Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Trách nhiệm công vụ của công chức theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn các tỉnh Nam Trung Bộ

Chia sẻ: Kequaidan6 Kequaidan6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu mà luận án hướng đến là đề xuất một số giải pháp và kiến nghị phù hợp góp phần tăng cường việc thực hiện trách nhiệm công vụ trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận về trách nhiệm công vụ của công chức và thực tiễn thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức tại các tỉnh Nam Trung Bộ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Trách nhiệm công vụ của công chức theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn các tỉnh Nam Trung Bộ

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI THÁI THỊ PHƢƠNG LAN TRÁCH NHIỆM CÔNG VỤ CỦA CÔNG CHỨC THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN CÁC TỈNH NAM TRUNG BỘ Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 9.38.01.02 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2020
Công trình được hoàn thành tại: Học viện hoa học xã hội Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam. Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Phạm Hồng Thái Phản biện 1: GS.TSKH. Đào Trí Úc Phản biện 2: PGS.TS. Đinh Xuân Thảo Phản biện 3: TS. Nguyễn Văn Thuận Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại Học viện khoa học xã hội – Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam. Vào hồi….….giờ……phút, ngày…..…tháng…….năm 2020 Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: - Thư viện Quốc gia Việt Nam - Thư viện Học viện Khoa học xã hội
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nguồn nhân lực được xác định là yếu tố then chốt quyết định sự thành công hay thất bại của cơ quan, tổ chức; chính vì vậy, mọi cơ quan, tổ chức đều phải tập trung đầu tư, phát triển nguồn nhân lực, cơ quan hành chính nhà nước nói riêng không phải là trường hợp ngoại lệ cũng phải phát triển đội ngũ công chức, chủ thể quan trọng và cầu nối giữa Nhà nước với nhân dân trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước nhằm bảo vệ quyền lợi ích của nhân dân. Trách nhiệm công vụ có thể là sự gánh chịu hậu quả pháp lý do không thực hiện hay thực hiện không đúng các nghĩa vụ, bổn phận, hay vi phạm pháp luật, có thể là việc công chức tự ý thức về quyền và nhiệm vụ được phân công cũng như bổn phận phải thực hiện các quyền và nhiệm vụ đó; tuy nhiên, một nền công vụ hiệu lực, hiệu quả đều dựa trên cơ sở đề cao tính trách nhiệm với tinh thần tận tụy, mẫn cán, làm tr n bổn phận của công chức một cách tự nguyện, tự giác. Với ý nghĩa quan trọng như vậy, bất kỳ nhà nước nào cũng cần phát huy trách nhiệm công vụ với khía cạnh chủ động nghĩa là công chức tự ý thức, tự nguyện, tự giác thực hiện bổn phận, nhiệm vụ cũng như việc vận dụng sáng tạo trong trường hợp sử dụng pháp luật, khả năng đoán định để thực hiện công vụ do nhà nước giao; phải thực hiện đúng pháp luật và đạt được kết quả tốt nhất, với chi phí thấp nhất, đáp ứng yêu cầu phục vụ nhân dân, trường hợp công chức thực hiện đúng chức trách, nhiệm vụ theo quy định của pháp luật, nhưng chưa tạo được kết quả theo yêu cầu thì chưa thể coi là hoàn thành trách nhiệm công vụ. Tuy nhiên, hiện nay khi nghiên cứu về trách nhiệm công vụ của công chức chưa đạt hiệu quả vì cũng c n tồn tại nhiều hạn chế từ hệ thống văn bản pháp luật, chịu ảnh hưởng nhiều yếu tố về nhà nước; 1
