Toàn tập về C.Mác và Ph.Ăng-ghen - Tập 36

Chia sẻ: Kien Kien | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:588

Thêm vào BST

Báo xấu

144
lượt xem 40
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tập 36 trong bộ C.Mác và Ph.Ăng-ghen toàn tập bao gồm những bức thư của Ph.Ăng-ghen gửi các bạn chiến đấu của ông và những nhân vật kháng chiến khác trong thời gian từ tháng tư 1883 đến tháng chạp 1887.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Toàn tập về C.Mác và Ph.Ăng-ghen - Tập 36

C. Mác và Ph. Ăng-ghen Toàn tập Tập 36 thư từ Hội đồng xuất bản toàn tập C. Mác và Ph. Ăng-ghen (Tháng tư 1883 – tháng chạp 1887) GS. Nguyễn Đức Bình ủy viên Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng GS. Đặng Xuân Kỳ Phó Chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận Trung ương, Phó chủ tịch (thường trực) Hội đồng GS, PTS. Trần Ngọc Hiên ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương, uỷ viên Nhà xuất bản chính trị quốc gia PGS. Hà Học Hợi Phó trưởng ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương sự thật Đảng Cộng sản Việt Nam, uỷ viên Hà Nội - 1999 GS, PTS. Phạm Xuân Nam ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương, Tổng biên tập tạp chí Vietnam Social Sciences, ủy viên ThS. Trần Đình Nghiêm Giám đốc - Tổng biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, uỷ viên GS. Trần Xuân Trường Trung tướng, Viện trưởng Học viện chính trị quân sự, uỷ viên
7 Lời nhà xuất bản Tập 36 của bộ Toàn tập C.Mác và Ph.Ăng-ghen bao gồm những bức thư của Ph.Ăng- ghen gửi các bạn chiến đấu của ông và những nhân vật khác trong thời gian từ tháng Tư 1883 đến tháng Chạp 1887. Đây là những năm mà quá trình chuyển biến của chủ nghĩa tư bản từ giai đoạn cạnh tranh tự do sang giai đoạn độc quyền sắp kết thúc. Sự cạnh tranh giữa các nước tư bản chủ nghĩa diễn ra ngày càng gay gắt. Nước Anh mất dần ưu thế về công nghiệp và địa vị độc quyền trên thị trường thế giới. Những nguyên nhân dẫn tới những cuộc chiến tranh đế quốc chủ nghĩa phân chia lại thuộc địa đã xuất hiện. Những bức thư in trong tập này phản ánh hoạt động lý luận và hoạt động cách mạng thực tiễn rất phong phú của Ph.Ăng-ghen trong thời kỳ này. Coi việc chuẩn bị cho xuất bản tập II và tập III của bộ Tư bản, đồng thời chuẩn bị cho những lần xuất bản mới tập I và phổ biến tập đó là một nghĩa vụ thiêng liêng, Ph. Ăng-ghen đã dành rất nhiều công sức và thời gian để hoàn thành nghĩa vụ này. Bên cạnh đó, ông tiếp tục cho ra đời một số tác phẩm quan trọng, trong đó có cuốn "Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà nước". Vẫn như trước kia, Ph.Ăng-ghen hoạt động không mệt mỏi cho sự phát triển của phong trào công nhân quốc tế trên cơ sở chủ nghĩa Mác cách mạng. Những bức thư trong tập này cho ta thấy cuộc đấu tranh không khoan nhượng của ông chống chủ nghĩa cơ hội và mọi khuynh hướng tư tưởng phi vô sản khác trong phong trào công nhân quốc tế cũng như sự giúp đỡ to lớn của ông đối với các đảng công nhân các nước trong việc đề ra đường lối chiến lược và sách lược cách mạng đúng đắn trong thời kỳ này. Tập này được dịch dựa vào bản tiếng Nga bộ Toàn tập C.Mác và Ph.Ăng-ghen, t.36, do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Liên Xô xuất bản tại Mát-xcơ-va năm 1964. Ngoài phần thư từ, chúng tôi còn in kèm theo phần chú thích và các bản chỉ dẫn do Viện nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin Liên Xô trước đây biên soạn để bạn đọc tham khảo. Các tác phẩm của Mác và Ăng-ghen được nhắc đến trong tập này đều được dẫn theo C.Mác và
8 L i nhà xu t b n Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản tại Hà Nội và được ghi vắn tắt là Toàn tập, tiếp đó là số tập, năm xuất bản và số trang đề cập đến vấn đề được dẫn. Đồng thời với việc xuất bản bộ Toàn tập của C.Mác và Ph. Ăng-ghen, chúng tôi sẽ tổ chức biên soạn sách giới thiệu nội dung mỗi tập và các tư tưởng cơ bản trong các tác phẩm chính của hai nhà kinh điển. Tháng 8-1998 Thư của Ph. Ăng-ghen Nhà xuất bản chính trị quốc gia Gửi những nhân vật khác Tháng tư 1883 – tháng chạp 1887
11 Năm 1883 1 Gửi Pi-ốt La-vrô-vích La-vrốp ở pa-ri Luân Đôn, 2 tháng Tư 1883 La-vrốp thân mến! Tôi xin báo ngay để bạn biết rằng tôi đã nhận được thư của bạn kèm theo phiếu chuyển tiền 124 phrăng 50 xăng tim. Sớm nhất là thứ tư tôi mới có thể đi lĩnh số tiền ấy, vì ngày mai tôi phải tháo gỡ những chữ khó đọc trong bản thảo của Mác. Làm xong nhiệm vụ này, tôi có ý định sẽ đăng thông báo trên tờ "Sozialdemokrat" ở Xuy-rích và tôi sẽ yêu cầu ban biên tập gửi cho bạn một vài bản của số báo ấy. Dĩ nhiên là sẽ không nhắc đến tên ông Cran-txơ1 . Tôi đã tìm thấy bản thảo "Lưu thông của tư bản" và "Những hình thức của toàn bộ quá trình" của quyển III2, gồm khoảng 1.000 trang khổ giấy gấp đôi. Hiện giờ còn chưa có thể nói được có thể cho in bản thảo đó dưới dạng hiện tại của nó hay không. Dù sao tôi cũng sẽ phải chép lại bản thảo đó vì đó là bản nháp. Cuối cùng, ngày mai tôi sẽ có thì giờ để đọc lướt nhanh trong mấy tiếng đồng hồ toàn bộ bản thảo mà Mác để lại cho chúng ta. Tôi đặc biệt quan tâm đến cuốn lược khảo phép biện chứng mà Mác đã muốn viết từ lâu. Nhưng Mác luôn luôn giấu không cho chúng ta biết công việc của ông đã được tiến hành đến đâu. Ông hiểu rõ rằng: nếu chúng ta biết ở chỗ ông có tác phẩm nào đó đã viết xong
12 14 G iGPi-i Lau-ra t La-vrô-vích La-phác-g La-vr , 11 p, tháng 2 tháng t 1883 t 1883 G i Phéc- Gi-ni Lau-ra ng ô-me-la La-phác-g niu-ven-hây, , 11 tháng 11 tháng t 1883t 1883 13 15 xuôi thì chúng ta sẽ bám chặt lấy ông cho đến khi ông chịu đồng ý để thể nhanh chóng kiếm được cho cháu tiền tiêu vào việc đó nếu tôi được xuất bản mới thôi. Tất cả những điều ấy là nói riêng giữa chúng ta với báo tin kịp thời. Chỉ có điều là nếu cơ sự đã đến nông nỗi như cháu kể nhau đấy nhé, tôi không có quyền xuất bản một cuốn nào đâu nếu không trong thư thì Pôn cần phải ráng xử sự thật khôn khéo để khỏi làm tổn hại có sự đồng ý của Tút-xi, vì Tút-xi cùng với tôi đều được Mác giao phó cho bản thân - chớ để cho bà y tá theo đạo Cơ Đốc ấy trở thành kẻ thù cho việc thực hiện di chúc của ông về các trước tác. của anh ấy, - vì bà ta luôn luôn có mặt ở đó, còn Pôn thì không và chỉ cần Tin tức về việc ông bạn Lô-pa-tin dũng cảm, dũng cảm quá chừng của bà ta sinh nghi thì tất nhiên bà ta sẽ liên tục dùng đủ mọi cách dụ dỗ cụ bà chúng ta đã vượt ngục an toàn3 là một điều bất ngờ thú vị đối với tất cả viết di chúc có lợi cho bà ta trong phạm vi pháp luật cho phép. Tôi nghĩ chúng ta. Chúng tôi hy vọng rằng ông vẫn giữ được đức tính dũng cảm và rằng nếu để xảy ra như thế là mọi chuyện đã xong và cháu chỉ còn cách bỏ lại sự quá chừng ở nước Nga. Tôi mong nay mai sẽ được gặp ông ở ngồi nhìn xem người ta thực hiện. đây. Nhờ bạn làm ơn chuyển tới ông lời chào nồng nhiệt của tôi. Chúng tôi cười đến dứt ruột khi đọc câu chuyện của cháu kể về những Người bạn chung thuỷ của bạn. cuộc phiêu lưu ở Ác-giăng-toi4. Chuyện đó giống hệt cung cách của anh Ph.