Trưng cầu ý dân – một trong những hình thức quan trọng nhất của dân chủ trực tiếp

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN SAIGON UNIVERSITY<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC SCIENTIFIC JOURNAL<br /> ĐẠI HỌC SÀI GÒN OF SAIGON UNIVERSITY<br /> Số 64 (4/2019) No. 64 (4/2019)<br /> Email: tcdhsg@sgu.edu.vn ; Website: https://tapchikhoahoc.sgu.edu.vn<br /> <br /> <br /> <br /> TRƯNG CẦU Ý DÂN – MỘT TRONG NHỮNG HÌNH THỨC<br /> QUAN TRỌNG NHẤT CỦA DÂN CHỦ TRỰC TIẾP<br /> Referendum – One of the most important forms of direct democracy<br /> <br /> ThS. Trần Hoàng Hạnh<br /> Học viện Cán bộ TP.HCM<br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> Hiện nay có nhiều cách để thực thi dân chủ, nhưng tựu trung lại dưới hai hình thức là dân chủ trực tiếp<br /> và dân chủ đại diện; trong đó dân chủ trực tiếp ngày càng chứng minh tầm quan trọng và giá trị thực sự<br /> trong việc tạo điều kiện cho người dân tham gia vào quản lý nhà nước và xã hội. Một trong những cách<br /> phổ biến đang là xu thế mới và được lựa chọn bởi nhiều quốc gia nhằm thực thi dân chủ trực tiếp là<br /> trưng cầu ý dân. Bài viết này tập trung làm rõ tầm quan trọng của dân chủ trong xã hội qua đó khẳng<br /> định trưng cầu ý dân là một trong những hình thức tiến bộ, góp phần phát huy dân chủ trực tiếp trong<br /> thực tiễn xã hội.<br /> Từ khóa: dân chủ đại diện, dân chủ trực tiếp, dân tộc, quốc gia, quyền con người, quyền công dân,<br /> trưng cầu ý dân<br /> Abstract<br /> Nowadays, there are many ways to implement democracy, but basically two forms are dominant: direct<br /> democracy and representative democracy. Direct democracy increasingly proves the importance and<br /> real value in enabling people to participate in state and social management. One of the most popular<br /> forms showing a new trends and being chosen by many countries to implement a democratic direct<br /> approach is referendum. This article focuses on clarifying the importance of democracy in society,<br /> thereby confirming the referendum as the most progressive form of direct democracy and contributing<br /> to promoting direct democracy in social practice.<br /> Keywords: representative democracy, direct democracy, ethnicity, nation, human rights, civil rights,<br /> referendum<br /> <br /> <br /> 1. Dân chủ là gì và phân tích. Định nghĩa ban đầu về dân<br /> Dân chủ là đối tượng nghiên cứu, tiếp chủ xuất phát từ thuật ngữ Hy Lạp cổ là<br /> cận của rất nhiều ngành khoa học khác “demokratia” có nghĩa là “quyền lực thuộc<br /> nhau như chính trị học, xã hội học, luật về nhân dân, nhân dân có quyền quyết định<br /> học, khoa học quản lý, triết học v.v. do vậy mọi vấn đề liên quan đến cuộc sống, bản<br /> trên thế giới hiện nay có rất nhiều định thân và xã hội” (Nguyễn Minh Tuấn, 2014,<br /> nghĩa khác nhau về dân chủ được bàn đến tr.35). Hiện nay dân chủ được hiểu theo<br /> thông qua cách tiếp cận, góc độ nhìn nhận nghĩa chung nhất phổ biến là "chính quyền<br /> Email: hoanghanhtcb@gmail.com<br /> 77<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 64 (4/2019)<br /> <br /> <br /> của nhân dân, đặc biệt là sự thống trị của nằm trong tay chính quyền” (Rousseau,<br /> số đông" hoặc "một chính phủ trong đó 2013, tr.30), giữa Nhà nước và người dân<br /> quyền lực tối cao được trao cho người dân tồn tại một cam kết thỏa thuận ghi nhận<br /> và thực hiện bởi họ trực tiếp hoặc gián tiếp đầy đủ quyền và nghĩa vụ các bên, có trách<br /> thông qua một hệ thống đại diện thường nhiệm tôn trọng và thực hiện đến cùng<br /> liên quan đến việc tổ chức định kỳ các cuộc nhằm mục đích chung sống hòa bình được<br /> bầu cử tự do" (Merriam, W.D, 2019). gọi là khế ước