Trách nhiệm của công chứng viên đối với văn bản công chứng – Những vấn đề lý luận và thực tiễn

Chia sẻ: Liễu Yêu Yêu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Trách nhiệm của công chứng viên đối với văn bản công chứng – Những vấn đề lý luận và thực tiễn" tập trung vào phân tích các quy định pháp luật thể hiện trách nhiệm của Công chứng viên đối với Văn bản công chứng, qua việc phân tích trách nhiệm của Công chứng viên trong thực tiễn hoạt động công chứng hiện nay nhằm hướng đến việc nhận thức rõ và vận dụng các quy định pháp luật, các kỹ năng hành nghề để thực hiện tốt trách nhiệm của một Công chứng viên đối với Văn bản công chứng trong tương lai. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Trách nhiệm của công chứng viên đối với văn bản công chứng – Những vấn đề lý luận và thực tiễn

TRÁCH NHIỆM CỦA CÔNG CHỨNG VIÊN ĐỐI VỚI VĂN BẢN CÔNG CHỨNG – NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Nguyễn Tiến Lực1 1. Khoa Khoa học Quản lý. Email: nguyentienlucn77@gmail.com TÓM TẮT Bài viết tập trung vào phân tích các quy định pháp luật thể hiện trách nhiệm của Công chứng viên đối với Văn bản công chứng, qua việc phân tích trách nhiệm của Công chứng viên trong thực tiễn hoạt động công chứng hiện nay nhằm hướng đến việc nhận thức rõ và vận dụng các quy định pháp luật, các kỹ năng hành nghề để thực hiện tốt trách nhiệm của một Công chứng viên đối với Văn bản công chứng trong tương lai. Từ khóa: Công chứng viên, đạo đức nghề nghiệp, Luật Công chứng, trách nhiệm. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Trong quá trình hình thành và phát triển của chế định pháp luật về công chứng tại Việt Nam, sự ra đời và phát triển của Luật Công chứng năm 2006, Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018) đánh dấu bước tiến quan trọng trong quá trình cụ thể hóa nội dung về hoàn thiện thể chế công chứng, nhằm đáp ứng ngày càng cao nhu cầu của xã hội, giúp cho việc nhận thức về công chứng, về nghề công chứng của các cá nhân, tổ chức từng bước nâng cao, ổn định và đi vào chiều sâu. Trong bất kỳ ngành nghề nào, để tạo ra một sản phẩm tốt, người lao động cần phải có đồng thời chuyên môn, kiến thức, kỹ năng hành nghề, cũng như phải có trách nhiệm đối với sản phẩm do mình tạo ra. Hoạt động công chứng được xác định là một nghề. Sản phẩm của nghề công chứng là văn bản công chứng. Các Công chứng viên, người làm việc trong các tổ chức hành nghề công chứng, bên cạnh việc phải có chuyên môn nghiệp vụ, lại càng phải đề cao trách nhiệm đối với sản phẩm do mình tạo ra, đó chính là văn bản công chứng. Nhận thấy vai trò và tầm quan trọng của việc nhận thức đúng trách nhiệm của Công chứng viên đối với Văn bản công chứng, việc đảm bảo tính xác thực, hợp pháp của các hợp đồng, giao dịch, tính chính xác, hợp pháp, không trái đạo đức xã hội của bản dịch giấy tờ chính là trách nhiệm quan trọng nhất của công chứng viên đối với văn bản công chứng, đó cũng chính là lý do tác giả chọn đề tài “Trách nhiệm của công chứng viên đối với văn bản công chứng” làm đối tượng nghiên cứu. Mục đích của việc nghiên cứu đề tài trên là để tìm hiểu rõ các quy định pháp luật thể hiện trách nhiệm của Công chứng viên đối với văn bản công chứng, qua việc phân tích trách nhiệm của Công chứng viên trong thực tiễn hoạt động công chứng hiện nay nhằm hướng đến việc nhận thức rõ và vận dụng các quy định pháp luật, các kỹ năng hành nghề để thực hiện tốt trách nhiệm của một Công chứng viên đối với văn bản công chứng trong tương lai. 291
Nhiệm vụ của việc nghiên cứu đề tài này là tìm hiểu, phân tích, đánh giá các quy định của pháp luật về trách nhiệm của Công chứng viên đối với Văn bản công chứng, thực trạng áp dụng trong thực tiễn công chứng của công chứng viên tại các tổ chức hành nghề công chứng, những hạn chế còn tồn đọng và kiến nghị, giải pháp hoàn thiện cơ chế pháp luật về đề tài nghiên cứu. 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Để làm rõ đối tượng nghiên cứu, bài viết đã sử dụng phương pháp lịch sử, phương pháp phân tích, chứng minh. Bên cạnh đó, bài viết còn sử dụng phương pháp thu thập các vụ việc thực tế để chứng minh làm nổi bật đối tượng nghiên cứu. 3. PHẦN NỘI DUNG * Quy định pháp luật về vấn đề nghiên cứu Trước khi tìm hiểu các quy định của pháp luật về đề tài nghiên cứu, chúng ta cần trả lời câu hỏi Công chứng là gì? “Công chứng là việc Công chứng viên của một tổ chức hành nghề công chứng chứng nhận tính xác thực, hợp pháp của hợp đồng, giao dịch dân sự khác bằng văn bản (sau đây gọi là hợp đồng, giao dịch), tính chính xác, hợp pháp, không trái đạo đức xã hội của bản dịch giấy tờ, văn bản từ tiếng Việt sang tiếng nước ngoài hoặc từ tiếng nước ngoài sang tiếng Việt (sau đây gọi là bản dịch) mà theo quy định của pháp luật phải công chứng hoặc cá nhân, tổ chức tự nguyện yêu cầu công chứng” (theo quy định tại Khoản 1, Điều 2 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018). Từ quy định trên, có thể thấy trách nhiệm của Công chứng viên chính là chứng nhận tính xác thực, hợp pháp của hợp đồng, giao dịch, tính chính xác, hợp pháp, không trái đạo đức xã hội của bản dịch. Tính xác thực được hiểu là những gì đúng sự thật, còn tính hợp pháp được hiểu là phù hợp với các quy định của pháp luật, không trái pháp luật. Đây là nguyên tắc cá nhân Công chứng viên chịu trách nhiệm, nguyên tắc này đã được quy định trong các văn bản pháp luật về công chứng đã có trước đây, như: Nghị định số 45-HĐBT quy định về nhiệm vụ của Công chứng viên khi thực hiện công chứng “Trực tiếp thực hiện công chứng, ký văn bản công chứng, đóng dấu Phòng công chứng Nhà nước và chịu trách nhiệm cá nhân trước pháp luật về việc công chứng do mình thực hiện” (khoản 2, Điều 16). Nghị định số 31/CP quy định tại Khoản 3, Điều 21: “Trực tiếp thực hiện công chứng, ký văn bản công chứng và chịu trách nhiệm cá nhân trước pháp luật về việc công chứng do mình thực hiện”. Nghị định số 75/2000/NĐ-CP có quy định “Khi thực hiện công chứng, chứng thực, người thực hiện công chứng , chứng thực phải khách quan, trung thực và phải chịu trách nhiệm về việc công chứng, chứng thực của mình” (Khoản 2, Điều 6). Luật Công chứng năm 2006, trong nguyên tắc hành nghề công chứng tại Khoản 3, Điều 3 quy định như sau: “...Chịu trách nhiệm trước pháp luật về văn bản công chứng...”. Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018) tại Khoản 4, Điều 4 về nguyên tắc hành nghề công chứng quy định như sau: “Chịu trách nhiệm trước pháp luật và người yêu cầu công chứng về văn bản công chứng” . 292