Ăng-ghen chàng1*, từ đầu chí cuối. Hôm nay đã được một tuần kể từ khi Tút-xi gửi cho anh chàng bức thư rất dứt khoát: bao giờ cháu bé sẽ đến2*. Chẳng có Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong In theo bản viết tay mảy may hồi âm nào cả. Anh chàng vẫn còn đắn đo. C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, xuất bản Nguyên văn là tiếng Đức lần thứ nhất, t.27, 1935 Pôn bị ít ra là sáu tháng5. Khi anh ấy ở đây, anh ấy sợ cái đó lắm và đã làm cho Líp-nếch rất buồn cười về cái horror carceris3* của anh ấy. Nhưng nếu bây giờ mà anh ấy chưa nghiêm chỉnh bắt đầu học tiếng Đức thì tôi sẽ cho rằng anh ấy chỉ là một chú bé được nuông chiều thôi. Cháu 2 hãy hình dung xem, Gửi Lau-ra La-phác-gơ ở Pa-ri 1* - Sác-lơ Lông-ghê 2* - Giăng Lông-ghê Luân Đôn, 11 tháng Tư 1883 3* - nỗi lo sợ bị tù anh ấy viết cho tôi rằng anh ấy sẽ học tiếng Đức bởi vì "như Bác đã nói Lau-ra thân mến! rất đúng(!) có thể(!) là cháu cần phải biết tiếng Đức để dịch!". Cứ như thể Giống như cháu, tất nhiên tôi cũng cho rằng Pôn nên đến thăm cụ bà là việc trau dồi tri thức của anh ấy, dù là đã tuyệt vời đến đâu đi nữa, thân sinh ra anh ấy và mấy năm vừa qua tôi đã nhiều lần nói chuyện đó hoàn toàn không phụ thuộc vào việc anh ấy hiểu những tác phẩm nào đó với anh ấy. Còn về chuyện tốn kém thêm thì chắc không nhiều và tôi có bằng tiếng Đức đã xuất bản hoặc chưa xuất bản! Anh ấy vui mừng về việc tập 2 của bộ "Tư bản"2 sắp được xuất bản, nhưng liệu sẽ có bao giờ
16 G i Phéc- i-n ng ô-me-la niu-ven-hây, 11 tháng t 1883 G i Ê- u-ác Béc-stanh, 14 tháng t 1883 17 anh ấy có thể đọc được cuốn sách ấy không? Nếu bà Giăng-đrơ dịch "Tuyên ngôn"1* sang tiếng Pháp và trao cho tôi 3 bản dịch đó để hiệu đính (cháu biết đấy, cuốn sách này đâu phải là đồ Gửi Phéc-đi-năng Đô-me-la niu-ven-hây chơi) thì tôi sẽ viết cho bà ấy lời tựa giải thích những điểm cần thiết về ở La Hay hoàn cảnh lịch sử v.v.. Nhưng vì tôi biết quá ít về bà ấy nên lúc này tôi phải nói rằng: nếu không có hiệu đính thì sẽ không có lời tựa. Tôi không Luân Đôn, 11 tháng Tư 1883 có quyền dừng bất kỳ hành động nào của bà ấy theo hướng đó. Ấy là để 122, Regent's Park Road, N.W. nói với Pôn đấy nhé. Cả chuyện này nữa: tôi không rõ anh ấy nói đến bài diễn nào của Ghíp-phen, bài ấy được đăng ở đâu. Pum-pxơ vẫn còn "đang trông đợi" hoặc ít ra là tối hôm qua vẫn còn Đồng chí thân mến! "đang trông đợi". Mới đây bà mẹ của Péc-xi đã nói với ông ta rằng quả Đồng chí biết rằng sau khi người bạn lâu năm của tôi1* qua đời, tôi đã thật là ông ta nên am hiểu sự việc như thế một cách kỹ càng hơn chút bị cuốn hút vào việc trao đổi thư từ, giải quyết các công việc đủ mọi loại nữa. và đọc các di cảo v.v., đến mức tôi chỉ có thể làm những gì là cấp bách Giô-li-mây-ơ đang ở đây, ông ấy sẽ lưu lại mấy ngày. Từ khi ông ấy nhất. Cuối cùng hôm nay tôi mới có được ít phút để cảm ơn đồng chí đã đến cũng như trong mấy ngày trước khi ông ấy ra đi (ông ấy ra đi cách viết cho tôi bức thư đầy thông cảm và vài lời tưởng niệm tuyệt vời2* trên đây mười ngày), đêm nào tôi ra mở cửa cho Các-lô ra về vào khoảng 12 báo "Recht voor giờ tôi cũng thấy cảnh sát lảng vảng trước nhà tôi. Bọn ngốc đó hẳn nghĩ rằng chúng tôi chế thuốc nổ trong khi thực ra chúng tôi bàn bạc về phẩm 1* - Mác chất của rượu uýt-ki. 2* Ph. Đ. Niu-ven-hây. "Các Mác" Allen". Bài tưởng niệm đó chắc chắn là một trong những bài hay nhất mà 1* C.Mác và Ph.Ăng-ghen. "Tuyên ngôn của Đảng cộng sản" chúng tôi được biết - ý kiến những người thân của tôi ở đây đều nhất trí là Gửi đến hai cháu lời chào nồng nhiệt của Giô-li-mây-ơ và của tôi. như vậy. Thay mặt các con gái của người đã khuất1* và nhân danh cá nhân, tôi Thân mến cũng xin bày tỏ lòng nhiệt thành cảm ơn Đảng công nhân Hà Lan6 chí ít Ph.Ăng-ghen cũng đã có lòng cử hành lễ viếng người bạn của chúng tôi. Qua việc đó, Công bố lần đầu bằng tiếng của nguyên In theo bản viết tay Đảng công nhân Hà Lan biểu thị tình đoàn kết với những đồng chí người bản trong cuốn sách: F. Engels, P. et L. Nguyên văn là tiếng Anh Đức, người Pháp, người Tây Ban Nha, người Nga, và người Mỹ của Lafargue. "Correspondance", t.I, Paris, 1956 In bằng tiếng Nga lần đầu mình.
18 G i Giêm-x Tô-mát Nau-lét, 17 tháng t 1883 G i Giêm-x Tô-mát Nau-lét, 17 tháng t 1883 19 Nếu số phận hoặc lòng say mê đi du ngoạn - tiếc rằng cơ hội của chúng tôi về mặt này rất có hạn, - dẫn tôi đến Hà Lan, thì tôi cho rằng tôi 4 có bổn phận phải đến thăm đồng chí; về phần tôi, tôi xin mời đồng chí Gửi Ê-đu-ác Béc-stanh đến chơi chỗ tôi, nếu đồng chí có dịp đến nước Anh. ở Xuy-rích 2 Mác để lại một bản thảo đồ sộ của phần thứ hai bộ "Tư bản" ; tôi phải đọc toàn bộ bản thảo này từ đầu (chữ viết nó khó đọc quá chừng!) trước Luân Đôn, 14 tháng Tư 1883 khi có thể nói nó đã hoàn thiện đến mức nào để đưa in và cần phải lấy từ các cuốn vở ghi chép về sau bao nhiêu để bổ sung cho nó. Dẫu sao thì cái Ngài Béc-stanh thân mến! chính đã có. Nhưng vì tôi chưa thể nói một điều gì dứt khoát hơn nên tôi Tiến sĩ Ê-vê-linh, chủ bút tờ "Progress", đã viết cho tờ "Republican" đề nghị đồng chí hãy khoan, đừng đưa tin gì trên báo chí về việc đó; điều rằng ông ấy muốn mua bản khắc gỗ mà người ta đã dùng để in ra chân đó chỉ có thể dẫn đến những sự hiểu lầm. Hơn nữa, con gái út của Mác là dung Mác trên tờ báo đó. Trả lời là như sau: "Bản khắc gỗ đó đã được gửi Ê-lê-ô-no-ra cùng với tôi là người được giao phó nhiệm vụ thực hiện di cho tờ "Sozialdemokrat" ở Đức, thành thử chúng tôi không thể gửi nó cho chúc của Mác về các trước tác, nếu không có sự đồng ý của Ê-lê-ô-no-ra ông được". Bây giờ thì tôi không thể tiến hành một việc gì, mà các bà phụ nữ thì, như đồng Ê-vơ-linh đề nghị tôi viết thư cho ông ấy biết ngay xem ông ấy có thể chí biết đấy, đều thích theo đúng thể thức. nhận được càng sớm càng tốt bản khắc gỗ ấy không hoặc chí ít là bản kẽm chân dung đó. Cũng có thể là đã có sự hiểu lầm và bản khắc gỗ đó đã lọt vào tay tờ "Neue Welt". Mong ngài làm ơn 1* - Lau-ra và Ê-lê-ô-no-ra Mác gửi bưu thiếp cho tôi biết ngay việc đó. Mong đồng chí thứ lỗi cho, tôi đã không viết bằng tiếng Hà Lan; mấy Bản báo cáo về đại hội là rất đáng mừng7. năm nay tôi hoàn toàn không mó đến thứ tiếng đó. Tôi rất vội. Kính thư Ph.