[IJ] Căn Aứ Biên @ản ĀáA minh ng6y ıij/ıı/IJİıĴ Aủa Ủy @an nhân dân phường P v6 lời khai Aủa những người l6m Ahứng, tÇong đó
Aó lời khai Aủa ông Bùi NgọA C người Aao tuổi, h6ng Āóm @ên A5nh nh6 @ố mẹ đẻ @6 S, ông Nguyễn Văn N Khu tÇưởng Khu T,
phường P đều khai: Năm ı9İ, ông Ph5m Bá H v6 @6 Nguyễn Thị S Aó tổ AhứA đám Aưới, Ahung sống với nhau; sau đó, hai ông @6
vượt @iên.
[ij] T5i Bản Ahứng thựA @ản sao số khai sinh Aủa anh Ph5m Hồng K, sinh ng6y İ7//ı9ı, thể hiện tên Aha l6 Ph5m Bá H v6 tên mẹ
l6 Nguyễn Thị S. Như vậy, Aó Aơ sở ĀáA định @6 S v6 ông H Aó thời gian Ahung sống t5i Việt Nam v6 @6 S sang Hồng Kông sau khi
đã mang thai anh Ph5m Hồng K.
[Ĵ] Ngo6i Ça, Bản sao sổ hộ kh1u số 5İİIJ9ĶĴ9Ķ do Công an th6nh phố M Aấp ng6y İij/ıı/IJİıĴ v6 Hợp đồng thuê Æuyền sử dụng
đất ng6y ıij/Ĵ/IJİı5 t5i Phòng Công Ahứng số İIJ tỉnh Quảng Ninh Aũng thể hiện ông Ph5m B6 H Aó vợ l6 @6 Nguyễn Thị S.
…
[] Do đó, Aó Aơ sở ĀáA định Æuan hệ giữa @6 S v6 ông H sống Ahung với nhau như vợ Ahồng tÇướA năm ı97 l6 hôn nhân thựA tế;
tuy không đăng ký kết hôn nhưng v2n đượA pháp luật Aông nhận l6 Æuan hệ vợ Ahồng.
[9] ViệA ông H đăng ký kết hôn với @6 Nguyễn Thị L theo (iấy Ahứng nhận kết hôn số İ9 ng6y ı7/Ĵ/IJİı7 t5i Ủy @an nhân dân
th6nh phố M, tỉnh Quảng Ninh tÇong khi đang tồn t5i Æuan hệ hôn nhân với @6 Nguyễn Thị S l6 vi ph5m Ahế độ hôn nhân một vợ
một Ahồng v6 Æuy định t5i điểm A khoản IJ Điều 5 Luật Hôn nhân v6 gia đình năm IJİıĴ. Ủy @an nhân dân th6nh phố M, tỉnh
Quảng Ninh thựA hiện việA đăng ký kết hôn Aho ông H v6 @6 L l6 không đúng Æuy định Aủa pháp luật.
[ıİ] Tòa án Aấp sơ th1m Ahấp nhận yêu A0u Aủa @6 S, tuyên hủy việA kết hôn tÇái pháp luật giữa ông H v6 @6 L v6 giải Æuyết hậu
Æuả Aủa việA kết hôn tÇái pháp luật l6 Aó Aăn Aứ.
[ıı] Tòa án Aấp phúA th1m nhận định: Theo pháp luật hôn nhân v6 gia đình Việt Nam năm ı97, năm IJİİİ v6 năm IJİıij Ahỉ
điều Ahỉnh v6 Aó hiệu lựA về không gian, thời gian v6 địa điểm tÇên lãnh thổ Việt Nam. Còn việA ông H v6 @6 S ăn ở với nhau @ất
hợp pháp Ahủ yếu l6 ở nướA ngo6i v6 sinh sống v6o thời điểm ở tÇướA v6 sau năm ı97, năm IJİİİ v6 tÇướA năm IJİıij khi Aó Luật
hôn nhân v6 gia đình Việt Nam đượA @an h6nh, sửa đổi... từ đó không Aông nhận Æuan hệ giữa ông H v6 @6 S l6 vợ Ahồng v6 Aông
nhận Æuan hệ hôn nhân giữa ông H v6 @6 L l6 Æuan hệ hôn nhân hợp pháp l6 không đúng Æuy định pháp luật.
