ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
------------------------
TRỊNH VĂN LỊCH
TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TÍCH CỰC, TỰ LỰC VÀ
SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG
DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ “DAO ĐỘNG CƠ ĐIỀU HÒA”
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM VẬT LÍ
HÀ NỘI, 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
TRỊNH VĂN LỊCH
TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TÍCH CỰC, TỰ LỰC VÀ
SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG
DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ “DAO ĐỘNG CƠ ĐIỀU HÒA”
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM VẬT LÍ
Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lí
Mã số: 60 14 01 11
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:PGS.TS. NGUYỄN XUÂN THÀNH
HÀ NỘI - 2015
i
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài.
Nền giáo dục Việt Nam hiện nay cần đẩy nhanh tiến trình đổi mới để
rút ngắn khoảng cách về trình độ phát triển giáo dục so với các nƣớc trong
khu vực và trên thế giới. Phƣơng pháp dạy học phải đổi mới theo hƣớng góp
phần đắc lực hình thành năng lực hành động, phát huy tính tích cực, độc lập,
sáng tạo của học sinh để từ đó bồi dƣỡng cho học sinh phƣơng pháp tự học,
hình thành khả năng học tập suốt đời là một nhu cầu tất yếu. Tuy nhiên, việc
đổi mới về phƣơng pháp dạy học hiện nay còn khá nhiều bất cập.
Trong dạy học hiện nay ở trƣờng phổ thông, phƣơng pháp thuyết trình,
truyền thụ tri thức một chiều vẫn là phƣơng pháp dạy học chủ đạo của nhiều
giáo viên. Trong khi thuyết trình, nhiều giáo viên cũng có cố gắng trong việc
sử dụng phƣơng pháp đàm thoại nhƣng lại ít đầu tƣ xây dựng hệ thống câu
hỏi khiến cho việc đặt các câu hỏi kém chất lƣợng, không kích thích đƣợc tƣ
duy của học sinh. Việc sử dụng các phƣơng pháp trực quan hiện nay khá hạn
chế. Mặc dù ở tất cả các trƣờng phổ thông đều đã đƣợc trang bị hệ thống thiết
bị dạy học tối thiểu nhƣng giáo viên ít sử dụng. Tình trạng "dạy chay" vẫn
diễn ra phổ biến. Đặc biệt, hiện nay phần lớn giáo viên nghĩ đến việc sử dụng
máy tính để trình chiếu bài giảng mỗi khi có ý định sử dụng phƣơng pháp trực
quan. Học sinh đƣợc quan sát các hình ảnh, video, thậm chí cả kênh chữ trên
máy chiếu thay cho việc đƣợc quan sát các dụng cụ thực tế, khiến cho tính
"trực quan" của phƣơng pháp này không còn mang đúng ý nghĩa của nó. Tình
trạng "lạm dụng" công nghệ thông tin trong dạy học hiện nay vẫn diễn ra phổ
biến. Nhóm phƣơng pháp thực hành có thể nói là một khâu yếu nhất trong nhà
trƣờng phổ thông hiện nay. Mặc dù đã có những bài thực hành bắt buộc trong
chƣơng trình và sách giáo khoa nhƣng việc "bỏ qua" chúng vẫn đƣợc nhiều
nơi áp dụng.
ii
Nhiều thầy cô hiện nay luôn cho rằng: Muốn đổi mới phƣơng pháp dạy
học thì phải đổi mới nội dung dạy học bởi vì nội dung dạy học hiện tại quá tải
với học sinh. Theo chúng tôi, nội dung chƣơng trình SGK không nặng mà do
cách truyền tải của thầy cô giáo luôn đòi hỏi phải theo logic khoa học tuần tự.
Giáo viên chỉ chú trọng vào việc dạy học sao cho học sinh nhớ kiến thức,
không chú ý nhiều đến việc cho học sinh rèn luyện kĩ năng, ít đặt ra các vấn
đề, tình huống liên quan giữa kiến thức và đời sống nên không tạo điều kiện
cho học sinh bộc lộ và trình bày những hiểu biết, cách giải quyết vấn đề của
các em, dẫn đến tình trạng giáo viên tự mình phải hoạt động rất nhiều, còn
kiến thức học sinh lĩnh hội đƣợc thì rất nặng nề xa rời thực tế.