Ă. của ngài Ph.Ăng-ghen Tập hai của bộ "Tư bản" đã có, nhưng tôi chưa thể nói nó ra sao, tôi phải đọc 1000 trang bản thảo đã2. Song ngài hãy khoan đừng đưa tin gì Tôi gửi kèm theo đây tấm ảnh tôi và đề nghị đồng chí gửi ảnh đồng trên báo nhé; khi nào tôi có thể nói điều gì đó dứt khoát, tôi sẽ báo tin chí cho tôi. Khi nào chúng tôi nhận được ảnh mới của Mác, tôi sẽ gửi chính xác cho ngài ngay. ngay một tấm cho đồng chí. Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong "Văn In theo bản viết tay Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trên tạp In theo bản viết tay khố của C.Mác và Ph.Ăng-ghen" q.I, 1924 Nguyên văn là tiếng Đức chí "Nhà sử học mác xít" số 6, 1934 Nguyên văn là tiếng Đức
20 G i Phi-líp Van-pát-ten, 18 tháng t 1883 G i Phi-líp Van-pát-ten, 18 tháng t 1883 21 đã gửi cho ngài bài bác bỏ2*, nhưng ngài đã từ chối đăng bài đó. 5 Nếu ngài muốn tìm hiểu quan điểm của Mác thì tôi e rằng ngài sẽ phải Gửi Giêm-xơ Tô-mát Nau-lét8 đọc bộ "Tư bản" bằng tiếng Đức, tiếng Nga hoặc tiếng Pháp. ở Luân Đôn Tôi chỉ biết có một người Anh có thể trình bày đúng nội dung của bộ "Tư bản". Đó là một luật sư ở Man-se-xtơ3*. Nếu ngài muốn, thì tôi sẵn lòng hỏi ông ấy xem ông ấy có đồng ý thực hiện công việc đó cho ngài [Bản nháp] không. [Luân Đôn], 17 tháng Tư 1883 Thưa ngài! 1* Gi.Hao-oen. "Lịch sử Hội liên hiệp quốc tế" 2* C.Mác. "Lịch sử Hội liên hiệp công nhân quốc tế do ông Gioóc-giơ Hao-oen biên soạn" Trong những giấy tờ của cố tiến sĩ Mác, có bản tóm tắt 3* - Mu-rơ có phê phán bộ "Tư bản"1* do tôi viết, nhưng cho đến hôm nay Kính bút Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong In theo bản viết tay 1* Ph.Ăng-ghen. "Tóm tắt tập I bộ "Tư bản" của C.Mác" C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, xuất bản Nguyên văn là tiếng Anh chúng tôi vẫn chưa thể tìm ra nó trong những đống giấy tờ mà Mác để lại. lần thứ nhất, t.27, 1935 Nhưng dù tôi có tìm ra nó thì tôi cũng không dám gửi cho ngài - ít nhất là để dùng vào mục đích mà Ngài đã nói rõ. Tôi không rõ là trong các tác giả ở nước Anh hoặc ở bất kỳ nước nào khác, người ta chấp nhận đến mức nào cái cách một tác giả này lại đi cho một tác giả khác mượn 6 bản thảo của mình. Gửi Phi-líp Van-pát-ten9 Kinh nghiệm của chúng tôi về các nhà báo Anh làm chúng tôi ở Niu Oóc không yên tâm lắm. Trừ một vài đại biểu của giáo hội Anh ra, còn thì họ đều luôn luôn xuyên tạc các quan điểm của chúng tôi và mô tả một cách sai lệch những hành động của chúng tôi. Sự hoàn toàn Luân Đôn, 18 tháng Tư 1883 không hiểu biết của họ về lý luận và thực tiễn của chúng tôi chỉ có thể bì được với sự quá tự tin của họ. Hình như trên tờ "Nineteenth [Bản nháp] Century" tháng Bảy 1878 có đăng một bài của Gioóc-giơ Hao-oen Gửi Phi-líp Van-Pát-ten nói về Quốc tế1*, một bài đầy rẫy những sự dối trá và sai lầm. Mác Đồng chí thân mến!
22 G i Phi-líp Van-pát-ten, 18 tháng t 1883 G i ban biên t p t "New Yorker Volkszeitung", 18 tháng t 1883 23 Tôi sẽ trả lời ngắn gọn và rõ ràng về điều thắc mắc ngày 2 tháng Tư nhảm nhí vô chính phủ chủ nghĩa đó ngay từ ngày đầu tiên khi mà Ba-cu- của đồng chí về thái độ của Các Mác đối với phái vô chính phủ nói chung nin vừa mới đưa nó ra dưới dạng hiện nay không? Toàn bộ lịch sử nội bộ và đối với Giô-han Mô-xtơ nói riêng. Hội liên hiệp công nhân quốc tế chứng tỏ điều đó. Từ năm 1867 phái vô chính phủ đã mưu toan dùng những thủ đoạn xấu xa nhất để chiếm lấy sự Mác và tôi từ năm 1845 đã quan niệm rằng một trong những kết quả lãnh đạo Quốc tế, Mác là trở ngại chính trên con đường của họ. Tại Đại hội cuối cùng của cuộc cách mạng vô sản sau này sẽ là cái tổ chức chính trị La Hay, tháng Chín 1872, cuộc đấu tranh kéo dài năm năm đã kết thúc được gọi là nhà nước sẽ dần dần tiêu vong và cuối cùng sẽ biến mất hẳn. bằng việc khai trừ phái vô chính phủ ra khỏi Quốc tế; và người đã làm Mục tiêu chủ yếu của tổ chức đó bao giờ cũng là dựa vào lực lượng vũ nhiều việc hơn hết để đi tới được sự khai trừ đó là Mác. Người bạn cũ của trang để đảm bảo bắt đa số lao động phải lệ thuộc về mặt kinh tế vào chúng tôi là Ph. A. Doóc-gơ ở Hô-bô-ken thiểu số giàu có. Thiểu số giàu có không còn thì cũng không còn sự cần đã có mặt tại đại hội với tư cách là đại biểu có thể cho đồng chí biết thiết phải có lực lượng vũ trang để cưỡng bức và chính quyền nhà nước những điều chi tiết hơn, nếu đồng chí muốn. nữa. Đồng thời chúng tôi luôn luôn cho rằng để đạt mục tiêu đó và Bây giờ xin nói về Giô-han Mô-xtơ. Người nào quả quyết rằng từ khi những mục tiêu khác quan trọng hơn nhiều của cuộc cách mạng xã hội Mô-xtơ trở thành một người vô chính phủ, ông ta vẫn có mọi mối liên hệ sau này, giai cấp những người vô sản trước hết phải chiếm lấy chính với Mác và vẫn nhận được mọi sự ủng hộ của Mác thì người đó hoặc là bị quyền nhà nước có tổ chức và dựa vào nó mà đàn áp sự phản kháng của lừa dối hoặc là bản thân người đó nói dối rành rành. Sau khi tờ "Freiheit" giai cấp các nhà tư bản và tổ chức xã hội theo kiểu mới. Điều này đã ở Luân Đôn ra số đầu, Mô-xtơ đến nhà Mác hoặc nhà tôi không quá một được trình bày trong "Tuyên ngôn cộng sản" viết năm 1847, đoạn cuối hai lần. Chúng tôi cũng không đến nhà ông ta, và không gặp ông ta một chương hai. lần nào kể cả gặp một cách ngẫu nhiên, từ khi thấy cái chủ nghĩa vô chính Những người theo chủ nghĩa vô chính phủ lộn ngược tất cả mọi cái. phủ mới ra lò của ông ta xuất hiện trên tờ báo đó. Cuối cùng chúng tôi Họ tuyên bố rằng cách mạng vô sản phải bắt đầu từ việc xoá bỏ tổ chức thôi đặt mua tờ báo đó, bởi vì nó hoàn toàn "rỗng tuếch". Chúng tôi coi chính trị của nhà nước. Nhưng tổ chức duy nhất mà giai cấp công nhân khinh chủ nghĩa vô chính phủ của Mô-xtơ và sách lược vô chính phủ của thấy có sẵn sau khi giành được thắng lợi chính là nhà nước. Tất nhiên là ông ta giống như chúng tôi coi khinh chủ nghĩa vô chính phủ và sách cái nhà nước đó cần phải được cải biến đi rất nhiều trước khi nó có thể lược vô chính phủ của những người mà ông ta noi theo để học tập tất cả thực hiện được những chức năng mới của nó. Nhưng phá huỷ nó vào