Trẻ em và thanh thiếu niên - Tâm bệnh học: Phần 2

Phần 3<br /> TÂM BỆNH HỌC LẢM SÀNG<br /> <br /> Fài này trình bày giới hạn ớ các kiến thức cho phép phân biệt các rối<br /> loạn ùm thần thực tổn với các rối loạn tâm thần chức nãng; không trình<br /> bày sáu các rỏi loạn tâm thần trong từng bệnh thực tổn.<br /> Rất nhiều triệu chứng và hội chứng tâm thần có thể gặp trong cá hai<br /> loại rói loạn tâm thần thực tổn và rối loạn tâm thần chức năng. Tiến hành<br /> khá m xét và chấn đoán phân biệt hai loại bệnh lý tâm thần này có ý nghĩa<br /> đặc bệt quan trọng giúp đưa ra các biện pháp can thiệp đúng đắn và tránh<br /> đưọíc :ác hậu quả đáng tiếc do việc chán đoán và xử trí không đúng.<br /> |)ịnh nghĩa và phân loại<br /> Rói loạn tám thần thực tổn là rỏi loạn hoạt động của não gây ra do<br /> mộit bệnh của não, một thương tổn của não hay một thương tổn cơ thế<br /> kháic 3 ngoài não.<br /> "heo cách phát bệnh đầu tiên ớ não hay phát bệnh từ phần khác của<br /> cơ uhé lan đến não, chia ra:<br /> Ỉ.ÓÌ loạn hoạt động não tiên phát là rối loạn tâm thần dơ bệnh hay<br /> tổn tí ương trực tiếp của não (đây là rối loạn tâm thần thực tổn thật sự).<br /> ilối loạn hoạt động não thứ phát là rối loạn tâm thần do các bệnh<br /> hay/ các rối loạn thân thê xâm hại não cũng như các cơ quan và hệ thống<br /> kháíccủa cơ thể (trường hợp này gọi là rối loạn tâm thần triệu chitng).<br /> Theo biểu hiện lâm sàng, các rối loạn tâm thần thực tổn (bao gồm cả<br /> ròi lcạn tâm thần triệu chứng) chia ra hai nhóm:<br /> nhóm chủ yếu có các rối loạn nhận thức (phạm vi trí nhớ, trí tuệ,<br /> khia răng học tập, ví dụ rối loạn ý thức, rối loạn chú ý);<br /> 81<br /> <br /> . nhóm chủ yếu có các rối loạn tri giác (ảo giác), rối loạn tư duy<br /> (hoang tướng), rối loạn cảm xúc (trầm cảm, hưng cảm, lo sợ) hay rối loạn<br /> nhân cách và hành vi. Trong nhóm này, các biến đổi nhận thức và giác<br /> quan ít quan trọng. Nhiều rối loạn tâm thần trong nhóm này như vậy rất<br /> giống các triệu chứng của nhiều rối loạn tâm thần khác hiện nay chưa xác<br /> định rõ nguyên nhân (gọi là rối loạn tâm thần chức năng) như tâm thẩn<br /> phân liệt, loạn thần cảm xúc, các rối loạn tâm căn, các rối loạn nhân cách<br /> và hành vi.<br /> Các rối loạn tâm thần thực tổn có thể xuất hiện ở trẻ ern 4 - 5 tuổi<br /> đến người cao tuổi.<br /> Biểu hiện lâm sàng<br /> Các rối loạn tâm thần thực tổn rất đa dạng, liên quan đến mọi hoạt<br /> động tâm thần, mức độ nặng nhẹ và tiên lượng tùy theo bản chất của bệnh<br /> cơ bản.<br /> ( ỉ ) H ội chứng mất trí là hội chứng tâm thần do một bệnh não inạn<br /> tính đặc trưng bằng mất khả năng nhận thức và trí tuệ khá nghiêm trọng<br /> đến mức gây tổn thiệt về hoạt động, xã hội và công việc, tiến triển với<br /> nhiều rối loạn chức năng cao cấp của vỏ não như tri giác, tư duy trừu<br /> tượng, trí nhớ, phán đoán, định hướng (không gian, thời gian, bán thân,<br /> người khác), thông hiếu, tính toán, học tập, ngôn ngữ, phán đoán... Hội<br /> chứng mất trí thường có (đôi khi xảy ra trước đó) rối loạn cảm xúc, rối<br /> loạn hành vi xã hội nhưng không kèm theo rối loạn ý thức u ám.<br /> Rối loạn này có thể tiến triển hay không tiến triển, kéo dài hay có<br /> thể hồi phục. Khả năng hồi phục liên quan đến bệnh lý nầm bên dưới<br /> (bệnh cơ bản) và khả năng điều trị hiệu quả của y học hiện đại.<br /> Ở trẻ em và thanh thiếu niên, mất trí có thể gặp trong viêm não do vi<br /> rút, viêm não bán cấp do H IV , hội chứng mất trí do AID S, mất trí do<br /> thiếu acid nicotinic (bệnh Pellagra), mất trí do thiếu vitamin B I 2...