TÌNH HUỐNG PHÁP LÝ GIẢI PHÁP PHÁP LÝ
ÁN LỆ SỐ /0/AL
V( VIỆC HỦY KẾT HÔN TRÁI PHÁP LUẬT
Nam nữ sống Ahung với nhau như vợ Ahồng
tÇướA ng6y İij/İı/ı97 ng6y Luật Hôn nhân
v6 gia đình năm ı9Ķ Aó hiệu lựA, không
đăng ký kết hôn, Aó tổ AhứA lễ Aưới v6 Aó thời
gian Ahung sống t5i Việt Nam. Sau đó, hai
@ên Ça nướA ngo6i sinh sống v6 phát sinh
mâu thu2n. Khi Ahưa giải Æuyết ly hôn thì
một @ên đăng ký kết hôn với người kháA t5i
Aơ Æuan nh6 nướA Aó th1m Æuyền Aủa Việt
Nam.
TÇường hợp n6y, Tòa án phải ĀáA định Æuan
hệ hôn nhân đ0u tiên l6 hôn nhân thựA tế.
Khi Ahưa Ahấm dứt Æuan hệ hôn nhân thựA tế
m6 một @ên đăng ký kết hôn với người kháA
t5i Aơ Æuan nh6 nướA Aó th1m Æuyền Aủa
Việt Nam thì việA kết hôn n6y l6 tÇái pháp
luật. Tòa án Ahấp nhận yêu A0u hủy việA kết
hôn tÇái pháp luật.
. | ar. | aa.
T Ổ N G L Ư Ợ C Á N L Ệ
F E E L F R E E T O G O W I T H T H E T R U T H
NỘI DUNG ÁN LỆ
L U Ậ T S Ư F D V N
Ea: ar@a.
438
1
ÁN L SỐ 53/2022/AL1
Về vic hy kt hôn trái pháp lut
Được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thông qua ngày 07 tháng 9
năm 2022 và được công bố theo Quyết định số 323/QĐ-CA ngày 14 tháng 10
năm 2022 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao.
Nguồn án l:
Quyết định giám đốc thẩm số 04/2021/HNGĐ-GĐT ngày 07/7/2021 của Hội đồng
Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao về việc dân sự “Yêu cầu hủy việc kết hôn trái
pháp luật”; người yêu cầu là bà Nguyễn Thị S, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan
gồm 03 người.
V trí ni dung án l:
Đoạn 2, 3, 4, 8, 9, 10 và 11 phần “Nhận định của Tòa án”.
Khái quát ni dung ca án l:
- Tình huống án lệ:
Nam nữ sống chung với nhau như vợ chồng trước ngày 03/01/1987
(ngày Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 có hiệu lực), không đăng kỦ kết hôn,
có tổ chức lễ cưới và có thời gian chung sống tại Việt Nam. Sau đó, hai bên ra
nước ngoài sinh sống và phát sinh mâu thuẫn. Khi chưa giải quyết ly hôn thì một bên
đăng kỦ kết hôn với người khác tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền của Việt Nam.
- Giải pháp pháp lý:
Trường hợp này, Tòa án phải xác định quan hệ hôn nhân đầu tiên là hôn nhân
thực tế. Khi chưa chấm dứt quan hệ hôn nhân thực tế mà một bên đăng ký kết hôn
với người khác tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền của Việt Nam thì việc kết hôn
này là trái pháp luật. Tòa án chấp nhận yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật.
Quy đnh ca pháp lut liên quan đn án l:
- Điểm c khoản 2 Điều 5, điểm a khoản 2 Điều 10, khoản 1 Điều 11, khoản 1
Điều 122 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014;
- Khoản 1 Điều 29 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015;
- Điểm a khoản 3 Nghị quyết số 35/2000/NQ-QH10 ngày 09/6/2000 của Quốc hội
về việc thi hành Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000;
- Điểm d Mục 2 Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-
BTP ngày 03/01/2001 hướng dẫn thi hành Nghị quyết số 35/2000/NQ-QH10 ngày
09/6/2000 của Quốc hội về việc thi hành Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000;
1 Án lệ này do Vụ Pháp chế và Quản lý khoa học Tòa án nhân dân tối cao đề xuất.
