Từ ý kiến của Hoài Thanh về con người cá nhân, nghĩ về vấn đề con người cá nhân trong văn học trung đại Việt Nam

ph¹m thÞ hång<br /> <br /> <br /> Tõ ý KIÕN CñA HOµI THANH VÒ CON NG¦êI C¸ NH¢N,<br /> NGHÜ VÒ VÊN §Ò CON NG¦êI C¸ NH¢N<br /> TRONG V¡N HäC TRUNG §¹I VIÖT NAM<br /> Ph¹m ThÞ Hång *<br /> <br /> Tãm t¾t: XuÊt ph¸t tõ ý kiÕn cña Hoµi Thanh vµ mét sè nhµ phª b×nh v¨n häc ®­¬ng ®¹i bµn vÒ<br /> vÊn ®Ò con ng­êi c¸ nh©n trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam, bµi viÕt ®· ®­a ra nh÷ng luËn ®iÓm vµ<br /> ph­¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò con ng­êi c¸ nh©n hay con ng­êi céng ®ång phi c¸<br /> nh©n trong v¨n häc trung ®¹i.<br /> Tõ khãa: Hoµi Thanh, con ng­êi c¸ nh©n, v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam, con ng­êi céng ®ång.<br /> <br /> VÊn ®Ò cã hay kh«ng con ng­êi c¸ nh©n ch­¬ng. Råi ta nh×n l¹i v¨n ch­¬ng ta, c¸i<br /> trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam lµ vÊn c¶nh t­îng rùc rì kia t×m ®©u thÊy. Mét<br /> ®Ò kh¸ phøc t¹p. VÊn ®Ò nµy ®· ®­îc nªu bªn lµ c¶ mét ®¸m rõng s©u hoa th¬m cá<br /> lªn tõ ®Çu thÕ kØ XX vµ cho ®Õn nay vÉn l¹ kh«ng thiÕu mét thø g×. Mét bªn lµ mét<br /> thu hót ®­îc nhiÒu sù quan t©m cña giíi kho¶ng ®ång kh« khan, l¬ th¬ mÊy côm<br /> nghiªn cøu v¨n häc. Trong bµi viÕt nµy, tõ c©y nh­ rôt rÌ, e sî d­íi ¸nh n¾ng gay g¾t<br /> quan ®iÓm cña Hoµi Thanh vÒ con ng­êi cña mÆt trêi”(1). TÊt nhiªn, ë ®©y Hoµi<br /> c¸ nh©n, chóng t«i sÏ rót ra nh÷ng luËn Thanh muèn cæ vò cho v¨n häc míi theo<br /> ®iÓm c¬ b¶n vµ ph­¬ng ph¸p luËn nh»m mÉu h×nh ch©u ¢u nªn ®· cùc ®oan khi<br /> lµm râ vÊn ®Ò cã hay kh«ng con ng­êi c¸ nhËn ®Þnh vÒ v¨n häc ViÖt Nam truyÒn<br /> nh©n trong v¨n häc ViÖt Nam trung ®¹i. thèng. Nh­ng qu¶ thùc lµ nh÷ng khu«n<br /> Ph­¬ng ph¸p nµy nh­ ta sÏ thÊy, chñ mÉu, quy ph¹m, ­íc lÖ, nh÷ng quan niÖm<br /> tr­¬ng quy con ng­êi ViÖt Nam truyÒn “thuËt nhi bÊt t¸c” cña qu¸ khø ®· ®Ì<br /> thèng vÒ c¸c mèi quan hÖ mµ quan hÖ gia nÆng lªn t©m lý s¸ng t¸c cña c¸c t¸c gi¶<br /> ®×nh ®­îc ®Æt lµm nÒn t¶ng, tõ ®ã më réng thêi trung ®¹i nªn c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña c¸c<br /> ra quan hÖ lµng, n­íc. Tøc lµ tr­íc hÕt nhµ v¨n thêi kú nµy bÞ lu mê.