các yếu tố về điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội, công dân; đặc biệt, yếu tố gắn liền với bản thân công chức. Đồng thời, với mục đích cần có cái nhìn sâu sắc hơn, tác giả lựa chọn khu vực Nam Trung Bộ, đây là khu vực hiện nay đang phát triển mạnh về kinh tế xã hội nhưng cũng đã nảy sinh nhiều trường hợp vi phạm của công chức gây bức xúc trong dư luận xã hội và cũng chưa có nghiên cứu nào trực tiếp về trách nhiệm công vụ của công chức tại khu vực này. Vì vậy, tác giả chọn đề tài“Trách nhiệm công vụ của công chức theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn các tỉnh Nam Trung Bộ” để thực hiện luận án tiến sĩ luật học của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu mà luận án hướng đến là đề xuất một số giải pháp và kiến nghị phù hợp góp phần tăng cường việc thực hiện trách niệm công vụ trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận về trách niệm công vụ của công chức và thực tiễn thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức tại các tỉnh Nam Trung Bộ. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt mục đích trên, cần thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu: Một là, sưu tầm, tra cứu, thu thập các tài liệu, công trình khoa học liên quan trực tiếp, gián tiếp đến đề tài của luận án để đưa ra danh mục những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu. Hai là, hệ thống hóa, phân tích, đánh giá những vấn đề lý luận về trách nhiệm công vụ của công chức. Ba là, phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức từ thực tiễn các tỉnh Nam Trung Bộ, để từ đó chỉ ra những hạn chế, bất cập trong các quy định pháp luật và thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức. 2
Bốn là, đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và tăng cường việc thực hiện trách nhiệm công vụ ở Việt Nam nói chung và các tỉnh Nam Trung Bộ nói riêng hiện nay. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu về các vấn đề lý luận về trách nhiệm công vụ của công chức, các quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: luận án tập trung nghiên cứu làm rõ các quy định pháp luật và thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức với khía cạnh chủ động đó là việc công chức tự ý thức về quyền, nhiệm vụ được phân công, bổn phận phải thực hiện, tự nguyện thực hiện các quyền, nhiệm vụ; tác giả không nghiên cứu trách nhiệm công vụ của công chức với khía cạnh thụ động đó là sự gánh chịu hậu quả pháp lý do không thực hiện hay thực hiện không đúng các nghĩa vụ, tuy nhiên trong luận án tác giả cũng đề cập một vài nội dung về trách nhiệm theo khía cạnh thụ động để chứng minh việc thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức và tính kỷ luật, kỷ cương của nền công vụ. Về đối tượng: trong phạm vi đề tài này, tác giả chỉ nghiên cứu đối tượng là công chức làm việc trong cơ quan hành chính nhà nước (CQHCNN), mà không nghiên cứu đối tượng là công chức làm việc trong các cơ quan khác của nhà nước, tổ chức chính trị, chính trị - xã hội, cơ quan, đơn vị lực lượng vũ trang. Về thời gian: từ năm 2010 đến nay. Về không gian: luận án nghiên cứu theo phạm vi không gian tại các tỉnh Nam Trung Bộ và chỉ nghiên cứu ở một số tỉnh bao gồm Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Khánh H a. 3
4. Phƣơng pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Phương pháp luận Để thực hiện đề tài luận án, tác giả luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - LêNin. Đồng thời, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng, Nhà nước về xây dựng đội ngũ công chức, trách nhiệm công vụ. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, tác giả cũng sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học, cụ thể như sau: Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng xuyên suốt trong luận án để phân tích, tổng hợp các tài liệu, công trình khoa học, hệ thống văn bản liên quan đến trách nhiệm công vụ của công chức. Phương pháp so sánh được sử dụng để so sánh các vấn đề nghiên cứu giữa trong nước và nước ngoài về lý luận, thực tiễn nhằm học tập và rút ra các giá trị tham khảo. Phương pháp lịch sử, đối chiếu được sử dụng chủ yếu đối với nội dung nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển pháp luật về trách nhiệm công vụ của công chức ở Việt Nam Phương pháp khảo sát dùng để thu thập ý kiến của một số công chức trong CQHCNN các tỉnh Nam Trung Bộ về thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức Phương pháp tiếp cận đa ngành, liên ngành được sử dụng nghiên cứu các vấn đề liên quan đến luận án trên góc độ của nhiều ngành khoa học khác nhau 5. Những đóng góp mới của Luận án Thứ nhất, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về trách nhiệm công vụ của công chức. Đồng thời, luận án đánh giá một cách khách quan, có hệ thống thực trạng pháp luật ở Việt Nam và thực hiện trách 4