439
2
- Điểm b khoản 4 Điều 2 Thông tư liên tịch số 01/2016/TTLT-TANDTC-
VKSNDTC-BTP hướng dẫn thi hành một số quy định của Luật Hôn nhân và gia đình
năm 2014.
Từ khóa ca án l:
“Hôn nhân thực tế”; “Hủy việc kết hôn trái pháp luật”.
NI DUNG VỤ ÁN:
Tại Đơn đề nghị hủy việc kết hôn trái pháp luật đề ngày 28/6/2017 và lời khai
trong quá trình tham gia tố tụng của bà Nguyễn Thị S và người đại diện theo ủy quyền
của bà S là chị Lương Thị T trình bày:
Bà S và ông Phạm Bá H chung sống, có tổ chức đám cưới theo phong tục
của địa phương và đã đăng kỦ kết hôn tại Ủy ban nhân dân xã (nay là phường) P,
thành phố U, tỉnh Quảng Ninh ngày 23/11/1980. Tháng 4/1981, vợ chồng bà S,
ông H sang Hồng Kông và sau đó được nhập cư tại Canada. Đến năm 2008, vợ chồng
bà S, ông H trở về Việt Nam sinh sống tại nhà số 24, Tổ 14, Khu 03 phường T,
thành phố U, tỉnh Quảng Ninh (sổ hộ khẩu số 500296496 ngày 03/11/2014, họ và tên
chủ hộ: Phạm Bá H; quan hệ với chủ hộ: vợ Nguyễn Thị S). Quá trình chung sống,
ông bà sinh được 03 nguời con chung là anh Phạm Hồng K, sinh năm 1981 chị
Phạm Thị Thu H1, sinh năm 1984 và chị Phạm Thị Thu H2, sinh năm 1991. Hiện tại
các con của bà S và ông H đều đang định cư tại Canada.
Từ năm 2011, khi ông H có quan hệ ngoại tình với bà Nguyễn Thị L thì vợ chồng
bà S và ông H thường xuyên xảy ra mâu thuẫn, bất hòa. Bà S bị ông H đánh đập,
đuổi ra khỏi nhà, nên bà S đã sang Canada chơi với các con cho khuây khỏa. Mấy
tháng sau, khi bà S trở về thì ông H đã đón bà L cùng con chung của hai người về
nhà bà S, ông H ở và không cho bà S vào nhà mặc dù bà S đã báo với chính quyền
địa phương can thiệp giải quyết. Nay bà S biết được ông H và bà L đã đăng kỦ
kết hôn theo Giấy chứng nhận kết hôn số 09 ngày 17/4/2017 của Ủy ban nhân dân
thành phố M, tỉnh Quảng Ninh. Do đó, bà S yêu cầu Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ninh
hủy việc kết hôn trái pháp luật giữa ông Phạm Bá H với bà Nguyễn Thị L.
Người đại diện theo ủy quyền của y ban nhân dân thành phố M, tỉnh Quảng Ninh
trình bày:
Ủy ban nhân dân thành phố M khẳng định thẩm quyền, trình tự, thủ tục đăng kỦ
kết hôn và cấp Giấy chứng nhận kết hôn cho bà Nguyễn Thị L và ông Phạm Bá H là
đảm bảo đúng quy định của pháp luật. Nay bà S có đơn khởi kiện yêu cầu tuyên
hủy việc kết hôn giữa bà L và ông H là trái pháp luật; nếu có căn cứ thì đề nghị
Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ninh giải quyết việc dân sự nêu trên theo quy định
pháp luật.
Tại Quyết định giải quyết việc dân sự sơ thẩm số 01/2018/QĐDS-ST
ngày 02/02/2018, Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ninh quyết định:
- Chấp nhận yêu cầu “Hủy việc kết hôn trái pháp luật” của bà Nguyễn Thị S.