xã hội. Nếu Nhà nước<br /> Theo nhà khoa học chính trị Larry không tuân thủ các điều khoản đã được ghi<br /> Diamond, biểu hiện của một chế độ dân nhận trong khế ước xã hội, người dân có<br /> chủ phải bao gồm bốn yếu tố chính: quyền từ bỏ nhà nước đó và thiết lập nhà<br /> Thứ nhất tồn tại một hệ thống chính trị nước khác và ngược lại nếu nhân dân<br /> cho việc lựa chọn và thay thế các chính không đảm bảo các nghĩa vụ theo quy định,<br /> phủ thông qua bầu cử tự do và công bằng. Nhà nước có quyền áp dụng sức mạnh<br /> Thứ hai có sự tham gia tích cực của cưỡng chế. Hình thức đảm bảo cho việc<br /> công dân trong chính trị và đời sống dân kiểm soát quyền lực cũng như việc tuân thủ<br /> sự. nghiêm túc các nội dung trong khế ước xã<br /> Thứ ba có cơ chế bảo vệ quyền con hội của người dân đối với nhà nước đó là<br /> người của mọi công dân. “tập trung hội họp, nêu ý kiến của toàn dân<br /> Thứ tư có sự tồn tại của pháp quyền, và phổ thông đầu phiếu” (Rousseau, 2013,<br /> trong đó tất cả mọi công dân đều bình đẳng tr.32). Theo Rousseau bất cứ điều luật nào<br /> trước pháp luật, không ai đứng trên luật “dân chúng không trực tiếp phê chuẩn thì<br /> pháp (Wikipedia, 2018). không có hiệu lực, và trên thực tế không<br /> Trong chế độ dân chủ, mỗi người đều phải là một điều luật...” (Rousseau, 2013,<br /> có một lá phiếu và các lá phiếu có giá trị tr.60).<br /> ngang nhau. Chính vì vậy quyền con người Biểu hiện của dân chủ trong một xã<br /> trong xã hội dân chủ phải được đảm bảo hội cụ thể đó phải là chính quyền phải<br /> quy định và thực thi đầy đủ nhất là trong hướng đến sự đồng thuận chung dựa trên<br /> Hiến pháp và các đạo luật (Voskresenskaia nguyên tắc đáp ứng quyền lợi của số đông:<br /> & Davletshina, 2008, tr.20). Trong Hiến trong đó thiểu số phục tùng đa số và ngược<br /> pháp Mỹ, mười tu chính án đầu tiên đã đặt lại đa số phải quan tâm đến nhu cầu thiểu<br /> ra quy định đảm bảo cho công dân các số. Chính quyền hoạt động trên cơ sở tôn<br /> quyền như tự do ngôn luận, tự do hội họp, trọng và bảo vệ lợi ích chính đáng, hợp<br /> tự do tín ngưỡng... tạo nền móng cho việc pháp của công dân. Ngược lại công dân<br /> thực thi lâu dài và đầy đủ quyền con người trong một xã hội dân chủ không chỉ cố<br /> tại quốc gia này (Nguyễn Cảnh Bình, 2018, gắng thỏa mãn các quyền và lợi ích của<br /> tr.603). mình mà còn chịu trách nhiệm với cuộc<br /> Nhà nước hay còn gọi là Hội đồng tối sống của mình và ở một mức độ nào đó<br /> thượng do nhân dân thành lập nên “được chịu trách nhiệm với đời sống của những<br /> khai sinh, và chủ quyền tối thượng của nhà người khác nữa. Dựa vào nhân dân mà cai<br /> nước nằm trong tay nhân dân, những trị có nghĩa là công dân của xã hội dân chủ<br /> người lập nên nhà nước này, chứ không không chỉ sử dụng các phúc lợi của xã hội<br /> <br /> <br /> 78<br /> TRẦN HOÀNG HẠNH TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> mà còn chịu trách nhiệm với xã hội mà anh kiến nghị hoặc trưng cầu ý dân cho phép<br /> ta đang sống, nghĩa là công dân phải biết nhân dân có quyền bãi nhiệm những người<br /> chia sẻ các khó khăn của xã hội bằng nhiều đã được bầu ra<br /> hình thức khác nhau, trong một số trường Ở nền dân chủ trực tiếp, các đảng<br /> hợp thông qua ủy quyền cho chủ thể đại chính trị không thực sự có hiệu lực, bởi vì<br /> diện thực thi quyền lực trong quản lý xã người dân không cần phải tuân thủ các<br /> hội. Đối với những vấn đề có tính chất quan điểm chung. Những người ủng hộ<br /> quan trọng của quốc gia, dân tộc người dân hình thức dân chủ trực tiếp cho rằng nó có<br /> có quyền trực tiếp tham gia vào việc đưa ra thể khắc phục được những hạn chế của dân<br /> quyết định cuối cùng khi được Nhà nước chủ đại diện hay dân chủ đại nghị: đó là sự<br /> hỏi ý kiến. tham nhũng, sự thiếu minh bạch trong<br /> Từ góc độ phân tích các yếu tố cấu chính trị, sự bảo trợ và gia đình trị.