<br /> ph¶i xÐt vÊn ®Ò tõ c¸i gèc øng xö v¨n hãa. Truy t×m nguyªn nh©n trªn, theo Hoµi<br /> 1. ý kiÕn cña Hoµi Thanh vÒ con Thanh cã hai lý do: sù ®µn ¸p cña chÕ ®é<br /> ng­êi c¸ nh©n trong: “Thµnh thùc vµ tù chuyªn chÕ mÊy ngh×n n¨m; sù kiÒm chÕ<br /> do trong v¨n ch­¬ng” vµ “Mét thêi ®¹i cña x· héi. Sù can thiÖp cña chÕ ®é chuyªn<br /> trong thi ca” chÕ chØ cã h¹i cho v¨n häc, v× nã dÉn ®Õn<br /> N¨m 1939, trªn b¸o Tao ®µn, Hoµi nh÷ng phÐp t¾c lµm v¨n ch­¬ng hÑp hßi vµ<br /> Thanh viÕt bµi Thµnh thùc vµ tù do trong kh«ng cã sù s¸ng t¹o. MÆt kh¸c, sù rµng<br /> v¨n ch­¬ng, bµn vÒ nguyªn nh©n v× sao buéc cña x· héi, c¸i x· héi coi th­êng c¸<br /> v¨n ch­¬ng truyÒn thèng cña ViÖt Nam nh©n ®· lµm nghÌo nµn v¨n ch­¬ng. ¤ng<br /> l¹i nghÌo nµn xÐt vÒ sù phong phó c¸ tÝnh cho r»ng: “Nh÷ng d©y quan hÖ qu¸ chÆt<br /> s¸ng t¹o. T¸c gi¶ ®· lËp luËn b»ng c¸ch chÏ nã rµng buéc mäi ng­êi trong x· héi.<br /> so s¸nh: “Ta h·y më pho v¨n häc sö n­íc C¸ nh©n, c¸i b¶n s¾c cña c¸ nh©n lµ mét<br /> Ph¸p ch¼ng h¹n. Trong kho¶ng h¬n bèn ®iÒu huyÔn t­ëng, mét ®iÒu kh«ng cã... §·<br /> tr¨m n¨m, biÕt bao nhµ v¨n cã tiÕng, mçi (*)<br /> ThS V¨n häc, NCS Khoa V¨n häc, Häc viÖn Khoa<br /> nhµ v¨n cã mét ®Æc s¾c riªng, kh¸c nhau häc x· héi.<br /> tõ lêi v¨n, ý v¨n, cho ®Õn quan niÖm v¨n (1)<br /> Hoµi Thanh, Tao §µn, sè 6, ngµy 16/5/1939.<br /> <br /> <br /> Sè 2-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 53<br /> tõ ý kiÕn cña hoµi thanh...<br /> <br /> thÕ, mét d©n téc khinh miÖt c¸ nh©n, nãi, ®©y lµ bµi viÕt hÖ thèng hãa t­¬ng ®èi<br /> kh«ng biÕt ®Õn c¸ nh©n, kh«ng thÓ cã ®­îc ®Çy ®ñ c¸c lËp luËn kh¸c nhau nh»m chØ<br /> mét nÒn v¨n ch­¬ng phong phó lµ sù tÊt ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña con ng­êi phi c¸<br /> nhiªn”(2). Hoµi Thanh ®Æt con ng­êi trong nh©n mµ «ng gäi lµ “ch÷ ta” trong v¨n hãa<br /> quan hÖ víi “®oµn thÓ”- kh¸i niÖm “®oµn vµ v¨n häc ®Ó tõ ®ã nªu bËt sù míi mÎ<br /> thÓ” nµy ®· ®­îc Ph¹m Quúnh sö dông ch­a tõng cã cña th¬ míi. ¤ng ®· so s¸nh<br /> trong b¶n dÞch bµi viÕt cña Crayssac (Nhµ mét c¸ch triÖt ®Ó thi ca hai thêi ®¹i: thêi<br /> ViÖt Nam häc ng­êi Ph¸p) - tøc lµ nh÷ng x­a - tøc lµ thêi kú tr­íc thÕ kû XX, vµ<br /> d¹ng thøc céng ®ång nh­ gia ®×nh, lµng x·, thêi nay - thêi ®¹i chÞu ¶nh h­ëng cña v¨n<br /> më réng ra lµ nh÷ng thiÕt chÕ x· héi ®Ó hãa Ph¸p - víi ®Þnh tÝnh kh«ng hÒ mËp<br /> thÊy râ c¸i c¸ nh©n bÞ tan biÕn, ch×m ®¾m mê, m¬ hå vÒ hai kiÓu con ng­êi kh¸c<br /> nh­ giät n­íc trong lµn sãng. Nh÷ng ý nhau, kh¸c nhau tõ quan hÖ x· héi ®Õn sù<br /> t­ëng vµ ng«n tõ ë bµi viÕt nµy sÏ ®­îc thÓ hiÖn trong th¬. Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh<br /> triÓn khai tiÕp trong bµi viÕt më ®Çu Thi c¸i ta lµ t×m xem nã cã tån t¹i vµ bÞ hy<br /> nh©n ViÖt Nam cña «ng. Tuy nhiªn, Hoµi sinh trong quan hÖ céng ®ång hay kh«ng:<br /> Thanh chØ míi tr×nh bµy chung chung vÒ “Cø ®¹i thÓ th× tÊt c¶ tinh thÇn thêi x­a -<br /> viÖc “chÕ ®é chuyªn chÕ mÊy ngh×n n¨m ®· hay th¬ cò - vµ thêi nay - hay th¬ míi - cã<br /> ®µn ¸p d©n ta”, ®Æc biÖt «ng nhÊn m¹nh thÓ gåm l¹i trong hai ch÷ t«i vµ ta. Ngµy<br /> trë lùc do chÕ ®é chuyªn chÕ t¹o ra, vÒ viÖc tr­íc lµ thêi ch÷ ta, b©y giê lµ thêi ch÷ t«i.<br /> “chÝnh quyÒn can thiÖp vµo v¨n häc” chø Nãi gièng nhau th× vÉn cã chç gièng nhau<br /> kh«ng ®i s©u vµo c¸c ph­¬ng ph¸p cña x· nh­ ch÷ t«i vÉn gièng ch÷ ta. Nh­ng<br /> héi häc, v¨n hãa häc hay kinh tÕ häc nh­ chóng ta h·y t×m nh÷ng chç kh¸c nhau.<br /> Crayssac vµ Phan Kh«i ®· lµm. ¤ng chØ Ngµy thø nhÊt - ai biÕt ®Ých x¸c ngµy nµo -<br /> ®­a ra hËu qu¶ thiÕu v¾ng con ng­êi c¸ ch÷ t«i xuÊt hiÖn trªn thi ®µn ViÖt Nam,<br /> nh©n, mµ sù thiÕu v¾ng nµy biÓu hiÖn râ nã thùc bì ngì. Nã nh­ l¹c loµi n¬i ®Êt<br /> nhÊt lµ ë sù “thµnh thùc”. Theo «ng, “v¨n kh¸ch, bëi nã mang theo mét quan niÖm<br /> ch­¬ng ta buån tÎ nghÌo nµn, c¸c nhµ v¨n ch­a tõng thÊy ë xø nµy: quan niÖm c¸<br /> ta Ýt thÊy kh¸c nhau chØ v× hä tù dèi m×nh nh©n. X· héi ViÖt Nam tõ x­a kh«ng cã c¸<br /> v× hä kh«ng ®ñ c¸i thµnh thùc ®Ó ph« diÔn nh©n, chØ cã ®oµn thÓ: lín th× quèc gia,<br /> t©m linh cña m×nh, v× hä tù h·m m×nh vµo nhá th× gia ®×nh. Cßn c¸ nh©n, c¸i b¶n s¾c<br /> vßng kh¸ch s¸o. Kh¸ch s¸o chÝnh lµ c¸i vá cña c¸ nh©n ch×m ®¾m trong gia ®×nh,<br /> mµ ®oµn thÓ phñ trªn m×nh, trªn linh hån trong quèc gia nh­ giät n­íc trong biÓn<br /> c¸ nh©n”(3). c¶”(5). Con ng­êi trong th¬ míi, do n»m<br /> §Õn th¸ng 11 n¨m 1941, trong bµi viÕt trän vÑn trong vßng ch÷ t«i, ®· tr×nh diÖn<br /> quan träng giíi thiÖu tuyÓn tËp Thi nh©n sù ®a d¹ng cña c¸i t«i c¸ nh©n ch­a tõng<br /> ViÖt Nam víi nhan ®Ò Mét thêi ®¹i trong thÊy trong lÞch sö: “§êi chóng ta n»m<br /> thi ca, Hoµi Thanh ®· xuÊt ph¸t tõ luËn trong vßng ch÷ t«i. MÊt bÒ réng ta ®i t×m<br /> ®iÓm: “Sù gÆp gì ph­¬ng T©y lµ cuéc biÕn<br /> thiªn lín nhÊt trong lÞch sö ViÖt Nam tõ (2)<br /> Theo: Phan Träng Th­ëng - NguyÔn Cõ - Vò Thanh<br /> mÊy m­¬i thÕ kû”(4) «ng ®­a ra so s¸nh - TrÇn Nho Th×n, s­u tÇm, tuyÓn chän vµ giíi thiÖu,<br /> §«ng - T©y, so s¸nh trung ®¹i vµ hiÖn ®¹i 10 thÕ kØ bµn luËn vÒ v¨n ch­¬ng (tõ thÕ kØ X ®Õn nöa<br /> ®Çu thÕ kØ XX), tËp 3, Nxb. Gi¸o dôc, 2007, tr. 194.<br /> chÞu ¶nh h­ëng ph­¬ng T©y vÒ con ng­êi (3)<br /> Theo: 10 thÕ kØ bµn luËn vÒ v¨n ch­¬ng (tõ thÕ kØ X<br /> c¸ nh©n trong thi ca. Tõ so s¸nh víi con ®Õn nöa ®Çu thÕ kØ XX), tËp 3, S®d, tr. 196.<br /> (4)<br /> ng­êi c¸ nh©n cña v¨n hãa ph­¬ng T©y, Hoµi Thanh - Hoµi Ch©n, Thi nh©n ViÖt Nam, Nxb.