nhiệm công vụ của công chức gắn với phạm vi không gian cụ thể khu vực Nam Trung Bộ. Chỉ ra những hạn chế, bất cập trong các quy định pháp luật, thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức. Thứ hai, luận án nghiên cứu đề xuất các giải pháp có tính khả thi, khoa học để hoàn thiện pháp luật và tăng cường thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức tại Việt Nam nói chung và các tỉnh Nam Trung Bộ nói riêng. 6. Ý nghĩa của luận án Về mặt lý luận: góp phần sáng tỏ những vấn đề lý luận về trách nhiệm công vụ của công chức làm cơ sở cho việc tiếp tục hoàn thiện pháp luật và tăng cường việc thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức tại Việt Nam nói chung và các tỉnh Nam Trung Bộ nói riêng. Về mặt thực tiễn: kết quả nghiên cứu của luận án là tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập tại các cơ sở đào tạo các chuyên gia pháp luật, hành chính ở nước ta hiện nay về trách nhiệm công vụ; cho các cơ quan hành chính nhà nước trong việc hoàn thiện thể chế pháp luật, thực tiễn thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức. 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung Luận án được kết cấu gồm 04 chương như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Chương 2: Những vấn đề lý luận về trách nhiệm công vụ của công chức Chương 3: Thực trạng pháp luật và thực trạng thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức tại các tỉnh Nam Trung Bộ Chương 4: Các giải pháp tăng cường thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức tại các tỉnh Nam Trung Bộ 5
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến trách nhiệm công vụ của công chức 1.1.1. Những nghiên cứu lý luận về trách nhiệm công vụ của công chức 1.1.1.1. Những nghiên cứu liên quan đến khái niệm công chức, công vụ và trách nhiệm công vụ của công chức Thứ nhất, các nghiên cứu liên quan đến khái niệm công chức khẳng định quan niệm công chức phụ thuộc các yếu tố kinh tế, chính trị, văn hóa, thể chế nhưng đều ghi nhận công chức phải là công dân nước đó, thực thi trách nhiệm theo chức danh, được nhận tiền lương do ngân sách chi trả. Thứ hai, các nghiên cứu liên quan cho rằng khái niệm công vụ là công việc của công chức, quản lý, điều hành công việc của cơ quan công quyền và cung cấp các dịch vụ cho cộng đồng, mang tính chất chính trị - pháp lý, chịu ảnh hưởng bởi chính trị nhưng cũng độc lập tương đối với chính trị. Thứ ba, hầu hết các nghiên cứu về trách nhiệm công vụ của công chức theo khía cạnh thụ động, rất ít nghiên cứu trách nhiệm công vụ theo khía cạnh chủ động. 1.1.1.2. Những nghiên cứu liên quan đến điều chỉnh pháp luật đối với trách nhiệm công vụ của công chức Bao gồm các nghiên cứu về quyền, nghĩa vụ của công chức; thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức với các CQHCNN, xã hội; các biện pháp bảo đảm trách nhiệm công vụ của công chức. 6
1.1.1.3. Những nghiên cứu liên quan đến các yếu tố ảnh hưởng trách nhiệm công vụ của công chức: môi trường làm việc, trang thiết bị, việc được thừa nhận và vinh danh trong hoạt động công vụ; cách ứng xử, giao tiếp dựa trên những chuẩn mực pháp luật, tác động vào hiệu quả hoạt động của nhà nước; yếu tố thể chế và yếu tố năng lực, đạo đức tác động đến trách nhiệm của người đứng đầu 1.1.2. Những nghiên cứu về thực trạng pháp luật và thực trạng thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức Nhìn chung, các nghiên cứu của các tác giả nước ngoài và trong nước chỉ tập trung đánh giá các