<br /> thành của dân chủ chúng ta có thể nhận Dân chủ đại diện<br /> thấy bản chất thực sự và cốt lõi của dân Cũng được gọi là dân chủ gián tiếp,<br /> chủ là “...công nhận phẩm giá vốn có của hay dân chủ đại nghị là một hình thức nhà<br /> mọi thành viên gia đình nhân loại, công nước dân chủ được các "đại diện" của<br /> nhận các quyền bình đẳng và bất khả phân người dân vận hành trên nguyên tắc thi<br /> của họ là cơ sở của tự do, công bằng và hành chủ quyền nhân dân (Popular<br /> hòa bình trên toàn thế giới...” (Alfredsson, sovereignty). "Đại diện" ở đây có thể hiểu<br /> & Eide, n.d). là những đại biểu được bầu lên và đại diện<br /> Hiện nay, hầu hết các quốc gia trên cho ý chí của một nhóm người nào đó.<br /> thế giới đều ghi nhận và triển khai mục Gần như tất cả các nền dân chủ phương<br /> tiêu phát huy dân chủ vào hoạt động quản Tây hiện đại là mang hình thức dân chủ<br /> lý, một số quốc gia áp dụng hình thức đại diện.<br /> dân chủ trực tiếp, số khác lại lựa chọn Dân chủ bán trực tiếp<br /> dân chủ đại diện, đặc biệt hơn có nơi thực Những nền dân chủ kết hợp những yếu<br /> thi mô hình dân chủ bán trực tiếp (hình tố của cả hai hình thức dân chủ đại diện và<br /> thức kết hợp giao thoa của hai loại hình dân chủ trực tiếp, được gọi là nền dân chủ<br /> dân chủ kể trên). hỗn hợp hoặc nền dân chủ bán trực tiếp.<br /> Dân chủ trực tiếp Quốc gia đang áp dụng dân chủ bán trực<br /> Hay còn gọi là dân chủ thuần túy là tiếp hiện nay bao gồm Thụy Sĩ và một số<br /> một hình thức nhà nước dân chủ trong đó tiểu bang của Hoa Kỳ.<br /> các công dân của một quốc gia trực tiếp bỏ Các hình thức dân chủ nêu trên đều có<br /> phiếu thông qua luật pháp của quốc gia đó điểm mạnh cũng như hạn chế nhất định,<br /> thay vì bầu ra các đại diện để chấp thuận không có hình thức nào mang lại hiệu quả<br /> các luật đó. Dân chủ trực tiếp hiện đại đặc ưu việt vượt trội. Tuy nhiên, đối với những<br /> trưng bởi ba trụ cột chính một là quyền đề quốc gia thuần túy lựa chọn hình thức dân<br /> xướng luật lệ, hai là trưng cầu ý dân bao chủ đại diện, người ta nhận thấy mô hình<br /> gồm cả trưng cầu ý dân bắt buộc cho phép này đang bộc lộ nhiều nhược điểm, bất lợi<br /> nhân dân bỏ phiếu phủ quyết sự ban hành do vậy cần có các quy định cụ thể điều<br /> pháp luật, ba là bãi nhiệm bằng cách gửi chỉnh. Ở tầm vĩ mô, Nhà nước cần ban<br /> <br /> <br /> 79<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 64 (4/2019)<br /> <br /> <br /> hành kịp thời các chính sách, chế định hoặc qua hiến pháp mới hay hiến pháp sửa đổi.<br /> thiết chế hiệu quả để khắc phục và hạn chế Các vấn đề được đem ra trưng cầu ý dân có<br /> đến mức thấp nhất các hệ quả hoặc sai thể được quy định cụ thể trong hiến pháp,<br /> phạm có thể xảy ra. do cơ quan lập pháp hay một số lượng luật<br /> Nhận định về hạn chế lớn nhất của định thành viên của cơ quan lập pháp hoặc<br /> hình thức dân chủ đại diện, chính trị gia cử tri yêu cầu. Tùy theo quy định trong<br /> nổi tiếng Jean Jacques Rousseau đã cho hiến pháp hoặc luật của các quốc gia, kết<br /> rằng: “Hệ thống dân chủ đại diện không quả trưng cầu ý dân có thể có hiệu lực ràng<br /> thể thực sự có dân chủ lý do là bởi vì nhân buộc hoặc chỉ có ý nghĩa tham vấn đối với<br /> dân chỉ tự do một lần trong vài năm vào cơ quan lập pháp.