3.1. Trách nhiệm của công chứng viên về tính xác thực, tính hợp pháp của hợp đồng, giao dịch Công chứng viên phải chịu trách nhiệm trước người yêu cầu công chứng về tính xác thực, tính hợp pháp của hợp đồng, giao dịch. Nếu như trong trường phái công chứng hình thức như pháp luật công chứng của Hoa Kỳ cho rằng, đối tượng của tính xác thực trong hợp đồng, giao dịch đơn thuần chỉ là chữ ký thì trong trường phái công chứng nội dung thuộc hệ thống luật viết, pháp luật ở một số nước như Pháp, Ba Lan quy định đối tượng của tính xác thực là hợp đồng và văn bản, pháp luật công chứng Việt Nam cũng có quan điểm tương đồng khi khẳng định hợp đồng, giao dịch chính là đối tượng mà công chứng viên có trách nhiệm chứng nhận (Khoản 1, Điều 2 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018). Không dừng lại ở việc đảm bảo tính xác thực mang tính hình thức, công chứng viên có trách nhiệm đảm bảo tính xác thực, tính hợp pháp về người giao kết hợp đồng, giao dịch, về đối tượng của hợp đồng/giao dịch, các tình tiết, sự kiện, nội dung được ghi nhận trong hợp đồng/giao dịch là xác thực, ý chí, nguyện vọng của đương sự được thể hiện trong văn bản công chứng là hoàn toàn tự nguyện... Tiêu chuẩn, yêu cầu đối với văn bản công chứng đồng thời phản ánh trách nhiệm của công chứng viên, điều này được xác định một cách rõ ràng và cụ thể thông qua nội dung của lời chứng. Khoản 1, Điều 46 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018) quy định: “Lời chứng của công chứng viên đối với hợp đồng, giao dịch phải ghi rõ thời điểm, địa điểm công chứng, họ, tên công chứng viên, tên tổ chức hành nghề công chứng; chứng nhận người tham gia hợp đồng, giao dịch hoàn toàn tự nguyện, có năng lực hành vi dân sự, mục đích, nội dung của hợp đồng, giao dịch không vi phạm pháp luật, không trái đạo đức xã hội, chữ ký hoặc dấu điểm chỉ trong hợp đồng, giao dịch đúng là chữ ký hoặc dấu điểm chỉ của người tham gia hợp đồng, giao dịch; trách nhiệm của công chứng viên đối với lời chứng; có chữ ký của công chứng viên và đóng dấu của tổ chức hành nghề công chứng”. Ngoài ra, Thông tư 06/2015/TT-BTP do Bộ Tư Pháp ban hành ngày 15/6/2015 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật công chứng cũng quy định mẫu lời chứng cụ thể đối với một số loại hợp đồng/giao dịch. Như vậy, theo quy định tại lời chứng của Công chứng viên, Công chứng viên phải chịu trách nhiệm về những nội dung sau: Thứ nhất, ghi rõ thời điểm, địa điểm công chứng, họ, tên Công chứng viên, tên Tổ chức hành nghề công chứng. Về thời điểm công chứng: Phải ghi rõ cả ngày, tháng, năm bằng số và bằng chữ; nếu thực hiện công chứng ngoài giờ làm việc hoặc theo đề nghị của người yêu cầu công chứng thì ghi thêm giờ, phút (xem mục (1) chú thích trong lời chứng của công chứng viên đối với các hợp đồng – giao dịch theo Thông tư 06/2015/TT-BTP). Về địa điểm công chứng: Thực hiện theo đúng quy định tại điều 44 Luật Công chứng năm 201 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018) như sau: “1. Việc công chứng phải được thực hiện tại trụ sở của tổ chức hành nghề công chứng, trừ các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này. 2. Việc công chứng có thể được thực hiện ngoài trụ sở của tổ chức hành nghề công chứng trong trường hợp người yêu cầu công chứng là người già yếu, không thể đi lại được, người 293
đang bị tạm giữ, tạm giam, đang thi hành án phạt tù hoặc có lý do chính đáng khác không thể đến trụ sở của tổ chức hành nghề công chứng.” Về họ, tên công chứng viên, tên tổ chức hành nghề công chứng: Phải ghi rõ cả họ và tên của công chứng viên thực hiện công chứng, tên Phòng công chứng/Văn phòng công chứng nơi công chứng viên hoạt động, ghi rõ địa chỉ tổ chức hành nghề công chứng. Thứ hai, chứng nhận người tham gia hợp đồng, giao dịch hoàn toàn tự nguyện Công chứng viên phải có trách nhiệm chứng nhận việc giao kết của các bên tham gia trong hợp đồng/giao dịch là hoàn toàn tự nguyện, tức là không bị lừa dối, ép buộc. Trong trường hợp công chứng viên nhận thấy việc giao kết hợp đồng có dấu hiệu bị đe dọa, cưỡng ép thì Công chứng viên hoàn toàn có quyền từ chối công chứng (theo quy định tại Khoản 5, Điều 40 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018). Tính tự nguyện của người yêu cầu công chứng được cụ thể hóa trong việc yêu cầu họ tự đọc hoặc nghe đọc lại toàn bộ nội dung hợp đồng/giao dịch và ký (điểm chỉ) vào từng trang của hợp đồng/giao dịch đó (theo quy định tại Khoản 7, Khoản 8, Điều 40 và khoản 3, Điều 41 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018). Thứ ba, chứng nhận người tham gia hợp đồng, giao dịch có năng lực hành vi dân sự theo quy định pháp luật. “Năng lực hành vi dân sự của cá nhân là khả năng của cá nhân bằng hành vi của mình xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự” (theo quy định tại Điều 19 Bộ Luật dân sự năm 2015). Như vậy ở đây, Công chứng viên phải đảm bảo người tham gia hợp đồng/giao dịch phải có khả năng tự mình xác lập, thực hiện các quyền, nghĩa vụ theo nội dung hợp đồng/giao dịch mà họ giao kết. Điều này cũng được thể hiện rõ trong quy định về người yêu cầu công chứng, tại Khoản 1 Điều 47 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018) quy định rõ, “người yêu cầu công chứng là cá nhân phải có năng lực hành vi dân sự”. Thứ tư, chứng nhận mục đích, nội dung của hợp đồng, giao dịch không vi phạm pháp luật, không trái đạo đức xã hội. Đây chính là trách nhiệm đảm bảo tính hợp pháp, tính không trái đạo đức xã hội của Công chứng viên đối với văn bản công chứng. Cũng chính là hai trong bốn nguyên tắc hành nghề công chứng, tôn trọng Hiến pháp và pháp luật; tuân theo quy tắc đạo đức hành nghề công chứng (theo quy định tại Khoản 1, Khoản 3 Điều 4 