nội dung quản lý công chức hoặc trách nhiệm của công chức theo khía cạnh thụ động gắn liền với hành vi vi phạm trong hoạt động công vụ, chưa đi sâu nghiên cứu về trách nhiệm công vụ theo khía cạnh chủ động và thực hiện trách nhiệm công vụ trên phạm vi địa phương cụ thể. 1.1.3. Những nghiên cứu về các giải pháp tăng cường thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức Các nghiên cứu của các tác giả nước ngoài và trong nước đề xuất các ý tưởng về giải pháp như tăng cường kiến thức và đ i hỏi kỹ năng về quản trị hiện đại, giữ vững chất lượng đội ngũ quản lý; đề cao trách nhiệm công vụ của cá nhân; tạo động lực làm việc để hướng đến các mục tiêu tinh thần của các chủ thể, phối hợp với trách nhiệm xã hội, trách nhiệm và l ng trung thành đối với công việc, bên cạnh những giá trị vật chất cũng quan tâm đến các giá trị tinh thần nhằm nâng cao trách nhiệm trong công việc; xây dựng văn hóa công sở, khen thưởng và tôn vinh các giá trị nghề nghiệp để tăng cường tính tích cực của công chức. 7
1.2. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu Qua nghiên cứu các công trình khoa học có liên quan đến đề tài nghiên cứu, tác giả luận án đưa ra một số đánh giá sau: Thứ nhất, quan niệm về công chức, công vụ của các nước đều mang tính lịch sử, có một số đặc trưng giống nhau nhưng cũng khác nhau do kinh tế, chính trị, văn hóa, kỹ thuật lập pháp; chưa đi sâu nghiên cứu trách nhiệm công vụ dưới góc độ chủ động. Thứ hai, các công trình về thực trạng các vấn đề liên quan đến luận án đó là các quy định của pháp luật về trách nhiệm của công chức khá rõ ràng, chi tiết, việc thực hiện trách nhiệm công vụ chưa hiệu quả. Đồng thời, các công trình chưa nghiên cứu sâu sắc về trách nhiệm công vụ của công chức như đạo đức công vụ, quyền, nghĩa vụ. Thứ ba, các giải pháp được xây dựng trên cơ sở đánh giá thực trạng; tuy nhiên, tác giả luận án chưa tìm thấy nâng cao trách nhiệm của công chức trước hết phải bàn đến giải pháp về nhận thức. Thứ tư, các nghiên cứu trong phạm vi khu vực các tỉnh Nam Trung Bộ chủ yếu về các vấn đề tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá công chức hay thực hiện cải cách hành chính công, chưa có một nghiên cứu nào trực tiếp về trách nhiệm công vụ của công chức. 1.3. Những vấn đề luận án cần giải quyết Một là, trong phần lý luận của đề tài luận án, tiếp tục làm sáng tỏ thêm quan niệm về công chức, công vụ, trách nhiệm công vụ; nội dung điều chỉnh pháp luật đối với trách nhiệm công vụ của công chức; các biện pháp bảo đảm trách nhiệm công vụ của công chức và các yếu tố ảnh hưởng. Hai là, về thực trạng của đề tài luận án, nghiên cứu trường hợp đối với những công chức làm đúng nghĩa vụ nhưng hiệu quả không đạt yêu cầu; làm rõ nội hàm các chuẩn mực đạo đức theo quy định pháp 8
luật, các việc không được làm trong quá trình thực thi công vụ; nghiên cứu lịch sử và đối chiếu các vấn đề liên quan đến trách nhiệm công vụ của công chức làm cơ sở khoa học cho kiến nghị giải pháp. Ba là, trong phần nghiên cứu về giải pháp, tác giả khuyến nghị một số giải pháp mang tính tổng thể để hoàn thiện pháp luật ở Việt Nam và tăng cường việc thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức tại các tỉnh Nam Trung Bộ. 1.4. Giả thuyết và câu hỏi nghiên cứu Cơ sở lý luận của luận án: Để nghiên cứu các vấn đề của luận án, tác giả sử dụng một số lý thuyết điển hình như: Lý thuyết trách nhiệm xã hội của công chức; Lý thuyết về trách nhiệm giải trình của công chức; Lý thuyết hai nhân tố của Herzberg; Lý thuyết kỳ vọng của Victor Vroom; Lý thuyết công bằng của J. Stacy Adams. 1.4.1. Giả thuyết nghiên cứu Trách nhiệm công vụ của công chức đã có nhiều công trình nghiên cứu nhưng c n nhiều quan điểm khác nhau về công chức, công vụ, trách nhiệm công vụ; chưa nghiên cứu trách nhiệm công vụ theo khía cạnh chủ động; các quy định của pháp luật về trách nhiệm công vụ của công chức chưa đồng bộ, thống nhất, chậm đổi mới, c n nhiều quy định chung chung; trách nhiệm công vụ của công chức tại các tỉnh Nam Trung Bộ tuy đã đạt được nhiều kết quả nhưng vẫn chưa đạt hiệu quả, mong muốn của xã hội và do đó, cần bổ sung các giải pháp để tăng cường thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức. 1.4.2. Câu hỏi nghiên cứu Để trả lời câu hỏi nghiên cứu trọng tâm “Làm thế nào để tăng cường hiệu quả thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức từ thực tiễn các tỉnh Nam Trung Bộ”, nhiệm vụ của luận án cần tập trung giải đáp các câu hỏi nghiên cứu như sau: 9
