Tương quan giữa TAPSE và FAC trong đánh giá chức năng tâm thu thất phải

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> TƯƠNG QUAN GIỮA TAPSE VÀ FAC TRONG ĐÁNH GIÁ CHỨC NĂNG<br /> TÂM THU THẤT PHẢI<br /> Lê Minh Khôi*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Chức năng thất phải có giá trị tiên lượng cao trong nhiều bệnh lý tim mạch khác nhau, đặc biệt là<br /> sau phẫu thuật tim. Do hình thái cũng như chức năng khác biệt mà việc đánh giá chức năng thất phải còn nhiều<br /> khó khăn. TAPSE và FAC là hai phương pháp đánh giá chức năng thất phải bằng siêu âm tim nhận được nhiều<br /> sự quan tâm.<br /> Mục tiêu:. Tìm hiểu mối tương quan giữa TAPSE và FAC trong các bệnh lý tim mạch khác nhau.<br /> Đối tượng – Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện từ tháng 2 năm 2015 đến tháng 8 năm 2015<br /> ở bệnh nhân người lớn được chỉ định siêu âm tim tại Khoa Phẫu thuật Tim mạch, BV Đại học Y Dược TP Hồ Chí<br /> Minh Nghiên cứu mô tả hàng loạt ca. Sử dụng siêu âm 2D đo đạc TAPSE và FAC của thất phải.<br /> Kết quả: Có 97 BN được đưa vào nghiên cứu. TAPSE và FAC có tương quan thuận mức độ trung bình với<br /> r = 0,53. Nhóm BN có phẫu thuật van tim và đặc biệt là van ba lá có TAPSE thấp nhất cũng như mối tương quan<br /> giữa TAPSE và FAC kém nhất. Nhóm BN có TAPSE bình thường thì có đến 93,4% BN sẽ có FAC bình thường<br /> trong khi chỉ có một nửa số BN có FAC thấp trong nhóm có TAPSE thấp.<br /> Kết luận: Trong thực hành, nếu giá trị TAPSE bình thường thì có thể không cần thực hiện FAC nhằm tiết<br /> kiệm thời gian. Tuy nhiên nếu TAPSE thấp, đặc biệt là nhóm BN phẫu thuật van tim, nhất là van ba lá, thì cần<br /> phải thực hiện đo FAC để đánh giá chức năng thất phải toàn diện hơn.<br /> Từ khóa: thất phải, siêu âm tim, TAPSE, FAC, tương quan<br /> ABSTRACT<br /> CORRELATION BETWEEN TAPSE AND FAC IN ECHOCARDIOGRAPHIC ASSESSMENT<br /> OF RIGHT VENTRICULAR SYSTOLIC FUNCTION<br /> Le Minh Khoi * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 20 - No 1 - 2016: 225 - 229<br /> <br /> Background: The importance of the right ventricular (RV) systolic function has been recently recognized<br /> and its prognostic value has been demonstrated in many studies. Due to its peculiar anatomy and function, the<br /> assessment of RV systolic function is challenging. TAPSE and RV FAC are among the most recommended<br /> echocardiographic methods.<br /> Objectives: The present study was conceived to investigate the correlation between TAPSE and RV FAC in<br /> various cardiovascular pathologies.<br /> Methods: The investigation was conducted from February to August 2015 at the Department of<br /> Cardiovascular Surgery, University Medical Center. All adult patients who were indicated to undergo a<br /> echocardiographic examination during this time frame were recruited. Echocardiographic examination observed<br /> the routine assessment in conformity with the institutional protocol and additionally focused on measurement of<br /> TAPSE and RV FAC<br /> Results: There were 97 patients recruited. TAPSE and FAC showed a fair correlation with r = 0.53. Patients<br /> undergoing valve repair, especially tricuspid valve repair and/or annuloplasty showed lowest TAPSE and loose<br /> <br /> * Bộ Môn Hồi sức-Cấp cứu-Chống độc - Đại học Y Dược Tp.Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: TS. BS. Lê Minh Khôi ĐT: 0919 731 386; Email: leminhkhoimd@gmail.com<br /> <br /> Tim Mạch 225<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016<br /> <br /> correlation between TAPSE and FAC. 93.4% patients with normal TAPSE value showed a normal FAC value<br /> meanwhile only haft of those with low TAPSE demonstrated a low FAC value.<br /> Conclusion: Pragmatically, patients showing a normal TAPSE reading might not need further rather time-<br /> consuming measurement of RV FAC. However, in patients with low TAPSE values, especially patients<br /> undergoing valve repair, RV FAC should be measured for the better assessment of global RV systolic function.<br /> Key words: right ventricle, echocardiography, TAPSE, FAC, correlation<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ vấn đề còn đang nghiên cứu (6). Trong thực hành<br /> lâm sàng, nếu chỉ sử dụng TAPSE để đánh giá<br /> Tầm quan trọng của chức năng thất phải chức năng TP thì sẽ có nguy cơ sai lệch, trong khi<br /> (TP) trong phẫu thuật tim mạch đã được nhận FAC lại có thể khảo sát được tổng thể vận động<br /> biết nhiều năm nay. Nhiều nghiên cứu đã cho thành của TP. Chính vì vậy chúng tôi tiến hành<br /> thấy giá trị tiên lượng của chức năng TP sau đề tài nghiên cứu khảo sát “Tương quan giữa<br /> phẫu thuật van tim, phẫu thuật bắc cầu động TAPSE và FAC trong đánh giá chức năng tâm<br /> mạch vành, ghép tim và đặt dụng cụ hỗ trợ thất<br /> thu thất phải” trên siêu âm tim.<br /> trái. Suy thất phải nặng có tỉ lệ tử vong rất cao, có<br /> thể lên đến 70%. Điều này nhấn mạnh đến tầm Mục tiêu<br /> quan trọng của chẩn đoán sớm cũng như các - Khảo sát tương quan giữa TAPSE và FAC ở<br /> chiến lược phòng ngừa và điều trị suy TP 1 . Tuy<br /> ( ) nhóm bệnh nhân tiền phẫu và hậu phẫu.<br /> nhiên hình thái của thất phải rất phức tạp: nếu - Tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến giá trị<br /> nhìn từ bên phải sang thì TP có hình tam giác của TAPSE và FAC nhằm góp phần khuyến cáo<br /> trong khi trên thiết diện cắt ngang nó lại có hình sử dụng phương pháp đánh giá chức năng TP<br /> bán nguyệt (4). Điều này gây khó khăn trong việc phù hợp trên lâm sàng.<br /> đánh giá chức năng TP. Cho đến nay, chỉ có cộng<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> hưởng từ được xem là tiêu chuẩn vàng trong<br /> đánh giá hình thái và chức năng TP. Tuy nhiên Nghiên cứu so sánh mô tả hàng loạt ca.<br /> đây là phương tiện không phải luôn sẵn có, thực Thời gian thực hiện từ tháng 2 năm 2015 đến<br /> hiện khó khăn, tốn thời gian cũng như chi phí tháng 8 năm 2015 tại Phòng siêu âm tim, Khoa<br /> cao và không thể thực hiện tại giường bệnh. Phẫu thuật Tim mạch, Bệnh viện Đại học Y<br /> Trong giai đoạn chu phẫu cũng như trong hồi Dược TPHCM. Đối tượng là tất cả các bệnh<br /> sức, siêu âm tim đóng vai trò quan trọng nhất nhân người lớn được siêu âm tim có cửa sổ<br /> trong đánh giá và theo dõi chức năng TP (1). siêu âm thuận lợi để đánh giá TAPSE và FAC.<br /> Máy siêu âm Philips XE 11.02, đầu dò 5.0.<br /> Có nhiều thông số đánh giá chức năng TP<br /> Người thực hiện là một bác sĩ siêu âm tim<br /> khác nhau trên siêu âm tim được khảo sát và<br /> mạch có kinh nghiệm trên 5 năm siêu âm tim<br /> ứng dụng trên lâm sàng. Trong đó, khoảng cách<br /> trong môi trường phẫu thuật tim mạch. Các<br /> di chuyển ra trước của mặt phẳng vòng van ba lá<br /> biến số thu thập bao gồm tuổi, giới, cân nặng,<br /> (tricuspid annular plane systolic excursion, TAPSE)<br /> diện tích da, chẩn đoán, các thông số thường<br /> và phần trăm thay đổi diện tích TP (fractional area<br /> quy trên siêu âm tim, TAPSE và FAC.