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018)). Một trong số các hành vi bị nghiêm cấm của các công chứng viên là “thực hiện công chứng trong trường hợp mục đích và nội dung của hợp đồng, giao dịch, nội dung bản dịch vi phạm pháp luật, trái đạo đức xã hội...” (theo quy định tại điểm b, khoản 1, Điều 7 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018). Thứ năm, chữ ký hoặc dấu điểm chỉ trong hợp đồng, giao dịch đúng là chữ ký hoặc dấu điểm chỉ của người tham gia hợp đồng, giao dịch Đây là trách nhiệm của Công chứng viên nhằm đảm bảo tính xác thực của văn bản công chứng, phải đúng người. Thêm vào đó, theo quy định tại Thông tư 06/2015/TT-BTP, các bên tham gia giao kết hợp đồng/giao dịch phải ký (điểm chỉ) vào hợp đồng/giao dịch “trước mặt Công chứng viên”, tức là Công chứng viên phải chứng kiến quá trình ký kết này. Điều này nhằm đảm bảo chữ ký hoặc dấu điểm chỉ chính là của người tham gia giao kết hợp đồng/giao dịch. 294
Thứ sáu, trách nhiệm của Công chứng viên đối với lời chứng; có chữ ký của Công chứng viên và đóng dấu của Tổ chức hành nghề công chứng Chữ ký của Công chứng viên và việc đóng dấu của tổ chức hành nghề công chứng là các bước cuối cùng trong “quy trình sản xuất” văn bản công chứng. Chỉ khi thực hiện xong các bước này, sản phẩm của hoạt động công chứng là văn bản công chứng mới được ra đời. Bên cạnh nội dung về lời chứng của Công chứng viên đối với hợp đồng/giao dịch, Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018) còn quy định về các nguyên tắc hành nghề công chứng, nghĩa vụ của công chứng viên, cũng như ấn định trình tự, thủ tục công chứng mà công chứng viên phải tuân thủ, đồng thời quy định các hành vi nghiêm cấm như: Giả mạo người yêu cầu công chứng; cung cấp thông tin, tài liệu sai sự thật; sử dụng giấy tờ, văn bản giả mạo hoặc hành vi sửa chữa, tẩy xóa trái pháp luật để yêu cầu công chứng.... nhằm đảo bảo công chứng viên thực hiện trách nhiệm chứng nhận tính xác thực, hợp pháp của các hợp đồng/giao dịch. Bên cạnh đó, Bộ luật dân sự năm 2015 quy định điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự (Điều 3) và các nguyên tắc liên quan tới việc giao kết hợp đồng (Điều 117) mà các chủ thể phải tôn trọng, thực hiện. Như vậy, trong trường hợp công chứng viên vi phạm nguyên tắc hành nghề, vi phạm trình tự, thủ tục công chứng, vi phạm nghĩa vụ của công chứng viên thì sẽ phải chịu trách nhiệm. Tại Cộng hòa Pháp, trách nhiệm của công chứng viên xuất phát từ những nghĩa vụ của công chứng viên đối với khách hàng. Công chứng viên có ba nghĩa vụ cơ bản sau đây: Thứ nhất, công chứng viên phải thiết lập một văn bản đúng với quy định của pháp luật cả về hình thực cũng như nội dung. Văn bản này là chứng cứ thuyết phục nhất về các thỏa thuận mà công chứng viên là người ghi nhận. Như vậy, công chứng viên phải giúp các bên đạt đến kết quả pháp lý mà họ mong đợi từ văn bản với chi phí thấp nhất và trong những điều kiện tốt nhất. Thứ hai, công chứng viên phải tư vấn cho các bên về cách thức thực hiện thỏa thuận, tạo điều kiện để bảo vệ lợi ích chính đáng của họ. Thứ ba, công chứng viên phải đảm bảo hiệu lực hoàn toàn của thỏa thuận giữa các bên. Nếu công chứng viên không thực hiện tốt ba nghĩa vụ nêu trên thì phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Công chứng viên có thể phải chịu trách nhiệm hình sự, bị kỷ luật hoặc chịu trách nhiệm dân sự. Tại Việt Nam, nghĩa vụ của Công chứng viên được quy định tại Khoản 2, Điều 17 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018) như sau: “ a) Tuân thủ các nguyên tắc hành nghề công chứng; b) Hành nghề tại một tổ chức hành nghề công chứng; c) Tôn trọng và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người yêu cầu công chứng; d) Giải thích cho người yêu cầu công chứng hiểu rõ quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của họ, ý nghĩa và hậu quả pháp lý của việc công chứng; trường hợp từ chối yêu cầu công chứng thì phải giải thích rõ lý do cho người yêu cầu công chứng; đ) Giữ bí mật về nội dung công chứng, trừ trường hợp được người yêu cầu công chứng đồng ý bằng văn bản hoặc pháp luật có quy định khác; e) Tham gia bồi dưỡng nghiệp vụ công chứng hàng năm; g) Chịu trách nhiệm trước pháp luật và trước người yêu cầu công chứng về văn bản công chứng của mình; chịu trách nhiệm trước pháp luật về hoạt động của Văn phòng công chứng mà mình là công chứng viên hợp danh; 295
h) Tham gia tổ chức xã hội - nghề nghiệp của công chứng viên; i) Chịu sự quản lý của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, của tổ chức hành nghề công chứng mà mình làm công chứng viên và tổ chức xã hội - nghề nghiệp của công chứng viên mà mình là thành viên; k) Các nghĩa vụ khác theo quy định của Luật này và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan”. Nếu Công chứng viên công chứng hợp đồng, giao dịch không hợp pháp, không xác thực, vi phạm những nghĩa vụ trên hoặc vi phạm các quy định khác của Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018) và các văn bản pháp luật có liên quan thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật (quy định tại Điều 71 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018)). 3.2 Trách nhiệm của Công chứng viên về tính chính xác, hợp pháp, không trái đạo đức xã hội của bản dịch: Theo quy định Khoản 3, Điều 61 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018 thể hiện như sau: “Lời chứng của công chứng viên đối với bản dịch phải ghi rõ thời điểm, địa điểm công chứng, họ tên công chứng viên, tên tổ chức hành nghề công chứng; họ tên người phiên dịch; chứng nhận chữ ký trong bản dịch đúng là chữ ký của người phiên dịch; chứng nhận nội dung bản dịch là chính xác, không vi phạm pháp luật, không trái đạo đức xã hội; có chữ ký của công chứng viên và đóng dấu của tổ chức hành nghề công chứng” Như đã tác giả đã trình bày phần trên đây, theo Luật Công chứng hiện hành, văn bản công chứng ngoài hợp đồng, giao dịch còn có bản dịch. Về giá trị của bản dịch, khoản 4 Điều 5 Luật Công chứng năm 2014 chỉ nêu một giá trị đó là: “Bản dịch được công chứng có giá trị sử dụng như giấy tờ, văn bản được dịch”. “Như vậy, đều là văn bản công chứng nhưng chỉ có hợp đồng, giao dịch mới được công nhận có giá trị thi hành và giá trị chứng cứ”10. 