Những vấn đề lý luận về trách nhiệm công vụ của công chức và sự điều chỉnh pháp luật về trách nhiệm công vụ của công chức được luận giải như thế nào? Thực trạng thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức tại các tỉnh Nam Trung Bộ như thế nào? Những giải pháp thiết thực nào để hoàn thiện những quy định về trách nhiệm công vụ của công chức và nâng cao hiệu quả thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức tại các tỉnh Nam Trung Bộ? Kết luận Chƣơng 1 Qua nghiên cứu tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, tác giả rút ra một số kết luận như: hầu hết các công trình nghiên cứu về công vụ, thể chế công vụ, trách nhiệm pháp lý của công chức. Đánh giá các nghiên cứu trong nước và ngoài nước c n định hướng cho về một ý tưởng nghiên cứu tại khu vực cụ thể để có cách nhìn chuẩn xác về thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức và vì vậy, tác giả nghiên cứu đề tài trên phạm vi tại các tỉnh Nam Trung Bộ. Các vấn đề liên quan về trách nhiệm công vụ của công chức của các nước đều mang tính lịch sử, phụ thuộc vào chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Chƣơng 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM CÔNG VỤ CỦA CÔNG CHỨC 2.1. Khái niệm về công chức, công vụ và trách nhiệm công vụ của công chức 2.1.1. Khái niệm công chức Khái niệm “Công chức” theo quy định của hầu hết các quốc gia đều có những đặc trưng giống nhau và cũng có những điểm khác nhau phụ thuộc vào các yếu tố về lịch sử, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. 10
Trên cơ sở phân tích khái niệm “Công chức”, tác giả xây dựng khái niệm khoa học về “Công chức” đó là “Công chức là những người được tuyển dụng, bổ nhiệm vào vị trí chức danh chuyên môn trong hệ thống cơ quan nhà nước để thực thi công vụ trong phạm vi thẩm quyền do pháp luật quy định và chịu trách nhiệm về hoạt động đó, được hưởng lương từ ngân sách nhà nước”. 2.1.2. Khái niệm về công vụ Công vụ là một yếu tố quan trọng của nền hành chính quốc gia. Qua nghiên cứu về khái niệm công vụ của một số quốc gia và nhà khoa học, tác giả luận án đề xuất quan niệm khoa học về công vụ theo nghĩa hẹp đó là“Công vụ là một loại lao động mang tính quyền lực và tính pháp lý do công chức trong cơ quan nhà nước hoặc những chủ thể được cơ quan nhà nước ủy quyền thực hiện nhằm đảm bảo thực thi các chức năng và nhiệm vụ của nhà nước để quản lý xã hội và phục vụ công dân” và trong phạm vi đề tài, tác giả chỉ đi sâu nghiên cứu công vụ do công chức trong CQHCNN thực hiện. 2.1.3. Khái niệm, đặc điểm trách nhiệm công vụ 2.1.3.1. Khái niệm trách nhiệm công vụ Tùy vào mục đích nghiên cứu và trong phạm vi nghiên cứu của mình, tác giả luận án chỉ tập trung nghiên cứu trách nhiệm công vụ của công chức theo khía cạnh nghĩa chủ động, do đó, có thể hiểu: Trách nhiệm công vụ của công chức là sự tự nguyện, tự giác, ý thức của công chức đối với nhiệm vụ, bổn phận, nghĩa vụ theo quy định của pháp luật để thực hiện các yêu cầu có hiệu quả và đảm bảo các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xã hội trong quá trình thực thi công vụ. Khi công chức không thực hiện, hoặc thực hiện không đầy đủ bổn phận, trách nhiệm của mình hoặc vi phạm pháp luật có thể phải gánh chịu hậu quả bất lợi về vật chất, hay tinh thần, bị truy cứu trách nhiệm 11
