Trực khuẩn đường ruột tiết β-lactamase phổ rộng (ESBL) phân lập ở sinh viên và nhân viên y tế

TRỰC KHUẨN ĐƯỜNG RUỘT TIẾT β -LACTAMASE PHỔ<br /> RỘNG (ESBL) PHÂN LẬP Ở SINH VIÊN VÀ NHÂN VIÊN Y TẾ<br /> <br /> Lê Kim Ngọc Giao1, Tống Phi Khanh1, Huỳnh Công Lý2, Ngô T Quỳnh Hoa2∗<br /> Võ T Chi Mai1,2<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Xác ñịnh tỷ lệ kiểu hình ñề kháng của các trực khuẩn ñường ruột<br /> tiết β-lactamase phổ rộng (ESBL) phân lập ở sinh viên và nhân viên y tế.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu mô tả, tiền cứu, cắt ngang. Sử dụng ChromIDESBL phân lập 162 mẫu phân từ sinh viên và nhân viên y tế. Xác ñịnh ESBL với<br /> phương pháp ñĩa ñôi gồm ceftazidime, cefepime, cefotaxime và amoxicillin+<br /> clavulanate.<br /> Kết quả: Trong số 100 chủng tiết ESBL, vi khuẩn E. coli chiếm tỉ lệ cao nhất<br /> (82%). Tỉ lệ người khoẻ mạnh mang vi khuẩn sinh ESBL chiếm cư ñường tiêu hoá rất<br /> cao và khác nhau giữa các ñối tượng trong số khảo sát (p < 0,05). 70,7% nhân viên y<br /> tế mang vi khuẩn sinh ESBL chiếm cư ñường tiêu hoá, tỉ lệ này là 47,9% ở sinh viên.<br /> Nguy cơ mang trực khuẩn ñường ruột sinh ESBL ở NVYT cao gấp 2,6 lần sinh viên.<br /> Ngoài ra, có 9/13 người nhà NVYT có vi khuẩn sinh ESBL trong ñường tiêu hóa<br /> (69,2%).<br /> Kết luận: Vi khuẩn sinh ESBL ñang lan rộng trong cộng ñồng với những tỉ lệ<br /> khác nhau. Cần ñề ra những biện pháp cụ thể ñể ngăn chặn sự lây lan này.<br /> Từ khóa: β- lactamase phổ rộng, trực khuẩn ñường ruột, sinh viên, nhân viên<br /> y tế, phương pháp ñĩa ñôi.<br /> COLONIZATION OF ESBL-PRODUCING ENTEROBACTERIA IN STUDENTS<br /> AND HEALTH CARE PERSONS<br /> Le Kim Ngoc Giao*, Tong Phi Khanh*, Huynh Cong Ly**, Ngo Thi Quynh Hoa**<br /> Vo Thi Chi Mai*,**<br /> ABSTRACT<br /> Objective: To study prevalence of fecal carriage of the ESBL-producing<br /> enterobacteria in students and health care persons.<br /> Methods: Descriptive, prospective, cross-sectional study was carried out with<br /> 162 stool specimens of 121 young students from Faculty of medical technologies and<br /> 41 health care persons. ChromID-ESBL® agar was used for screening ESBLproducing enterobacteria which were then determined with double disk technique<br /> using ceftazidime, cefepime, cefotaxime and amoxicillin+clavulanate impregnated<br /> disks.<br /> Results: One hundred isolates of ESBL-producing enterobacteria were<br /> detected, among them E coli were of highest prevalence (82%). Colonization of<br /> ESBL-producing bacteria in healthy carriers is of high rate and quite different<br /> between two studied objects (p < 0.05). The rate is of 70.7% health care persons and<br /> 47.9% of young students. The risk in health care people is 2.6 compared to medical<br /> students. Moreover, we found ESBL positive in 9/13 stool specimens (i.d. 69.2%) of<br /> relatives of health care people.<br /> Conclusions: ESBL-producing enterobacteria spread vigorously in<br /> community at different rates. It is urged to put into practice various procedures for<br /> managing this condition.<br /> 1<br /> <br /> Đại học Y Dược Tp HCM (University of Medicine and Pharmacy of Ho Chi Minh City)<br /> Khoa Vi sinh, bệnh viện Chợ Rẫy (Department of Microbiology, Cho Ray Hospital)<br /> * ñã mất (deceased)<br /> Người liên hệ: Võ Thị Chi Mai,