<br /> V¨n häc, 2006, tr. 19.<br /> «ng lµm næi bËt con ng­êi céng ®ång phi (5)<br /> Thi nh©n ViÖt Nam, S®d, tr. 58 - 59.<br /> c¸ nh©n cña v¨n hãa ph­¬ng §«ng. Cã thÓ (6)<br /> Thi nh©n ViÖt Nam, S®d, tr. 46.<br /> <br /> <br /> 54 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 2-2013<br />  ph¹m thÞ hång<br /> <br /> bÒ s©u. Nh­ng cµng s©u cµng l¹nh. Ta tÝnh khu«n mÉu; nãi vÒ t×nh yªu nam n÷<br /> tho¸t lªn tiªn cïng ThÕ L÷, ta phiªu l­u th× m­în cèt truyÖn cña ng­êi kh¸c (nh­<br /> trong tr­êng t×nh cïng L­u Träng L­, ta NguyÔn Du ®· dùa vµo cèt truyÖn Kim<br /> ®iªn cuång víi Hµn MÆc Tö, ChÕ Lan V©n KiÒu truyÖn cña Thanh T©m tµi nh©n<br /> Viªn, ta ®¾m say cïng Xu©n DiÖu...”(6). mµ viÕt TruyÖn KiÒu) ®Ó d­íi h×nh thøc kÓ<br /> Còng nh­ c¸c ph©n tÝch cña nh÷ng nhµ l¹i c©u chuyÖn cña ng­êi kh¸c, m­în “mÆt<br /> nghiªn cøu ®· dÉn trªn ®©y, Hoµi Thanh n¹” mµ bµy tá quan niÖm riªng cña m×nh.<br /> ®· ®Æt con ng­êi trong truyÒn thèng v¨n V× thÕ, ë buæi ®Çu khi c¸c nhµ th¬ míi trùc<br /> hãa ViÖt Nam vµo c¸c mèi quan hÖ - quan diÖn thÓ hiÖn c¸i t«i ®· gÆp kh«ng Ýt sù<br /> hÖ víi céng ®ång lín lµ quèc gia, víi céng ph¶n ®èi cña c¸ch nh×n cò. Hoµi Thanh<br /> ®ång nhá lµ gia ®×nh. Kh¸i niÖm “®oµn cho r»ng c¸i t«i c¸ nh©n ®ã nh­ l¹c loµi<br /> thÓ” mµ Ph¹m Quúnh n¨m 1926 dïng ®Ó n¬i ®Êt kh¸ch - mét c¸ch diÔn ®¹t kh«ng<br /> dÞch bµi viÕt cña RenÐ Crayssac l¹i thÊy thÓ tinh tÕ h¬n.(6)<br /> xuÊt hiÖn ë ®©y. D­êng nh­, sau gÇn hai 2. Mét sè ý kiÕn ®­¬ng ®¹i vÒ vÊn ®Ò<br /> chôc n¨m kÓ tõ khi xuÊt hiÖn bµi viÕt ®ã, con ng­êi c¸ nh©n cña v¨n häc trung ®¹i<br /> giíi phª b×nh ®· chÊp thuËn ph­¬ng ph¸p §iÒu ®¸ng chó ý lµ gÇn ®©y, ý kiÕn cña<br /> tr×nh bµy vÒ ¸p lùc cña hai kiÓu céng ®ång giíi nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò con ng­êi phi<br /> lµm thui chét sù h×nh thµnh cña con ng­êi ng· ®· cã nh÷ng thay ®æi vµ kh¸c biÖt, cô<br /> c¸ nh©n trong ®êi sèng vµ trong v¨n häc thÓ lµ cã quan ®iÓm cho r»ng, ngay ë v¨n<br /> truyÒn thèng. ¤ng nh¾c l¹i h×nh ¶nh «ng häc thêi trung ®¹i còng cã c¸i t«i c¸ nh©n.<br /> ®· dïng trong bµi viÕt hai n¨m tr­íc §iÒu lµm nªn sù kh¸c biÖt nµy lµ do<br /> Thµnh thùc vµ tù do trong v¨n ch­¬ng - ph­¬ng ph¸p vµ luËn chøng kh¸c nhau.