440
3
- Hủy việc kết hôn trái pháp luật giữa ông Phạm Bá H và bà Nguyễn Thị L
theo Giấy chứng nhận kết hôn số 09 đăng kỦ ngày 17/4/2017 của Ủy ban nhân
dân thành phố M, tỉnh Quảng Ninh. Buộc ông H và bà L phải chấm dứt quan hệ
như vợ chồng.
- Giao con chung của ông Phạm Bá H và bà Nguyễn Thị L là cháu Phạm Thành Đ,
sinh ngày 12/12/2015 cho bà Nguyễn Thị L trực tiếp chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục
đến khi cháu Đ đủ 18 tuổi. Ông Phạm Bá H không phải cấp dưỡng nuôi con chung.
Ông H có quyền, nghĩa vụ thăm nom con mà không ai được cản trở.
Ngoài ra, Tòa án cấp sơ thẩm còn quyết định về lệ phí và quyền kháng cáo
của các đương sự.
Ngày 23/02/2018, bà Nguyễn Thị L có đơn kháng cáo đối với Quyết định
nêu trên.
Tại phiên họp phúc thẩm, ông Phạm Bá H trình bày: Năm 1980, ông H có
quen biết bà Nguyễn Thị S nhưng không có chuyện tổ chức đám cưới hay chung
sống với nhau ngày nào khi ở Việt Nam. Năm 1981, khi sang Hồng Kông, ông và
bà S gặp lại nhau mới trở nên thân thiết chung sống với nhau. Mặc dù có con chung
nhưng ông bà không đăng kỦ kết hôn, độc lập kinh tế, tài sản. Do đó, Tòa án cấp sơ
thẩm căn cứ vào Nghị quyết số 35/2000/NQ-QH10 ngày 09/6/2000 của Quốc hội để
xác định giữa ông và bà S là quan hệ hôn nhân thực tế là không có căn cứ.
Quan hệ hôn nhân giữa ông với bà Nguyễn Thị L là hợp pháp vì hai bên có
đăng ký kết hôn. Trước khi thực hiện thủ tục đăng kỦ kết hôn, cơ quan có thẩm
quyền đã tiến hành xác minh tại nhiều nơi, trong đó có việc xác minh lãnh sự quán
Việt Nam tại Canada về việc ông chưa đăng kỦ kết hôn với bất cứ ai, không đang
trong thời kỳ hôn nhân với ai.
Tại phiên họp phúc thẩm, người đại diện theo ủy quyền của bà Nguyễn Thị L
là ông Đặng Thành V trình bày: Đề nghị Tòa án bác đơn yêu cầu của bà S về việc
hủy hôn nhân hợp pháp giữa ông H và bà L, ông H và bà S có chung sống với
nhau ở Hồng Kông nhưng không đăng kỦ kết hôn. Năm 2008, ông H về nước
trước, ông H và bà S không chung sống với nhau như vợ chồng ở Việt Nam mà
chỉ cùng tổ chức đám cưới cho các con.
Tại Quyết định phúc thẩm giải quyết việc dân sự số 12/2019/QĐPT-DS ngày
18/9/2019, Tòa án nhân dân cấp cao tại Hà Nội đã quyết định:
Chấp nhận kháng cáo của bà Nguyễn Thị L và sửa Quyết định giải quyết
việc dân sự sơ thẩm số 01/2018/QĐDS-ST ngày 02/02/2018 của Tòa án nhân dân
tỉnh Quảng Ninh về việc không chấp nhận yêu cầu “Hủy việc kết hôn trái pháp luật”
của bà Nguyễn Thị S. Công nhận quan hệ giữa ông Phạm Bá H và bà Nguyễn Thị L
là quan hệ hôn nhân hợp pháp, theo giấy chứng nhận kết hôn số 09 đăng kỦ ngày
17/4/2017 của UBND thành phố M, tỉnh Quảng Ninh.
Ngoài ra, Tòa án cấp phúc thẩm còn quyết định về lệ phí và chi phí ủy thác tư pháp.
