Ứng dụng công nghệ Viễn thám và GIS vào nghiên cứu và quản lý sử dụng đất tại xã Châu Khê, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An

Ứng dụng công nghệ Viễn thám và GIS vào nghiên cứu và quản lý sử dụng<br /> đất tại xã Châu Khê, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An.<br /> TS. Đào Minh Trường, CN. Lê Trọng Toán<br /> Trung Tâm Nghiên cứu Tài nguyên và Môi trường, Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> I. CƠ SỞ NGHIÊN CỨU<br /> Lãnh thổ Việt nam trên đất liền được bao phủ bởi 3/4 diện tích đồi và núi. Ta<br /> vẫn thường nói lên núi là thấy rừng. Tuy nhiên nơi cư trú của khoảng 1/3 dân số<br /> quốc gia này đã bị tàn phá nghiêm trọng trong nhiều thập kỷ vừa qua. Diện tích<br /> rừng của Việt nam đã giảm một cách đáng kể từ 42% năm 1943 xuống còn<br /> khoảng 28% năm 1995. Sự suy giảm diện tích rừng thường được xác định là<br /> nguyên nhân chính gây nên suy thoái môi trường, xói mòn đất đai, giảm năng<br /> suất trong nông nghiệp và bồi lắng các hồ chứa nước. Trong khi tăng dân số<br /> thường được xem là nguyên nhân chính dẫn tới suy giảm diện tích rừng trong 1<br /> khoảng thời gian dài, thì các yếu tố định hướng việc suy giảm rừng như chính<br /> sách, phát triển kinh tế và du nhập công nghệ mới rất khó nhận biết. Một lý do<br /> đơn giản là các yếu tố này thường xuyên thay đổi. Thiếu số liệu diện tích rừng<br /> vào những thời điểm đó đã phần nào ngăn cản các nhà khoa học đưa ra những<br /> kết luận cụ thể.<br /> Phương pháp viễn thám đã chứng tỏ là nguồn cung cấp dữ liệu chi tiết, tin cậy<br /> và thường xuyên. Các số liệu viễn thám được dùng trong các công trình nghiên<br /> cứu có ưu điểm là nhất quán và tương thích khi so sánh. Vì số liệu viễn thám<br /> mang tính không gian nên nó không những là cơ sỏ dữ liệu khách quan để tìm<br /> hiểu những thay đổi của thảm phủ của rừng về số lượng và sự phân bố mà còn<br /> cho phép xác định được cả bản chất của những sự thay đổi trong các nghiên cứu<br /> theo thời gian. Kết hợp kết quả phân tích ảnh viễn thám với các thông tin điều<br /> tra kinh tế xã hội sẽ giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn quá trình thay đổi sử<br /> dụng đất.<br /> II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu này nhằm điều tra tình hình thay đổi thảm thực vật che phủ (thảm<br /> rừng) từ năm 1954 tới 2005 tại điểm nghiên cứu xã Châu Khê, huyện Con<br /> Cuông, tỉnh Nghệ An đồng thời xác định các yếu tố ảnh hưởng tới thảm phủ. Vì<br /> vậy nghiên cứu này sẽ góp phần mang lại những hiểu biết chính xác hơn về<br /> thảm phủ rừng và động thái thay đổi sử dụng đất ở vùng núi phía bắc Việt nam.<br /> Những hiểu biết này sẽ cho phép các nhà hoach định chính sách đưa ra những<br /> <br /> quyết định phù hợp với điều kiện địa phương cũng như khu vực nhằm đạt được<br /> những mục tiêu kinh tế xã hội đồng thời bảo đảm sự phát triển một cách bền<br /> vững nông thôn miền núi.<br /> III. ĐIỂM NGHIÊN CỨU:<br /> 1. Vị trí địa lý<br /> Về mặt địa lý, điểm nghiên cứu Châu Khê nằm trên phần phía nam của Vùng<br /> núi phía bắc Việt Nam. Xã Châu Khê là 1 trong 12 xã thuộc huyện Con Cuông,<br /> tỉnh Nghệ An (hình 1). Xã Châu Khê nằm vào khoảng 18o51' đến 19o08' vĩ bắc,<br /> 104o31' đến 104o48' kinh đông. Trung tâm xã Châu Khê nằm cách thị trấn Con<br /> Cuông khoảng 30km hay 150km từ thành phố Vinh-trung tâm hành chính của<br /> tỉnh Nghệ An.<br /> <br /> Hình 1: Vị trí điểm nghiên cứu xã Châu Khê, huyện Con Cuông,<br /> tỉnh Nghệ An<br /> 2. Địa hình<br /> Xã Châu Khê gồm 10 bản: khe Choang, Bãi gạo, Nông trang 2-9, Châu Sơn nằm<br /> rải rác dọc theo 2km quốc lộ số 7, và bản Châu Đình, bản Bùng, bản Sát, bản<br /> 2<br /> <br /> Diềm, bản Khe Bu nằm dọc theo 15-16km đường cấp phối ( xe máy và ô tô có<br /> gầm cao có thể đi lại quanh năm) từ đường 7 vào bản Khe Bu-bản nằm xa trung<br /> tâm xã nhất.