: maivtc@ump.edu.vn,  84 8 903954320<br /> 2<br /> <br /> Keywords: ESBL, enterobacteria, students, health care persons, double disk<br /> technique.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đề kháng kháng sinh là vấn ñề ñược quan tâm nghiên cứu sâu rộng trên thế giới<br /> hiện nay. Vi khuẩn tiết β-lactamase phổ rộng (ESBL) có khả năng bất hoạt hầu hết<br /> kháng sinh họ β-lactam ñang dùng phổ biến hiện nay, ñồng thời có tỉ lệ ñề kháng chéo<br /> cao với các họ kháng sinh khác nhóm β-lactam như fluoroquinolone và<br /> aminoglycoside.<br /> Xuất hiện ñầu tiên vào năm 1983, ñến nay vi khuẩn sinh ESBL ñã lan rộng khắp<br /> thế giới, chịu trách nhiệm chính cho những nhiễm khuẩn bệnh viện và ñang dần gây<br /> nên những nhiễm khuẩn cộng ñồng. Tại Việt Nam nói chung và tại thành phố Hồ Chí<br /> Minh nói riêng, nghiên cứu nhiễm khuẩn trên bệnh nhân cho thấy tỉ lệ vi khuẩn sinh<br /> ESBL dao ñộng từ 18,5% ñến 61,7%, trong ñó tỉ lệ tại Bệnh viện Chợ Rẫy là 51,6% E<br /> coli và 61,7% Klebsiella pneumoniae sinh ESBL [2], [8]. Có rất ít nghiên cứu về các<br /> chủng vi khuẩn chiếm cư ñường tiêu hóa. Năm 2008, chúng tôi ñã thực hiện một<br /> nghiên cứu ở bệnh nhân không mắc hội chứng nhiễm khuẩn tiêu hóa ñến khám vì lý<br /> do khác cho thấy tình trạng chiếm cư ñường ruột của vi khuẩn tiết ESBL là 76,4%,<br /> chủ yếu là E.coli (65,8%). Điều này chứng tỏ vi khuẩn sinh ESBL ñang lan rộng trong<br /> cộng ñồng.<br /> Cộng ñồng dân cư gồm rất nhiều ñối tượng khác nhau về tuổi tác, nghề nghiệp,<br /> mức sống, trình ñộ học vấn, nơi cư trú,… Liệu có sự khác biệt về tỉ lệ mang vi khuẩn<br /> sinh ESBL giữa các ñối tượng khác nhau?<br /> Nhân viên y tế là những người tiếp xúc với bệnh nhân hằng ngày, ở môi trường sử<br /> dụng kháng sinh thường xuyên. Sinh viên ña số là những thanh niên ở ñộ tuổi 18-25,<br /> lứa tuổi khoẻ mạnh nhất của ñời người. Chúng tôi tiến hành khảo sát trên hai ñối<br /> tượng ñặc biệt này nhằm xác ñịnh tỉ lệ trực khuẩn ñường ruột tiết β-lactamase phổ<br /> rộng (ESBL) phân lập ñược ở họ, với mong muốn hiểu rõ hơn tình hình mang vi<br /> khuẩn sinh ESBL trong cộng ñồng dân cư.<br /> VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> Nghiên cứu mô tả, tiền cứu, cắt ngang.<br /> Thu thập bệnh phẩm: 121 mẫu phân lấy từ những sinh viên khoẻ mạnh và 41<br /> mẫu phân lấy từ nhân viên y tế các bệnh viện ñang cư trú trên ñịa bàn TpHCM từ<br /> tháng 12/ 2008 ñến tháng 11/ 2009. Mỗi mẫu phân chỉ lấy kết quả phân lập ñầu tiên.