<br /> các cuộc bầu cử, khi họ lựa chọn những Sáng kiến của công dân là việc công<br /> người đại diện sẽ cai trị; sau đó họ sẽ trở dân đề xuất và bỏ phiếu quyết định về một<br /> lại vị trí phải phục tùng người cai trị vấn đề chung của đất nước hay của cộng<br /> chẳng khác gì các nô lệ” (Nguyễn Cảnh đồng. Điều kiện để thực hiện cuộc bỏ phiếu<br /> Bình, 2018, tr. 21). là những người đề xuất phải thu thập đủ<br /> Một số chính trị gia và luật gia khác đã một số lượng chữ ký ủng hộ theo luật định.<br /> nhận định: dân chủ đại diện chỉ phát huy Các sáng kiến của công dân có thể là<br /> tác dụng thực sự khi có được ba điều kiện những đề xuất mới hay đề xuất sửa đổi một<br /> một là sự đảm bảo cho việc kiểm soát của văn bản pháp luật hiện hành, hoặc các vấn<br /> công chúng đối với chính quyền; hai là các đề quan trọng khác được quy định trong<br /> cuộc bầu cử được công nhận là tự do và hiến pháp. Tương tự như trưng cầu ý dân,<br /> công bằng; ba là chính phủ công khai và kết quả của một cuộc bỏ phiếu do sáng<br /> nghị viện có đủ thẩm quyền để giám sát và kiến của công dân có thể có hiệu lực ràng<br /> kiểm soát các hành vi của chính phủ. buộc về mặt pháp lý hoặc chỉ có tính chất<br /> 2. Các hình thức thực thi dân chủ tham vấn đối với cơ quan lập pháp, tùy vào<br /> trực tiếp quy định trong pháp luật của các quốc gia.<br /> Các quốc gia trên thế giới hiện đang áp Sáng kiến chương trình nghị sự là việc<br /> dụng 4 cách thức (hay công cụ) dân chủ người dân đề xuất một vấn đề cụ thể vào<br /> trực tiếp, bao gồm: trưng cầu ý dân chương trình nghị sự của cơ quan lập pháp<br /> (referendums); sáng kiến của công dân (quốc gia hay địa phương). Giống như sáng<br /> (Citizens’ initiatives); sáng kiến chương kiến của công dân, sáng kiến chương trình<br /> trình nghị sự (Agenda initiatives); và bãi nghị sự cũng cần một lượng tối thiểu chữ<br /> miễn (Recall) (Idea, 2014, tr.10). Mặc dù ký ủng hộ theo luật định. Tuy nhiên, sáng<br /> tên gọi và thủ tục thực hiện ít nhiều khác kiến chương trình nghị sự không cần tổ<br /> nhau ở các quốc gia, song có thể khái quát chức bỏ phiếu phổ thông một khi đã được<br /> những dấu hiệu phổ biến của mỗi cách thức đưa vào chương trình nghị sự của cơ quan<br /> như sau: lập pháp.<br /> Trưng cầu ý dân là việc các cử tri bỏ Bãi miễn (đôi khi còn gọi là thu hồi) là<br /> phiếu trực tiếp quyết định các vấn đề chính việc cử tri bỏ phiếu quyết định về việc bãi<br /> trị, xã hội, pháp lý quan trọng của đất nước miễn (chấm dứt vai trò) một đại biểu dân<br /> hay địa phương, hoặc việc xây dựng, thông cử. Giống như hai dạng thức sáng kiến<br /> <br /> <br /> 80<br /> TRẦN HOÀNG HẠNH TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> công dân và sáng kiến chương trình nghị được bầu hay đơn giản chỉ là thông qua<br /> sự, để tổ chức bỏ phiếu bãi miễn một đại hay bác bỏ một chính sách riêng của chính<br /> biểu dân cử, người đề xuất phải thu thập phủ (Nguyễn Đăng Dung, Lã Khánh Tùng<br /> đủ số lượng tối thiểu chữ ký ủng hộ theo & Vũ Công Giao, 2009, tr. 453).<br /> luật định. Tuy nhiên, điểm khác ở đây là Hầu hết Luật trưng cầu ý dân của các<br /> kết quả bỏ phiếu bãi miễn luôn luôn có quốc gia trên thế giới đều quy định bắt<br /> hiệu lực ràng buộc pháp lý với các chủ thể buộc tổ chức trưng cầu trong trường hợp<br /> liên quan. sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành Hiến pháp<br /> Các hình thức dân chủ trực tiếp nêu mới hay phê chuẩn các Bộ luật, đạo luật<br /> trên mang lại nhiều giá trị tích cực cho các dựa trên nội dung các quy định nền tảng từ<br /> quốc gia trong quá trình điều hành, quản Hiến pháp. Bên cạnh đó một số nội dung<br /> lý. Thứ nhất theo các chuyên gia ủng hộ quan trọng khác như phê chuẩn hiệp định,<br /> hình thức dân chủ trực tiếp, trong bối cảnh điều ước quốc tế; phê chuẩn tham gia tổ<br /> ngày càng gia tăng tình trạng thờ ơ và lãnh chức quốc tế có phạm vi khu vực hay toàn<br /> đạm, sự suy giảm số lượng cử tri đi bỏ cầu hoặc các vấn đề liên quan đến chủ<br /> phiếu, việc áp dụng các cách thức nêu trên quyền, lãnh thổ của quốc gia cũng thuộc<br /> sẽ góp phần động viên, khuyến khích phạm vi tổ chức trưng cầu.