kỷ luật hay trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ, tính chất vi phạm theo quy định của pháp luật. 2.1.3.2. Đặc điểm trách nhiệm công vụ Trách nhiệm công vụ của công chức có một số đặc điểm như: trách nhiệm công vụ của công chức gắn liền việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ và hoạt động của các CQHCNN; trách nhiệm công vụ của công chức gắn liền với chính trị; hướng đến phục vụ lợi ích của nhân dân và xã hội; được điều chỉnh bằng hệ thống pháp luật; thể hiện trách nhiệm cá nhân trong hoạt động công vụ. 2.2. Điều chỉnh pháp luật đối với trách nhiệm công vụ của công chức 2.2.1. Quyền, nghĩa vụ của công chức Thứ nhất, đối với quyền của công chức là khả năng xử sự, thẩm quyền được phép sử dụng của công chức để thực thi nghĩa vụ được giao trong phạm vi được phân công, phân cấp theo quy định của pháp luật. Quyền của công chức: các quyền lợi về vật chất, tinh thần. Thứ hai, nghĩa vụ của công chức là những gì nhà nước bắt buộc công chức phải tuân thủ và cam kết thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước nói chung và của công chức nói riêng. Ở các quốc gia khác nhau, việc quy định cụ thể các nghĩa vụ có sự khác nhau, phụ thuộc vào chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. 2.2.2. Thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức 2.2.2.1. Trách nhiệm công vụ của công chức với cơ quan hành chính nhà nước Trách nhiệm công vụ của công chức đối với CQHCNN chính là thực hiện nhiệm vụ được giao gắn với các quyền và điều kiện đảm bảo phù hợp với các quy định của chủ thể có thẩm quyền; điều này được quy định trong Luật Công vụ của các nước. Trong quá trình thực hiện 12
trách nhiệm công vụ của công chức đối với CQHCNN được biểu hiện qua một số công việc cụ thể như: Tham mưu ban hành văn bản; thực hiện các nhiệm vụ về quản lý và sử dụng các nguồn lực; thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến cung ứng các dịch vụ công; thực hiện thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động công vụ. 2.2.2.2. Trách nhiệm công vụ của công chức đối với xã hội Xét phạm vi nghiên cứu của đề tài, trách nhiệm công vụ của công chức đối với xã hội đó là những hoạt động thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước phù hợp với quy định pháp luật và hướng tới bảo vệ, tạo điều kiện thuận lợi cho các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp được hưởng tối đa quyền, lợi ích hợp pháp của mình; đồng thời vì sự phát triển bền vững, tốt đẹp của xã hội. Trên cơ sở quan điểm về trách nhiệm công vụ của công chức của tác giả luận án theo nghĩa là bổn phận, nghĩa vụ, sự tự giác thực hiện chức năng, nhiệm vụ và bản chất nền công vụ ở Việt Nam phụ thuộc vào tính chính trị nên trách nhiệm công vụ của công chức đối với xã hội bao gồm trách nhiệm chính trị, trách nhiệm đạo đức, trách nhiệm giải trình. 2.2.3. Các biện pháp bảo đảm trách nhiệm công vụ của công chức Trong quá trình thực hiện công vụ, bên cạnh việc quy định các quyền, nghĩa vụ, lương, phụ cấp, các khoản phúc lợi khác và có thể kể đến một số biện pháp sau: khen thưởng đối với công chức; sử dụng công chức; đào tạo và bồi dưỡng công chức. Ngoài ra, tạo môi trường làm việc, thực hiện việc giải trình, xin lỗi công khai đối với các hoạt động công vụ cũng là biện pháp bảo đảm trách nhiệm công vụ của công chức. Bên cạnh đó, nhằm đảm bảo trật tự, kỷ cương trong hoạt động công vụ cũng như đề cao trách nhiệm công vụ của công chức, các quốc gia đều quan tâm đến vấn đề trách nhiệm pháp lý đối với 13