<br /> Phương pháp: Mẫu phân ñược cấy lên môi trường ChromID-ESBL ñể sàng<br /> lọc ESBL và môi trường MC ñể kiểm chứng. Vi khuẩn ñược nuôi cấy, ñịnh danh bằng<br /> các thử nghiệm sinh hóa thường quy ñược áp dụng tại bộ môn Vi sinh. Xác ñịnh<br /> ESBL bằng phương pháp ñĩa ñôi với các ñĩa kháng sinh (BioRad) ceftazidime,<br /> cefepime, cefotaxime ñặt xung quanh cách tâm ñĩa amoxicillin+clavulanate ≈ 22mm.<br /> Kiểm tra chất lượng ñược thực hiện với E. coli ATCC 25922, K. pneumoniae<br /> ATCC 700603 theo khuyến cáo của CLSI 2009.<br /> Kết quả<br /> 1/ Trong thời gian 1 năm, chúng tôi thu thập ñược 121 mẫu từ sinh viên khoa<br /> Điều dưỡng-Kỹ thuật y học các khoá 05, 06, 07, 08; 41 mẫu từ nhân viên y tế<br /> <br /> (NVYT) công tác tại Đại học Y Dược TpHCM, Bệnh viện Chợ Rẫy và Bệnh viện<br /> Bình Chánh.<br /> Bảng 1: Đặc ñiểm của mẫu nghiên cứu<br /> Giới<br /> Tuổi<br /> <br /> Nơi cư<br /> ngụ<br /> Nghề<br /> nghiệp<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> %<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 63<br /> <br /> 38,9<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 99<br /> <br /> 61,1<br /> <br /> 3- 20 tuổi<br /> <br /> 14<br /> <br /> 8,6<br /> <br /> 21- 30 tuổi<br /> <br /> 114<br /> <br /> 70,4<br /> <br /> 31-40 tuổi<br /> <br /> 26<br /> <br /> 16,1<br /> <br /> 41-50 tuổi<br /> <br /> 6<br /> <br /> 3,7<br /> <br /> > 50 tuổi<br /> <br /> 2<br /> <br /> 1,2<br /> <br /> Nội thành<br /> <br /> 89<br /> <br /> 54,9<br /> <br /> Ngoại thành<br /> <br /> 73<br /> <br /> 45,1<br /> <br /> Sinh viên<br /> <br /> 121<br /> <br /> 74,7<br /> <br /> NVYT<br /> <br /> 41<br /> <br /> 25,3<br /> <br /> 162<br /> <br /> 100<br /> <br /> Tổng cộng<br /> <br /> Độ tuổi trung bình là 26,43 ± 6,9, cao nhất là 54 và thấp nhất là 19 tuổi.<br /> 2/ Tỉ lệ cấy dương tính là 100%, chủ yếu là vi khuẩn E. coli, Klebsiella spp. và<br /> Citrobacter spp.<br /> 87 mẫu có vi khuẩn sinh ESBL chiếm cư ñường tiêu hoá, chiếm tỉ lệ 53,7%, trong ñó<br /> 13 mẫu (14,9%) mang 2 loại vi khuẩn sinh ESBL. E.coli chiếm ña số (82%) trong số<br /> 100 vi khuẩn tiết ESBL phân lập ñược.<br /> Bảng 2. Kết quả phân lập vi khuẩn sinh ESBL<br /> Vi khuẩn có ESBL+<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> E.coli<br /> <br /> 82<br /> <br /> Klebsiella spp.<br /> <br /> 14<br /> <br /> Citrobacter spp.<br /> <br /> 4<br /> <br /> Tổng cộng<br /> <br /> 100<br /> <br /> 3/ Mối tương quan giữa người mang vi khuẩn sinh ESBL chiếm cư ñường tiêu<br /> hoá với nghề nghiệp<br /> Bảng 3.<br /> Esbl +<br /> <br /> Esbl -<br /> <br /> Sinh viên<br /> <br /> 58 (47,9%)<br /> <br /> 63<br /> <br /> 121<br /> <br /> Nhân viên y<br /> tế<br /> <br /> 29 (70,7%)<br /> <br /> 12<br /> <br /> 41<br /> <br /> 87 (53,7%)<br /> <br /> 75<br /> <br /> 162<br /> <br /> p= 0,01 ; OR= 2,6 (khoảng tin cậy 95%: 1,2 – 5,6)<br /> Có sự khác biệt giữa tỉ lệ nhân viên y tế và sinh viên mang vi khuẩn sinh<br /> ESBL chiếm cư ñường tiêu hoá. Nhân viên y tế có nguy cơ mang vi khuẩn sinh ESBL<br /> gấp 2,6 lần so với sinh viên.