<br /> người dân quan tâm và tham gia nhiều hơn Lý do chủ yếu của việc quy định bắt<br /> đến đời sống chính trị, xã hội, tiến trình buộc Hiến pháp hay các đạo luật quan<br /> thực thi dân chủ của mỗi quốc gia. Thứ hai, trọng phải thông qua thủ tục trưng cầu ý<br /> các công cụ này cung cấp cho phần lớn cử dân vì Hiến pháp được xem như một bản<br /> tri một cơ chế thực thi “quyền lực” nhất khế ước xã hội ghi nhận thỏa thuận giữa<br /> định và trực tiếp mà nhờ đó người dân thể hai chủ thể đặc biệt là Nhà nước và nhân<br /> hiện quan điểm, ý chí, nguyện vọng thậm dân trong việc phân chia và sử dụng quyền<br /> chí đưa ra quyết định cuối cùng của chính lực trong điều hành, quản lý. Quyền lực<br /> mình và trong một số trường hợp có thể ban đầu thuộc về toàn thể nhân dân của<br /> thay thế các đại diện do họ bầu ra nếu các cộng đồng, bao gồm tất cả các quy định về<br /> chủ thể này không đạt được kết quả công các quyền và nghĩa vụ cơ bản, về quốc gia<br /> việc như mong muốn. Thứ ba dân chủ trực và các vấn đề liên quan trực tiếp đến đời<br /> tiếp tạo “cơ hội” cho người dân tham gia sống và sự phát triển, tồn tại, lợi ích hợp<br /> hoạch định các chủ trương, chính sách của pháp của người dân, không phải thuộc về<br /> quốc gia hay của địa phương có liên quan các thành viên quốc hội hay một chính<br /> trực tiếp đến quyền và lợi ích của họ. quyền đương nhiệm, và vì vậy các nội<br /> 3. Vai trò của trưng cầu ý dân dung liên quan đến quyền lực đó cần được<br /> Trưng cầu ý dân hay bỏ phiếu toàn sự phê chuẩn trực tiếp bởi toàn dân<br /> dân là một cuộc bỏ phiếu trực tiếp, trong (Beetham & Boyle, 2009, tr.83).<br /> đó toàn bộ các cử tri được yêu cầu chấp Bên cạnh đó, những dự án nhằm sửa<br /> nhận hay phủ quyết một đề xuất đặc biệt. đổi Hiến pháp hoặc các dự luật phải thông<br /> Đó có thể là sự thông qua một Hiến qua một cuộc trưng cầu ý dân, thông<br /> pháp mới, một sự sửa đổi Hiến pháp, một thường đòi hỏi đa số cử tri tham gia phải<br /> bộ luật, một sự bãi miễn một quan chức đã đạt đến một tỷ lệ nhất định thì kết quả<br /> <br /> <br /> 81<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 64 (4/2019)<br /> <br /> <br /> trưng cầu mới được công nhận (thông vi phạm hoặc mâu thuẫn về kết quả. Thành<br /> thường theo quy định của luật trưng cầu ý công lớn nhất của quá trình này là việc đưa<br /> dân của hầu hết các quốc gia phải đạt quá trưng cầu ý dân trở thành một trong những<br /> bán tính trên tổng số cử tri). Người dân khi quyền cơ bản của quyền con người, nằm<br /> tham gia tiến trình bỏ phiếu có thể tự do trong nhóm các quyền dân sự - chính trị và<br /> lựa chọn và đưa ra quyết định cuối cùng là được chính thức công nhận trong Tuyên<br /> phê chuẩn hay phủ quyết các dự luật này. ngôn quốc tế về quyền con người và Công<br /> Kết quả trưng cầu khi công bố được xác ước quốc tế về các quyền dân sự và chính<br /> nhận là hợp pháp sẽ có giá trị bắt buộc thực trị năm 1966. Các quyền dân sự và chính<br /> hiện. Từ kết quả này có thể mở rộng cho trị là những quyền điển hình mà mỗi cá<br /> phép người dân nêu sáng kiến lập pháp nhân được thụ hưởng và đòi hỏi nhà nước<br /> hoặc tư vấn cho nghị viện nếu đa số lựa kiềm chế khỏi các hành vi hoặc sự can<br /> chọn phương án phủ quyết hoặc không thiệp đối với các cá nhân và nhóm.