lúc những cái đó. như vậy có nghĩa là phá huỷ công cụ duy nhất mà giai cấp công nhân Khi còn ở Đức, Mô-xtơ đã cho xuất bản một cuốn trình bày "phổ cập" chiến thắng có thể dùng để thực hiện quyền lực mà nó mới giành được, "bộ Tư bản"1* Người ta đã đề nghị Mác hiệu đính cuốn sách đó để xuất trấn áp kẻ thù của nó là các nhà tư bản và tiến hành tổ chức lại xã hội về bản lần thứ hai. Tôi đã giúp Mác việc này. Chúng tôi thấy rõ rằng nếu mặt kinh tế, nếu không có sự tổ chức lại này thì toàn bộ thắng lợi sẽ không viết lại toàn bộ cuốn sách đó từ đầu chí cuối, thì không có gì tốt không tránh khỏi kết thúc bằng thất bại và bằng việc công nhân bị giết hại hơn là bỏ đi chí ít là những điều xằng bậy nghiêm trọng nhất. Mác chỉ hàng loạt giống như sau Công xã Pa-ri. cho phép in những điểm ông sửa chữa với điều kiện nhất thiết không bao Liệu tôi có cần phải đặc biệt chứng minh rằng Mác phản đối điều giờ được gắn tên ông với cái quyển sách đáng vứt vào sọt rác đó của Giô-
24 G i Giêm-x Tô-mát Nau-lét, 29 tháng t 1883 G i Ê- u-ác Béc-stanh, 23 tháng t 1883 25 han Mô-xtơ, ngay dù nó được sửa lại. Ở đây chúng tôi không quen tự tiện như thế đối với tên tuổi Đồng chí có toàn quyền công bố bức thư này trên tờ "Voice of the People", nếu đồng chí muốn. 1* Thực ra, Mác qua đời ở Luân Đôn. 1* Gi. Mô-xtơ. "Tư bản và lao động" của những người khác hoặc cho phép người ta có hành vi tương tự như Xin gửi tới đồng chí lời chào anh em vậy đối với chúng tôi. Vì thế sau này tôi không thể gửi cho các ông bất kỳ một tin tức nào. Ph.Ă. Nếu trên tờ báo của các ông còn để xảy ra một lần nữa sự lạm dụng Công bố lần đầu bằng tiếng Đức có lược In theo bản viết tay, có đối tên tuổi tôi tương tự thì các ông sẽ buộc tôi phải yêu cầu người bạn lâu bớt trên tờ "Der Sozialdemokrat" số 21, ngày chiếu với bản in trên báo năm của tôi là Doóc-gơ tuyên bố rằng đó là sự gian trá trăm phần trăm 17 tháng Năm 1883 và công bố toàn văn Nguyên văn là tiếng Đức của các ông. lần đầu bằng tiếng Nga trong "Văn khố của Mác và Ăng-ghen", t.I, (VI), 1932 Kính thư Ph.Ă. Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong In theo bản viết tay C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, xuất bản Nguyên văn là tiếng Đức 7 lần thứ nhất, t.27, 1935 Gửi ban biên tập tờ "New Yorker Volkszeitung"10 ở Niu Oóc [Bản nháp] 8 [Luân Đôn], 18 tháng Tư 1883 Gửi Giêm-xơ Tô-mát Nau-lét11 122, Regent's Park Road ở Luân Đôn Gửi ban biên tập tờ "New Yorker Volkszeitung" Tờ báo của các ông ngày 15 đã đăng bức điện của tôi gửi Doóc-gơ [Bản nháp] như thể là bức điện đó là gửi cho các ông. [Luân Đôn], 29 tháng Tư 1883 Trong số báo ra ngày 17, các ông đưa tin rằng tôi đã gửi điện cho các ông báo tin là Mác qua đời ở Ác-giăng-toi1*. Thưa ngài!
26 G i Phri- rích A- ôn-ph Doóc-g , 24 tháng t 1883 G i Phri- rích A- ôn-ph Doóc-g , 24 tháng t 1883 27 Tôi sẽ lấy làm sung sướng nếu chúng tôi tìm được cái bản thảo mà chúng ta đang bàn đến và tôi sẽ dành cho ngài quyền công bố trước nhất 1* Ph.Ăng-ghen. "Chủ nghĩa xã hội phát triển từ không tưởng đến khoa học" với hai điều kiện đương nhiên mà dù sao tôi vẫn muốn nhắc lại là: 1) nếu ngài từ bỏ thì nhất thiết không đã được người ta lắp đi lắp lại đến hàng tỷ lần từ năm 1844 - đan xen với chuyển quyền đó cho ai và 2) nếu ngài in bản thảo đó, thì sẽ phải in nó một câu chuyện bịa đặt khác về A-ri-man - Mác dụ dỗ Oóc-mu-đơ - Ăng- dưới hình thức một bài riêng biệt, hoàn toàn không dính dáng gì đến bất ghen đi lạc ra ngoài con đường phẩm hạnh. Cuối cùng bây giờ các ngài ở Pa-ri mới mở mắt ra. cứ một bài nào khác. Kính thư Ph.Ă. của anh Ph.Ă. Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong "Văn In theo bản viết tay Xin cho phép tôi nói để ngài rõ tôi không phải là "tiến sĩ" mà là cựu khố của C.Mác và Ph.Ăng-ghen", q.I, 1924 Nguyên văn là tiếng Đức chủ nhân một công ty sợi. Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong In theo bản viết tay C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, xuất bản Nguyên văn là tiếng Anh lần thứ nhất, t.27, 1935 10 Gửi Phri-đrích A-đôn-phơ Doóc-gơ ở Hô-bô-ken 9 Gửi Ê-đu-ác Béc-stanh ở Xuy-rích Luân Đôn, 24 tháng Tư 1883 [Luân Đôn], 23 tháng Tư 1883 Doóc-gơ thân mến! Kèm theo đây là mấy dòng của Brô-sê, một con người vô chính phủ Tôi gửi bản in thử1* cùng một lúc với bức thư này. Tôi đã nhận được chủ nghĩa hồ đồ, nhưng là một chàng trai rất trung thực, bạn của Gác-tơ- thư của anh, trong tuần này tôi sẽ phúc đáp bằng một bài về Mác để đăng man, gửi cho Gác-tơ-man. Nhờ anh làm ơn chuyển giúp nhé. trên tờ "Sozialdemokrat". Tôi còn phải làm cho xong vô khối việc đã rồi Tờ "Volkszeitung" đã làm nhiều điều xằng bậy quá đỗi, nhưng vẫn mới có thể hoàn thành bài đó được12. chưa đến nỗi nhiều như tôi dự liệu. Cả bọn đều Câu chuyện bịa đặt về Ăng-ghen độc ác rủ rê Mác hiền hậu
28 G i Phri- rích A- ôn-ph Doóc-g , 24 tháng t 1883 G i Ê- u-ác Béc-stanh, 28 tháng t 1883 29 góp phần vào đó - Se-vích, Cu-nô, Đu-ê, Hép-ne. Cái bọn bốn người đó - hoàn toàn chưa có kế hoạch nào. Công việc viết lách (xuất bản lần thứ ba cả bọn cũng như từng người một, - cứ tưởng là họ biết tập I của bộ "Tư bản", xuất bản tập II2, đã tìm thấy bản thảo của tập này hết mọi chuyện trên đời, kỳ thực lại chẳng biết một tí gì. Dù sao tôi rồi nhưng vẫn còn chưa rõ nó đã hoàn tất đến đâu để đưa in và không biết vẫn thấy cần phải viết cho ban biên tập một vài dòng1*, rằng bức điện có cần phải bổ sung không, tiểu sử1* dựa trên cơ sở vô vàn thư từ trao đổi mà tôi gửi cho anh thì họ lại đăng như là gửi cho họ, còn bức điện v.v.) đã choán hết toàn bộ thời gian rảnh rỗi, còn Tút-xi thì ngoài việc đó thứ hai gửi cho họ thì họ lại xuyên tạc đi bằng cách thêm thắt vào đó ra lại còn phải viết rất nhiều bài mà người ta đặt. rằng Mác qua đời ở Ác-giăng-toi; rằng ở đây chúng tôi không cho Tất nhiên là anh có toàn quyền cho đăng những đoạn trích nói về G. phép để xảy ra những chuyện như thế; rằng vì thế sau này chúng tôi Gioóc-giơ trong thư của Mác gửi cho anh14 . Nhưng anh cứ chờ cho đến sẽ không thể gửi cho họ bất kỳ một tin tức nào và nếu họ lại một lần khi tôi có thể đọc ra được cho anh những ý kiến của Mác ghi trên lề bản nữa dám lạm dụng tên tuổi của tôi như thế, thì tôi sẽ buộc phải đề in cuốn sách của Gioóc-giơ của ông rồi sau đó gộp tất cả những cái đó nghị anh lập tức công khai tuyên bố rằng tất cả những cái đó đều là làm một thì có tốt hơn không? Một bản tóm tắt trau chuốt