<br /> Ngoài ra, chúng tôi cũng ñồng thời thu thập ñược 13 mẫu phân của người nhà<br /> NVYT, tỉ lệ mang vi khuẩn sinh ESBL chiếm cư ñường tiêu hoá là 9/13= 69,2%.<br /> 4/ Trong công trình này, chúng tôi không tìm thấy mối tương quan giữa người<br /> mang vi khuẩn sinh ESBL chiếm cư ñường tiêu hoá với các yếu tố: tuổi, giới, nơi cư<br /> ngụ, tiền sử bệnh ñường tiêu hoá và việc sử dụng kháng sinh trong vòng 3 tháng trước<br /> khi lấy mẫu.<br /> BÀN LUẬN<br /> Tỉ lệ người khoẻ mạnh mang vi khuẩn sinh ESBL chiếm cư ñường tiêu hoá<br /> trong nghiên cứu này là 53,7%, tương ñương nghiên cứu của Thái Lan thực hiện năm<br /> 2010 là 58,2% [6] và cao hơn rất nhiều so với nghiên cứu ở Tây Ban Nha (5,5%) [7].<br /> Rõ ràng sự lan rộng của vi khuẩn ña kháng thuốc là vấn ñề rất nghiêm trọng ở các<br /> nước ñang phát triển.<br /> Trong 100 chủng vi khuẩn sinh ESBL phân lập ñược, chiếm ña số là E.coli với<br /> tỷ lệ là 82%. Kết quả thu ñược cũng phù hợp với các nghiên cứu khác trong và ngoài<br /> nước. Các tác giả ñều nhận xét E coli là loại vi khuẩn thường gặp nhất trong nhóm<br /> các vi khuẩn sinh ESBL chiếm cư ñường tiêu hoá [3], [6], [7].<br /> Có sự khác biệt về tỉ lệ mang vi khuẩn sinh ESBL ở các ñối tượng nghiên cứu<br /> (p< 0,05). Tỉ lệ NVYT mang vi khuẩn sinh ESBL là 70,7% còn tỉ lệ sinh viên mang vi<br /> khuẩn sinh ESBL là 47,9%. Nhân viên y tế có nguy cơ mang vi khuẩn sinh ESBL cao<br /> gấp 2,6 lần so với sinh viên. Có lẽ các yếu tố: thường xuyên tiếp xúc với bệnh nhân, ở<br /> môi trường có mức ñộ sử dụng kháng sinh cao, ñiều kiện vệ sinh chưa ñảm bảo tuyệt<br /> ñối ñã tạo nên sự khác biệt này.<br /> Ngoài ra, chúng tôi còn có tỉ lệ người nhà NVYT mang vi khuẩn sinh ESBL là<br /> 69,2%. Nghiên cứu của Aranzazu Valverde thực hiện tại Tây Ban Nha cũng cho thấy<br /> tỉ lệ người nhà bệnh nhân mang vi khuẩn sinh ESBL cao hơn tỉ lệ ở người khoẻ mạnh<br /> trong cộng ñồng (16,7% so với 3,7% (p= 0,004)) [7]. Rõ ràng vi khuẩn sinh ESBL<br /> ñang lan tràn trong cộng ñồng, từ môi trường bệnh viện lan sang NVYT, ñến người<br /> nhà NVYT và cộng ñồng. Tuy nhiên ñể có bằng chứng chính xác nhất, cần có những<br /> nghiên cứu về gen, tìm hiểu sự giống nhau giữa các chủng vi khuẩn phân lập ñược.<br /> Người mang các chủng ESBL chiếm cư ñường tiêu hóa là mang một yếu tố<br /> nguy cơ cho sức khỏe vì các nhiễm khuẩn tiết niệu và nhiễm khuẩn trong ổ bụng hầu<br /> hết là do E coli nội sinh [5]. Ngoài ra, việc tăng tỉ lệ người mang ESBL chiếm cư<br /> ñường tiêu hóa sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm cho những người khác thông qua ñường<br /> lây truyền từ người sang người hoặc thông qua môi trường [4], làm tăng tỉ lệ các gen<br /> kháng thuốc và giúp cho các vi khuẩn nhạy cảm dễ dàng tiếp nhận gen kháng thuốc<br /> hơn [1]. Điều ñáng lo ngại hơn, những người khoẻ mạnh mang vi khuẩn sinh ESBL<br /> chiếm cư ñường tiêu hoá chính là những người “tàng trữ” vi khuẩn vì không ai, kể cả<br /> bản thân họ biết rằng họ ñang mang vi khuẩn ña kháng thuốc trong người. Vì vậy, cần<br /> có những biện pháp cấp bách và cụ thể hơn ñể hạn chế ñến mức thấp nhất sự lây lan<br /> này, nhằm bảo vệ sức khoẻ cho cộng ñồng.