3.3 Thực tiễn áp dụng pháp luật về vấn đề nghiên cứu và tình huống minh họa 3.3.1 Những mặt đạt được, tình huống minh họa Công chứng viên là những người được Nhà nước trao quyền thực hiện chức năng công chứng, sản phẩm của hoạt động công chứng là văn bản công chứng. Đối với hợp đồng, giao dịch, Văn bản công chứng có giá trị thi hành đối với các bên liên quan và có giá trị chứng cứ, những tình tiết, sự kiện trong hợp đồng, giao dịch được công chứng không phải chứng minh, trừ trường hợp bị Tòa án tuyên bố là vô hiệu; đối với bản dịch được công chứng có giá trị sử dụng như giấy tờ, văn bản được dịch (quy định tại Điều 5, Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018). Xuất phát từ giá trị pháp lý của văn bản công chứng, trách nhiệm của công chứng viên đối với văn bản công chứng cũng được quy định chặt chẽ trong Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018) và các quy định pháp luật có liên quan. Thực tiễn hoạt động công chứng cho thấy, chính những quy định pháp luật ràng buộc trách nhiệm của công chứng viên trước pháp luật và trước người yêu cầu công chứng về văn bản công chứng đã phát huy hiệu quả, thực hiện đúng chức năng xã hội của công chứng viên: “bảo đảm 10 Học viện Tư pháp (2020), Giáo trình kỹ năng hành nghề Công chứng, (Tập 1), NXB.Tư pháp, tr.166. 296
an toàn pháp lý cho các bên tham gia hợp đồng, giao dịch; phòng ngừa tranh chấp; góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các nhân, tổ chức; ổn định và phát triển kinh tế, xã hội” (theo quy định tại Điều 3, Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018)). Thực hiện tốt các quy định pháp luật thể hiện trách nhiệm của công chứng viên, đối với người yêu cầu công chứng: Công chứng viên tuân thủ đúng nguyên tắc hành nghề, thực hiện việc công chứng đúng quy định, qua đó xác định đúng chủ thể tham gia giao kết hợp đồng, giao dịch, ngăn ngừa những trường hợp mạo danh, lừa đảo, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của người tham gia hợp đồng, giao dịch. Tình huống minh họa: Anh H và chị Y đến Văn phòng công chứng yêu cầu làm hợp đồng mua bán xe ô tô, trong đó anh H tham gia giao dịch với tư cách là người đại diện theo ủy quyền, theo hợp đồng ủy quyền đã được công chứng chứng nhận. Trong quá trình yêu cầu cung cấp thông tin, tài liệu để thực hiện giao dịch, công chứng viên nhận thấy nội dung hợp đồng ủy quyền chỉ cho phép anh H được quyền quản lý, sử dụng chiếc xe ô tô này mà không được phép bán xe. Ngay sau đó công chứng viên đã từ chối công chứng hợp đồng và giải thích lý do cho các bên là trong nội dung ủy quyền không có nội dung anh H được quyền bán chiếc xe ô tô này nên anh H không thể thay mặt chủ sở hữu chiếc xe thực hiện công chứng hợp đồng mua bán xe ô tô này cho chị Y được, đồng thời hướng dẫn chị Y liên hệ với chủ sở hữu chiếc xe ô tô này để thực hiện việc giao kết hợp đồng mua bán xe ô tô. Trong trường hợp này, công chứng viên đã thực hiện đầy đủ, nghiêm túc các bước công chứng hợp đồng, giao dịch, xác định đúng chủ thể tham gia giao kết hợp đồng ở đây không phải là anh H, tận tâm giải thích rõ cho anh H biết quyền và nghĩa vụ của mình đối với hợp đồng ủy quyền xe ô tô, đồng thời đã nhiệt tình hướng dẫn chị Y liên hệ với chủ sở hữu chiếc xe ô tô này để thực hiện việc giao kết hợp đồng. Bằng trách nhiệm đối với người yêu cầu công chứng, công chứng viên qua việc khai thác, nắm bắt yêu cầu, ý chí, mong muốn của người yêu cầu công chứng, xác định đúng bản chất của hợp đồng, giao dịch mà người yêu cầu công chứng muốn thực hiện, giải thích rõ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, ý nghĩa và hậu quả pháp lý của việc giao kết hợp đồng/giao dịch, qua đó giúp người yêu cầu công chứng đạt được những thỏa thuận mà họ hướng đến. Đối với Nhà nước: Thực hiện tốt vai trò, trách nhiệm của mình, ngày nay, công chứng viên được coi như những “thẩm phán phòng ngừa”, là hành lang quan trọng để bảo đảm an toàn pháp lý cho các bên tham gia giao dịch dân sự, giúp ngăn chặn các giao dịch bất hợp pháp, ngăn ngừa các hành vi vi phạm pháp luật, giảm được gánh nặng cho cơ quan xét xử. Công chứng viên thực hiện tốt trách nhiệm của mình, qua đó tạo ra thiết chế quản lý các hợp đồng, giao dịch, đặc biệt là các hợp đồng, giao dịch có liên quan đến bất động sản, cho ra đời và chứng nhận tính xác thực, tính hợp pháp của hợp đồng, giao dịch, không chỉ có giá trị thi hành đối với các bên giao kết hợp đồng, giao dịch, mà còn đối với các cơ quan, tổ chức có liên quan. Qua đó, Nhà nước có thể kiểm tra, giám sát, điều tiết một cách khách quan, công minh và hiệu quả những hợp đồng, giao dịch này. 297
Qua nghiên cứu, tìm hiểu, tác giả nhận thấy rằng từ khi Luật Công chứng năm 2006 ra đời và đã được thay thế bởi Luật Công chứng năm 2014, Công chứng viên với tư cách là người làm chứng trung thực và ngay thẳng trong các giao dịch dân sự, kinh tế, thương mại…đã từng bước thể hiện được vai trò ngăn ngừa tranh chấp cũng như cung cấp nguồn chứng cứ đáng tin cậy phục vụ cho hoạt động xét xử của Tòa án. Bên cạnh đó, việc hoạt động công chứng cũng góp phần vào việc nộp ngân sách của nhà nước, tạo điều kiện giải quyết công ăn việc làm cho một bộ phận không nhỏ trong lĩnh vực tư pháp. Có thể xem xét số liệu dưới đây của một Văn phòng công chứng điển hình sẽ cho chúng ta thấy điều này: Tình hình hoạt động của Văn phòng công chứng Nguyễn Thị Ngọc Hiếu Đồng Tháp trong những năm gần đây11: “Năm 2019 công chứng được 629 hợp đồng giao dịch, trong đó 304 hợp đồng chuyển nhượng, tặng cho hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất, 209 hợp đồng thế chấp, 116 hợp đồng giao dịch khác. Tổng số kinh phí công chứng thu được là: 170.969.000 đồng, nạp vào ngân sách nhà nước 5.354.705 đồng. Năm 2020 công chứng được 255 hợp đồng giao dịch, trong đó 132 hợp đồng chuyển nhượng, tặng cho quyền sử dụng đất, 77 hợp đồng thế chấp, 47 hợp đồng giao dịch khác. Tổng số phí thu được là: 163.360.000 đồng, nạp vào ngân sách nhà nước 12.427.805 đồng Năm 2021 công chứng được 132 hợp đồng, giao dịch, trong đó: 132 hợp đồng chuyển nhượng, tặng cho quyền sử dụng đất, 85 hợp đồng thế chấp, 47 hợp đồng giao dịch khác. Tổng số phí công chứng thu được là: 49.941.000 đồng, nạp vào ngân sách nhà nước 4.303.404 đồng (số liệu trích từ 01/01/2019 đến 31/07/2021)”. 