về phương diện sự gian trá của họ. Các ngài đó chơi cái trò láu tôm láu cá kiểu Mỹ lý luận, nhưng ngắn gọn, không có minh họa bằng những ví dụ, như bản trong giới của họ thì mặc họ. Nhưng người Mỹ đứng đắn hơn nhiều: tóm tắt Mác viết cho họ, dù sao vẫn còn khó hiểu đối với những người theo tờ "Volkszeitung" người ta đã gửi cho tôi một bức điện 13 , nhưng Mỹ bình thường, vả lại cái đó không cấp bách. Chừng nào tôi có thì giờ, tôi đã không nhận được bức điện đó và tôi tin chắc rằng các ngài ở tờ tôi sẽ lập tức nghiên cứu những ý kiến đó tường tận hơn. Nếu khi đó anh "Volkszeitung" đã bỏ túi số tiền ấy. Bây giờ Van-Pát-ten viết rằng gửi cho tôi bản sao đoạn tương ứng trong bức thư của Mác thì sẽ làm cho tuyệt nhiên chẳng có tiền gì hết. Thế nên tôi phải công khai nói rõ công việc đỡ khó khăn. điều đó ở đây, nếu không lại hóa ra là tôi trẩm bức điện đó đi không Tôi gửi kèm theo đây cuốn sách ấy2*. Chính tôi cũng chỉ mới nhận cho báo chí Pa-ri và tờ "Sozialdemokrat" biết. Thư trả lời về Mô-xtơ được mấy bản thôi; lần xuất bản thứ hai đang in. Có thật là Vây-đơ- mà tôi đã gửi cho Van-Pét-ten để giải đáp thắc mắc của ông ấy2* thì mai-ơ bây giờ đã biết tiếng Anh không15. Những bản dịch trước kia của chắc chắn là khi bức thư này tới ông ấy đã công bố rồi. anh ấy, xét cả về mặt ngữ pháp lẫn về mặt văn phong, đều hoàn toàn Đại hội Cô-pen-ha-ghen7 đã quyết định rằng mùa xuân sang năm Líp- không thể đem in được; chúng có thể làm cho ta mất hết uy tín, thêm nếch và Bê-ben sẽ sang Mỹ. Đấy là chuyện tiền nong để chi cho cuộc vận nữa, lại còn đẩy các tác động bầu cử 1884 - 1885 (chuyện này là nói riêng giữa chúng ta với nhau thôi). Líp-nếch đã đề nghị Tút-xi cùng đi để làm thư ký cho ông, việc này Tút-xi ưng ý lắm, thế nên 1* - của Mác 2* Ph.Ăng-ghen. "Chủ nghĩa xã hội phát triển từ không tưởng đến khoa học" 1* Xem tập này, tr. 23-24. giả vào tình trạng lố bịch. Dù sao tôi cũng vẫn muốn xem qua bản dịch 2* Xem tập này, tr. 20-22. thử. rất có thể là chẳng bao lâu nữa anh sẽ gặp Tút-xi ở đó. Chúng tôi vẫn còn
30 G i A-ki-le Lô-ri-a, cu i tháng t 1883 G i A-ki-le Lô-ri-a, cu i tháng t 1883 31 Ph. Ă. của anh Mây-ơn là một nhà nhiếp ảnh tuyệt vời ở Luân Đôn thường xuyên làm ảnh cho Mác; ông có cái lệ: "Đối với những người danh tiếng, chúng tôi Công bố lần đầu có lược bớt trong cuốn sách: In theo bản viết tay không lấy tiền". Vì thế bây giờ chúng tôi đâu có thể giục ông in ảnh khẩn "Briefe und Auszuge aus Briefen von Joh. Nguyên văn là tiếng Đức trương lên được (ông ấy rất hay sai hẹn), trừ phi giục một cách gián tiếp Phil. Berker, Jos. Dietzgen, Friedrich Engels. Karl Marx u. A. an F. A. Sorge und Andere". thì không kể. Chúng tôi đã đặt ông ấy làm ảnh như thể là chỉ dành cho Stuttgart, 1906 và công bố toàn văn lần đầu bằng một chủ cửa hiệu sách người Đức: 1000 tấm ảnh khổ danh thiếp (12 p.xt. tiếng Nga trong C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, = 240 mác = 24 pphen-ních một tấm) và 200 tấm chân dung cỡ nhỏ, chụp xuất bản lần thứ nhất, t.27, 1935 người đứng hơi nghiêng với giá 8 p.xt. = 160 mác = 80 pphen-ních một tấm. Đấy là tấm ảnh cuối cùng, đẹp nhất trong đó Mo-rơ được khắc hoạ hết sức đường bệ, vui tươi và tin tưởng vào thắng lợi. Tôi dành những tấm ảnh đó cho anh, Líp-nếch và Doóc-gơ ở Niu Oóc, trừ một số tấm ảnh mà chính chúng tôi cần. Anh cần có bao nhiêu tấm ảnh? Hoàn toàn không cần phải bán ngay lập tức. Những tấm ảnh đó dù sao cũng đẹp hơn là những tấm ảnh được in ra ở chỗ anh. 11 Ph.Ă. của bạn Gửi Ê-đu-ác Béc-stanh Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong "Văn In theo bản viết tay ở Xuy-rích khố của C.Mác và Ph.Ăng-ghen", q.I, 1924 Nguyên văn là tiếng Đức Luân Đôn, 28 tháng Tư 1883 Béc-stanh thân mến! 12 Gửi A-ki-le Lô-ri-a17 (Tôi nghĩ là chúng ta chẳng cần phải dùng chữ "ngài" khách khí làm ở Măng-tu gì). Kèm theo thư này là một vài bức thư, trong đó có thư gửi những người Mỹ về Mô-xtơ1*. Thật không thể tha thứ được là anh đã trở về mà lại không qua Luân [Bản nháp] [Luân Đôn, cuối tháng Tư 1883] Đôn16, tôi chắc là như vậy. Tới hè chắc anh sẽ có dịp Thưa ngài! Tôi đã nhận được bài của ngài viết về Các Mác, ngài đã tuỳ tiện phê 1* Xem tập này, tr. 20-22. phán học thuyết của Mác một cách hết sức độc ác, thậm chí còn giải thích qua đây, chúng mình sẽ cùng nhau đi tắm biển. Nhà tôi luôn luôn có chỗ sai học thuyết đó nữa. Ngài đã tuỳ tiện viết tiểu sử của Mác một cách bịa sẵn sàng đón anh đến nghỉ. đặt trăm phần trăm. Nhưng điều mà ngài không có quyền làm và tôi
32 G i A-ki-le Lô-ri-a, cu i tháng t 1883 G i ô-guy-xt bê-ben, 30 tháng t 1883 33 không cho phép bất kỳ kẻ nào làm là vu cáo người bạn đã quá cố của tôi. những lời buộc tội có tính chất vu cáo và vì chúng tôi biết rằng những lời 1* Trong một tác phẩm trước đây , ngài đã dám tự cho phép mình buộc khẳng định đó là bịa đặt, nên chúng tôi bác bỏ chúng và giáng trả kẻ nào tội Mác là cố ý trích dẫn sai. Khi Mác đọc được điều đó, ông đã đối chiếu bịa đặt ra chúng và kẻ nào chỉ tự làm nhục mình bằng những sự bịa đặt những trích dẫn của ông và những trích dẫn của ngài với nguyên bản và như thế. ông đã nói với tôi rằng tất cả những trích dẫn của ông đều đúng và nếu Tôi cảm thấy ngài có trách nhiệm phải nói cho bạn đọc thấy được cái như có ai đó ở đây cố ý trích dẫn sai thì người đó chính là ngài. Và khi tôi "sự ngụy biện có ý thức" trứ danh bao trùm toàn bộ học thuyết của Mác thấy ngài trích dẫn Mác như thế nào, ngài trơ tráo đến mức nào để buộc đó nói cho đúng ra là ở chỗ nào. Nhưng ngài đã không hề làm việc đó. cho Mác nói đến lợi nhuận ở chỗ mà Mác nói đến giá trị thặng dư - trong Tuyệt nhiên không! khi Mác đã nhiều lần đề phòng ý kiến sai lầm coi hai cái đó chỉ là một Phải ty tiện biết chừng nào mới tưởng tượng rằng một con người như (hơn nữa, ông Mu-rơ và tôi đã chuyện trò với ngài, giải thích cho ngài Mác lại "thường xuyên" trương lên tập II "để dọa các địch thủ của mình", điều đó ở đây, tại Luân Đôn), - thì tôi biết rằng tôi phải tin ai và ai cố ý cái tập sách mà "thậm chí ông cũng chưa nảy ra ý định" viết, tựa hồ như trích dẫn sai. cái tập II đó chẳng qua chỉ là "một sự láu lỉnh đánh trống lảng của Mác để Nhưng đấy chỉ là một chuyện cỏn con so với "niềm tin vững chắc và lảng tránh những lập luận khoa học". Tập II đó hiện đã có rồi và chẳng sâu sắc của ngài... rằng bao trùm lên trên tất cả cái đó" (học thuyết của bao lâu nữa sẽ được xuất bản2. Lúc ấy có lẽ rút cuộc Ngài sẽ hiểu được sự Mác) "là một sự nguỵ biện có ý thức" (tr.510); rằng Mác "không từ cả khác nhau giữa giá trị thặng dư và lợi nhuận. những biện luận sai lầm mặc dù ông biết rằng đó chính là những biện Tôi vinh hạnh bày tỏ cùng ngài tất cả những nỗi niềm mà ngài đáng luận sai lầm"; rằng Mác "thường là một kẻ nguỵ biện phớt lờ chân lý để được nhận. cố đi đến phủ nhận chế độ hiện tồn" và rằng Mác, nói theo ngôn từ của La-mác-tin, "đùa dỡn với sự nói dối và sự thật" chẳng khác gì trẻ con Ph.