<br /> change, FAC) là hai thông số được khuyến cáo sử<br /> dụng vì dễ thực hiện, có tính lặp lại và có tương Cách đo TAPSE<br /> quan với tiên lượng bệnh trên lâm sàng (2,6). Bệnh nhân nằm nghiêng trái, thực hiện mặt<br /> Hiện nay, ở Việt Nam, TAPSE dần dần được sử cắt bốn buồng mỏm chuẩn để thấy được vị trí<br /> dụng thường quy hơn. Mặc dù giá trị của TAPSE bên của vòng van ba lá. Đưa con trỏ m-mode vào<br /> rất tốt ở những bệnh nhân tiền phẫu, ứng dụng đúng vị trí bên của vòng van ba lá và tiến hành<br /> của chỉ số này ở bệnh nhân hậu phẫu vẫn còn là đo trên m-mode. Khoảng cách từ điểm thấp nhất<br /> <br /> <br /> 226 Chuyên Đề Nội Khoa I<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> (thì tâm trương) đến điểm cao nhất (thì tâm thu) hoặc thay nhiều van, nhóm tim bẩm sinh có 36<br /> của vòng van ba lá chính là TAPSE. TAPSE < BN (37%), nhóm phẫu thuật tim khác có 12 BN<br /> 16mm ở người lớn được xem là có giảm chức (12%) và có 6 người bình thường (6%).<br /> năng tâm thu TP(6).<br /> Cách đo FAC<br /> Cũng được thực hiện trên mặt cắt bốn buồng<br /> mỏm. Trong phép đo này phải đảm bảo thấy<br /> được thành tự do của thất phải ở cả thì tâm<br /> trương lẫn thì tâm thu để có thể đo diện tích TP<br /> trong cả hai thì. FAC là được tính theo đơn vị<br /> phần trăm (%) như sau:<br /> FAC (%) = (STP cuối tâm trương – STP cuối tâm<br /> thu) / STP cuối tâm trương x 100<br /> Giá trị FAC < 35% được xem là giảm chức<br /> năng tâm thu TP.<br /> Hình 1: Tương quan giữa TAPSE và FAC ở 97 BN<br /> Xử lý số liệu bằng phần mềm Microsoft nghiên cứu<br /> Office Excel 2007. Số liệu trình bày dưới dạng<br /> Như vậy, tương quan giữa TAPSE và FAC<br /> trung bình ± độ lệch chuẩn. Chúng tôi chú ý<br /> chỉ ở mức độ trung bình.<br /> khảo tính toán hệ số tương quan r, biểu đồ tương<br /> quan, t-test không bắt cặp. Giá trị p < 0,05 được<br /> xem có ý nghĩa thống kê.<br /> KẾT QUẢ<br /> Bảng 1: Đặc trưng của nhóm bệnh nhân nghiên cứu<br /> Biến số Trung Độ lệch Nhỏ Lớn<br /> bình chuẩn nhất nhất<br /> Tuổi (năm) 39,2 17,5 12 81<br /> Cân nặng (kg) 53,0 11,3 30 85<br /> Chiều cao (cm) 158,8 8,2 135 179<br /> 2<br /> BSA (m ) 1,5 0,2 1,1 2<br /> LVIDd (mm) 41,8 6,0 37 66<br /> EF (%) 56,6 8,8 35 80<br /> Vòng van hai lá 31,5 4,9 22 50 Hình 2: Trị số TAPSE, FAC và tương quan giữa<br /> (mm)<br /> Vòng van ba lá 28,6 4,5 20 41<br /> chúng trong ba phân nhóm khác nhau. Nhóm 1 có<br /> (mm) sửa hoặc thay van ba lá (r = 0,07). Nhóm 2 có sửa<br /> PAPs (mmHg) 51,5 28,2 30 130 hoặc thay van không phải van ba lá (r = 0,37). Nhóm<br /> PAPm (mmHg) 24,4 17,3 11 88<br /> 3 gồm các BN không có phẫu thuật tác động đến van<br /> Nghiên cứu của chúng tôi thu nhận được 97 (r=0,44).<br /> bệnh nhân, trong đó có 45 nữ (46,4%) và 52 nam Phân tích dưới nhóm chúng tôi thấy:<br /> (53,6%). Bảng 1 trình bày các đặc trưng của<br /> - 65/97 (67%) BN có TAPSE bình thường,<br /> nhóm bệnh nhân được khảo sát. trong đó 61/65 BN có FAC bình thường chiếm<br /> Các bệnh tim gặp trong nhóm nghiên cứu 93,8%.<br /> bao gồm 22 BN (23%) được phẫu thuật van hai - 32/97 (33%) BN có TAPSE thấp, trong 17/32<br /> lá, 7 BN (23%) van ĐMC, 14 BN (14%) có sửa BN có FAC thấp chiếm 53,1%.