<br /> (2) H ội chứng quên thực tổn là rối loạn trí nhớ* (về các sự kiện mới<br /> và cũ), còn bảo tồn trí nhớ tức thì, khó học các thông tin mới, quên thuận<br /> <br /> Nhắc lại vài điểm về trí nhớ:<br /> . Trí nhớ ngắn hạn là trí nhớ cấp 1 hay trí nhớ tức thì xảy ra trong vài giây vài phút<br /> đẩu tiên;<br /> <br /> 82<br /> <br /> hành, cũng có quên nghịch hành nhẹ hay nặng. Quên có the phục hồi nếu<br /> tổn thưíng não hay bệnh não (dặc hiệt cúa não trung gian và các cáu trúc<br /> giữa thuỳ thái dương hai hên hao gồm các thế vú. phức hộ cá ngựa, túi<br /> cùng ÍVrnix) qua khói.<br /> CHíng quên thực tốn có các đặc điếm sau:<br /> • Ihòng có rỏi loạn vé chú ý. ý thức và trí nhớ tức thì;<br /> • thông có rối loạn vè tri giác và các chức năng nhận thức khác (kê<br /> cá tn tLỘ)... ;<br /> <br /> • nường phục hồi hoàn toàn.<br /> Nịu ỵ Cmi nhân thường gặp: thiêu vitamin B l. chấn thương não, thiêu<br /> oxy- nio. u não. thoái hoá não...<br /> (.1 H ộ i chúng mê sàng là một hội chứng não thực tổn do các<br /> nguyêr nhân khác nhau (nhiễm trùng, nhiễm độc, lạm dụng chất...)<br /> nhưn g biếu hiện lâm sàng giống nhau. Khới phát cấp đồng thời xuất hiện<br /> các rỏi loạn hoạt động nhận thức do loạn hoạt động não lan toả như vể ý<br /> thức Vi chú ý (mất định hướng thời gian, khỏng gian...), về tri giác (áo<br /> <br /> tưởng, áo giác), về tư duy (rối loạn thông hiếu, hoang tướng thó sơ, lời<br /> nói klung liên quan...), về trí nhớ (giám nhớ các sự kiện mới). Mê sảng<br /> xáy ra ớ mọi độ tuổi. Tiến triển với cường độ rất dao động và ngắn, phần<br /> lớn truờng hợp hổi phục trong vòng 1 tháng; có trường hợp kéo dài 6<br /> tháng (bệnh gan mạn tính, viêm nội tâm mạc bán cấp do vi khuẩn).<br /> Hoi chứng mê sảng bao gồm: trạng thái lú lẫn cáp, loạn thần nhiễm<br /> trùng cấp, hội chứng não cấp, hội chứng tâm thần thực tốn cấp.<br /> (4)<br /> Các rỏi loạn tám thán thực tổn khác do tổn Ihương não hay<br /> loạn hoạt động não hoặc do một bệnh thê chát.<br /> 'CiC rối loạn tâm thần này do một bệnh não tiên phát hay một bệnh<br /> thân thi gây tổn thương não thứ phát.<br /> <br /> Trí rnớ dài han là trí nhớ cấp 2, tri nhớ mới, trí nhớ quá khứ hay trí nhớ xa, bao<br /> gồim ất cà trí nhớ sau sự kiện gây mất nhớ.<br /> Ba lcại quên cơ bản: - quèn nghịch hành mất nhớ các sư kiện xảy ra trước SƯ<br /> kiệ*n jây mất nhớ; - quên sau chấn thương= mất nhớ các sư kiên trong một thời<br /> kỳ cc giới han sau sự kiên gảy mất nhớ, - quên thuàn hành = tổn thương về sự<br /> thu mân các tri nhớ mới.<br /> <br /> 83<br /> <br /> Đánh giá các rối loạn tâm thần thực tổn loại này phải dựa vào các<br /> tiêu chuán sau đây:<br /> (a) phái xác định rõ một bệnh, một tổn thương hay một rối loạn hoạt<br /> động não hoặc một bệnh thân thê có thê dẫn tới rối loạn tâm thần liên quan;<br /> (b) có liên quan về thời gian (vài tuần - vài tháng) giữa thời điếm xảy<br /> ra bệnh cơ bản và thời gian xảy ra hội chứng tâm thần;<br /> (c) rói loạn tâm thần thuyên giảm hay khỏi sau khi bệnh nguyên<br /> nhân (bệnh cơ bản) giảm nhẹ hay khỏi;<br /> (d) không có nhân tố' nào khác có thể giải thích sự xuất hiện hội<br /> chứng tâm thần (như tiền sử gia đình, tình huống stress).<br /> Các rối loạn tâm thần thực tổn có thể gặp trong các chúng bệnh sau đây:<br /> Động kinh, viêm não thuỳ viền, bệnh Huntington, chấn thưưng sọ, u<br /> ác tính ngoài não di cãn vào não, các bệnh hay dị dạng mạch máu não,<br /> bệnh chất tạo keo (luput ban đỏ), các bệnh nội tiết, các bệnh nhiệt đới,<br /> bệnh kí sinh trùng, nhiễm độc thuốc (corticosteroid, thuốc sốt rét...).