Ă. chơi "đánh chuyền"18. Bản dịch tiếng Đức của bức thư này1* sẽ được đăng trên tờ 1* A. Lô-ri-a. "Học thuyết giá trị ở các nhà kinh tế học I-ta-li-a”. "Sozialdemokrat" số sắp tới. Ở I-ta-li-a, đất nước của nền văn minh cổ kính, điều đó có lẽ giống như một lời ca ngợi. Có lẽ rằng cả trong những người xã hội chủ nghĩa Công bố lần đầu bằng tiếng Đức trên báo In theo bản viết tay có đối "Der Sozialdemokrat" số 21, ngày 17 tháng chiếu với bản đăng trên báo giảng đàn19 điều đó cũng sẽ được coi là một điều ca ngợi rất sùng kính Năm 1883 Nguyên văn là tiếng I-ta-li-a bởi vì những vị giáo sư gan dạ đó chẳng bao giờ có thể nặn ra được hằng hà sa số hệ thống của họ bằng cách nào khác ngoài cách "phớt lờ sự thật". Còn chúng tôi là những người cộng sản cách mạng, chúng tôi nhìn sự việc một cách khác. Chúng tôi coi những lời khẳng định như vậy là
34 G i ô-guy-xt bê-ben, 30 tháng t 1883 G i ô-guy-xt bê-ben, 30 tháng t 1883 35 13 tôi còn phải mất một năm để tu chỉnh tập II của bộ "Tư bản"2, và còn phải Gửi ô-guy-xtơ bê-ben mất thêm một năm nữa để biên soạn tiểu sử của Mác, cùng với lịch sử ở Béc-lin của phong trào xã hội chủ nghĩa Đức trong thời kỳ 1843 - 1863 và lịch sử Quốc tế (1864 - 1872) thì tôi có thật sự điên mới đổi cái chỗ ở yên tĩnh ở đây để đến ở những chỗ mà tôi buộc phải tham gia hội họp và luận chiến Luân Đôn, 30 tháng Tư 1883 trên báo và chỉ vì thế mà không thể tránh khỏi làm cho quan điểm mất rõ ràng. Tất nhiên là nếu những thời kỳ như năm 1848 hoặc năm 1849 lại Bê-ben thân mến! đến một lần nữa thì tôi sẽ lại một lần nữa xông pha, một khi cần thiết. Anh hỏi rằng liệu tôi có sẽ chuyển sang sống ở Đức, Thuỵ Sĩ hoặc một Nhưng bây giờ thì phải phân chia công việc thật chặt chẽ. Ngay cả việc nơi nào đó trên lục địa không, tôi xin trả lời ngắn gọn là: tôi sẽ không đến cộng tác với tờ "Sozialdemokrat" tôi cũng phải hết sức hạn chế. Anh chỉ một nước nào mà người ta có thể trục xuất tôi, chỉ có ở Anh và ở Mỹ tôi cần thử nghĩ đến những đống thư từ trao đổi thôi mà xem, trước kia tôi mới tránh được cái đó. Sang Mỹ thì có lẽ tôi không cần sang, trừ phi đi và Mác chia nhau làm, còn bây giờ thì đã hơn một năm nay tôi phải thăm bè bạn. Vì thế, tôi ở lại đây. một mình làm công việc đó. Chừng nào tôi còn đủ sức, tôi còn phải Thêm nữa, nước Anh còn có một ưu thế lớn khác nữa. Từ khi Quốc giữ vững vô vàn mối dây từ các nước tự nguyện hội tụ lại trong phòng tế20 chấm dứt sự tồn tại của nó, ở đây tuyệt nhiên không có phong trào làm việc của Mác. công nhân nào ngoài cái phong trào theo đuôi giai cấp tư sản, phái cấp Còn về tấm bia kỷ niệm Mác21, thì tôi quả thật không biết tiến và tự đặt cho mình những mục tiêu nên làm gì. Gia đình phản đối việc đó. Người thân sẽ cho là báng bổ nếu đem thay tấm mộ chí giản dị làm cho vợ Mác, trên đó giờ đây đã có khắc cả tên Mác và tên đứa cháu ngoại bé nhỏ của ông1*, - bằng một tấm bia 1* Ph.Ăng-ghen. "Về việc Mác qua đời" mà tại Luân Đôn này người ta khó bề nhận ra được giữa những tấm bia cỏn con trong khuôn khổ các quan hệ tư bản chủ nghĩa. Như vậy, chỉ có ở kiêu kỳ hủ lậu bao quanh nó. Các nghĩa trang ở Luân Đôn hoàn toàn đây mới có thể yên ổn tiếp tục công tác lý luận. Ở bất kỳ nơi nào khác chẳng giống những nghĩa trang ở Đức một chút nào. Ở đây mộ nọ sát mộ cũng đều phải tham gia vào công tác tuyên truyền cổ động thực tiễn và kia, giữa hai ngôi mộ thậm chí chẳng có đất cho một cái cây con mọc lên mất vào đó rất nhiều thời gian. Trong lĩnh vực tuyên truyền cổ động thực được và tấm bia không được dài hơn, cũng chẳng được rộng hơn miếng tiễn có lẽ tôi không làm được nhiều hơn bất kỳ một người nào khác, còn đất bé xíu đã mua. trong lĩnh vực công tác lý luận thì cho tới nay tôi vẫn chưa thấy có ai có Líp-nếch đã nói về việc xuất bản Toàn tập của Mác. Tuyệt lắm, nhưng thể thay tôi và Mác. Cái mà những người trẻ tuổi hơn cố làm theo hướng này có giá trị không nhiều lắm mà phần lớn thậm chí lại nhỏ hơn số việc này cũng giống như kế hoạch của Đi-txơ về tập II2: người ta quên không là khác. Cau-xky, - người duy nhất sốt sắng làm việc này - buộc rằng quyền xuất bản tập II đã được trao cho Mai-xnơ từ lâu rồi, và rằng phải viết để kiếm sống và vì vậy không thể làm được cái gì. Và giờ đây, ở việc xuất bản những tác phẩm khác nhỏ hơn cũng phải dành trước hết cho vào tuổi 63 này của tôi, khi công việc của bản thân tôi còn ngập đầu, khi Mai-xnơ và vì vậy chỉ có thể thực hiện được ở nước ngoài. Vì vậy, ngay
36 g i Phri- rích A- ôn-ph Doóc-g , 1 tháng n m G i Vin-hem Líp-n ch, 10 tháng n m 1883 37 1883 từ trước khi có đạo luật chống những người xã hội chủ nghĩa22, người ta 1000 tấm ảnh khổ danh thiếp - 12 p.xt., tức là khoảng 3 pen-ni một đã cho rằng ngay cả cuốn "Tuyên ngôn cộng sản" cũng không thể in được tấm; ở nước Đức, - nếu như nó không bị đưa ra đọc trong vụ án xử các anh23. 200 tấm chân dung cỡ nhỏ, chụp người đứng hơi nghiêng với giá 8 p.xt., tức là khoảng 9 pen-ni một tấm. Bản thảo tập II đã được viết xong vào năm 1873 và thậm chí có thể là vào năm 1870. Nó được viết bằng chữ Gô-tích, vậy mà từ năm 1873 Mác Trong số đó, anh cần lấy bao nhiêu tấm cũng được, theo giá thành. Tôi cũng dành những tấm ảnh đó cho cả Líp-nếch và Béc-stanh ở Xuy-rích chỉ dùng chữ cái La-tinh. nữa. Nếu số ảnh nói trên không đủ thì chúng ta có thể đặt thêm, nhưng Bây giờ gửi thư đi theo phương thức bảo đảm thì quá muộn rồi, nên phải quyết định sớm. thư này sẽ được gửi đi theo phương thức thông thường, nhưng tôi sẽ đóng Ph.Ăng-ghen của anh dấu của tôi vào bức thư. Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong In theo bản viết tay C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, xuất bản Nguyên văn là tiếng Đức lần thứ nhất, t.27, 1935 1* - Hăng-ri Lông-ghê Tối nay tôi sẽ gửi thư về Béc-lin cho Líp-nếch. Ph.Ă. của anh Công bố lần đầu trong cuốn sách: A. Bebel. In theo bản viết tay "Aus meinem Leben". T.III, Stuttgart, 1914 Nguyên văn là tiếng Đức 14 gửi Phri-đrích A-đôn-phơ Doóc-gơ ở Hô-bô-ken Luân Đôn, 1 tháng Năm 1883 Doóc-gơ thân mến! Để có những ảnh đẹp của Mác, chúng tôi đã đặt người thợ ảnh giỏi nhất ở đây đã chụp những ảnh gần đây nhất là ông Mây-ơn lựa trong số những ảnh chụp đạt nhất để làm:
38 G i Ô-guy-xt Bê-ben, 10-11 tháng n m 1883 G i Ô-guy-xt Bê-ben, 10-11 tháng n m 1883 39 tôi sẽ buộc phải viết thư ngay lập tức cho Vi-gang và bác bỏ tất cả mọi chuyện. Hôm nay tôi đã nhận được thư của Mai-xnơ; về việc xuất bản thành 15 những tập mỏng1*, ông ấy hoàn toàn chẳng nhắc đến một tý nào. Hợp Gửi Vin-hem Líp-nếch đồng không cho phép chúng ta can thiệp vào việc đó. Nhưng nếu Đi-txơ ở Boóc-đoóc-phơ có thể chứng minh cho Mai-xnơ thấy rằng việc đó có lợi cho ông ta thì chắc là Mai-xnơ thế nào cũng làm. Luân Đôn, 10 tháng Năm 1883 Địa chỉ của La-phác-gơ: 66, Boulevard de Port-Royal, Paris (ngay cạnh Xanh Pơ-la-giơ, rất thuận tiện khi người ta cần bắt giam). Líp-nếch thân mến! Ảnh sẽ được chuyển đến thành nhiều lô và sẽ được gửi đi cho Đi-txơ Nếu với cái bệnh sính dự án và những hành động thiếu cân nhắc liều ngay khi có cơ hội2*. lĩnh của anh, anh vẫn cứ buộc tôi phải viết những cái không cần thiết thì chắc là tôi lại đành phải bỏ dở việc trao đổi thư từ với anh. Công bố lần đầu bằng tiếng Nga trong "Văn In theo bản viết tay khố của Mác và Ăng-ghen", t.I (VI), 1932 Nguyên văn là tiếng Đức Vậy nên tôi chỉ đề nghị anh trả lời cho tôi biết: các quyền hạn của tôi đối với Vi-gang là như thế nào? Bản hợp đồng năm 1845 có nêu rõ việc xuất bản lần thứ hai và ấn định tiền nhuận bút trả cho lần xuất bản đó24 . Xin hỏi: 16 1) Bản hợp đồng đó bây giờ có còn ràng buộc tôi nữa không? Gửi Ô-guy-xtơ Bê-ben25 2) Nếu là có và nếu Vi-găng khước từ xuất bản lần thứ hai theo những ở Boóc-đoóc-phơ điều kiện về nhuận bút đã được nêu rõ trong bản hợp đồng thì tôi có thể coi mình là hoàn toàn không bị ràng buộc gì không? Luân Đôn, 10-11 tháng Năm 1883 Thế mà tôi vẫn không thể nhận được trả lời của anh về những câu hỏi đơn giản đó, và vì anh đã hứa với tôi là sẽ trả lời nên tôi chẳng phải khách khí làm gì, mà xin gọi thẳng đó là "thái độ vô trách nhiệm của anh". 1* Có lẽ đây là nói về việc xuất bản lần thứ ba bằng tiếng Đức tập I bộ "Tư bản". Nhưng tôi chưa bao giờ ủy thác cho anh đích thân hoặc thông qua 2* Xem tập này, tr. 28-31. người thứ ba nào tiến hành thương lượng về công việc của tôi và tôi Bê-ben thân mến! không hiểu làm thế nào anh lại có thể nảy Tôi sẵn sàng tin rằng anh muốn không tham gia quốc hội thì hơn. ra ý nghĩ rõ ràng là liều lĩnh bắt đầu thương lượng ngay bây giờ. Tôi k i ê Nhưng anh thấy rằng sự vắng mặt của anh đã dẫn đến cái gì. Nhiều năm n q u y ế t yêu cầu anh phải dứt khoát không được làm gì hết, nếu không
40 G i Ô-guy-xt Bê-ben, 10-11 tháng n m 1883 G i Ô-guy-xt Bê-ben, 10-11 tháng n m 1883 41 trước đây, Brắc-cơ đã viết cho tôi rằng: dù sao trong tất cả mọi người thôi để dựa vào sự giúp đỡ của chúng ta mà thực hiện cái chính quyền chúng ta, chỉ có một mình Bê-ben là có sự lịch thiệp nghị trường thật nhân dân trực tiếp của anh ta. Nhưng chúng ta có những việc quan trọng sự26. Và tôi luôn luôn tin rằng đúng là như vậy. Vì thế không thể khác hơn. được đâu - ngay khi có cơ hội, anh lại phải một lần nữa lập tức đảm nhận Điều mà anh nói về Líp-nếch chắc là ý kiến trước đây đã lâu của anh. lấy vị trí của mình, tôi sẽ rất mừng nếu anh trúng cử ở Hăm-buốc và qua Chúng tôi biết Líp-nếch lâu năm lắm rồi. Sự nổi tiếng của anh ấy là điều đó, dù muốn hay không, anh cũng vẫn trút bỏ được những sự hoài nghi kiện để anh ấy tồn tại. Vì thế anh ấy buộc phải điều hòa và che giấu để trì của chính anh27. hoãn cuộc khủng hoảng. Thêm nữa anh ấy lại có bản tính lạc quan và Nếu hoạt động tuyên truyền cổ động và hoạt động nghị trường trong nhìn mọi cái qua cặp kính màu hồng. Nhờ thế anh ấy rất hăng hái và đó là một thời gian dài thì tất nhiên là rất chán. Hoạt động đó cũng giống như nguyên nhân chính khiến anh ấy có uy tín; nhưng cái đó cũng có mặt xấu việc rao hàng, quảng cáo và đi tìm mối hàng đều lâu đem lại kết quả, của nó. Khi tôi trao đổi thư từ với một mình anh ấy thì chẳng những anh thậm chí một số việc còn hoàn toàn chẳng có kết quả gì. Nhưng không ấy tô lên mọi tin tức cái màu hồng yêu thích nhất, mà anh ấy còn giấu thể nào khác được: đã bắt tay vào việc thì phải làm tới cùng, - nếu không biệt không cho chúng tôi biết tất cả những cái khó chịu; đối với những thì toàn bộ công sức bỏ ra sẽ trở thành công dã tràng. Và trong hoàn cảnh thắc mắc của chúng tôi thì anh ấy trả lời một cách qua loa đại khái đến có đạo luật chống những người xã hội chủ nghĩa22 nhất quyết không được mức luôn luôn làm cho người ta hết sức bực mình: chẳng lẽ con người ấy bỏ con đường duy nhất còn bỏ ngỏ đó. lại coi chúng ta là những thằng ngốc chịu để cho người ta dắt mũi ư! Đã Báo cáo về Đại hội Cô-pen-ha7 được soạn thảo theo cái cách khiến thế, anh ấy lại còn luôn luôn nhanh nhảu đề ra hết sáng kiến này đến sáng cho tôi không thể thấy rõ được chân ý của tác giả và không thể dựa vào kiến khác - sự nhanh nhảu này hiển nhiên là rất có ích trong hoạt động đó mà sửa chữa bản thông báo đã được tô hồng như bất cứ lần nào khác tuyên truyền cổ động hàng ngày, nhưng nó lại làm cho chúng ta ở đây của Líp-nếch. Dù sao tôi cũng kết luận rằng bọn nửa vời28 đã bị một thất phải vất vả vì hàng đống bại có tính chất quyết định và đương nhiên tôi cho rằng giờ đây họ đang che nanh giấu vuốt. Nhưng lúc này sự việc có lẽ còn chưa đi đến chỗ như vậy. Chúng tôi chưa bao giờ lầm lẫn về những người đó. Nhất quyết 1* - ở cái mẽ bề ngoài không được để cho Ha-den-clê-véc cũng như Ha-xen-man tham gia, những bài viết không cần thiết, - và luôn luôn sính đưa ra những dự án, nhưng Líp-nếch đã quá sớm chạy theo sự thống nhất mà lúc bấy giờ chúng một cái bệnh rút cuộc dồn thêm việc lên đầu những người khác, nói một tôi cực lực phản đối29, anh ấy đã gọi chúng tôi là cách ngắn gọn, như anh biết đấy trong những hoàn cảnh như vậy nói đồ ngu, thậm chí đôi khi còn gọi chúng tôi là đồ đểu nữa. Ngày trước đúng ra hoàn toàn không thể có được sự trao đổi thư từ về công việc đích Blô-xơ là một người sôi nổi, táo bạo, nhưng từ ngày lấy vợ v.v., vì lo kế thực như sự trao đổi thư từ giữa tôi với anh bao nhiêu năm qua, cũng như sinh nhai mà anh ấy nhanh chóng sinh ra bấp bênh. Gây-dơ luôn luôn là với Béc-stanh. Vì thế mới sinh ra những chuyện cãi cọ liên miên và mới một anh chàng khờ khạo đầy tự cao, tự đại, còn Cai-dơ là một gã đi chào có cái danh vị vinh dự mà có lần vì thế anh ấy đã bông đùa tặng cho tôi, - hàng huyênh hoang khoác lác. Rít-tinh-hau-den ngay từ năm 1848 đã danh vị kẻ lỗ mãng nhất châu Âu. Những bức thư tôi viết cho anh ấy quả chẳng là cái gì, anh ta trở thành người xã hội chủ nghĩa chỉ pro forma1* thực thường hay thô lỗ, nhưng sự thô lỗ ấy chính là do nội dung những