<br /> <br /> <br /> Tim Mạch 227<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016<br /> <br /> - 76/97 (78,4%) BN có FAC bình thường, giảm cùng mức độ. Điều này có thể lý giải vì sao<br /> trong đó 14/76 BN có TAPSE thấp chiếm 19,7%. TAPSE không được xem là chỉ số được khuyến<br /> - 21/97 (21,6%) BN có FAC thấp, trong đó cáo ở nhóm bệnh nhân hậu phẫu(6). Chính vì lý<br /> 17/21 BN có TAPSE thấp chiếm 80,9% do đó, ở nhóm bệnh nhân này chúng tôi đề nghị<br /> nên sử dụng thêm FAC để có được đánh giá<br /> Như vậy, khi TAPSE bình thường thì tuyệt<br /> khách quan hơn.<br /> đại đa số BN cũng sẽ có FAC trong giới hạn bình<br /> thường nhưng chỉ có một nửa số BN sẽ có FAC Nghiên cứu của chúng tôi cũng nhận thấy<br /> thấp khi TAPSE thấp. Và khi FAC thấp thì đa số một khi TAPSE ở giới hạn bình thường thì rất có<br /> BN cũng sẽ có TAPSE thấp. khả năng FAC cũng bình thường. Ngược lại, khi<br /> TAPSE thấp thì chỉ có một nửa số BN có FAC<br /> BÀN LUẬN<br /> dưới mức bình thường. Cá biệt có một số BN có<br /> Đây là nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam khảo TAPSE gần như bằng 0 trong khi FAC vẫn đo<br /> sát tương quan giữa hai chỉ số đánh giá chức được, mặc dù thấp hơn giá trị bình thường.<br /> năng tâm thu thất phải trên siêu âm tim là Nghiên cứu này cũng chỉ ra rằng khi FAC thấp<br /> TAPSE và FAC. Nghiên cứu này chỉ tập trung ở thì hầu như TAPSE cũng thấp. Các nghiên cứu<br /> nhóm bệnh người lớn hoặc trẻ em lớn có cân trên thế giới sử dụng cộng hưởng từ đánh giá<br /> nặng và chiều cao như người trưởng thành. chức năng tim cũng cho thấy FAC có giá trị cao<br /> Nhóm bệnh nhân được khảo sát chủ yếu là BN hơn TAPSE trong đánh giá chức năng tâm thu<br /> được phẫu thuật tim vì đây là nhóm có nguy cơ thất phải(3).<br /> cao rối loạn chức năng thất phải. Cho đến nay thì cộng hưởng từ tim mạch<br /> Tương quan giữa TAPSE và FAC trong vẫn được xem là tiêu chuẩn vàng trong đánh giá<br /> nghiên cứu của chúng tôi chỉ ở mức trung bình chức năng thất phải tuy nhiên đây là phương<br /> với r = 0,53. Tác giả Morita và CS sử dụng tiện chưa được sử dụng rộng rãi trên lâm sàng,<br /> phương pháp đo TAPSE bằng siêu âm qua ngả nhất là trong điều kiện Việt Nam. Hơn nữa cộng<br /> thực quản cũng ghi nhận tương quan giữa hưởng từ tim không thể là phương tiện để theo<br /> TAPSE và FAC là 0,62(5). Như vậy TAPSE và dõi lặp lại chức năng tim ở một bệnh nhân hồi<br /> FAC không thể là hai chỉ số có thể hoàn toàn sức. Siêu âm tim 3D có triển vọng là một phương<br /> thay thế cho nhau trong quần thể chung. tiện đánh giá chức năng thất phải tốt hơn nhưng<br /> Nghiên cứu của chúng tôi cũng cho thấy còn đang được nghiên cứu khảo sát. Trong thực<br /> nhóm bệnh nhân được phẫu thuật van tim, đặc hành lâm sàng, siêu âm tim qua thành ngực vẫn<br /> biệt là có tác động đến van ba lá (thường là đặt là phương tiện được sử dụng nhiều nhất do có<br /> vòng van ba lá nhân tạo) có TAPSE thấp nhất và nhiều ưu điểm. Chúng tôi chọn nghiên cứu hai<br /> mối tương quan giữa FAC và TAPSE trong phương pháp đánh giá chức năng tâm thu thất<br /> nhóm này cũng thấp nhất. Vòng van ba lá có phải là TAPSE và FAC vì đây là hai phương<br /> một cấu trúc không gian phức tạp và không phải pháp dễ thực hiện và được khuyến cao bởi các<br /> nằm trên một mặt phẳng mà có dạng bầu dục và hiệp hội siêu âm tim Hoa Kỳ, Châu Âu và<br /> uốn cong hình yên ngựa với hai điểm cao Canada(6). Nghiên cứu này góp phần nhỏ vào<br /> (hướng ra trước về phía nhĩ phải) và hai điểm việc khảo sát chỉ số đánh giá chức năng thất<br /> thấp hướng ra sau về phía thất phải(7). Trong phải. Chúng tôi nhận thấy trong trường hợp<br /> phẫu thuật sửa van ba lá, đặc biệt là khi sử dụng bệnh nhân có TAPSE bình thường và không có<br /> vòng van nhân tạo, cấu trúc đặc biệt này bị biến biểu hiện nghi ngờ gì khác thì riêng TAPSE có<br /> dạng do vậy di động của vòng van không còn thể phản ánh được chức năng tâm thu thất phải.