3.3.2. Những mặt hạn chế, bất cập: Bên cạnh những mặt đạt được, thực tế hiện nay vẫn còn rất nhiều công chứng viên coi nhẹ trách nhiệm của mình, chưa thực hiện đầy đủ các bước công chứng theo quy định pháp luật. Tình huống minh họa: Như chúng ta đã biết, hiện nay tốc độ xã hội hóa hoạt đông công chứng ngày càng nhanh chóng với nhiều ảnh hưởng tích cực. Tuy nhiên, đi liền với nó là chất lượng công chứng viên ở các tổ chức hành nghề công chứng không đồng đều, kém chất lượng đã khiến cho chất lượng các văn bản công chứng không đảm bảo, nhiều văn bản công chứng vi phạm pháp luật, bị tuyên bố vô hiệu khiến cho các chứng viên phải đối mặt với việc bồi thường thiệt hại ngày càng nhiều. Một vài ví dụ sau đây cho chúng ta thấy rõ điều này Vụ việc thứ nhất12: “Trong một bản án của Tòa án nhân dân thành phố H đã nhận định như sau: “Bà L cho ba N và Ông Q vay tiền, việc vay tiền đã được giải quyết bằng một bản án buộc N và Ông Q phải trả tiền cho bà L. Sau đó, bà N, ông Q đã bán căn nhà số …cho bà D, việc mua bán nhà được công chúng viên phòng công chứng K chứng nhận. Bà L cho rằng bà N và ông Q bán nhà nhằm tẩu tán tài sản nên bà đã kiện phòng công chứng K với yêu cầu tuyên bố văn bản công chứng vô hiệu với lý do đối tượng giao dịch là không có thật vì nhà đã thay đổi hiện trạng. Sau đó, Tòa án nhân nhân thành phố H đã viện dẫn các quy định của Luật công chứng hiện hành 11 Số liệu của Văn phòng Công chứng Nguyễn Thị Ngọc Hiếu Đồng Tháp cập nhật ngày 18/04/2022. 12 Đỗ Quốc Dũng (2016), Bồi thường thiệt hại do Công chứng viên gây ra trong hoạt động công chứng, Luận văn thạc sĩ Luật Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, tr.59. 298
để nhận định: (Nếu giao dịch không xác thực thì công chứng viên không được soạn thảo hợp đồng và không được chứng nhận hợp đồng, trong trường hợp này giao dịch giữa hai bên không xác thực nhưng công chứng viên đã chứng vào hợp đồng. Việc công chứng trên là chưa đúng với quy định được viện dẫn”. Và kết quả Tòa đưa ra phán quyết hợp đồng công chứng vô hiệu. Vu việc thứ hai13: Tại bản án phúc thẩm vụ án bà H kiện Văn phòng công chứng CT. Tòa án nhận đã nhận định: “Với sai sót trong hoạt động công chứng nêu trên thì đây là lỗi vô ý, nên văn phòng công chứng CT cũng phải bồi thường thiệt hại theo phần”. Trong vụ án này Tòa án không cho biết bà H (người bị hại) có lỗi hay không nhưng Tòa án cho rằng Văn phòng công chứng CT đã gây thiệt hại với lỗi vô ý phải bồi thường theo phần. Một thực trạng phổ biến hiện nay, hầu hết các Công chứng viên đều không thực hiện các bước tiếp nhận, xử lý hồ sơ yêu cầu công chứng theo đúng quy định pháp luật. Và công việc này, đổi lại được thực hiện bởi các thư ký nghiệp vụ công chứng - là những người hỗ trợ công chứng viên trong việc soạn thảo các hợp đồng, giao dịch. Từ bước tiếp nhận yêu cầu công chứng, hướng dẫn người yêu cầu công chứng cung cấp các giấy tờ, tài liệu liên quan đến yêu cầu công chứng, cho đến bước kiểm tra giấy tờ, tài liệu, soạn thảo hợp đồng/giao dịch, giải thích cho các bên tham gia giao kết hợp đồng hiểu rõ quyền, nghĩa vụ của mình, đến bước cho người yêu cầu công chứng ký tên, điểm chỉ trên các hợp đồng/giao dịch... đều do bộ phận thư ký nghiệp vụ công chứng phụ trách. Chính thực trạng này đã đặt ra một câu hỏi nhức nhối, vậy vai trò, trách nhiệm của công chứng viên nằm đâu trong các văn bản công chứng này? Các công chứng viên đã thật sự làm tròn trách nhiệm của mình với người yêu cầu công chứng về văn bản công chứng hay chưa? Một bộ phận Công chứng viên, vì trục lợi cá nhân mà tiếp tay cho người yêu cầu công chứng làm sai lệch bản chất của hợp đồng, giao dịch, không thực hiện đúng trách nhiệm của mình đối với người yêu cầu công chứng về văn bản công chứng. 4. MỘT SỐ BẤT CẬP TRONG CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Thứ nhất, theo quy định tại khoản 1, Điều 47 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018): “ ...Người yêu cầu công chứng phải xuất trình đủ giấy tờ cần thiết liên quan đến việc công chứng và chịu trách nhiệm về tính chính xác, tính hợp pháp của các giấy tờ đó”, thêm vào đó, Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018) cũng nhấn mạnh trách nhiệm trên bằng quy định về xử lý vi phạm đối với người yêu cầu công chứng (Điều 75) như sau: “Người yêu cầu công chứng có hành vi cung cấp thông tin, tài liệu sai sự thật, sử dụng giấy tờ, văn bản giả mạo, sửa chữa, tẩy xóa giấy tờ, văn bản trái pháp luật hoặc có hành vi gian dối khác khi yêu cầu công chứng thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật”. Như vậy trong trường hợp có thiệt hại xảy ra do sử dụng giấy tờ giả trong giao dịch công chứng thì lỗi đầu tiên và có cơ sở pháp lý rõ ràng nhất sẽ thuộc về người yêu cầu công chứng. Mặt khác, theo quy định tại Điều 38 Luật Công chứng thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại của tổ chức hành nghề công chứng chỉ được đặt ra khi có lỗi của 13 Đỗ Quốc Dũng (2016), Bồi thường thiệt hại do Công chứng viên gây ra trong hoạt động công chứng, Luận văn thạc sĩ Luật Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, tr.59. 299