<br /> đồng tình với dự luật đang tồn tại. Cũng Hội nghị thượng đỉnh thế giới 2005 đã<br /> cần lưu ý thêm là các sáng kiến như vậy nêu lên mối quan hệ giữa quyền con người<br /> không được vi phạm các quyền hiến định và dân chủ là “phụ thuộc và củng cố lẫn<br /> hoặc làm tổn hại đến quyền của các nhóm nhau”. Việc ghi nhận, đảm bảo thực thi đầy<br /> thiểu số hoặc các nhóm dễ bị tổn thương đủ và nghiêm túc các nội dung cơ bản của<br /> khác trong xã hội như phụ nữ, trẻ em, quyền con người và quyền hiến định là<br /> người cao tuổi, người khuyết tật v.v… điều kiện cần thiết để mở rộng và phát huy<br /> Trưng cầu ý dân còn được xem là dân chủ trong đời sống xã hội ổn định và<br /> phương tiện giúp giảm khoảng cách giữa bền vững. Một quốc gia muốn phát triển<br /> cơ quan lập pháp và các cử tri của mình; bền vững chỉ có thể đạt được khi người dân<br /> các cử tri sẽ đóng vai trò quyết định để đưa được Nhà nước tạo điều kiện tham gia vào<br /> ra phán quyết thông qua hay không thông việc hình thành các chính sách phát triển,<br /> qua đối với Hiến pháp hay các đạo luật các chương trình phát triển; chính quyền<br /> quan trọng do cơ quan lập pháp soạn thảo chịu trách nhiệm giải trình trước người dân<br /> và ngược lại từ việc bỏ phiếu của cư tri đối và mọi quyết sách được xây dựng và hình<br /> với các sản phẩm do mình tạo ra sẽ giúp cơ thành dựa trên khuôn khổ tôn trọng mọi<br /> quan lập pháp nắm bắt được người dân có quyền con người.<br /> nhu cầu gì và mong muốn gì để điều chỉnh Công ước quốc tế về các quyền dân sự<br /> nội dung cho phù hợp. và chính trị 1966 của Liên Hiệp Quốc cũng<br /> Xuất phát từ nội hàm ý nghĩa và bản yêu cầu các quốc gia bảo đảm cho mọi<br /> chất của trưng cầu ý dân, các nhà lập pháp công dân quyền và cơ hội để “tham gia vào<br /> đã tiến hành thể chế hóa, pháp điển hóa việc thực thi công việc xã hội, trực tiếp<br /> nâng tầm cách thức này trở thành một chế hoặc gián tiếp thông qua các đại diện...<br /> định pháp luật, với đầy đủ quy định về điều (Ban chỉ đạo nhân quyền của chính phủ,<br /> kiện, quy trình, thời gian, cách thức tiến 2011, tr.13). Việc bảo đảm các quyền dân<br /> hành, phạm vi tiến hành, chủ thể chịu trách sự và chính trị cho cá nhân công dân có vai<br /> nhiệm, kiểm tra, giám sát, công nhận kết trò kép trong một nền dân chủ. Thứ nhất<br /> quả cũng như đưa ra xem xét, xử lý nếu có các quyền này là điều kiện thiết yếu để bảo<br /> <br /> <br /> 82<br /> TRẦN HOÀNG HẠNH TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> đảm hai nguyên tắc cơ bản của dân chủ là thực hiện quyền lực trong giới hạn cho<br /> thực thi cơ chế kiểm soát của nhân dân và phép. Trong nhiều trường hợp, nhà nước<br /> bình đẳng về chính trị trong việc đưa ra các không được quyết định (đúng hơn là không<br /> quyết định tập thể. Thứ hai, các quyền đó có thẩm quyền quyết định hoặc không cần<br /> có vai trò hạn chế hành động tập thể vào thiết phải quyết định) mà để nhân dân trực<br /> việc can thiệp vào tự do và lựa chọn của cá tiếp quyết định và một trong các cách thức<br /> nhân, điều nằm ngoài phạm vi của quyết thực hiện mục tiêu đó là thông qua trưng<br /> định bởi số đông. cầu ý dân. Trưng cầu ý dân là một công cụ<br /> Chủ quyền nhân dân (quyền lực nhân quan trọng trong việc thực hiện quyền làm<br /> dân) là bản chất và là đặc trưng của mọi chủ của nhân dân, là một biểu hiện trình độ<br /> nhà nước dân chủ, xã hội dân chủ. Tuy phát triển cao của nền dân chủ.