Ngày 06/02/2020, bà Nguyễn Thị S có đơn đề nghị xem xét theo thủ tục
441
4
giám đốc thẩm đối với Quyết định phúc thẩm giải quyết việc dân sự số 12/2019/QĐPT-DS
ngày 18/9/2019 của Tòa án nhân dân cấp cao tại Hà Nội, yêu cầu tuyên hủy việc
kết hôn trái pháp luật giữa ông Phạm Bá H và bà Nguyễn Thị L.
Ngày 27/4/2021, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao ban hành Quyết định
kháng nghị giám đốc thẩm số 05/2021/KN-HNGĐ đối với Quyết định phúc thẩm
giải quyết việc dân sự số 12/2019/QĐPT-DS ngày 18/9/2019 của Tòa án nhân
dân cấp cao tại Hà Nội về việc “Yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật” giữa
người yêu cầu giải quyết việc dân sự là bà Nguyễn Thị S; người có quyền lợi,
nghĩa vụ liên quan là ông Phạm Bá H, bà Nguyễn Thị L và Ủy ban nhân dân thành phố M,
tỉnh Quảng Ninh. Đề nghị Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao xét xử
giám đốc thẩm, hủy Quyết định phúc thẩm giải quyết việc dân sự số
12/2019/QĐPT-DS ngày 18/9/2019 của Tòa án nhân dân cấp cao tại Hà Nội và
giữ nguyên Quyết định giải quyết việc dân sự số 01/2018/QĐDS-ST ngày
02/02/2018 của Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ninh. Tạm đình chỉ thi hành Quyết định
phúc thẩm giải quyết việc dân sự số 12/2019/QĐPT-DS ngày 18/9/2019 của Tòa án
nhân dân cấp cao tại Hà Nội cho đến khi có quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng
Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao.
Tại phiên họp giám đốc thẩm, đại diện Viện kiểm sát nhân dân tối cao đề nghị
Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao chấp nhận Quyết định kháng nghị
giám đốc thẩm số 05/2021/KN-HNGĐ ngày 27/4/2021 của Chánh án Tòa án nhân dân
tối cao.
NHN ĐỊNH CA TÒA ÁN
[1] Tại Công văn số 424/UBND ngày 07/9/2017 của Ủy ban nhân dân
phường P, thành phố U, tỉnh Quảng Ninh trả lời Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ninh có
nội dung: “Hiện nay tại Ủy ban nhân dân phường P sổ gốc đăng kỦ kết hôn chỉ
còn lưu từ năm 1989 đến nay, còn từ năm 1988 trở về trước Ủy ban nhân dân
phường P không còn lưu trữ được. Sổ đăng kỦ kết hôn của Ủy ban nhân dân
phường P, thành phố U còn lưu từ năm 1989 đến nay không có lưu trường hợp
đăng kỦ kết hôn của ông Phạm Bá H, sinh năm 1959 và bà Nguyễn Thị S, sinh
năm 1960”. Quá trình giải quyết vụ án, bà S không cung cấp được Giấy chứng
nhận đăng kỦ kết hôn giữa bà S với ông H. Do đó, không có căn cứ xác định bà S và
ông H có đăng kỦ kết hôn tại Ủy ban nhân dân xã P vào năm 1980.
[2] Căn cứ Biên bản xác minh ngày 13/11/2014 của Ủy ban nhân dân
phường P và lời khai của những người làm chứng, trong đó có lời khai của ông
Bùi Ngọc C (người cao tuổi, hàng xóm bên cạnh nhà bố mẹ đẻ bà S), ông Nguyễn Văn N
(Khu trưởng Khu T, phường P) đều khai: Năm 1980, ông Phạm Bá H và bà
Nguyễn Thị S có tổ chức đám cưới, chung sống với nhau; sau đó, hai ông bà
vượt biên.
[3] Tại Bản chứng thực bản sao sổ khai sinh của anh Phạm Hồng K, sinh
ngày 07/8/1981, thể hiện tên cha là Phạm Bá H và tên mẹ là Nguyễn Thị S. Như vậy,
442