu kinh tế chung cua m ỗ i quốc aia. khu vực, v ù n g và cơ câu từng n g à n h cùa các nước có sự thay đôi lớn. Đ i ề u này nó được biêu hiện ở sự tăng. giám tí trọ nu của ba ngành lớn: N ô n g nghiệp, C ô n g nghiệp và Dịch vụ trong tông san phàm quốc nội (GDP). H i ệ n nay, tí trọng của nông nghiệp trong GDP ớ các nước c ô n " nghiệp phát triển giám m ạ n h , chi còn khoảng 3%. cua M ì 1% (2005). Tỉ trọng côim nghiệp có tăng chút ít, ở một số nước giảm xuống: ớ M ĩ 21 - 23% GDP, B U : là 19