<br /> Các rối ioạn tâm thần thực tổn loại này bao gồm các biểu hiện sau đây:<br /> . Trạng thái ảo giác thực tổn có ảo giác các loại, nhưng không có<br /> các triệu chứng như mù mờ ý thức, suy giảm trí tuệ rõ, hoang tuờng hay<br /> rối loạn khí sắc rõ.<br /> <br /> . Rối loạn căng trương lực thực tổn có hoạt động tâm thần - vận<br /> động giảm (có thể đến mức độ sững sờ) hay tăng (kích động) cùng với<br /> các triệu chứng căng trương lực (giảm hay mất vận động tự nhiên, mất<br /> nói, phủ định, chống đôi, tư thế cứng, giữ nguyên dáng, uốn sáp tạo<br /> hình...). Hai cực rối loạn tâm thần - vận động sững sờ và kích động có thê<br /> thay đổi cho nhau nhanh và bất ngò.<br /> Trong các nguyên nhân, thường gặp nhất là viêm não và nhiễm độc<br /> oxyd carbon.<br /> . R ố i loạn hoang tưởng thực tổn giống phàn liệt: hoang tường dai<br /> dáng và tái diễn kèm theo ảo giác với một sô' nét giống với bệnh tâm thần<br /> phân liệt (như hoang tưởng kỳ dị, rối loạn tư duy).<br /> Rối loạn này gặp trong loạn thần giống phân liệt, trong bệnh dộng<br /> kinh, trạng thái hoang tướng ảo giác thực tổn.<br /> . R ói loạn kh í sắc thực tổn: biến đổi cảm xúc trầm cảm, hưng cảm,<br /> cảm xúc không ổn định thường kèm theo biến đổi toàn bộ hoạt động.<br /> <br /> 84<br /> <br /> Roi loạn khi sác phai xáy ra sau một nhân tỏ được xem là thực tổn có<br /> nghĩit la có quan hệ nhân qua với bệnh thực tổn nàv.<br /> Clùin đoán bệnh não hay bệnh cơ thổ khác phái dựa vào những<br /> cỉiẽm sau:<br /> thu thập các thông tin xác thực về tiền sứ bệnh;<br /> khám xét thể chất và sinh học thích hợp;<br /> loại trừ trường hợp bệnh nhân có phản ứng cảm xúc (lo buồn) khi<br /> bị mác một bệnh khó chữa như rỏi loạn não thực tổn.<br /> Trám cám sau nhiễm khuẩn (cúm) là trường hợp điên hình: rối loạn<br /> hưng cám nhẹ có thể gặp trong trường hợp điều trị bằng thuốc chống trầm<br /> cám hay corticosteroid.<br /> R ối loạn lo au thực tổn: lo âu các loại có thể gặp trong một bệnh<br /> thực tổn như dộng kinh thái dương, nhiễm độc tuyến giáp...<br /> Rồi loạn nhận thức nhẹ. có thể xảy ra trước, kèm theo hay kế tiếp<br /> các bệnh nhiễm khuân hav các bệnh thân thế khác.<br /> Biếu hiện: rối loạn trí nhớ, khó tập trung chú ý, khó học tập, kèm<br /> theo cám xúc buồn phiền; mức độ nhẹ và qua đi trong vài tuần sau khi<br /> khỏi bệnh nhiễm khuẩn hay bệnh thán thế.<br /> , Hội chứng sau viêm não<br /> Các bệnh viêm não nhiễm khuẩn (vi khuẩn, virut) thường đê lại các<br /> di chứng tâm thần.<br /> Biêu hiện: mệt mói, cảm xúc bàng quan, bắn gắt, giám hoạt động<br /> nhận thức (khó học tập), rối loạn nhịp thức - ngủ, rối loạn hành vi ăn<br /> uống, rối loạn phán đoán xã hội; cớ khi kèin theo một sô di chứng thần<br /> kinh (liệt, điếc, mất nói. mất dùng dộng tác, mất khá năng tính toán).<br /> Các triệu chứng trên không đặc hiệu, thường khác nhau trên từng<br /> người bệnh và tuỳ theo loại vi khuán gây bệnh.<br /> Tiên lượng: thường hồi phục (đây là điếm chủ yếu giúp phân biệt với<br /> rối loạn nhân cách ớ thanh thiêu niên).<br /> . H ội chứng sau chấn động não<br /> Hội chứng này xáy ra sau chấn thương sọ não (mức độ khá nặng, gây<br /> mất ý thức) với các biếu hiện: đau đầu, chóng mặt, mệt mỏi, hay cáu gắt,<br /> khó lập trung chú ý, khó tính nhám, biến đối trí nhớ, mất ngú, giảm chịu<br /> <br /> 85<br /> <br />