42 G i Ô-guy-xt Bê-ben, 10-11 tháng n m 1883 G i Ô-guy-xt Bê-ben, 10-11 tháng n m 1883 43 bức thư của anh ấy gây ra. Không ai biết điều đó rõ hơn Mác. tình trạng đó. Nhưng theo như tôi biết thì sẽ không thể như thế được, vì Rồi thêm nữa, Líp-nếch với tất cả những phẩm chất quý báu của anh theo kỷ luật hiện hành của đảng thì thiểu số phải bỏ phiếu theo đa số. ấy, là một thầy giáo thực thụ. Nếu trong quốc hội, đáng lẽ phải nói "tôi", Nhưng điều ấy thì anh còn biết rõ hơn tôi. người đại biểu công nhân lại nói là "cho tôi" hoặc phát âm một nguyên Theo tôi, bất kỳ sự phân liệt nào trong điều kiện có đạo luật chống âm La tinh ngắn thành nguyên âm dài, và người tư sản nhạo báng thì anh những người xã hội chủ nghĩa đều là một sự bất hạnh, vì đảng bị mất hết ấy đâm thất vọng. Vì thế, đối với anh ấy trong quốc hội cần phải có mọi khả năng giao tiếp với quần chúng. Nhưng người ta có thể ép chúng "những người có học thức"1*, tương tự như anh chàng Phi-rếch ngớ ngẩn, ta phải chịu sự phân liệt này, và trong trường hợp đó chúng ta phải cẩn những người chỉ đọc một bài diễn văn trong quốc hội thôi cũng có thể thận đề phòng. Vì thế, nếu có cái gì đó tương tự xảy ra, - dù anh ở đâu đi làm cho chúng ta mất uy tín nhiều hơn hai nghìn chữ "cho tôi" sai ngữ nữa, tôi cũng nhờ anh làm ơn báo cho tôi biết cái đó, mà hơn thế nữa, báo pháp. Ngoài ra, Líp-nếch không biết chờ đợi. Đối với anh ấy, điều quan ngay nhé, vì tôi nhận được báo Đức luôn luôn quá chậm. trọng hơn hết trên đời này là phải thành công ngay tức khắc, ngay dù có Dù sao đi nữa, Blô-xơ đã gửi cho tôi một bức thư rất buồn bã khi phải hy sinh những thành công lớn hơn nhiều trong tương lai để có được anh ấy đến Brê-men vì bị trục xuất khỏi Hăm-buốc32 , và tôi đã trả lời thành công đó. Anh sẽ được nếm cái đó ở Mỹ, nếu anh tới đó sau Phrít-se anh ấy rất kiên quyết. Nhưng thư từ của tôi từ lâu để lộn xộn quá đến hoặc Phi-rếch30. Việc cử họ sang đó cũng là một sai lầm giống như việc hợp nỗi phải mất đứt cả một ngày mới có thể tìm ra bức thư đó. Nhưng lúc nhất quá sớm với phái Lát-xan, phái này có lẽ chỉ nửa năm nữa sẽ nào đó tôi phải xếp lại cho ngăn nắp và lúc đó nếu cần tôi sẽ gửi cho anh nguyên bản bức thư đó. Những điều đang diễn ra ở Anh, Pháp và Mỹ xác nhận nhận định của 1* Trong nguyên bản, từ này được viết bằng tiếng địa phương Béc-lin "jebildete". anh về tình hình kinh tế33. Hiện nay là một cuộc khủng hoảng trung gian tự đến với anh - nhưng họ sẽ đến như là một bọn rối loạn tổ chức, không giống như cuộc khủng hoảng 1841 - 1842, nhưng quy mô lớn hơn nhiều. có những kẻ cầm đầu đã phá sản. Nói chung, chỉ từ 1847 trở đi, chu kỳ mười năm mới biểu hiện rõ ràng Anh thấy đấy, tôi đã nói chuyện tâm tình với anh hết sức cởi mở. (do việc khai thác vàng ở Ca-li-phoóc-ni-a và Ô-xtơ-rây-li-a, việc này Nhưng tôi cũng nghĩ rằng sẽ rất hay nếu anh kiên quyết đập lại cái thói ba làm cho thị trường thế giới hình thành xong xuôi). Bây giờ Mỹ, Pháp và hoa của Líp-nếch. Như thế chắc hẳn anh ấy sẽ nhượng bộ. Nếu thật sự đặt Đức đang bắt đầu phá vỡ sự độc quyền của Anh trên thị trường thế giới anh ấy trước một sự lựa chọn có tính chất quyết định, thì chắc chắn anh và vì thế sản xuất thừa lại bắt đầu biểu hiện nhanh hơn giống như trước ấy sẽ đi theo con đường đúng. Nhưng có lẽ anh ấy lại muốn không phải năm 1874, - bây giờ những cuộc khủng hoảng trung gian năm năm lại hôm nay mà ngày mai và không phải ngày mai mà một năm nữa thì càng xuất hiện. Đó là bằng chứng nói lên rằng phương thức sản xuất tư bản tốt, mới làm cái việc đó. chủ nghĩa đã hoàn toàn kiệt sức rồi. Giai đoạn hưng thịnh không còn đạt Nếu quả thật một vài nghị sĩ đã bỏ phiếu tán thành đạo luật của Bi- được sự phát triển đầy đủ của nó nữa; hết năm năm, sản xuất thừa lại bắt xmác31 - tức là họ đã trả lời cú đá đít của Bi-xmác bằng cách hôn ngay đầu xuất hiện và ngay cả trong năm năm ấy, nói chung tình hình cũng vào chỗ ấy của ông ta, - và nếu đảng đoàn không khai trừ những người đó không tốt đẹp gì. Nhưng điều đó hoàn toàn không có nghĩa là trong thì thực tình là tôi sẽ buộc lòng phải công khai từ bỏ cái đảng cam chịu
44 G i I-ô-han Phi-líp b ch-c , 22 tháng n m 1883 G i I-ô-han Phi-líp b ch-c , 22 tháng n m 1883 45 những năm 1884 - 1887 sẽ lại không có một giai đoạn phục hồi khá lớn của hoạt động kinh doanh như đã diễn ra trong những năm 1844 - 1847. Nhưng sau đó, chắc chắn là sự phá sản hoàn toàn sẽ đến. 11 tháng Năm 17 Gửi I-ô-han Phi-líp bếch-cơ Tôi muốn viết cho anh thêm đôi chút về tình hình thương mại nói ở Giơ-ne-vơ chung, nhưng bây giờ chắc họ sắp thôi không nhận bài đặt viết nữa rồi. Vậy thôi hẹn lần sau nhé. Ph.Ă. của anh Luân Đôn, 22 tháng Năm 1883 Công bố toàn văn lần đầu bằng tiếng Nga In theo bản viết tay Bạn cố tri! trong "Văn khố của Mác và Ăng-ghen", t.I Nguyên văn là tiếng Đức (VI), 1932 Làm sao anh lại có thể nảy ra ý nghĩ rằng tôi có thể làm thế nào đó kiếm được việc viết lách cho một đồng chí trẻ trong đảng1*? Vì đã nhiều năm nay tôi hoàn toàn không có quan hệ với một nhà xuất bản nào ở Đức, trừ Mai-xnơ (về bộ "Tư bản"), lại càng không có quan hệ với các báo và tạp chí. Thế thì tôi có thể làm được gì? Ngược lại, dù anh chàng đó dịch được từ tiếng Đức sang tiếng Pháp hoặc tiếng Anh thì trong trường hợp đó tôi cũng không thể giúp anh ta kiếm việc làm được. Anh hãy nói chuyện với Líp-nếch thì hơn vì Líp-nếch có tờ "Neue Zeit" và nhiều mối quan hệ lắm. Chúng tôi sẽ còn phải vất vả cho đến tháng Ba sang năm về ngôi nhà của Mác, thành thử chẳng cần quá vội dời khỏi chỗ đó, mà cũng chẳng cần quá vội về những kế hoạch tương lai. Cũng sẽ còn phải bỏ nhiều công sức để sắp xếp lại di sản đó cho ngăn nắp. Tôi thật kinh ngạc khi thấy Mác đã giữ được hầu như toàn bộ giấy tờ, thư từ và bản thảo viết ngay cả trước năm 1848 - tư liệu tuyệt vời để viết cuốn tiểu sử mà tất nhiên tôi sẽ viết, cuốn tiểu sử này, ngoài những cái khác ra cũng sẽ là lịch sử của 1* - Clốp-phe-rơ tờ "Neue Rheinische Zeitung" và phong trào 1848 - 1849 ở miền hạ