<br /> <br /> Trong nghiên cứu này chúng tôi không tìm thấy mối tương quan giữa người<br /> mang vi khuẩn sinh ESBL và việc sử dụng kháng sinh trong vòng 3 tháng trước khi<br /> lấy mẫu (p> 0,05). Nhiều nghiên cứu khác ñã tìm thấy sự khác biệt này. Có lẽ, mẫu<br /> nghiên cứu của chúng tôi không ñủ lớn ñể tìm thấy sự khác biệt, và quan trọng hơn,<br /> việc sử dụng kháng sinh ở nước ta vô cùng dễ dàng và tuỳ tiện, người bệnh ñôi khi<br /> không biết và cũng không nhớ là mình có sử dụng kháng sinh, chính ñiều này ñã làm<br /> ảnh hưởng ñến kết quả nghiên cứu của chúng tôi.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> Canton, R., T.M. Coque and F. Baquero. “Multi-resistant gram negative bacilli: from epidemics to<br /> endemics”. 2003. Curr. Opin. Infect. Dis. 16: 315-325.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Chu Thị Nga, Hoàng Đăng Mịch. “Tỉ lệ sinh beta-lactamase phổ rộng ESBL ở các chủng<br /> Klebsiella, E. coli và Enterobacter phân lập tại bệnh viện Việt Tiệp Hải Phòng từ 1-7-2005 ñến 316-2006”. Tạp chí y học Việt Nam. 2007, 11 (1): 9-15.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Kader AA, Kumar A, Kamath KA (2007), “Fecal carriage of extended- spectrum beta-lactamase<br /> producing Escherichia coli and Klebsiella pneumoniae in patients and asymtomatic heathy<br /> individuals”, Infect Control Hosp Epidemiol, 28: 1114-1116.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Levin, B. R. (2001) “Minimizing potential resistance: a polulation dynamics view”. Clin. Infect.<br /> Dis. 33(Suppl. 3): 161-169.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> Livermore D. and Paterson D (2005). “Pocket guide to extended-spectrum β-lactamase in<br /> resistance”. Current medecine group.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Sasaki T, Hirai I, Niki M, Nakamura T et al (2010), “High prevalence of CTX-M betalactamase<br /> producing Enterobacteriaceae in stool speciments obtained from healthy individuals in Thailand”, J<br /> Antimicrob Chemother, 65: 666-668<br /> <br /> 7.<br /> <br /> Valverde A, Teresa M Coque, M. Paz sanchez-Moreno, Azucena Rollan, Fernando Baquero and<br /> Rafael Canton (2004), “ Dramatic increase in prevalence of fecal carriage of extended-spectrum<br /> beta-lactamase producing Enterobacteriaceae during nonoutbreak situations in Spain”, Journal of<br /> clinical microb, 42(10): 4769-4775.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> Võ Thị Chi Mai. Study for monitoring antimicrobial resistance trends, (SMART) tại bệnh viện<br /> Chợ Rẫy năm 2005. Báo cáo kết quả nghiên cứu tại bệnh viện Chợ Rẫy năm 2006.<br /> <br />