<br /> trong x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng, c¸ Tõ cuèi nh÷ng n¨m 1980, Lª TrÝ ViÔn<br /> nh©n ch×m ®¾m trong gia ®×nh, quèc gia ®· nãi ®Õn con ng­êi v« ng·/h÷u ng· cña<br /> nh­ giät n­íc trong biÓn c¶. Hoµi Thanh v¨n häc trung ®¹i nh­ lµ hai xu thÕ ®Êu<br /> ph©n tÝch chi tiÕt h¬n vÒ con ng­êi trong tranh th­êng xuyªn trong v¨n häc trung<br /> thi v¨n trung ®¹i: “Th¶ng hoÆc hä còng ®¹i vµ xu h­íng lµ ®i tõ con ng­êi v« ng·<br /> ghi h×nh ¶nh hä trong v¨n th¬. Vµ th¶ng sang con ng­êi h÷u ng·. Qu¸ tr×nh Êy, «ng<br /> hoÆc trong v¨n th¬ hä còng dïng ®Õn ch÷ cho lµ manh nha tõ thÕ kû XV víi NguyÔn<br /> t«i ®Ó nãi chuyÖn víi ng­êi kh¸c. Song dÇu Tr·i vµ ®¹t ®Õn ®Ønh cao trong v¨n häc thÕ<br /> t¸o b¹o ®Õn ®©u hä còng kh«ng mét lÇn kû XVIII - ®Çu thÕ kû XIX. TrÇn §×nh Sö<br /> nµo d¸m dïng ch÷ t«i, ®Ó nãi víi m×nh”(7). trong VÒ con ng­êi c¸ nh©n trong v¨n häc<br /> Trong ®o¹n v¨n trªn, Hoµi Thanh ph©n cæ ViÖt Nam l¹i cho r»ng, con ng­êi c¸<br /> tÝch sù biÓu hiÖn chñ thÓ trong t¸c phÈm nh©n ®· ®­îc ®Ò cËp tõ trong v¨n häc thêi<br /> v¨n häc trung ®¹i. Theo «ng, c¸c nhµ th¬, Lý - TrÇn, tøc lµ sím h¬n c¸i mèc thÕ kû<br /> nhµ v¨n trung ®¹i e ng¹i béc lé c¸i con XV cña Lª TrÝ ViÔn.<br /> ng­êi c¸ nh©n cña riªng m×nh - vÝ dô ng¹i GÇn ®©y, trªn t¹p chÝ Nghiªn cøu v¨n<br /> thæ lé t×nh yªu riªng t­ cña chÝnh m×nh häc, sè 6, chuyªn ®Ò kû niÖm 80 n¨m Th¬<br /> lªn trang giÊy. T×nh yªu riªng t­ th× con míi, TrÇn §×nh Sö ®· trë l¹i vÊn ®Ò con<br /> ng­êi ë thêi ®¹i nµo còng cã, nh­ng viÖc ng­êi phi c¸ nh©n cña v¨n häc trung ®¹i<br /> gi·i bµy hay kh«ng trªn trang giÊy, “ph« mµ Hoµi Thanh ®· tõng nhËn ®Þnh.<br /> phang” víi ng­êi ngoµi lµ chuyÖn kh¸c. Trong bµi viÕt n¨m 1999, nhµ nghiªn<br /> VËy th× tèt nhÊt lµ trèn vµo “®oµn thÓ” tøc cøu NguyÔn §×nh Chó mét mÆt thõa nhËn<br /> lµ céng ®ång, cÇu cøu ®oµn thÓ; nãi vÒ t×nh quan ®iÓm cho r»ng v¨n häc trung ®¹i cã<br /> yªu vî chång th× dïng “mÆt n¹” ng­êi<br /> chinh phô, mét h×nh ¶nh quen thuéc cã (7)<br /> Thi nh©n ViÖt Nam, S®d, tr. 59.<br /> <br /> <br /> Sè 2-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 55<br /> tõ ý kiÕn cña hoµi thanh...<br /> <br /> tÝnh phi ng·, v« ng· lµ ®óng, nh­ng mÆt Tuy nhiªn, trong c«ng tr×nh nµy, TrÇn<br /> kh¸c l¹i yªu cÇu tr¸nh sù ®¬n gi¶n hãa §×nh H­îu còng nh×n thÊy mét ph­¬ng<br /> vÊn ®Ò, yªu cÇu chó ý ®Õn c¸i “ng·” trong diÖn kh¸c mµ TrÇn §×nh Sö vµ gÇn ®©y,<br /> c¸c häc thuyÕt. ¤ng cho r»ng, trong khi NguyÔn §×nh Chó còng ®Ò cËp: ®Ó thùc<br /> chñ tr­¬ng v« ng·, Nho gi¸o vµ PhËt gi¸o hiÖn con ng­êi v« ng· th× ph¶i cã ý thøc<br /> l¹i ®ßi hái c¸i b¶n ng· ®Ó ®¹t tíi v« ng·. cao vÒ b¶n th©n, tøc lµ ®Ò cËp ®Õn ý chÝ<br /> Trong sè c¸c nhµ nghiªn cøu hiÖn ®¹i, chñ quan cña c¸ nh©n, bÊt chÊp c¸c thiÕt<br /> TrÇn §×nh H­îu ®· chó ý ®Õn ph­¬ng chÕ x· héi kh¸ch quan. TrÇn §×nh H­îu<br /> ph¸p biÖn luËn vÊn ®Ò con ng­êi c¸ nh©n l­u