công chứng viên hoặc nhân viên của tổ chức hành nghề công chứng, nếu việc làm giả giấy tờ là tinh vi, nằm ngoài khả năng nhận biết của công chứng viên thì không thể cho rằng công chứng viên có lỗi. Công chứng viên chỉ có thể bị xem xét trách nhiệm nếu có sự cấu kết với hành vi lừa đảo hoặc do cẩu thả, làm sai quy trình, thực hiện công chứng khi dấu hiệu giả mạo giấy tờ rõ ràng, có thể nhận biết bằng cảm quan. Do đó, nhiều ý kiến cho rằng nếu khi công chứng giao dịch, công chứng viên đã tuân thủ đúng quy định của pháp luật và đạo đức nghề nghiệp, hành vi làm giả giấy tờ để lừa đảo ở mức độ tinh vi, không thể phát hiện bằng cảm quan thông thường và gây ra thiệt hại thì công chứng viên phải được loại trừ trách nhiệm. Tuy nhiên, thực tế hiện nay, vấn đề trách nhiệm bồi thường thiệt hại của Công chứng viên đang được hiểu và thực hiện theo một cách khác, rất bất lợi cho công chứng viên và tổ chức hành nghề công chứng. Một số bản án đã được xét xử thể hiện rằng công chứng viên phải chịu một phần trách nhiệm khi bị giấy tờ giả qua mặt. Cơ sở pháp lý của quan điểm này là Điều 584 Bộ luật Dân sự, theo đó thì chỉ cần có thiệt hại xảy ra, hành vi gây thiệt hại được xác định là hành vi trái pháp luật, có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại thì đã phát sinh trách nhiệm bồi thường chứ chưa cần xét đến yếu tố lỗi; trách nhiệm bồi thường thiệt hại chỉ được loại trừ khi xác định rõ yếu tố lỗi hoàn toàn thuộc về bên bị thiệt hại hoặc trong tình huống bất khả kháng. Cùng với đó, tại Điều 364 Bộ Luật Dân sự nêu rõ “Lỗi vô ý là trường hợp một người không thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại, mặc dù phải biết hoặc có thể biết trước thiệt hại sẽ xảy ra hoặc thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại, nhưng cho rằng thiệt hại sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn chặn được”. Quy định này đang tạo ra cách hiểu rằng hành vi công chứng của công chứng viên thỏa mãn các điều kiện cấu thành nên lỗi vô ý. Cách hiểu này gây ra nỗi hoang mang và bất an cho các công chứng viên, bởi nếu hiểu và thực hiện theo như vậy thì cứ đặt bút ký chứng nhận bất kỳ một giao dịch nào cũng đồng nghĩa với việc công chứng viên cấu thành lỗi vô ý, và mặc nhiên phát sinh trách nhiệm bồi thường khi có thiệt hại xảy ra, cho dù công chứng viên có tuân thủ hay không tuân thủ quy định của Luật Công chứng. Đây là điều hết sức vô lý, vì đòi hỏi về mức độ bảo đảm trách nhiệm của công chứng viên vượt quá khả năng kiểm soát của họ cho dù họ tuân thủ đúng pháp luật và đạo đức nghề nghiệp. Thứ hai, về quy định thời hạn công chứng. Theo quy định tại Khoản 2, Điều 43 Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018): “Thời hạn công chứng không quá 02 ngày làm việc; đối với hợp đồng, giao dịch có nội dung phức tạp thì thời hạn công chứng có thể kéo dài hơn nhưng không quá 10 ngày làm việc”. Tại Pháp, thời hạn công chứng một hợp đồng, giao dịch thường kéo dài từ 03 tháng đến 06 tháng. Tuy nhiên, tại Việt Nam, mặc dù yêu cầu công chứng viên phải có trách nhiệm chứng nhận tính xác thực, tính hợp pháp của hợp đồng, giao dịch, nhưng chỉ quy định thời hạn công chứng không quá 02 ngày làm việc, nếu hợp đồng/giao dịch phức tạp thì thời hạn chông chứng không quá 10 ngày làm việc. Trong khi đó, ví dụ, để xác định giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là thật hay giả, thông tin có chính xác hay không thì ngoài việc quan sát, công chứng viên cần phải xác minh thông tin từ cơ quan cấp giấy chứng nhận; để xác định nhân thân của một người, ngoài việc kiểm tra giấy tờ tùy thân, công chứng viên cần đối chiếu được thông tin đó với cơ sở dữ liệu công dân; để xác định một bộ hợp đồng mua bán nhà chung cư là thật hay giả, công chứng viên cần phải xác minh thông tin từ chủ đầu tư... quá trình này mất rất nhiều thời gian, 02 ngày làm việc là quá ngắn để công chứng viên có thể đảm bảo làm tròn trách nhiệm của mình đối với văn bản công chứng. 300
Thứ ba, về trách nhiệm của Công chứng viên đối với bản dịch. Pháp luật quy định, công chứng viên phải chứng nhận nội dung bản dịch là chính xác, không vi phạm pháp luật, không trái đạo đức xã hội. Tuy nhiên thực tế hiện nay, có rất nhiều công chứng viên không biết tiếng nước ngoài, trách nhiệm này đã nằm ngoài khả năng của các Công chứng viên. 5. NGUYÊN NHÂN, GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ ĐỐI VỚI VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 5.1 Nguyên nhân Thực tế cho thấy, để có thể làm tròn vai trò, trách nhiệm của Công chứng viên có rất nhiều yếu tố tác động, trong đó có những nhân tố chủ quan, cũng có những nhân tố khách quan mà Công chứng viên không thể lường trước và cũng hoàn toàn không mong muốn xảy ra. 5.1.1. Nguyên nhân khách quan Để Công chứng viên chứng nhận một hợp đồng/giao dịch, cần đảm bảo thực hiện đầy đủ các bước trong “quy trình sản xuất”, trong đó, việc xác định yêu cầu công chứng, các thông tin, hồ sơ, tài liệu mà người yêu cầu công chứng cung cấp để thực hiện công chứng hợp đồng/giao dịch là một trong những bước đầu tiên và quan trọng nhất. Tuy nhiên, một thực tế nhức nhối hiện nay chính là nạn giấy tờ giả, người giả luôn tiềm ẩn trong tất cả các hợp đồng/giao dịch. Những kiến thức mà công chứng viên được trang bị, đồng thời được áp dụng phổ biến nhất vẫn chỉ là quan sát bằng cảm quan và suy luận logic. Những kỹ thuật nhận diện này đã lạc hậu nhiều chục năm so với kỹ thuật và công nghệ làm giả hồ sơ, giấy tờ. Để có thể phân biệt được hồ sơ, giấy tờ thật hay giả một cách hiệu quả thì công chứng viên cần phải có các thiết bị phân tích, hỗ trợ, các mẫu tàng thư để so sánh, các cơ sở dữ liệu, thông tin để đối chiếu kết hợp với kinh nghiệm và kỹ năng hành nghề. Tuy nhiên, không có bất kỳ quy định nào của pháp luật cho phép công chứng viên có được “đặc quyền” hơn công dân bình thường trong việc tiếp cận với những dữ liệu nêu trên, mặc dù công chứng viên là một chức danh tư pháp và mục đích tiếp cận thông tin là để bảo đảm cho việc thực hiện chức năng nhiệm vụ của công chứng viên, bảo đảm an toàn pháp lý cho công dân, cho xã hội, trong đó có cả các cơ quan quản lý nhà nước. Công nghệ làm giả giấy tờ hiện nay đã đạt đến mức tinh xảo, các loại mẫu khó làm giả nhất như tiền hay tem chống hàng giả cũng bị làm giả. Ngay cả Viện Khoa học kỹ thuật hình sự, với các mẫu so sánh và thiết bị hiện đại thì việc phát hiện tài liệu giả cũng khó khăn và mất nhiều thời gian. Vậy mà theo quy định của Luật Công chứng, chỉ với thời hạn tối đa 2 ngày (trên thực tế thông thường là chỉ vài phút) công chứng viên phải xác định được một hoặc nhiều tài liệu là thật hay giả để công chứng cho công dân - như vậy thì không thể bảo đảm rằng việc phân biệt được các tài liệu thật hay giả đạt độ chính xác tuyệt đối. Việc xác định tư cách chủ thể của người tham gia hợp đồng/giao dịch không chỉ phụ thuộc vào giấy tờ tùy thân của họ. Trong trường hợp có những người bị Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, người hạn chế năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi...thì việc tham gia các hợp đồng/giao dịch đều thông qua người đại diện theo pháp luật hoặc người giám hộ của họ. Tuy nhiên, cho đến nay chúng ta vẫn chưa xây dựng được hệ thống cơ sở dữ liệu về người bị Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, người hạn chế năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi. Điều đó có nghĩa là công chứng viên thiếu cơ sở để xác định năng lực chủ thể đối với cá nhân khi họ tham gia giao kết hợp đồng, giao dịch dân sự. 301