công chức để ph ng ngừa các hành vi vi phạm của công chức cũng như tạo ra những cưỡng bức buộc công chức phải thực hiện trách nhiệm nếu không sẽ gánh chịu những hậu quả bất lợi. 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến trách nhiệm công vụ của công chức 2.3.1. Năng lực, nhận thức, ý thức của công chức Công chức phải có ý thức, nhận thức, năng lực, có thể đánh giá qua việc ban hành ra các quyết sách như thế nào và điều này được khẳng định“Lãnh đạo, quản lý luôn là một quá trình ra quyết định”. 2.3.2. Đạo đức công vụ của công chức Đạo đức công vụ của công chức là một bộ phận của đạo đức công chức, là hệ thống các nguyên tắc, quy tắc hành vi, xử sự trong thi hành công vụ nhằm điều chỉnh thái độ, hành vi, cách xử sự, chức trách, bổn phận, nghĩa vụ của công chức trong hoạt động công vụ. 2.3.3. Chính trị, pháp luật Qua nghiên cứu cho thấy hoạt động công vụ của công chức nói riêng, nền công vụ của mỗi quốc gia nói chung đều phụ thuộc vào các yếu tố về chính trị hay pháp luật và những yếu tố này tác động đến trách nhiệm công vụ của công chức với những mức độ khác nhau có thể là tích cực hay tiêu cực, trực tiếp hay gián tiếp. Chính điều này làm ảnh hưởng đến kết quả của công chức theo hướng đạt được mục tiêu CQHCNN. 2.3.4. Điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội Các yếu tố điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội cũng là những yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện trách nhiệm công vụ của công chức với những mức độ khác nhau nên chính sự phát triển của kinh tế, xã hội sẽ tác động vào thái độ tham gia, kiểm tra của nhân dân vào các hoạt động của CQHCNN, yêu cầu đối với công chức ngày càng cao và 14
do vậy, công chức phải luôn có thái độ tích cực, tự giác thực hiện trách nhiệm công vụ. Kết luận Chƣơng 2 Qua việc nghiên cứu những vấn đề lý luận về trách nhiệm công vụ của công chức, tác giả luận án rút ra một số kết luận như: về công chức của các nước đều mang tính lịch sử, phản ánh nét đặc trưng về nền công vụ của các quốc gia và công chức có những đặc trưng giống nhau nhưng cũng có một số khác biệt; trách nhiệm công vụ của công chức là những việc phải làm, nên làm, được làm hoặc không được làm gắn liền với vị trí việc làm một cách tự nguyện, tự giác để đảm bảo thực hiện các quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể khác; xác định điều chỉnh pháp luật về trách nhiệm công vụ của công chức. Chƣơng 3 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TRẠNG THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM CÔNG VỤ CỦA CÔNG CHỨC TẠI CÁC TỈNH NAM TRUNG BỘ 3.1. Thực trạng pháp luật về trách nhiệm công vụ của công chức ở Việt Nam từ năm 1945 đến nay 3.1.1. Pháp luật về trách nhiệm công vụ của công chức ở Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2008. 3.1.1.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1954, trong giai đoạn này, chưa có các quy định cụ thể về nghĩa vụ, quyền, đạo đức công vụ, tiêu chí đánh giá công chức; quy định về khen thưởng; về kỷ luật công chức như cảnh cáo, khiển trách, hoãn dụ thăng thưởng trong hạn một hay hai năm, từ chức bắt buộc, cách chức…. 15
3.1.1.2. Giai đoạn từ năm 1954 đến năm 1975. Đội ngũ công chức giai đoạn này được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau; giai đoạn này hình thành cơ chế tập trung nên hoạt động của công chức thiếu sự sáng tạo, trì trệ, hiện tượng tham ô, lãng phí ngày càng tăng; cũng bổ sung một số hình thức về khen thưởng và kỷ luật. 3.1.1.3. Giai đoạn từ năm 1976 đến năm 1986. Giai đoạn này vẫn sử dụng thuật ngữ công nhân viên chức, có nhiều thay đổi về quan niệm trách hiệm công vụ nhưng pháp luật chưa có những thay đổi căn bản về quyền, nghĩa vụ, các biện pháp bảo đảm thực hiện. 3.1.1.4. Giai đoạn từ năm 1986 đến năm 2008 Trong giai đoạn này, thực hiện cuộc cải cách toàn diện kể cả cải cách đối với hoạt động của công chức, nhà nước ta ban hành hàng loạt các văn bản để hoàn thiện chế định công chức; tuy nhiên, cũng c n quy định một số nội dung rất khó hiểu như công vụ, quyền và nghĩa vụ của công chức, các biện pháp bảo đảm thực hiện vẫn không thay đổi so với các giai đoạn trước đó đã làm giảm tinh thần tự giác, tự nguyện. 3.1.2. Thực trạng pháp luật về trách nhiệm công vụ của công chức từ khi có Luật cán bộ, công chức năm 2008 đến nay ở Việt Nam 3.1.2.1. Các quy định về quyền và nghĩa vụ của công chức Các quyền, nghĩa vụ của công chức trong hoạt động công vụ được quy định chủ yếu theo Luật Cán bộ, công chức năm 2008 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều, cụ thể: Quyền của công chức: về tiền lương và các chế độ liên quan đến tiền lương; về các quyền lợi vật chất; về trang thiết bị và các điều kiện làm việc khác. Quy định về nghĩa vụ chung của công chức; nghĩa vụ liên quan đến thể chế chính trị, chế độ nhà nước và nhân dân; cần thực hiện các quy định về đạo đức công vụ; văn hóa giao tiếp với nhân dân, ở công sở; những việc công chức không được làm. 16