ý r»ng nh÷ng nh©n c¸ch cao th­îng,<br /> cã nh÷ng ®iÓm t­¬ng ®ång víi c¸ch tr×nh bÊt khuÊt, cã lßng nh©n ¸i cao, hi sinh v×<br /> bµy cña giíi phª b×nh tr­íc 1945. ¤ng ®· nghÜa chØ cã thÓ ®¹t ®­îc khi cã ý thøc cao<br /> l­u ý ®Õn ®Æc ®iÓm cña x· héi kiÓu x· héi vÒ b¶n th©n. Nh­ng ®iÒu quan träng lµ<br /> lu©n th­êng vµ kiÓu con ng­êi “phËn vÞ”, TrÇn §×nh H­îu ®· thÊy ®­îc c¸i thÕ c«<br /> tøc lµ con ng­êi chøc n¨ng trong x· héi ®¬n, b¬ v¬ cña ý chÝ muèn ®Ò cao c¸ nh©n<br /> lu©n th­êng ®ã. TiÕp cËn tõ m« h×nh tæ (nh­ trong th¬ ca NguyÔn C«ng Trø) trong<br /> chøc x· héi theo Nho gi¸o, TrÇn §×nh Hùu mét thiÕt chÕ x· héi phong kiÕn k×m kÑp,<br /> cho r»ng: “Con ng­êi nh×n theo c¸ch h×nh khèng chÕ con ng­êi c¸ nh©n.<br /> dung cña Nho gi¸o, kÓ c¶ trong x· héi lý 3. Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn con ng­êi c¸<br /> t­ëng cña hä, sèng theo trËt tù ®¼ng cÊp. nh©n trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam<br /> C¸i ®Þnh gi¸ con ng­êi lµ t­íc vÞ. Trong Nh­ vËy, vÊn ®Ò cã hay kh«ng con<br /> cuéc sèng céng ®ång, x· héi hay nhµ n­íc ng­êi c¸ nh©n trong v¨n häc trung ®¹i<br /> còng h×nh dung thµnh gia ®×nh, mçi ng­êi t­ëng nh­ ®· ®­îc gi¶i quyÕt tõ tr­íc<br /> hoÆc lµ cha, hoÆc lµ con, hoÆc lµ anh, hoÆc 1945 nh­ng hãa ra vÉn cßn lµ vÊn ®Ò<br /> lµ em, hoÆc lµ vî, hoÆc lµ chång, hoÆc lµ kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. ViÖc giíi nghiªn cøu<br /> vua, hoÆc lµ t«i, tøc lµ cã mét chøc n¨ng hiÖn ®¹i xem xÐt l¹i mét c¸ch khoa häc<br /> lu©n th­êng. Gi¸ trÞ con ng­êi lµ ë ®¹o vÊn ®Ò nµy lµ ®iÒu hoµn toµn b×nh th­êng,<br /> ®øc, tøc lµ hoµn thµnh tèt hay xÊu chøc phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña phª<br /> n¨ng cña m×nh. Nh©n c¸ch ®éc lËp cña con b×nh vµ lý luËn v¨n häc hiÖn nay. Tuy<br /> ng­êi bÞ xãa ®i sau thang bËc ®¼ng cÊp, nhiªn, cã hai ®iÓm mµ chóng t«i muèn<br /> sau chøc n¨ng lu©n th­êng cña nã, ®Õn trao ®æi thªm víi giíi nghiªn cøu vµ phª<br /> møc biÕn thµnh mét ®iÓm ®Ó x¸c ®Þnh c¸c b×nh v¨n häc tõ thùc tÕ trªn.(8)<br /> quan hÖ (trªn d­íi theo ®¼ng cÊp, cha con Mét lµ, lÞch sö v¨n häc lµ liªn tôc, dÉu<br /> vua t«i theo lu©n th­êng) c¨n cø vµo ®ã cho ë giai ®o¹n v¨n häc nhÊt ®Þnh cã sù<br /> mµ c¶m xóc, suy nghÜ, nãi n¨ng, hµnh ®ét biÕn hay khóc quanh so víi giai ®o¹n<br /> ®éng”(8). VÉn theo m¹ch t­ t­ëng nµy, song tr­íc ®ã th× sù biÕn ®æi ®ã vÉn ®­îc nh×n<br /> «ng ®Ò cËp ®Õn t×nh tr¹ng coi th­êng, vïi nhËn tõ sù so s¸nh víi giai ®o¹n tr­íc. Ta<br /> dËp, phñ nhËn con ng­êi c¸ nh©n, tøc lµ sÏ gi¶i thÝch thÕ nµo vÒ ph¹m trï