Hiện nay các tổ chức hành nghề công chứng vẫn chưa có một bộ mẫu dấu và mẫu chữ ký của các cơ quan chức năng, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền để dùng làm căn cứ phân biệt các giấy tờ thật, giả. Do chưa có hệ thống cơ sở dữ liệu trên toàn quốc nên một số hợp đồng, giao dịch không quy định về phạm vi công chứng thì Công chứng viên không thể nhận biết một cách chính xác về tính xác thực của hợp đồng, giao dịch đó, đặc biệt là các hợp đồng với đối tượng là công việc, như là hơp đồng ủy quyền. Một trong những nguyên nhân dẫn đến việc công chứng viên không thể làm tròn trách nhiệm của mình đối với Văn bản công chứng, xuất phát từ chính sự tự do thỏa thuận của người yêu cầu công chứng. Ví dụ, các bên giao kết hợp đồng mua bán nhà ở và chuyển nhượng quyền sử dụng đất thời gian gần đây thường thống nhất để giá mua bán - chuyển nhượng thấp hơn rất nhiều so với giá trị giao dịch thực tế của các bên. Mặc dù công chứng viên có trách nhiệm giải thích cho các bên quyền lợi và nghĩa vụ của mình, ý nghĩa và hậu quả pháp lý khi thực hiện giao dịch, nhưng công chứng viên lại không thể can thiệp vào sự tự do, sự thỏa thuận của các bên khi mà cả hai bên giao kết hợp đồng/giao dịch đều cố ý che giấu, điều này đã vượt quá khả năng của công chứng viên đối với văn bản công chứng, nên không thể quy kết trách nhiệm cho các công chứng viên trong những trường hợp này. 5.1.2 Nguyên nhân chủ quan Một số Công chứng viên hiện nay chưa có năng lực chuyên môn chưa sâu rộng, không nắm vững các quy định pháp luật có liên quan để vận dụng trong quá trình hành nghề, dẫn đến việc không thể đảm bảo tính xác thực, tính hợp pháp của Văn bản công chứng. Một bộ phận các công chứng viên không ý thức thực hiện tốt các quy tắc đạo đức hành nghề công chứng, vi phạm nghiêm trọng các quy tắc đạo đức hành nghề trong mối quan hệ với người yêu cầu công chứng, kể cả với tổ chức xã hội – nghề nghiệp mà mình tham gia. Ví dụ: Theo quy định pháp luật, các công chứng viên phải có trách nhiệm tham gia các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ công chứng hàng năm, nhưng một số công chứng viên thoái thác nghĩa vụ này bằng cách cử các thư ký nghiệp vụ đi tham gia thay mình v...v 5.2 Một số giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao trách nhiệm của Công chứng viên đối với Văn bản công chứng 5.2.1. Một số giải pháp, kiến nghị chung Thứ nhất, Về chữ ký của Công chứng viên trong Văn bản công chứng Theo quy định tại Khoản 3 Điều 40, Khoản 3 Điều 41, Khoản 1 Điều 46 Luật Công chứng năm 2014 thì trong trình tự thủ tục chứng nhận hợp đồng, giao dịch, Công chứng viên ghi lời chứng và ký vào từng trang của hợp đồng, giao dịch; đồng thời trang lời chứng có chữ ký của Công chứng viên. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn tình trạng Công chứng viên ký tắt tại từng trang của hợp đồng, giao dịch hoặc chữ ký không giống với chữ ký tại trang lời chứng của Công chứng viên, Công chứng viên ký vào phần ghi nội dung của hợp đồng, giao dịch, Do đó, Công chứng viên phải ký tên đầy đủ (theo mẫu chữ ký đã thông báo đến các cơ quan, tổ chức tại từng trang và trang lời chứng của Văn bản công chứng. Ngoài ra, Công chứng viên không được ký chồng lên nội dung hợp đồng, giao dịch. 302
Thứ hai, Về công chứng hợp đồng, giao dịch theo ủy quyền Căn cứ Bộ Luật dân sự năm 2015: “Khi các bên có thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định về việc nghĩa vụ được thực hiện chỉ dành cho cá nhân hoặc pháp nhân là bên có quyền mà cá nhân chết hoặc pháp nhân chấm dứt tồn tại thì nghĩa vụ cũng chấm dứt.” (Điều 382); “1. Trường hợp ủy quyền có thù lao, bên ủy quyền có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bất cứ lúc nào, nhưng phải trả thù lao cho bên được ủy quyền tương ứng với công việc mà bên được ủy quyền đã thực hiện và bồi thường thiệt hại; 2. Trường hợp ủy quyền không có thù lao, bên được ủy quyền có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp hợp đồng bất cứ lúc nào, nhưng phải báo trước cho bên ủy quyền biết một thời gian hợp lý…(Điều 569). Do đó, khi xem xét chứng nhận hợp đồng, giao dịch có ủy quyền (đặc biệt là người lớn tuổi), Công chứng viên cần lưu ý kiểm tra, xác minh tại thời điểm thụ lý hồ sơ công chứng hợp đồng, giao dịch thì việc ủy quyền phải còn hiệu lực để đảm bảo tư cách pháp lý của người được ủy quyền khi giao kết hợp đồng, giao dịch, tránh trường hợp bên được ủy quyền thực hiện hợp đồng, giao dịch bị tuyên là vô hiệu; đồng thời Công chứng viên thực hiện đúng quy định về thành phần hồ sơ công chứng, điều kiện chủ thể khi thụ lý, xem xét, chứng nhận các hợp đồng, giao dịch theo ủy quyền. Thứ ba, Về hợp đồng, giao dịch giả tạo Theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 thì: - Về giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo: “1. Khi các bên xác lập giao dịch dân sự một cách giả tạo nhằm che giấu một giao dịch dân sự khác thì dịch dân sự giả tạo vô hiệu, còn giao dịch dân sự bị che giấu vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp giao dịch đó cũng vô hiệu theo quy định của Bộ luật này hoặc luật khác có liên quan. 2. Trường hợp xác lập giao dịch dân sự giả tạo nhằm trốn tránh nghĩa vụ với người thứ ba thì giao dịch dân sự đó vô hiệu” (Điều 124) - Về hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu: "1, Giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác lập. 2. Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận... 4. Bên có lỗi gây thiệt hại thì phải bồi thường..." (Điều 131). - Về lãi suất: "1. Lãi suất vay do các bên thỏa thuận. Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác.... 2. Trường hợp các bên có thoả thuận về việc trả lại, nhưng không xác định rõ lãi suất và có tranh chấp về lãi suất thì lãi suất được xác định bằng 50% mức lãi suất giới hạn quy định tại khoản 1 Điều này tại thời điểm trả nợ". (Điều 468). Theo tác giả, để ngăn chặn, phòng ngừa các tranh chấp phát sinh từ các hợp đồng, giao dịch “giả tạo” như: hợp đồng mua bán, chuyển nhượng, văn bản ủy quyền liên quan đến nhà đất thay thế cho hợp đồng vay tiền.., Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương yêu cầu Công chứng viên thực hiện đúng trình tự thủ tục công chứng, kiểm tra kỹ lưỡng giấy tờ trong hồ sơ, ý chí của các bên thỏa thuận trong hợp đồng và giải thích cụ thể quyền, nghĩa vụ của các bên, ý nghĩa và hậu quả pháp lý của việc tham gia họp đồng, giao dịch. Thứ tư, Về hướng dẫn, giải thích của Công chứng viên cho người yêu cầu công chứng Hiện nay một số Công chứng viên, nhân viên nghiệp vụ tư vấn người yêu cầu công chứng ghi giá mua bán, chuyển nhượng trong hợp đồng thấp hơn so với giá mua bán, chuyển nhượng 303
thật hoặc lập hợp đồng chính và nhiều phụ lục khác có công chứng; lập hợp đồng chính có công chứng và lập hợp đồng khác với giá thật nhưng không công chúng nhằm nộp thuế thấp. Việc làm nêu trên không đúng quy định pháp luật và Quy tắc đạo đức hành nghề công chứng, chính vì vậy Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cần yêu cầu Các tổ chức hành nghề công chúng quán triệt đến Công chứng viên, nhân viên nghiệp vụ thực hiện đúng phạm vi công việc chuyên môn, hướng dẫn, giải thích cho người yêu cầu công chứng hiểu rõ về quyền, nghĩa vụ, hậu quả pháp lý phát sinh của hợp đồng, giao dịch, việc chấp hành nghĩa vụ nộp thuế của tổ chức, cá nhân. 5.2.2. Một số giải pháp, kiến nghị về kỹ năng cụ thể đối với Công chứng viên Thông qua phần trình bày, phân tích trên đây, tác giả cho rằng chưa thể phản ánh đầy đủ hết các sai sót, vi phạm của hoạt động công chứng. Tuy nhiên, với một số sai sót mà tác giả đã đề cập trên đây, có thể thấy: Các sai sót của Công chứng viên rất đa dạng, có những sai sót do vô ý, cầu thả, chủ quan, bất cẩn, có những sai sót do kinh nghiệm, trình độ hiểu biết của Công chứng viên có giới hạn nhưng cũng có những sai sót, thậm chí do cố ý trên thực tế. Về mặt hình sự đã có những Công chứng viên bị xử phạt tù giam hoặc tù giam cho hưởng án treo; về dân sự đã có nhiều vụ Tổ chức hành nghề công chứng khắp từ Bắc đến Nam phải bồi thường thiệt hại. Do vậy, tác giả bài viết đưa ra những kiến nghị, giải pháp như sau: Thứ nhất, khi hoạt động tác nghiệp hàng ngày, Công chứng viên phải thận trọng, khách quan, nghiên cứu để tuân thủ đúng quy định pháp luật nhằm hạn chế các sai sót, nâng cao chất lượng công tác công chứng, từng bước góp phần nâng cao uy tín nghề nghiệp để “nghề công chứng là nghề cao quý” luôn luôn là trách nhiệm, bổn phận thường trực của mỗi một Công chứng viên trong quá trình hành nghề. Thứ hai, khi công chứng từng hợp đồng, giao dịch cụ thể, Công chứng viên phải thận trọng xem xét kỹ từng loại giấy tờ được xuất trình (nhất là giấy tờ tùy thân và giấy tờ chứng mình quyền sở hữu, quyền sử dụng…); Các nội dung liên quan đến chủ thể tham gia giao dịch như năng lực hành vi, sự tự nguyện của các bên; Các vấn đề liên quan đến tài sản là đối tượng của hợp đồng giao dịch như: điều kiện, những hạn chế …; Công chứng viên cần đọc lại hợp đồng giao dịch để rà soát xem về lỗi chính tả, cách trình bày các điều khoản cơ bản, mục đích của hợp đồng giao dịch để coi có điều khoản nào vi phạm pháp luật, trái đạo đức xã hội không. Thứ ba, hướng dẫn các bên thực hiện đúng trình tự, thủ tục công chứng theo quy định của Luật Công chứng năm 2014 tại Điều 40. Ngoài ra, Công chứng viên cũng nên ghi lại số điện thoại cán bộ tín dụng, của các bên tham gia giao dịch (vì thực tế có những trường hợp sau khi ký, mới phát hiện sai sót thì báo ngay cho ngân hàng để dừng việc giải ngân, hoặc điện thoại lại cho khách hàng, nếu sai sót phát hiện có thể khắc phục được, chẳng hạn như quên một số giấy tờ… 6. KẾT LUẬN Hoạt động công chứng được ví như một hợp đồng dịch vụ pháp lý, trong đó các Công chứng viên và người yêu cầu công chứng là các bên giao kết hợp đồng, có các quyền và nghĩa vụ pháp lý ngang nhau. Người yêu cầu công chứng có trách nhiệm cung cấp cho Công chứng viên các thông tin, tài liệu cần thiết để thực hiện công chứng, còn Công chứng viên có trách nhiệm chứng nhận tính xác thực, hợp pháp từ chính người yêu cầu công chứng và các giấy tờ, 304
tài liệu, thông tin mà người yêu cầu công chứng cung cấp, thực hiện đúng “quy trình sản xuất” là các bước thực hiện thủ tục công chứng để tạo ra sản phẩm công chứng là văn bản công chứng, đáp ứng đúng yêu cầu, nguyện vọng, ý chí, mong muốn của người yêu cầu công chứng. Trách nhiệm của công chứng viên trong việc chứng nhận tính xác thực, hợp pháp của văn bản công chứng, tuân thủ đúng các quy định của lời chứng của công chứng viên chính là bước then chốt tạo nên chất lượng của “sản phẩm công chứng” - Văn bản công chứng. Đây là một trong những chế định quan trọng nhất đối với chính Công chứng viên và đối với người yêu cầu công chứng. Việc thực hiện tốt trách nhiệm của Công chứng viên đối với văn bản công chứng giúp hoàn thành chức năng xã hội của công chứng viên, tạo ra một môi trường pháp lý an toàn, bền vững, tạo nền tảng phát triển mạnh mẽ các giao dịch dân sự, qua đó thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ luật Dân sự năm 2015. 2. Luật Công chứng năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2018). 3. Nghị định số 29/2016/NĐ-CP ngày 15/03/2015 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Công chứng. 4. Quy tắc đạo đức hành nghề công chứng (Ban hành kèm theo Thông tư số 11/2012/TT-BTP ngày 30/10/2012 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp). 5. Học viện Tư pháp (2020), Giáo trình kỹ năng hành nghề Công chứng, (Tập 1), NXB. Tư pháp. 305