3.1.2.2. Các quy định về trách nhiệm công vụ của công chức với cơ quan hành chính nhà nước Công chức được phân công nhiệm vụ và tiến hành thực hiện đúng, đầy đủ theo quy định của pháp luật, quy chế hoạt động của CQHCNN và chịu trách nhiệm đối với kết quả thực hiện; Phải chịu sự kiểm tra và báo cáo các nhiệm vụ trong quá trình thực hiện chính sách, pháp luật của cấp trên; tham mưu cho CQHCNN cấp trên ban hành chính sách, pháp luật và cách thức giải quyết các nhiệm vụ được giao. 3.1.2.3. Các quy định về trách nhiệm công vụ của công chức đối với xã hội Trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ và bản chất nền công vụ, trách nhiệm xã hội của công chức gắn với các loại hình trách nhiệm: trách nhiệm chính trị, trách nhiệm đạo đức, trách nhiệm giải trình. Để đánh giá về trách nhiệm chính trị đó chính là sự bất tín nhiệm và với trường hợp này có thể từ chức hoặc miễn nhiệm; công chức chịu trách nhiệm đạo đức là phải trả lời, giải thích các hành vi của mình trước dư luận xã hội, trước lương tâm của bản thân; phương thức giải trình thông qua các cuộc họp báo, trả lời báo chí, cơ chế giám sát, giải trình khi có yêu cầu của công dân và đặc biệt cần chú ý đến cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính, xử lý các kiến nghị của nhân dân. 3.1.2.4. Các quy định về biện pháp bảo đảm trách nhiệm công vụ của công chức Thực hiện khen thưởng, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng cần đúng người, đúng việc nghĩa thì yêu cầu đánh giá công chức trong thi hành công vụ phải chính xác và thực tế hiện nay, hoạt động đánh giá công chức vẫn c n hình thức; quy định về các hình thức xử lý công chức vi phạm như từ chức, miễn nhiệm, trách nhiệm hành chính, trách nhiệm bồi thường của nhà nước, trách nhiệm hình sự… 17
3.1.2.5. Đánh giá thực trạng pháp luật về trách nhiệm công vụ của công chức Thứ nhất, về những kết quả đạt được: Hệ thống văn bản pháp luật quy định về trách nhiệm công vụ của công chức tương đối phong phú đã tạo cơ sở pháp lý cho việc điều chỉnh trách nhiệm công vụ của công chức; Nội dung về sự điều chỉnh pháp luật về trách nhiệm công vụ của công chức cũng được xác định khá rõ ràng. Thứ hai, những hạn chế và nguyên nhân Nội hàm quan niệm về công chức và trách nhiệm công vụ chưa được làm rõ, xác định công chức theo phạm vi quá rộng, về trách nhiệm công vụ của công chức chưa thống nhất trong các văn bản pháp luật;Về trách nhiệm của công chức, nhận thấy pháp luật c n quy định khá chung chung; Về quyền và nghĩa vụ của công chức, pháp luật có quy định công chức được giao quyền tương xứng với nhiệm vụ; Về trách nhiệm công vụ của công chức đối với các CQHCNN, trách nhiệm xã hội c n chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ; chưa phục vụ hiệu quả nhu cầu của xã hội; Về các biện pháp bảo đảm trách nhiệm công vụ của công chức chưa phù hợp. 3.2. Những yếu tố ảnh hƣởng đến trách nhiệm công vụ của công chức tại các tỉnh Nam Trung Bộ 3.2.1. Về chính trị, pháp luật. Chính sách, quan điểm của Đảng bộ, các quy định cụ thể để triển khai thực hiện đã tạo bước chuyển biến trong công tác cán bộ nhằm xây dựng đội ngũ công chức chuyên nghiệp, năng động, minh bạch và hiệu quả. 3.2.2. Về kinh tế, văn hóa, xã hội . Tất cả các tỉnh thuộc khu vực Nam Trung Bộ đều giáp biển, kinh tế khu vực này chủ yếu về lĩnh vực nông nghiệp; tính cách văn hóa nông nghiệp 3.2.3. Về đội ngũ công chức Đảm bảo chất lượng công chức 18