v¨n häc<br /> c¸c hËu qu¶ phi nh©n b¶n cña thiÕt chÕ x· trung ®¹i vµ ph¹m trï v¨n häc hiÖn ®¹i<br /> héi truyÒn thèng vèn thï ®Þch víi con nÕu con ng­êi cña c¶ hai thêi ®¹i ®Òu lµ<br /> ng­êi c¸ nh©n. con ng­êi c¸ nh©n? NÕu kh¼ng ®Þnh r»ng<br /> Kh¸i niÖm “con ng­êi céng ®ång” víi tõ v¨n häc trung ®¹i ®· cã con ng­êi c¸<br /> c¸c tÇng bËc quan hÖ suy tõ gia ®×nh më nh©n th× gi¶i thÝch nh­ thÕ nµo vÒ hµng<br /> réng ra x· héi, vµ c¸ch xem xÐt con ng­êi lo¹t nh÷ng thay ®æi lín diÔn ra kh«ng chØ<br /> truyÒn thèng trong c¸c quan hÖ gia ®×nh trong giai ®o¹n giao thêi tõ 1900 ®Õn 1932<br /> ®· ®­îc nh÷ng nhµ phª b×nh tr­íc n¨m<br /> 1945 nh­: Crayssac, Phan Kh«i, Tr­¬ng (8)<br /> TrÇn Ngäc V­¬ng giíi thiÖu vµ tuyÓn chän, TrÇn §×nh<br /> Töu, Hoµi Thanh,... sö dông vµ ph©n tÝch. H­îu tuyÓn tËp, tËp 1, Nxb. Gi¸o dôc, 2007, tr. 94.<br /> <br /> <br /> 56 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 2-2013<br />  ph¹m thÞ hång<br /> <br /> mµ c¶ tõ 1932 ®Õn 1945 vÒ nhiÒu ph­¬ng hïng hµo kiÖt; Èn sÜ; thiÒn gia; nhµ nho tµi<br /> diÖn. NÕu nh­ con ng­êi c¸ nh©n ®· xuÊt tö; giang hå hiÖp kh¸ch. TrÇn Nho Th×n<br /> hiÖn trong v¨n häc tõ thêi Lý -TrÇn vµ ®Õn trong c«ng tr×nh míi xuÊt b¶n gÇn ®©y ®·<br /> cuèi thÕ kû XVIII - ®Çu thÕ kû XIX ®· l­u ý ®Õn c¸c cÊm kþ cña x· héi phong kiÕn<br /> thµnh thôc th× t¹i sao v¨n häc l·ng m¹n vµ nh÷ng ph­¬ng thøc ®èi phã cÊm kþ<br /> l¹i g©y ®­îc nh÷ng hiÖu øng m¹nh mÏ vÒ phøc t¹p cña nhµ v¨n, nhµ th¬ trong x· héi<br /> chñ ®Ò ®Êu tranh chèng l¹i ¸p chÕ gia ®×nh phong kiÕn chuyªn chÕ ®éc ®o¸n nh­ göi<br /> vµ c¶m høng ra ®i trong v¨n häc nöa ®Çu g¾m t­ t­ëng, t©m sù qua ®Ò tµi lÞch sö, lÊy<br /> thÕ kû XX mµ v¨n häc trung ®¹i kh«ng cã x­a nãi nay; qua h×nh t­îng ng­êi phô n÷<br /> ®­îc? Sù kh¸c nhau gi÷a con ng­êi c¸ ®Ó nãi vÒ kh¸t väng yªu ®­¬ng; qua nh©n<br /> nh©n thêi nµy víi con ng­êi c¸ nh©n cña vËt lÞch sö Trung Quèc ®Ó nãi vÒ th©n phËn<br /> v¨n häc trung ®¹i, nÕu nh­ cã thùc, lµ g×? hay nh©n c¸ch kÎ sÜ; m­în cèt truyÖn n­íc<br /> §©y qu¶ thùc lµ mét sè vÊn ®Ò mµ chóng ngoµi... Ph¶i ch¨ng ®ã lµ h­íng ®i cã thÓ<br /> t«i cßn thÊy cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu. gióp chóng ta hiÓu ®óng ®¾n con ng­êi<br /> Hai lµ, cÇn x©y dùng ph­¬ng ph¸p x¸c trong v¨n häc trung ®¹i mµ l¹i ph¶n ¸nh<br /> ®Þnh con ng­êi c¸ nh©n. Cã c¶m t­ëng ®óng quan hÖ x· héi táa chiÕt con ng­êi c¸<br /> hiÖn nay, lý luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn nh©n cña x· héi ph­¬ng §«ng ?