<br /> nhiên, để thực hiện nguyên tắc về chủ Dân chủ càng phát triển càng tạo điều<br /> quyền nhân dân không hề đơn giản trong kiện để mở rộng và phát huy trưng cầu ý<br /> các nhà nước và xã hội. Thực chất, đó là dân. Ngược lại, quốc gia nào, cộng đồng<br /> vấn đề xử lý mối quan hệ giữa nhà nước nào càng quan tâm và chú trọng dân chủ<br /> với nhân dân trong xã hội được tổ chức trực tiếp cụ thể như triển khai thực thi<br /> thành nhà nước. Do đó, các hình thức thực trưng cầu ý dân, thì nơi đó nền dân chủ đã<br /> hiện quyền lực cũng như vai trò của từng phát triển ở trình độ cao và ở đó, bản chất<br /> hình thức ấy là những vấn đề cơ bản của quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân<br /> mọi nhà nuớc và xã hội. Như đã khái quát được thể hiện càng đầy đủ. Nói cách khác<br /> rằng có hai hình thức cơ bản để thực hiện dân chủ là tiền đề để thực hiện và mở rộng<br /> quyền lực nhân dân là dân chủ đại diện trưng cầu ý dân; và ngược lại, trưng cầu ý<br /> (representative democracy) và dân chủ trực dân là công cụ, phương tiện quan trọng<br /> tiếp (direct democracy). Việc thực hiện các thúc đẩy sự phát triển của dân chủ vả về<br /> hình thức này như thế nào, phạm vi, cách phạm vi và mức độ.<br /> thức tiến hành của từng hình thức ra sao, Hiện nay, theo quy chế thực hiện dân<br /> điều đó phụ thưộc vào nhiều yếu tố, trước chủ ở cơ sở, người dân có quyền tham gia<br /> hết phụ thuộc vào kiểu nhà nước, vào trình đóng góp ý kiến vào các hoạt động của cơ<br /> độ dân trí, trình độ chính trị, pháp lý, vào quan nhà nước, thực hiện quyền kiểm tra,<br /> truyền thống, đặc điểm dân tộc, vào xu thế giám sát đối với lực lượng cán bộ, công<br /> phát triển của thời đại v.v. chức, các hoạt động của cơ quan nhà nước<br /> Trong Tuyên ngôn thế giới về quyền nhưng nhìn chung những yêu cầu, đề xuất<br /> con người của Liên Hiệp Quốc năm 1948 này chỉ được ghi nhận, mang tính chất<br /> tại khoản 3, Điều 21 có quy định “Ý chí tham khảo chứ không có ý nghĩa quyết<br /> của nhân dân là cơ sở của quyền lực chính định đối với tổ chức và hoạt động của các<br /> phủ” (Alfredsson, G., & Eide, A., 2010, cơ quan, đơn vị. Trong khi đó, theo quy<br /> tr.24). Nhân dân lập ra và trao quyền cho định của Luật trưng cầu ý dân, kết quả<br /> các cơ quan nhà nước thay mặt nhân dân trưng cầu được công bố hợp lệ mang tính<br /> thực hiện quyền lực để quản lý xã hội; một chất bắt buộc, không ai có quyền thay đổi<br /> mặt, các cơ quan này phải chịu sự giám sát hay phủ quyết. Do đó khi tham gia bỏ<br /> của nhân dân và mặt khác, chúng chỉ được phiếu trưng cầu, người dân có điều kiện thể<br /> <br /> <br /> 83<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 64 (4/2019)<br /> <br /> <br /> hiện quyền làm chủ, trực tiếp biểu đạt ý chí chủ, khuyến khích người dân tham gia vào<br /> của mình đối với các vấn đề quan trọng của hoạt động quản lý nhà nước và ngày càng<br /> quốc gia, dân tộc. Trưng cầu ý dân trong nhiều quốc gia áp dụng hình thức này trong<br /> trường hợp này là công cụ giúp người dân thực tiễn chính trị xã hội. Hầu hết các quốc<br /> thực hiện quyền làm chủ thực sự trong thực gia hiện nay đã lựa chọn trưng cầu ý dân để<br /> tiễn xã hội. người dân có cơ hội tham gia quyết định<br /> Trưng cầu ý dân còn được xem như những vấn đề quan trọng của đất nước, của<br /> cầu nối nhà nước với công dân, giúp nhà dân tộc.<br /> nước thực sự sâu sát với dân, khắc phục Cương lĩnh xây dựng đất nước trong<br /> bệnh xa dân, xa rời thực tế, quan liêu, chủ thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội của<br /> quan duy ý chí trong quản lý, điều hành. năm 2011 đã khẳng định: “Con người là<br /> Trong trưng cầu ý dân, nhà nước đóng vai trung tâm của chiến lược phát triển, đồng<br /> trò là chủ thể tổ chức còn người dân là chủ thời là chủ thể phát triển. Tôn trọng và bảo<br /> thể trung tâm thực hiện hoạt động. Thực vệ quyền con người, gắn quyền con người<br /> hiện trưng cầu ý dân vì vậy làm cho hai với quyền và lợi ích của dân tộc, đất nước<br /> bên trở nên gắn bó hơn, hiểu và thông cảm và quyền làm chủ của nhân dân” (Phạm<br /> nhau hơn, tăng cường hỗ trợ và giúp đỡ lẫn Văn Linh & Nguyễn