Trong lí luận dạy học có ba thuyết dạy học chính là thuyết hành vi,
thuyết nhận thức, thuyết kiến tạo, thực tế qua các đợt tập huấn của Sở GD-
ĐT về đổi mới phƣơng pháp, giáo viên đã đƣợc tìm hiểu về ba thuyết này và
thống nhất với quan điểm dạy học lấy ngƣời học làm trung tâm. Họ cũng
đƣợc tiếp cận các phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học hiện đại để tổ chức hoạt
động học tích cực cho học sinh. Tuy nhiên với tâm lí sợ cháy giáo án, không
thể truyền thụ hết đƣợc kiến thức bài học, giáo viên đã không cung cấp đủ
thời gian và sự dẫn dắt cụ thể trong từng hoạt động học nên học sinh chỉ đƣợc
hoạt động một cách hình thức và thực sự các em không tự lực tìm ra kiến
thức. Đôi khi giáo viên vận dụng nhiều kĩ thuật dạy học chỉ để biểu diễn trong
các giờ hội giảng nhằm đáp ứng theo đúng tiêu chí của ban giám khảo.
Trong một xã hội đang phát triển nhanh theo cơ chế thị trƣờng, cạnh
tranh gay gắt đòi hỏi con ngƣời phải có nhiều năng lực nhƣ: quan sát, tƣ duy,
tự quản lý, giao tiếp, hợp tác, sử dụng CNTT và truyền thông, sử dụng ngôn
ngữ, tính toán... nhằm hình thành và phát triển một năng lực đảm bảo sự thành
công trong cuộc sống là phát hiện sớm và giải quyết hợp lý những vấn đề nảy
sinh trong thực tiễn. Vì vậy dạy học phải đổi mới theo hƣớng góp phần đắc
lực hình thành năng lực hành động, phát huy tính tích cực, độc lập, sáng tạo
iii
của học sinh để từ đó bồi dƣỡng cho học sinh phƣơng pháp tự học, hình thành
khả năng học tập suốt đời .
Tiến tới đổi mới một cách căn bản toàn diện nền giáo dục, Bộ GDĐT
đã ban hành công văn 5555 về hƣớng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới
phƣơng pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá, tổ chức và quản lí các hoạt động
chuyên môn của trƣờng trung học. Một phần nội dung chính của Công văn đã
chỉ rõ : “Thay cho việc dạy học đang được thực hiện theo từng bài/tiết trong
sách giáo khoa như hiện nay, các tổ/nhóm chuyên môn căn cứ vào chương
trình và sách giáo khoa hiện hành, lựa chọn nội dung để xây dựng các chuyên
đề dạy học phù hợp với việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong
điều kiện thực tế của nhà trường. Trên cơ sở rà soát chuẩn kiến thức, kĩ năng,
thái độ theo chương trình hiện hành và các hoạt động học dự kiến sẽ tổ chức
cho học sinh theo phương pháp dạy học tích cực, xác định các năng lực và
phẩm chất có thể hình thành cho học sinh trong mỗi chuyên đề đã xây dựng.”
Vật lí là môn học gắn liền với những ứng dụng thực tế, các quy luật
định luật vật lí đƣợc tìm bằng thí nghiệm, hoặc thí nghiệm để minh chứng cho
sự đúng đắn tin cậy của một định luật vật lý. Việc dạy học vật lí gắn liền với
giải quyết các vấn đề phát sinh trong thực tiễn là việc rất cần thiết. Muốn hình
thành đƣợc các loại năng lực cho học sinh trong quá trình dạy học phải tổ
chức để học sinh tự tìm hiểu kiến thức mới trên nền tảng các kiến thức đã
đƣợc lĩnh hội dƣới sự hƣớng dẫn chỉ đạo của thầy. Trong quá trình học sinh
tìm tòi khám phá tìm các phƣơng án giải quyết một vấn đề, một nhiệm vụ do
giáo viên đặt ra, họ sẽ huy động đƣợc những hiểu biết vốn có, các kĩ năng làm
việc nhóm, năng lực tƣ duy định hƣớng, phân tích, đánh giá tổng hợp,phát
biểu vấn đề…vv.. sẽ dần hình thành.
Xuất phát từ những vấn đề trên, với mong muốn góp phần nâng cao
chất lƣợng, hiệu quả dạy và học vật lí chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Tổ