<br /> cøu con ng­êi c¸ nh©n ë ta ch­a ®­îc chÆt<br /> chÏ vµ hÖ thèng. VÒ lý thuyÕt, con ng­êi cã TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> thiªn h­íng kh¼ng ®Þnh c¸ nh©n, nh­ng 1. §inh Gia Trinh, TÝnh c¸ch v¨n<br /> c¸c thiÕt chÕ - tõ c¸c thiÕt chÕ gia ®×nh, x· ch­¬ng ViÖt Nam tr­íc thêi kú ¢u hãa,<br /> héi, quèc gia, ®¹o ®øc, luËt ph¸p, t«n Thanh NghÞ, c¸c sè 2,3,4/ 1941.<br /> gi¸o... cã cho phÐp thiªn h­íng ®ã hiÖn 2. Hoµi Thanh - Hoµi Ch©n, Thi nh©n<br /> thùc hãa hay kh«ng lµ mét chuyÖn hoµn ViÖt Nam, Nxb. V¨n häc, Hµ Néi, 2006.<br /> toµn kh¸c mµ c¸c nhµ nghiªn cøu ch­a ®Ò 3. Phan Kh«i - t¸c phÈm ®¨ng b¸o<br /> cËp. NÕu cã ®Êu tranh cho quyÒn vÒ c¸ 1928, L¹i Nguyªn ¢n s­u tÇm, biªn so¹n,<br /> nh©n th× cuéc ®Êu tranh ®ã ®· diÔn ra nh­ Nxb. §µ N½ng, 2003.<br /> thÕ nµo trong v¨n häc truyÒn thèng? §iÒu 4. NguyÔn Ngäc ThiÖn (Chñ biªn), TuyÓn<br /> quan träng lµ x¸c lËp ph­¬ng ph¸p ph©n tËp phª b×nh, nghiªn cøu v¨n häc ViÖt Nam<br /> tÝch v¨n b¶n v¨n häc, tõ vÊn ®Ò ®¹i tõ (1900 - 1945), tËp III, Nxb. V¨n häc, 1997.<br /> nh©n x­ng trong th¬ ®Õn c¸c lo¹i c¶m xóc, 5. TrÇn §×nh H­îu tuyÓn tËp, tËp 1,<br /> c¶m høng, ng«n tõ nh­ mét sè nhµ phª TrÇn Ngäc V­¬ng giíi thiÖu vµ tuyÓn<br /> b×nh tr­íc 1945 ®· ®Ò cËp hay c¸c nhµ chän, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2007.<br /> §«ng ph­¬ng häc ng­êi T©y ph­¬ng nªu 6. TrÇn Nho Th×n, V¨n häc ViÖt Nam (tõ<br /> lªn. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã cÇn ®­îc gi¶i thÕ kØ X ®Õn hÕt thÕ kØ XIX), Nxb. Gi¸o dôc<br /> quyÕt th× c©u chuyÖn míi kÕt luËn ®­îc. ViÖt Nam, 2012.<br /> Chóng t«i cho r»ng d­êng nh­ ®· cã xu 7. Phong Lª, HiÖn ®¹i hãa vµ ®æi míi<br /> h­íng nghiªn cøu chuyªn s©u cña giíi v¨n häc ViÖt Nam thÕ kû XX, Nxb. §¹i häc<br /> nghiªn cøu hiÖn ®¹i vÒ c¬ chÕ h×nh thµnh Quèc gia Hµ Néi, 2009.<br /> con ng­êi c¸ nh©n trong v¨n häc trong 8. Phan Träng Th­ëng - NguyÔn Cõ - Vò<br /> ®iÒu kiÖn cña x· héi phong kiÕn chuyªn Thanh - TrÇn Nho Th×n, s­u tÇm, tuyÓn<br /> chÕ. VÝ dô, §ç Lai Thóy nghiªn cøu Hå chän vµ giíi thiÖu, 10 thÕ kØ bµn luËn vÒ<br /> Xu©n H­¬ng tõ gãc ®é hoµi niÖm v¨n hãa v¨n ch­¬ng (tõ thÕ kØ X ®Õn nöa ®Çu thÕ kØ<br /> phån thùc. TrÇn Ngäc V­¬ng t×m hiÓu ¸p XX), tËp 3, Nxb. Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2007.<br /> lùc cña thÓ chÕ cùc quyÒn trong x· héi 9. RenÐ Crayssac, TruyÖn KiÒu vµ x· héi ¸<br /> chuyªn chÕ ph­¬ng §«ng vµ c¸c c¸ch hiÖn §«ng, Th­îng Chi dÞch tõ Ph¸p v¨n, Nam<br /> thùc hãa cña con ng­êi c¸ nh©n nh­: anh Phong, c¸c sè 111 vµ 112 (th¸ng 11 vµ 12), 1926.<br /> <br /> Sè 2-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 57<br />