Tiến Hoàng, 2012,<br /> nhau. Công dân thông qua các hoạt động tr.8). Trên cơ sở định hướng của cương<br /> này có cơ hội tìm hiểu và tham gia quyết lĩnh, nhằm tôn trọng và khẳng định quyết<br /> định các vấn đề quan trọng của đất nước; tâm của Đảng và Nhà nước ta trong việc<br /> nhà nước qua đây cũng nắm bắt được tâm đảm bảo phát huy dân chủ, thực thi quyền<br /> tư, nguyện vọng, ý chí, mong muốn của con người, quyền và nghĩa vụ công dân,<br /> người dân để đưa ra các quyết sách, chủ tạo điều kiện cho người dân từng bước<br /> trương phù hợp thực tế, điều kiện kinh tế tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội,<br /> xã hội, hợp lòng dân. Nhờ đó trưng cầu ý quyết định những vấn đề quan trọng liên<br /> dân góp phần vào việc nâng cao sự chủ quan đến quốc gia, dân tộc, ngày<br /> động, ý thức, trách nhiệm chính trị của 25/11/2015 Quốc hội nước Cộng hòa xã<br /> người dân trong việc tham gia vào hoạt hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII tại kỳ<br /> động quản lý nhà nước. họp thứ 10 đã thông qua Luật Trưng cầu ý<br /> 4. Kết luận dân. Đây được xem là một trong những<br /> Trưng cầu ý dân đã được rất nhiều văn bản pháp lý quan trọng, một dấu mốc,<br /> quốc gia trên thế giới công nhận, thể chế một bằng chứng khẳng định về việc Chính<br /> hóa trong Hiến pháp và các đạo luật cụ thể phủ và hệ thống cơ quan lập pháp nước ta<br /> cũng như áp dụng trong thực tiễn quản lý đã từng bước ý thức tầm quan trọng của<br /> điều hành đất nước và xã hội. Cách thức dân chủ và tôn trọng quyền con người,<br /> này của dân chủ trực tiếp ngày càng đóng quan tâm và phát huy việc xây dựng và<br /> vai trò quan trọng trong việc thực thi dân thực thi dân chủ tại Việt Nam.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 84<br /> TRẦN HOÀNG HẠNH TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO:<br /> <br /> Alfredsson, G., & Eide, A. (2010). Tuyên ngôn quốc tế nhân quyền 1948, Mục tiêu chung<br /> của nhân loại, Viện nghiên cứu Kinh tế xã hội và Môi trường, Hà Nội<br /> Bộ từ điển của Merriam Webster Dictionary. (2019). Springfield, MA: Merriam-Webster.<br /> Truy cập từ website https://www.merriam-webster.com/dictionary/democracy.<br /> Beetham, D., & Boyle, K. (2009), Giới thiệu về dân chủ - 80 câu hỏi & đáp, UNESSCO.<br /> IDEA. (2014). Dân chủ trực tiếp – Sổ tay IDEA Quốc tế, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia<br /> Hà Nội.<br /> Rousseau, J.J. (2013). Khế ước xã hội (phiên bản 3), Hà Nội, Nhà xuất bản Thời đại.<br /> Nguyễn Cảnh Bình. (2018). Hiến pháp Mỹ được làm ra như thế nào, Nhà xuất bản Thế giới<br /> Nguyễn Đăng Dung, Lã Khánh Tùng & Vũ Công Giao. (2009). Giáo trình Lý luận và<br /> Pháp luật về Quyền con người, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> Nguyễn Minh Tuấn. (2014). Các hình thức dân chủ và việc mở rộng dân chủ ở Việt Nam,<br /> Nhà nước Pháp luật, 6(314), 35 – 43<br /> Voskresenskaia, N.M. & Davletshina, N.B. (2008), Chế độ dân chủ Nhà nước và xã hội,<br /> Hà Nội, Nhà xuất bản Tri thức.<br /> Phạm Văn Linh & Nguyễn Tiến Hoàng. (2012). Về những điểm đổi mới của Cương lĩnh<br /> xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển<br /> 2011), Hà Nội, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia<br /> Từ điển Bách khoa toàn thư mở Wikipedia. (2018). Dân chủ. Truy cập từ website<br /> https://vi.wikipedia.org/wiki/D%C3%A2n_ch%E1%BB%A7.<br /> Văn phòng thường trực Ban Chỉ đạo về nhân quyền của Chính phủ. (2011). Các công ước<br /> cơ bản về quyền con người, Hà Nội, Nhà xuất bản chính trị - hành chính.<br /> <br /> Ngày nhận bài: 25/3/2019 Biên tập xong: 15/4/2019 Duyệt đăng: 20/4/2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 85<br />