<br /> bình thường và ảnh hưởng đến TAPSE trong khi Tuy nhiên, khi TAPSE thấp, đặc biệt là ở BN có<br /> đó vận động toàn thể của thất phải không bị suy bệnh van tim, nhất là phẫu thuật van ba lá thì<br /> <br /> <br /> 228 Chuyên Đề Nội Khoa I<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> cần phải sử dụng thêm FAC để đánh giá chức 2. Haddad F, Couture P, Tousignant C, Denault AY (2009). The<br /> Right Ventricle in Cardiac Surgery, a Perioperative Perspective:<br /> năng thất phải tốt hơn. I. Anatomy, Physiology, and Assessment. Anesth Analg, 108:<br /> 422-433.<br /> KẾT LUẬN 3. Lee JZ, Low S, Yun S et al (2015). Comparison of Tricuspid<br /> Annular Plane Systolic Excursion to Fractional Area Change for<br /> Trong đánh giá chức năng tâm thu thất phải<br /> Evaluation of Right Ventricular Systolic Function: Systematic<br /> trên siêu âm, TAPSE và FAC có mối tương quan Review and Meta-analysis. Circulation, 132: A16722.<br /> trung bình (r = 0,53). Khi TAPSE bình thường (> 4. Lorenz CH, Walker ES, Morgan VL, Klein SS, Graham TP Jr<br /> (1999). Normal human right and left ventricular mass, systolic<br /> 16 mm) thì có khả năng rất cao là FAC cũng function, and gender differences by cine magnetic resonance<br /> trong giới hạn bình thường (> 35%). Ngược lại, imaging. J Cardiovasc Magn Reson,1: 7–21.<br /> khi TAPSE thấp thì chỉ có một nửa số bệnh nhân 5. Morita Y, Nomoto K, Fischer GD (2010). Modified Tricuspid<br /> Annular Plane Systolic Excursion Using Transesophageal<br /> có FAC dưới mức bình thường. Chính vì vậy, Echocardiography for Assessment of Right Ventricular Function.<br /> nếu TAPSE trong giới hạn bình thường thì có thể Am Soc Echocardiogr,23: 685-713.<br /> 6. Rudski LG, Lai WW, Afilalo J et al (2010). Guidelines for the<br /> không cần phải khảo sát FAC nếu không có biểu<br /> Echocardiographic Assessment of the Right Heart in Adults: A<br /> hiện nghi ngờ khác nhằm tiết kiệm thời gian. Report from the American Society of Echocardiography. J Am<br /> Ngược lại nếu TAPSE thấp hoặc bệnh nhân Soc Echocardiogr, 23: 685-713.<br /> 7. Ton-Nu TT, Levine RA, Handschumacher MD et al (2006).<br /> được phẫu thuật van tim, đặc biệt là có tác động Geometric determinants of functional tricuspid regurgitation:<br /> đến van ba lá thì FAC cần được sử dụng kết hợp insights from 3-dimensional echocardiography. Circulation, 114:<br /> với TAPSE để có một đánh giá chức năng tâm 143-149.<br /> <br /> thu thất phải hoàn chỉnh hơn.<br /> Ngày nhận bài báo: 20/11/2015<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 30/11/2015<br /> 1. Haddad F, Couture P, Tousignant C, Denault AY (2009). The<br /> Right Ventricle in Cardiac Surgery, a Perioperative Perspective: Ngày bài báo được đăng: 15/02/2016<br /> I. Anatomy, Physiology, and Assessment. Anesth Analg,108:<br /> 407–421.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tim Mạch 229<br />