<br /> Châu Khê có diện tích tự nhiên vào khoảng 43.888 ha. Vì xã Châu Khê nằm trên<br /> khu bảo thiên nhiên Pù Mát và vùng đệm của nó nên phần lớn diện tích của xã là<br /> đất lâm nghiệp có rừng, bao gồm rừng đặc dụng của khu bảo tồn thiên nhiên Pù<br /> Mát (27.000ha) và rừng do lâm trường quản lý (6500ha). Cũng như các xã miền<br /> núi tây nam của tỉnh Nghệ An, địa hình của xã Châu Khê rất phức tạp và hiểm<br /> trở, có nhiều núi cao trên 1300m và bị chia cắt bởi các sông suối (hình 2). Các<br /> dãy núi cao chạy dọc theo biên giới Việt-Lào như Pù Mát (1841m), Pù Văn, Pù<br /> Đen Đinh, các dãy núi thấp hơn một chút như Pù Luông, Pù Nong, Pù Nhong,<br /> Pù Huổi Ngoa và Cao Vều có độ cao từ 1100m đến 1600m chạy theo hướng<br /> Đông bắc-Tây nam ra sông Lam. Với địa hình hiểm trở như vậy Châu Khê có rất<br /> ít đât bằng phẳng, chủ yếu là đất có độ dốc cao (hình 3).<br /> <br /> Nguồn: SRTM data-USGS<br /> Hình 2: Địa hình xã Châu Khê<br /> <br /> 3<br /> <br /> Nguồn: SRTM data – USGS<br /> Hình 3: Độ dốc của đất đai xã Châu Khê<br /> 3. Điều kiện tự nhiên:<br /> Về khí hậu, Châu Khê nằm trong miền khí hậu nhiệt đới gió mùa nóng ẩm, chịu<br /> ảnh hưởng sâu sắc của gió Tây nam (gió Lào) vào mùa hạ từ tháng 4 đến tháng<br /> 10, và gió Đông bắc vào mùa đông từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau.<br /> Theo số liệu khí tượng của trạm Con Cuông: nhiệt độ trung bình năm của khu vực<br /> là 23,5C. Tháng 7 là tháng có nhiệt độ trung bình cao nhất 34,6C. Tháng 1 là<br /> tháng có nhiệt độ trung bình thấp nhất 14,4C; Lượng mưa trung bình năm là<br /> 1791mm. Tháng 12 là tháng có lượng mưa trung bình thấp nhất 33,5mm. Tháng 9<br /> là tháng có lượng mưa trung bình cao nhất 386mm.<br /> 4. Dân số<br /> Xã Châu Khê có 3 dân tộc Thái, Kinh và Dan Lai cùng chung sống. Năm 2005<br /> Châu Khê có 5319 nhân khẩu thuộc 1131 hộ gia đình. Trong đó người Thái có<br /> 2616 người, Kinh có 1586 người và Đan Lai có khoảng 1250 người. Cuộc sống<br /> của người dân xã Châu Khê chủ yếu là dựa vào canh tác nông nghiệp và khai<br /> <br /> 4<br /> <br /> thác gỗ (trước kia). Trong nông nghiệp họ trồng lúa nước, lúa nương, ngô, sắn<br /> và các loại hoa màu khác. Ngoài ra họ còn nuôi trâu, bò, lợn, gà.<br /> IV. CÁC CÂU HỎI ĐẶT RA CHO NGHIÊN CỨU<br /> a. Thảm phủ rừng ở xã Châu Khê đã thay đổi như thế nào?<br /> <br /> <br /> Có sự nhất quán về hình thức thay đổi của thảm phủ rừng qua các giai<br /> đọan không?<br /> <br /> <br /> <br /> Mức độ thay đổi như thế nào?<br /> <br /> b. Có những yếu tố nào tưong quan với sự thay đổi của thảm phủ rừng?<br /> <br /> <br /> Yếu tố đường giao thông:<br /> - Chất lượng đường giao thông?<br /> - Khoảng cách tới các trục giao thông chính<br /> <br /> <br /> <br /> Yếu tố dân số:<br /> - Sự phát triển dân số?<br /> - Mật độ dân cư?<br /> <br /> <br /> <br /> Yếu tố chính sách thay đổi đã có tác động ra sao?<br /> <br /> <br /> <br /> Yếu tố khoa học công nghệ có ảnh hưởng như thế nào?<br /> <br /> V. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ CÁC HOẠT ĐỘNG<br /> Để trả lời cho các câu hỏi được đặt ra ở trên, điểm nghiên cứu được chọn có tính<br /> đến sự đa dạng về sinh thái và kinh tế-xã hội so với những nơi khác của vùng<br /> núi phía bắc Việt nam mà chúng tôi dự định làm và so sánh trong những nghiên<br /> cứu tiếp theo.<br /> Nghiên cứu này sẽ được thực hiện theo phương pháp kết hợp kết quả phân tích<br /> ảnh viễn thám với nghiên cứu thực địa về kinh tế xã hội.<br /> Tư liệu ảnh viễn thám sử dụng trong nghiên cứu này bao gồm các bức ảnh chụp<br /> từ vệ tinh Corona của Mỹ vào năm 1967, và ảnh chụp từ vệ tinh Landsat của Mỹ<br /> vào các năm 1989, 1998 và 2005. Các bức ảnh chụp từ máy bay và vệ tinh<br /> Corona là ảnh đen trắng thông thường bề mặt đất của khu vực nghiên cứu. Ảnh<br /> vệ tinh Landsat thì được chụp theo các băng sóng định trước phục vụ cho các<br /> 5<br /> <br />